Bonaiuto da Casentino diversiloquium, 2

Testo base di riferimento: M. Petoletti, 2001

Cura dell'edizione digitale: Cristina Zanatta


2. replicatio illius precedentis estatis
cum descriptione sequentis

Hactenus aerias queruloso carmine clades

Vrbis deflevi, nunc arma virumque canendo

Eiusdem cogor furiosas dicere pugnas.

Immensum quondam discurrens fama per orbem

5

Quod caput orbis erat mensura, nobilitate,

Sanguine sanctorum, papali sede celebris

Roma, meum traxit animum sua tecta videre.

Ivi, complacuit, tenuit nos tempore brume,

In quo non nubes, non celi sensimus imbres,

10

Non rapidos Boree flatus, non etheris iras,

Non ibi tecta ferit grando, non fulmina turres,

Non nive canet humus, glacie non clauditur unda,

Frigoribus non membra rigent, non clausa medulla

Pigret in osse gelu, sed quadam spiritus omnis

15

Temperie letatur ibi, quasi tempora veris

Regnent et brume faciant dormire procellas.

Sed si transit yemps placabilis atque serenus

Vultibus arrisit, estatis torva sequentis

Compensat facies, solitos exuta decores.

20

Protinus hec estas yemis clementis honorem

Et placidi famosa videns preconia veris

Invida certavit eius prosternere famam.

Nam velut igne bonis alienis invidus ardet,

Ergo non tolerans candentis pectoris iras

25

Talia flammato secum sermone monetat:

"Ingratas hominum mentes variasque loquelas,

Iudicium preceps, leve cor, sine pondere linguas

Vidimus et celeri poterunt hec tempore scire.

Ipsa quidem mundi pecualis turba virorum

30

Pro modico veris, yemis quoque tempore grato

Dante serenatas horas noctesque diesque,

Prodiga laxavit stolidas ad sydera laudes.

Pro nostris autem longevis perpetuisque

Muneribus de more datis obmutuit ipsa

35

Plebs hominum, nullas dignata rependere nobis

Grates, que leto redimimus rura virore.

Cogimus in partum glebas et cedere flores

Fructibus urgemus maturaque spargere poma

Precipimus ramis et frondea tecta iubemus

40

Silvis construere, quo possit agricola Phebi

Declinare faces et in umbra fingere lectum.

Formamus spicas, gravidas torremus aristas

Et ieiuna piis saturavimus horrea granis.

Per nos evigilant falces et rastra resurgunt

45

Et neglecta suam iuvenescens area barbam

Deponit; patitur fustes ut farciat archas,

Omnia luxuriant in nobis, omnia per nos

Ditescunt: etiam pannosus pauper habundat.

Quique tremens cecos gelidus iactare solebat

50

Taxillos, per nos confidit ludere vestes".

Dixerat; et subito tumidis accincta pharetris

Vibravit furibunda caput curvumque tetendit

Ossea materies quem durum fecerat arcum;

Fixa sinistra tenet hunc arcum, dextra sagittas.

55

Commendat corde mittenti nuntia mortis

Spicula per populum, qui sic laudaverat hostem

Ipsius. Cadit hic, iacet ille; cadavera fiunt

Illi, presbiteris concentus et esca sepulcris.

Sed cur infandum cogor renovare dolorem?

60

Quis cladem narrare potest, quis funera fando

Illius estatis referat, quis prelia febris

Explicet? Hec animus merito meminisse perhorret.

Sed cui tantus amor memoratas noscere plagas,

Is legat et discat Casentinense Poema.

65

Prorsus nos fracti morbis fatisque repulsi

Fugimus ad turmas, veluti devicta recedunt

Agmina de campo post prelia dura recepto

Conflictu, multis gladiosa morte retentis,

Multis semineci suspensis sanguine vite

70

Et multis servante fuga de strage reductis.

Vrbe Reatina nos suscipiente redivit

Leta salus, sanguis, color et fidutia vite,

Quos a corde timor, tabes a carne fugarat.

Nam siccas gelido potamus flumine venas

75

Cordis et ad virides spatiamur in agmina campos,

Quos florum varius color et fragamen odoris

Purpurat et reficit nares et pascit ocellos,

Hic arbusta sonant avibus pulsata canoris

Et zephiris agitata leves sufflantibus auras

80

Parturiunt et cuncta viris nova gaudia prestant.

At sicut rerum mos est et norma locorum,

Multa placent hodie que cras non apta placere

Inspicimus. Cepit ridens discedere tempus

Et celerare gemens. Nam celum prodigus ymber

85

Occupat: aut niveos insultus cana pruina

Nuntiat aut glaciem properantem predicat Auster

Et sevus Boreas, transfigens frigore nervos,

Mentitur sedem brume, regnante benigno

Autumpno. Citius Ianus venisse videtur

90

Quam pius october socio vexilla resignet.

Sic quicumque probus volet expectare Reate

Imperium gelidi mores et iura decembris,

Sepe - scio - dicet: "O terque quaterque beati,

Quos iemare modo calide sub menibus urbis

95

Novimus". Hec domus est yemis. Latet hic furibundus

Eolus et teneris incumbens vultibus Eurus

Pumicat ille genas hominum, stridens Aquilonis

Impetus evellit silvas, Nothus hostia claudit,

Tecta quatit, turres agitat rumpitque fenestras.

100

Nix tenet hanc patriam solo que perficit actu

Multa simul visu. Nam disgregat ossa, rigere

Cogit et aspectus ignis pigrumque cubile

Suggerit et celat stratas et aratra recondit.

Festinum tardat cursorem, pascua claudit,

105

A gregibus mestos balatus exigit, artat

In caulis armenta; feras, loca ceca petentes,

Ieiunare iubet querulosque famere volucres

Et predas hominum fieri verubusque revolvi

Vrget et in requie saturos marcere bubulcos

110

Compellit. Sed, cum discedit, mittere falces

Audet in alterius messes, rapiens sibi celse

Offitium pluvie. Nam, dum nix ipsa liquescit

In rutili solis conspectu, terra lavatur,

Strata fluit, sevit torrens et flumina turgent

115

Et blandum per tecta cadens dat stillula sompnium.

Hanc etiam terram fluviis undantibus ambit

Obsessamque diu pluvie violentia monstrat,

Sic quod sepe latent superati gurgite pontes

Et nat parva ratis, ubi vir peditare solebat.

120

O quam sepe, Deus, volvuntur corda virorum

Et quam curta manent in eodem tempora cursu!

Ecce gelu liquidos cogit nos tempnere fontes

Et prius optatos compellit odire virores.

Non sic qui fugiens correptus ab ede parentum

125

Parvulus et visis aliorum vultibus optat

Ad propriam remeare domum matremque videre,

Vt nos tunc cupimus moderati frigoris urbis

Sceptra subire citi. Nec plus tardamus in actum:

Ducimus affectum, Romam sic inde redimus.

130

Intramus portas; cives sic ore saluto:

"Vivite felices quibus est urbs ista parata;

Hec domus, hec patria est, in qua quicumque morantur

Sunt fortunati, si iam non leva fuisset

Estas preterita. Sed erit purgatior aer

135

Et mora sana magis multos secura per annos.

Vivimus hic alacres nullo bachante gravati

Frigore. Nam vernum pretendunt omnia tempus

Perpetuamque moram, suadebat copia rerum".

Sed cum fata suos letentur volvere casus

140

Sitque malum primum gradus et suadela secundi,

Non potuit pestis transacta levare sequentem.

Nam, si preterito fuit anno concitus aer,

Hoc anno furiunt animi, manus, arma domusque.

Estas illa dedit multis medicamina farre;

145

Ista facit trepidum vicinos stringere ferrum,

Tunc simul humores secreto in corpore pugnant,

Nunc patulo cives, acies, urbs, machina certant.

O quotiens valet esse malum medicina malorum!

Nunc et enim febres elapsas impius ensis

150

Laudat et alleviat habitas sine sanguine mortes.

Tutius est sudasse thoro, tenuisse labores

Febris et ad tempus languere medentis in ulnis

Vel gremio matris, animam committere clero,

Quam sevos belli stolide miscere tumultus,

155

E gelido subitum complecti vulnere letum.