1. Lucilla nympha Rechanensis.
Heridano patre progenita Dianae comes fuisse dicitur; a Pane,
Mercurio atque Apolline amata est. His repudiatis, dormienti
per vim stuprum pastor intulit, quod aegre puella ferens,
lacrymis et dolore confecta, cibo abstinens vitam cum morte
commutavit. Eius corpus Heridanus pater in foveam vertit:
quem Phoebus indignatus ob repulsam ab ea quondam acceptam,
paludem fecit
Quaeritis hic sacri cum nomina fontis haberet
Ante locus, nitidusque foret fons, numquid ab ipsa
Manarit tellure, deum vel numine magno
Hic aliquis gelidas habitarit versus in undas.
5
Res est mira quidem, iuvenes, ac digna referri,
Quaeque sua teneras moveat novitate puellas,
Ne qua nimis genii confisa superbiat ullis
Muneribus propriaeque nimis ne credula formae,
Elato miseros animo contemnat amantes;
10
Neve sinat vacuum florentis abire iuventae
Tempus et utendum placidos ubi candida vultus
Obtulerit fortuna: noto fugit ocius aetas
Atque adversa brevi res vertunt fata secundas.
Nunc fortunatos duri pastoris amores
15
Et commutatae casus referemus acerbos
Virginis in subitum laticem, causamque paludis.
At tu, quo placida populos ditione regente
Aurea concordes evolvunt saecula Parcae,
Numine, dive, meos sacro tu dirige cursus,
20
Meque tuas nondum, Leonelle, attingere laudes
Audentem, interea tenui sine ludere versu,
Dum valido exiguae firmentur robore vires.
Hinc genus Estense et magnorum ingentia facta
Ipse canam referentque tuum mea carmina nomen.
25
Inter Hamadryadas Pelosellae rura colentis,
Magnus ubi virides fossae Padus excipit undas,
Candida nais erat, lucis de nomine dicta,
Insignis cursu, Heridanoque superba parente.
Pulchrior hac celeri vel gratior ulla Dianae
30
Non fuit aut divae lateri quae vinctior esset,
Sive feras iaculis canibusque agitare pararet,
Seu niveos artus nitidis perfundere lymphis.
Illa saepe suos arcus pharetramque nitentem
Auratasque dabat non irrita tela sagittas;
35
Illa procul certa pascentem vallibus imis
Cuspide fixit aprum, Trivia vel doctior ipsa
Aethere candentem cygnum deiecit ab alto.
Laudabant mores formamque artemque magistram,
Saepius utra foret dubitantes Cynthia nymphae,
40
Ni dea fudisset planos per colla capillos,
Crispas illa comas aptum religasset in orbem.
Assidue blandis instat vaga turba procerum
Vocibus et Veneris stimulis agitantibus ardent
Ruricolae satyri et nymphae connubia poscunt,
45
Mercarique novum offitiis conantur amorem:
Hic, ubi multa latet fera, sedulus alter opacis
Arboribus densum monstrat nemus; ille coronam
Floribus insignem, hic pharetram largitur et arcum;
Hic laqueos celeresque canes; hic spicula donat:
49a
Lucidaque hamato pars donat spicula ferro,
49b
Pars laqueos, celeresque canes venatibus aptos.
50
Illa omnes animo simul aspernatur eodem,
Nec magis a solita mentem feritate remittit,
Quam miseros nautas Aquilo implacabilis audit;
Nec sic gemmatae decus admirabile caudae
Laudari cum sensit avis iunonia laeta est,
53a
Nec tantum pennis tua versicoloribus ales
54a
Cum pictae laudantur opes, Saturnia laeta est
55
Gaudet ut haec forma fastumque a laude resumit.
Pan quoque, Maenalia redimitus tempora pinu,
Dilectae veteres Syringae oblitus amores,
Hanc cupit, hanc sequitur, fixoque in Naiade vultu,
Sic ait: O praestans celebri sata flumine virgo,
60
Quod primum vesuli puro se fonte resolvens
Finitimas rapidum violento gurgite terras
Perfluit, Adriacique ferit mox littora ponti,
Ipse ego Parrhasiae telluris numen, agrestes
Quem votis venerantur et alti summa lycei,
65
Cui iuga piniferumque nemus Pindusque nivalis
Servit et arguto resonantia Maenala cantu,
Ipse ego te propter nimio devictus amore
Torqueor; in te una mea cura fideliter haeret;
Coniugium peto; nec sit tibi gloria parva,
70
Me generum magno dederis si nympha parenti,
Qui tibi perpetuas meditabor carmine laudes.
Aspice quam collo mihi fistula pendeat apte:
Haec tua si sapies erit et iungemus amores.
Te dominam Dryades et te venerabitur omnis
75
Naiadum chorus, et qui nunc te ingentibus audent
Pollicitis tentare sibique adiungere Fauni
Conantur, nostro superantur numine tantum
Aeriis quantum cedunt virgulta cupressis.
Talia iactantem deridet virgo fugitque
80
Amplexus cupidos atque oscula ferre parantem,
Immiscetque choro comitum se laeta suarum.
Sic hunc, sic etiam generatum Atlantide Maia
Mercurium lusit, formae confisa potenti.
Viderat hanc iaculis capreas Iove natus agentem,
85
Exarsitque simul; positis talaribus ergo
Siderei tegmen capitis virgamque potentem
Sumit et unde sibi genus esset, quisve deorum,
Quae sit causa viae, quae magna potentia docti
Pectoris enarrans, multa prece sedulus instat,
90
Magnaque promittit concessi praemia amoris,
Et testem dictis Stygiam iubet esse paludem.
Dixerat: illa dei vultum et flagrantia cernens
Lumina, blanditiis simulat se velle roganti
Annuere illectam; celeri mox improba cursu
95
Ocius emissa partho iaciente sagitta,
Ocius et volucri borea fugit, atque virentem
Vix pede tangit humum, teneras neque praeterit herbas:
Tum quoque formosam decuit fuga; candida nudant
Crura leves aurae tenui velamine moto
100
Et labor ipse decus rosei germinaverat oris.
At deus incertum per iter fugiente puella
Insequitur atque illi subitos inducere somnos
Iam frustra serus cupit et contingere virga,
Effunditque preces supplex et inania verba.
105
Illa volat longeque deum post terga relinquit
Et sperata negat male gaudia; nec prius acrem
Continuit cursum fugiens per devia, quam se
106a
Deserit et sperata negat male gaudia nec se
107a
Ante tenet, donec latebrosa condita silva est.
Altorum latebris nemorum occultarit opacis.
Non semel aetherea magnos excivit ab arce
110
Forma decens nomenque deos et fama puellae.
Ergo luciferos medio dum splendidus orbe
Phoebus agit currus, cernit per devia rura
Progeniem Heridani nullo custode vagantem.
Protinus igne suo novus ignis in ossibus haeret
115
Acrior et furtim depascit flamma medullas;
Vix bene perfecto cursu delapsus ab alto
Aethere solvit equos terrasque petivit easdem,
Atque decus proprium quaesitis artibus auxit,
Cinctus flaventes lauro viridante capillos.
120
Tum sic Heridano genitam compellat amice:
120a
Tum si Heridanem dictis permulcet amicis
- Nympharum Lucilla decus, formosior ipsa
Quae mea nunc saevis exercet pectora flammis
Dura et blanda Venus, nostro miserere labori.
Vror ut immissis stipulae torrentur inanes,
125
Ignibus, ut rapiunt pallentia sulphura flammae;
Sum deus, et magno genitus Iove, nomen Apollo,
Alipedes qui solus equos moderorque regoque,
Flammigero invectus curru; tenebrisque fugatis,
Immensum retego radiis fulgentibus orbem.
130
Nec superum, excepto Iove, me praesentius ullum
Regia numen habet, late mihi maxima parent
Regna, nec ulla fugit fati me causa latentis;
Et mea mortales adeunt oracula rebus
In dubiis non vana aditis responsa ferentes,
135
Meque vocant vatem: plectrum citharasque sonantes,
Et carmen doctos adduxi primus in usus;
Cum rudis ars quondam nulloque in honore fuisset:
Ipse salutiferas aegris mortalibus artes
Inveni; sed nulla mihi medicamina prosunt:
140
Quin etiam, noster cum sit certissimus arcus,
Certior est unus nostro tamen acer acutis
Qui mihi securo fixit praecordia telis,
Atque ut siderea supplex de sede venirem
Compulit. Ipsa mihi requiem finemque laborum
145
Sola afferre vales ac reddere, nympha, beatum:
Summa tibi laus est, aeternaque gloria Phoebum
Auxilio servare tuo, qui caetera servat.
Caelicolum rector tibi erit socer et tibi mundus
Serviet, et curru super ardua sidera tollam.
150
Illic numen eris, diceris et altera Iuno.
Dignior ista quidem facies considere coelo
Quam nemorum latebras et lustra subire ferarum. -
Haec ubi dixit amans, tremulos ardere micanti
Luce videns oculos nymphae, roseumque pudorem
155
Candentes variare genas et pectore ab imo
Vix audita tamen suspiria pectore duci
Ridentemque notans nec verba remittere contra,
Gaudet et indicium stimulantis credit amoris.
Ante igitur nulla contacta cupidine virgo
160
Facundo sermone dei formaque nitenti
Pollicitisque incensa domat non mitia corda
Et ponit fastus et amat quem sentit amare.
Verum ubi secum animo repetit praecepta Dianae,
Rursus ad ingenium redit atque intendere visa est
165
Velle fugam, verbisque iterum revocata praecantis
Substiterat: pariter certabat amorque pudorque,
Ambiguam vario mentem discrimine versans;
Quin deus iniciens formoso candida collo
Brachia, pugnantem frustra et clamare volentem
170
Corripit, atque avidis amplexibus oscula miscens,
Vini parat; illa tamen contra, conamine multo
Obsistit manibusque a pectore pellere tentat;
Denique victa deo cedebat viribus impar,
Atque fere victor Phoebus sua vota tenebat:
175
Ecce suis formosa venit comitata puellis
Cyntia, venatu lassata et caede ferarum,
Limite quam recto venientem ut vidit Apollo,
Rem veritus castae ne proderet illa sorori,
Corripuitque fugam tenuesque recessit in auras,
175a
Quam nemoris recto venientem ut limite vidit,
176a
Extemplo ne se se proderet illa sorori,
177a
Corripuitque fugam Deus Heridanemque reliquit.
180
Miratusque feram tam molli in pectore mentem
Interpellatos deus execratur amores,
Infensus nimium nymphae. Tum virgo Dianae
Obvia quos saltus lustrasset quantaque predae
Copia commemorat, Phoebeos celat amores,
185
Atque incerta suo volvit sub pectore curam;
Laetetur ne magis quod sic intacta recessit
An doleat, gaudetque deo placuisse nec ullam
Quae sibi praeferri possit putat esse sororum.
Ah nimium infelix infortunataque virgo,
190
Egregiae quod nunc te vana superbia formae
Extulit, oblata quando temeraria nescis
Commoditate frui! Certe praestabat amantis
Consilio parere dei, decerpere fructum
Quae non semper erit sic officiosa, iuventae.
195
Crede mihi: non hic pudor est, sed dura rudisque
Simplicitas, fatis nescire faventibus uti.
Ipsa etiam fertur non ignorasse Diana
Olim quid sit amor, veterum nisi fabula mendax.
Tu quoque ne veniam dubites exposcere Phoebum
200
Supplicibus votis et dulcia noscere furta;
Sed propera; nescis, heu! quid tibi fata minentur.
Aestus erat, mediumque poli iam fervidus axem
Contigerat Titan: Phoebeis languida flammis
Dum cessant aliae atque umbras petiere virentes,
205
Heridanis nemus ingreditur, quod multa tegebat
Populus et celso frondosa cacumine quercus,
Lenis ubi placido fugiens cum murmure rivus
Purpureos viridi flores in gramine alebat.
Capta locis, pharetram tenera deponit in herba
210
Oppositoque genu dextra connixa relaxat;
Cornigeros arcus laudatisque incubat umbris,
Atque inclinata somnum cervice petivit.
At vagus errantem silvis Admetus opacis
Armenti custos vitulum dum quaerit, in ipsam
215
Incidit ac subito visu stupefactus inhaesit,
Continuitque gradum celerem, ratus esse Dianam.
Sed postquam nymphas nusquam videt, omnia late
Luminibus lustrans comitem putat esse Dianae.
Tum suavem tenero spirantem pectore somnum
220
Leniter atque sinus intentus spectat apertos,
Mollia puniceis certantia labra rosetis,
Formosasque genas et eburnea colla comasque
Miratur similes auro, niveosque lacertos;
Protinus aurata percussit agreste sagitta
225
Pectus et adductis penetravit ad ossa cupido
Cornibus atque animum vesano intendit amore.
Saucius insolito iuvenis stupet inscius igni
Ac subitas sentit flammas errare medullis
Assiduosque rudis motus miratur anheli
230
Cordis et ignorat penitus sua vota cupitque.
Lumine mox avido paulatim, veste reducta,
Singula membra notat candore nitentia multo
Virgineumque manu contrectat corpus agresti,
Sic suadente deo, tandem nova gaudia tentat
235
Correptamque tenet nympham turbatque soporem.
Illa locum magnis exterrita vocibus implet
Imploratque patrem luctusque exercet acerbos,
Ac sibi blandicias et consolantia verba
Protinus Admetum refugit pudibunda ferentem.
240
Nec comitum rapto petit agmina casta pudore,
Sed diversa procul desertaque rura pererrat,
Venandi studio pharetraque arcuque relictis.
Inde pererratis regni defessa paterni
Finibus, huc rediit veterique accensa dolore,
245
Quod de se tantum Admeto licuisset, inanes
Assidue lacrymas fundebat et ora cruentis
Vnguibus et flavos laniabat saeva capillos.
Tum sic certa mori patrias iam debilis undas
Spectat et: - Vlla mei, dixit, si cura relicta est,
250
Summe precor miserere parens, tantoque labori
Pone modum, incestamque tuis demerge sub undis,
Invisa quoniam violato iure pudoris
Luce fruor: gaudete proci, quos saepe superbe
Sprevimus; huc cecidit studio servatus amatae
255
Virginitatis honos; nostrae sibi pastor habebit
Improbus exuvias decerpto flore iuventae.
Certe habet; at numquam vivens pastoris amica
Dicar et instanti fugiam convicia leto -
Haec effata graves gemitus miseranda novasque
260
Instaurat lacrymas, nec Bacchi cura, nec inde
Abducit Cereris, vel cum sua lumina caelo
Hesperius accendit, vel cum se purpureus sol
Extulit ac lente prostrata in gramine molli
Liquitur ut glacies igni ceraeque liquescunt,
265
Ac demum tenues vita fugiente per auras
Impia solverunt tenerum ieiunia corpus.
Tum pater Heridanus natae concussus acerbo
Funere, multa gemens rorantia lumina turbat
Fletibus et nitidum caro pro corpore fontem
270
Esse iubet donatque aeterno protinus aevo,
Qui nunc deformi limo cannaque palustri
Sordidus innatas alit atro gurgite ranas.
Perdidit infelix solitum mutata nitorem
Lympha, gravis magni quod fecit Apollinis ira
275
Namque, memor quantum cupido sibi dura fuisset,
Naias adventu subito intercepta Dianae,
Despectos quoniam penitus siccare liquores
Non potuit, radiis venas atque humida fervens,
Spiramenta suis contracta vaporibus urit,
280
Ne pater auxilio furtim submisceat undas,
Et miseratus alat labens tellure sub ima,
Semine tum vario foedis animalia formis
Ardore assiduo vicium capientibus undis
Protulit, amissa specie fons lucidus olim.
285
Et deus ipse sui sic extitit ultor amoris.
Illam Rechaniae Peloselliadesque puellae
Quaesitam flevere diu, et cum morte putarent
Ereptam, titulum structo imposuere sepulchro:
Hunc in honore suae tumulum statuere sororis
290
Concordes nymphae, quam nisi fera fata tulissent
Formosae potuit succedere sola Dianae.