Giovanni Gioviano Pontano de amore coniugali 1, 6

Testo base di riferimento: B. Soldati, 1902

Cura dell'edizione digitale: M. Montalto


Ad uxorem

Parce meum, coniux, absens temerare cubile,

      Castaque legitimi fallere iura tori,

Neu alii compone, leves imitata puellas,

      Neu mihi sint fidei pignora vana tuae.

5

Qui primus lateri ferrum crudele revinxit

      Movit et audaci ferrea bella manu,

Illi sint tristes dirae, cineremque revellat,

      Ianitor, et rabida deterat ossa fame.

Ille mihi caros iuveni detraxit amores

10

      Durus, et a domina iussit abesse mea.

Ferrum hosti, cupido noceat cur ensis amanti?

      Tela absint; felix me mea teda iuvet.

Tu tamen interea cari memor usque mariti

      Pro reditu, coniux, plurima vota dabis;

15

Assistatque tibi soror et sanctissima mater,

      Absentis curas quae levet usque viri.

Et tela noctes, et acu traducere lucem,

      Exemplum fidei Penelopea docet:

Illam non longi mutarunt tempora cursus,

20

      Non simili ad Troiam praelia gesta mora.

Casta mane, neu te lusus, neu munera vincant;

      Coniugii dotes vita pudica facit.

Sive domi tristes fuso solabere curas,

      Sive foris festae tempora lucis agent,

25

Coniugis occurrant animo tibi mille labores:

      Me coeli pluvias, sidera iniqua pati,

Forsitan et lateri saevum quis dirigat ensem,

      Et quae praeterea mille timenda, time.

Dum vir abest, neglecta sinus, incompta capillum

30

      Maesta sedet vidua Laodomia domo;

Saepe illam aemoniae blandis adiere puellae

      Alloquiis: "Cultus indue, dia, tuos,

Neglectas dispone comas; quid lucida fronti

      Gemma, quid a digitis anulus omnis abest?

35

Non cultus capit illa suos, non lucida fronti

      Gemma micat, digitis anulus omnis abest.

Quid non Evadne Thebas urgente marito,

      Impia cum fratres traxit ad arma furor,

Ah quam difficiles egit noctisque diesque,

40

      Ah quam omnis miserae pectore sensus abit.

Non choreae cantusque iuvant, non porticus illam

      Publica, non templis vota sacerve dies.

"Evadne, quid sola domi, quid pensa columque

      Vsque trahis, lacrimis humidaque ora rigas?"

45

"Me miseram, cui laeter abest, cui dextera cesset,

      Cui colar et formae debita cura meae est."

Ergo inter famulas lanaeque addicta trahendae,

      Squalida neglecto delitet in thalamo.

Vtraque laudata est, exemplumque utraque fidae

50

      Coniugis et casti certa fides thalami.

Sed neque sic te exempla movent, ut non magis ipsa

      Coniugis officio sponte fruare bono,

Quodque decet castas, sola virtute magistra

      Exsequere, et per te quid decet ipsa sapis,

55

In partemque venis nostrorum sponte laborum,

      Remque domi et natos qua licet arte iuvas.

Forsitan et nobis quae sit mens ipsa requiris,

      Neve tui mihi sit mutua cura times.

Non ita nos facili iunxit concordia nexu,

60

      Vt sine te coniux ulla sit hora mihi,

Nec sic nostra levi firmata est pignore dextra,

      Non sit ut in nostro pectore prima fides.

Vt praesens mihi sola quies, sic pectoris absens

      Vna tenes curas, tu regis una virum.

65

Sed dabitur, cum laeta feret pax ocia nobis,

      Reddere tam caro munera coniugio:

Tum liceat thalamoque frui socioque cubili,

      Mutuaque in tacito gaudia ferre sinu,

Tum nova suscipient vires incendia rursus,

70

      Rursus et iniicies vincula, castus Hymen.

Interea memor ipsa tori sanctique pudoris,

      Spe modo venturi tempora falle viri;

Nec spes destituet, nanque ultima ducitur aestas,

      Candida cum celeri sub pede musta fluunt,

75

Frigidus illyricis Aquilo dimissus ab oris

      Admonet hibernas haud procul esse nives,

Defunctusque dari sibi postulat ocia miles,

      Et parat ad patrios arma referre lares.

Ipse mihi videor iam primae ad limina portae

80

      Iam thalami cupidas victor adesse fores,

Teque meos inter collapsam vita lacertos,

      De desiderio languida facta mei.

Atque ubi mens rediit, longo sermone referre

      Quantum difficile est coniuge abesse suo,

85

Implicitamque humeris atque oscula grata ferentem

      Vix rediisse tibi credere posse virum;

Quod tu, sancte, toros celebras qui Hymenaee maritos,

      Annue, et his precibus, candide dive, veni.