3. ad Aeneam Pium pontificem maximum

Si Pius Aeneas Phoebi deductus in antrum

      Laurigeras merito finxerat inde comas,

Te rogo, dum canimus, nemoris regina beati,

      Tam gravibus coeptis, Calliopea, fave.

5

Sed, me si tanto nondum dignaris honore,

      Necdum Pieridum tangere sacra velis,

Attamen id vestro placeat dare, Musa, poetae:

      Quis negat Aeneae carmina vestra Pio?

Quem simul ac genuit felix Victoria mater,

10

      Vt daret in lucem pignora tanta novam,

Tollere vos, Musae, subito statuistis, ut esset,

      Qui queat Aonios concinuisse modos,

Qui queat, id quotiens vati iubeatis, in omnes

      Carmen Apollinea grande referre lyra.

15

Nam, foret ingenio ne quis praestantior alter,

      Illius implestis pectora lacte sacro,

Illius in nitida Cirrhaei gurgitis unda

      Lavistis manibus membra tenella sacris,

Nomen et infanti primis posuistis ab annis,

20

      Quod dedit et Phrygio Graecia prisca duci.

Felix, o nimium felix, cui candida Musae

      Libarunt teneris oscula mille genis.

Ast, ubi crescenti venit quoque firmior aetas,

      Posset ut ingenio plurima nosse gravi,

25

Orphi Calliope dederat quod mater alumno,

      Hoc dedit et vati pulcher Apollo Pio.

Nanque, ubi te Phoebus iuvenem deduxit in antrum,

      Vnde solent vates incaluisse novi,

Hausisti tantum Phoebea ex rupe furoris,

30

      Divinus quantum sumpserat ante Maro.

Sic priscos docuit vates quaecunque vetustas,

      Omnia sunt celeri cognita mente tibi.

Hinc quoque vaticinans, quae mox ventura trahantur,

      Quam bona te maneant fata tuosque, canis.

35

Sum pius Aeneas, dixisti saepe, futurus,

      Sunt Iovis et manibus sceptra gerenda meis.

At tibi tot numeros divino ex ore canenti

      Ingeminat plausus quaeque Camena suos.

Hinc tibi, qua rigidas possis bene flectere quercus,

40

      Donavit doctam Calliopea lyram,

Qua nova tam suavi modularis carmina plectro

      Atque ita divinos concinis ore modos,

Orpheos ut matrem dilecti oblivia captent,

      Soletur tantu cum sua vota tuo.

45

Haec quoque sic monitis ad te precibusque pudicis

      Ornandum reliquas impulit una deas,

Vt te non aliter, quam si deus alter adesses,

      Praeficerent sacris, dive poeta, suis.

Nec socium Phoebus te dedignatus honestum est,

50

      Sed sibi te firma iunxit amicitia.

Ex hac cum dederit pariter te ferre coronam,

      Qua premit auricomum fronde virente caput,

Sumere cum citharam te sit quoque passus eandem,

      Qua solitus laudes concinuisse patri est,

55

Sic, dum Castalias doctus spatiaris ad undas

      Dumque frequens lymphis proluis ora sacris,

Iuppiter ipse diem ratus est venisse, nitentis

      Quo Pius acciperes sceptra tenenda poli.

E natis igitur vocat hunc, quem candida Maia

60

      Dicitur aethereo progenuisse Iovi,

Cui pater ut melius daret haec mandata ferenti

      Omnipotens, verbis talibus alloquitur:

I celer, i, doctas nostro pete nomine divas,

      I memor, i, Musis haec mea dicta refer.

65

Aeneam dic, nate, dedit cui Phoebus Apollo,

      Vt lavet Aonio, cum velit, amne caput,

Me cupere, ut nostris terrarum temperet orbem

      Legibus et nostras ut gerat arte vices.

Paruit ille Iovi subito nihil inde moratus,

70

      Quo minus inceptum prosequeretur iter.

Ergo citis velox pedibus talaria nectit,

      Quae celerem faciant aere per liquidum;

Tum capit et virgam in ventos capitique galerum,

      Solis ut ardores sentiat inde minus.

75

Iam iuga Parnasique tenet cernitque puellas

      Per nemus umbriferum ludere Pieridas,

Inter quas viridi nectens de fronde coronas

      Dat bene pro meritis Calliopea viris.

Nam tum forte suos umbrosa in valle sedebat

80

      Vndique collustrans diva benigna choros,

Cum deus adveniens, quae sint mandata tonantis,

      Grandibus explicuit grandia verba sonis:

Me pater omnipotens ad vos me mittit euntem,

      Pierides, summi maxima cura patris.

85

At vos altisoni ne temnite iussa tonantis,

      Laedant nec mentes sensa paterna pias.

Sic visum est superis, ut, qui iuga vestra frequantet,

      Qui colit umbriferum fronde virente nemus,

Si Iovis assumat capiti redimicula mitrae,

90

      Si Iovis accipiat sceptra tenenda manu,

Cui velut Aeneas nomen fuit ante, quod unus

      Laudibus innumeros vicerit ille viros,

Sic Pius in cunctis posthac vocitabitur oris,

      Culta quod huic pietas praecipue fuerit.

95

Quin dabit et pater, ut lauri diadema virentis

      Frondibus annexum tempora docta tegat.

Nanque suis ita vult sacris adhibere supremis

      Iuppiter Aeneam saecla futura Pium,

Servet ut Aonios, quibus hunc donastis, honores,

100

      Vos colat altrices semper, ut ante, bonas.

Sic ait. At verbis Aeneam affata benignis

      Talibus eloquitur Calliopea modis,

Audisti, Aeneas, quae sint nova iussa tonantis,

      Audisti, quo te fata benigna vocent.

105

I citus, i, summas igitur cape iussus habenas,

      I citus, i, supero nunc placiture Iovi.

Sed memor i nostri, nam, ni mea cura fuisset,

      Ni tibi ni summus noster adesset amor,

Non daret, ut regeres totum tibi, Iuppiter, orbem,

110

      Non daret auspiciis cuncta movenda tuis.

Vix ea finierat, subito cum candida nubes

      Praeripiens vates occulit una duos

Et magnis, quacunque venit, fulgoribus ardens

      Attrahit accensas per loca cuncta faces.

115

Post, ubi Romuleas subierunt nubila sedes,

      Debebant vati quas pia fata Pio,

Iuppiter intonuit laevum, quo maxima tellus,

      Quo media, pisces, contremuistis aqua.

Ast, simul ac tonitrus cecidit fragor ille supremi,

120

      Omnibus ac rediit, qui, vigor, ante fuit,

Quae, bona, Saturno quondam regnante fuissent,

      Senserunt Latii saecla redisse patres,

Te quali augurio, Romanae conditor urbis,

      Fulvae nutrierant ubera plena lupae.

125

Nam, velut expositum nutrix ex Thybridis alvo

      Sumpserat, innocuum ne gravet unda caput,

Sic lupa nunc eadem nutricis nomine laetum

      Protulit Aeneam Martia lacte suo;

Vt Remus in Latio Romanam condidit urbem,

130

      Imperium cuius Thrax subiturus erat,

Sic Pius Aeneas Tiberina in sede locatus,

      Ne modo victa ruas, Martia Roma, ***

Extremas quoniam Teucros detrudet in oras,

      Itala ne subeat tam grave terra iugum.

135

Mantua sic testis, quo flumine moverit omnes

      Ad pia pro Christo bella gerenda duces.

Candida cui ternae sic ducant fila sorores

      Sicque velint terras hunc habitare diu,

Vt modo, cum summos Teucra de gente triumphos

140

      In Capitolinam duxerit ille domum,

Orbis et in placida terrarum pace quiescet

      Et fiet bellis hinc scelerique modus.