4. ad Ludovicum patriarcham

Nunc mihi, Phoebe, novo iam carmine surgere tempus

      Iamque gravi faveas, pulcher Apollo, lyra.

Nunc vos, Pierides, vatum tutela piorum,

      Quas sacra Permessi fluminis unda lavat,

5

Nolitis, quaeso, tantis me linquere coeptis,

      Amplius aut ulla detinuisse mora,

Nam mihi non teneri nunc decantantur amores

      Nec venit in carmen fabula ficta meum,

Maxima cum tentem gracili modo ludere versu

10

      Facta quidem levibus non referenda modis,

In caelum gradibus, quibus hic ascendit, honestis

      A primo primus qui loca prima tenet

Vtque suam tenera studiis aetate iuventam

      Maluerit sapiens enituisse bonis.

15

Nam neque consilium levibus consumere tempus

      Rebus et in ludis consenuisse fuit,

Sed bona Aristotelis docti praecepta secutus

      Moribus imbuerat pectora sancta probis

Et, quae Socratici possunt afferre libelli,

20

      Ingenio didicit dogmata prisca gravi.

Insuper ambiguis aenigmata solvere doctus

      Vel summos acri vicerat arte viros.

Quid referam, post haec tali suffultus ut arte

      Noscendas rerum duxit adire vias?

25

Cum norit, quanta caelum ratione movetur,

      Cur venit in nitidis Lucifer almus equis,

Cur sol deficiat, lunae quae causa laborum,

      Cur variet lumen Cynthia pulchra suum,

Vnde Notus nigras inducat flamine nubes,

30

      Iris et in pluvias aera vertat aquas,

Vere novo potius vireat cur gramen in arvis

      Curve novas arbos proferat alta comas,

Quid rigidis aestu flavescat campus aristis,

      Sirius et radiis torreat arva malis,

35

Vnde trahit rubrum turgescens uva colorem,

      Munere quae nobis est data, Bacche, tuo,

Frondibus excussis autumni frigore primo

      Cur suus arboribus eripiatur honos,

Frigidus hibernos cur mittat Iuppiter imbres,

40

      Quo venit in fluvios fonte perennis aqua,

Humanas adeo terrent quae, fulmina, mentes,

      Cur Iovis e summo vertice torta ruant,

Quid rigeat medio concretus in aere nimbus,

      Vnde nives volitant diraque grando ruit

45

Et quaecunque potens mundo natura creavit,

      Quorum principium causaque operta latet.

Haec tibi iam dudum, princeps doctissime, summo

      Ingenio memori mente reposta manent.

Nec te poenituit tantum sumpsisse laborem,

50

      Talibus aut studiis invigilasse diu.

Nam tu pontificis felicia tempora nactus,

      Qualem rara virum saecula ferre solent,

Eugenio summo te praemia digna tulisti;

      Ingenti merces aequa labore fuit.

55

Nanque, ubi te vidit divina praeditus arte

      Viribus ingenii cuncta movere novis,

Dat Florentinae pastorem protinus urbi;

      Sic capis auspiciis omnia prima bonis.

Mox tamen agnoscens summae virtutis honori

60

      Non ea, quae caperes, dona fuisse satis

E sacro tandem te cardinis ordine primum

      Eligit - ah, meritis praemia quanta tuis -

Et simul imperii ducendas tradit habenas,

      Vt celeres flectas, quo libet, acer equos.

65

Hinc tu pace bonus, quid curia celsa beati

      Principis et quantum mens pia tractat opus,

Solus agis, solum te caetera turba tuetur,

      Pendet ab obsequio curia cuncta tuo.

Sic te felicem populi regesque vocabant,

70

      Qui posses tanto grata referre viro.

Et merito; quis enim Latiis fuit alter in oris,

      Plura domi gereret qui bene, plura foris?

Quae licet, ut fama est, latum vulgata per orbem

      Gesserit Eugenius maxima facta pater,

75

Nil sine te tamen est ausus tentare magistro,

      Nil sine te rapidis credere vela Notis.

Sic, quia te norat pariter vel pace vel armis

      Egregium, bellis te iubet esse ducem.

Tu modo, Calliope, teneri rege vatis habenas,

80

      Res venit auxilio nunc mihi digna tuo.

Piccininus enim cum Lydum forte leonem

      Speraret tacitis fallere posse dolis

Atque huc innumeras ductasset fraude cohortes,

      Quo Florentinos noverat isse duces,

85

Hic prius, ut decuit, precibus, dux magne, pudicis

      Christiferam vocitas in tua vota deam.

Inde, ruens Geticis solet ut Gradivus in arvis,

      Aggrederis signis agmina densa sacris.

Coeperat adventu cuius male territus hostis

90

      Turpiter indignae vertere terga fugae,

Hostili donec caesorum Anglaria vallis

      Respersam multo sanguine vidit humum.

Haec sed quanta tui fuerant monumenta decori?

      Sunt maiora, quibus tendere in astra iuvat.

95

Nam, summus dubio quae quondam tempore pastor

      Perdiderat fatis pascua multa malis,

Te duce sunt penitus cultori reddita primo

      Et data Piceno pristina iura solo.

Omnia sed postquam per te pacata fuerunt

100

      Grataque Christicolis pax venit orta viris,

Non dubitas acres Teucrorum visere turmas

      Vndisoni subiens saeva pericla maris.

Cycladas indomito transisti Marte per aequor

      Notaque fatidico litora sacra deo

105

Extremasque tuum nomen penetrarat in oras,

      Omnibus et magni causa timoris erat.

Caesareo pridem perculsa ut nomine tellus

      Barbara Romuleas horruit illa rates,

Sic ducis adventu nimirum territa sacri

110

      Vectos extimuit per freta longa viros.

Barbarus haud solitas ausus conscendere naves,

      Ne fieret summo praeda petita duci,

Nam, quicunque tuas offendens forte carinas

      Audaci voluit bella ciere manu,

115

Aut captus magni fuerat pars iusta triumphi

      Aut fuerat Christo victima facta deo.

Ast, ubi barbaricas iam cuncta per aequora classes

      Fudisti et longi dempta pericla sali,

Incolumis Romam divino numine victor

120

      Vexisti laeta parta tropaea rate.

Sic superes longos antiqui Nestoris annos,

      Sic dentur vitae candida fila tuae

Sicque caput triplici cingat tibi mitra corona,

      Sic subeas divi limina sacra Petri,

125

Vt nunc Roma virum prisca virtute fideque

      Consimilem ducibus te videt esse suis.