Tito Vespasiano Strozzi Borsias 10

Testo base di riferimento: W. Ludwig, 1977

Cura dell'edizione digitale: Annachiara Barizza


"Auroram interea thalamis humentibus Horae

Tithoni prodire monent. Illa aequoris alto

Gurgite prosiliens rorantia lumina tersit

Cristatosque rosis crines redimivit Eois.

5

Tum residens curru niveo resonante flagello

Sollicitavit equos; illi, qua semita notum

Monstrat iter, volitant et lucem naribus efflant.

At dux arcanis magnae in penetralibus aulae

Iam dudum expulerat somnos stratisque relictis

10

Exierat paucisque ad nos comitantibus ibat.

Parte alia langorem animi seramque perosus

Segniciem primis comitum stipatus et ipse

Matutinus adest seque illi Borsius offert.

Tum cari mandata refert genitoris et omne

15

Consilium causamque viae simul ordine pandit.

Praecipue tamen affirmat se ad limina missum

Principis, ut meritos illum visurus honores

Ac partem officii patrio sub nomine praestet.

Haud invitus ad haec aures animumque Philippus

20

Advertit felixque cupit contingere nobis

Connubium ac rerum nostrarum in parte vocatum

Se quoque laetatur gratesque agit ore benigno

Nec levibus dictis, quicquid valet, optimus offert.

Dumque ea sermone alterno memorantur utrinque,

25

Heroum manus omnis adest et regia magno

Murmure tecta sonant. Tum factis ordine sacris

Corpora curantur studiisque frementibus omnes

Venatum namque in sylvas exire parabant

Crastinus expectant ubi sol remeaverit orbi.

30

Inde ubi clara dies umbram dimovit Olympo,

Terribili clamore ruit glomerata iuventus.

Pars pedes ingreditur simul et venabula gestat,

Pars vehitur sublimis equis armatque corusco

Ense latus manibusque Hispana hastilia vibrat.

35

Cornua dependent humeris, lateque sequuntur

Agmina fida canum diversis usibus apta.

Hae turbare feras et odoro nare latentes

Secretis norunt excire cubilibus, illae

Threicio genus eximium de sanguine ducunt

40

Praecipitique Notos superant et fulmina cursu.

Ast aliae ingentes capite et cervicibus amplis,

Albanove solo Geticisve in rupibus ortae,

Dentibus audaces rapidis bellantur et astu

Comminus, indutae longis thoracibus armos.

45

Sed neque deformes ursi nec Martius illas

Terruerit lupus aut vastae vetus incola sylvae,

Dente ferox multumque novo sus effera partu.

Tectorum ad primos aditus nos maximus heros

Digressos thalamo laribus comitatur ab altis.

50

At senium excusat, si non accesserat una

In nemus ipse comes, iuvenem se talibus olim

Adsuetum studiis memorans, si qua ocia rerum

Alta daret moles neque ad aspera cogeret arma

Imperium bello repetentem antiquaque iura.

55

'Nam super his nos posse loqui sylvasque virentes

Atque procul summa venantum proelia ab arce,

Prospectare sat est'; inquit, 'Biragus et una

Vobiscum hic aderit Scaramuza Ligurque Petinus

Et Posterla meus nec non Antonius et qui

60

Rarus ad haec sine me Oldradus certamina pergit,

Nec validi iuvenes aberunt venatibus apti'.

Haec princeps, et, quem genuit Maurusia tellus,

Candidior cygnis et cursibus alitis alas

Exuperans longe atque hinnitu colla superbo

65

Arduus attollens sonipes adducitur, atque hunc

Borsius instratum phaleris auroque nitentem

Frenaque mandentem spumanti argentea morsu

Insilit, auratum leviter pede nisus in orbem.

Iamque instructa cohors lato procedere campo

70

Coeperat, et stimulis per prata virentia pubes

Alipedes agitabat equos passimque ruebat

Contendens cursu et placido certamine ludens.

Quadrupedum fremitu tellus strepituque virorum

Insonat et crebris responsant vocibus aurae.

75

Nec minus Adriaca proceres de gente profecti

Gallorum duces et nos visura iuventus

Circum equitant, Borsi faciem mirantur et oris

Insignem exculti eloquium maturaque verba

Expendunt aptosque probant per singula gestus.

80

Illa quoque eximiam meruit praestantia laudem,

Dum velocis equi multa spectabilis arte

Fortia terga premit latisque excercet in arvis.

Ille gradus agili glomerat levitate superbos

Cruraque composito sinuata volumine iactat

85

Arduus et campo insultat, necdum tamen omni

Conatu offundit vires cursumque retentat

Curvata cervice premens ad pectora barbam.

Hinc properare magis volucresque lacessere ventos

Incipit. Instat eques calcaribus ilia pulsans.

90

Libertate data volitat iuba fusa per armos

Vixque solo festiva levis vestigia ponit.

Suspensisque fugam rursus moderatus habenis

Respondente manu pedibus non inscius heros

Elatum saltu exiguum convertit in orbem.

95

Igneus ex oculis micat ardor et humida canis

Ora fluunt spumis tumidaeque frementibus irae

Naribus ignescunt et anhelos concutit artus.

Et quamquam ipse negat seque huc animosus et illuc

Saepius obvertit, passus tamen ire quietos

100

Borsius inducit sociumque refertur in agmen.

Haud procul ingenti, late circumdata vallo

Planicies immensa fuit, qua mille ferarum

Erravere greges. Hic omni consita cura

Diversis nemora alta locis media arva tenebant

105

Confugium armento sylvestri et commoda sedes.

Prata soli partem, partem sibi poscit aratro

Cultus ager; praebent salientes pocula rivi.

Haec ducis iniussu loca nulli accedere fas est.

Hinc atque hinc pecus inclusum mollesque recessus

110

Pevigil armato custodia milite servat.

Quo simulac ventum est, iuvenum sese omnis apertis

Immittit portis acies ac septa pererrat.

Nec mora, quisque suas diviso munere partes

Occupat. Angustas insesso limite fauces

115

Hi nemorum observant taciti et venabula dextris

Rite parata tenent laevumque tuentur, at illi

Adversum tenuere latus dumisque teguntur.

Stant iuxta vinctique canes capita ardua tollunt

Auribus arrectis et circum lumina volvunt

120

Atque avidi pugnae exultant, et vivida pulsat

Corda tremor coeuntque animoso in pectore vires.

Compositis rebus signum undique pulsa dederunt

Cornua; quo strepitu sylvae insonuere propinquae

Atque omnis late regio et cava flumina raucos

125

Accepere sonos altusque remugiit aether.

Attoniti fugiunt et apertos longa per agros

Cornibus elatis condensant agmina cervi.

Parte alia capreae frondosa cubilia linquunt

Dantque leves saltus arvis et anhela sequentum

130

Ora canum iam nunc haesura in clunibus horrent,

Quaque licet, vitant. Nec non per culta iacentes

Inventi exiliunt lepores rapidisque feruntur

Cursibus. Ex omni numero sibi deligit unum

Stroccius et vinclo exutas Turcamque Lycemque

135

Immittit procul atque abeuntem haud segniter urget.

Illas ire pares videas discrimine nullo

Frontibus aequatis. Nunc haec, nunc illa vicissim

Prima fugit sociamque levi post terga volatu

Commodiore via et spatio interiore relinquit.

140

Altera victricem properato concita cursu

Protinus assequitur, vinci indignata, novoque

Amissum reparat nisu decus et simul instat.

Vis animos alit, atque ingens accendit utramque

Sublato clamore favor, dominique sequentis

145

Non ignota canum vox auribus incitat ambas.

Sic pariter se offert aequa victoria lance,

Quaeque magis praestet cursu, haud discernere possis.

Ille autem dirae trepidus formidine mortis

Accelerat gyrisque citos fallacibus hostes

150

Nonnumquam eludit, nonnumquam limite recto

Coeptum iter intendit fruticosaque tecta requirit

Strenuus. At quamvis pedibus confidat et astu,

Nulla tamen, qua se valeat subducere leto,

Est via, sed captus vitam cum sanguine fundit.

155

Ecce, ruit magno per devia lustra fragore

Latratuque canum et vasto clamore sequentum

Actus aper medium frendens prorumpit in aequor.

Terribili informis rictu caput excutit ingens

Fulmineosque acuit dentes ac spumeus iras

160

Concipit et setis horrent albentibus armi.

Borsius ingenti percussam vulnere cervam

Deserit et pulchrae stimulante cupidine laudis

Haud illum dubitat contra pedes ire furentem

Obvius auritoque manum ferro impiger armat.

165

Sustulit ora ferox ac dentibus infremuit sus

Acribus insurgens animis; tum flammea torquens

Lumina deicit corpus ac sese obtulit ultro

Impavidus turbamque canum post terga reliquit.

Obiicit extemplo porrecta cuspide ferrum

170

Borsius ac laevo subnixus poplite perstat

Successumque oculis certos meditatur ad ictus.

Nec mora, qua tereti confinia pectora collo,

Acer et innitens manibus venabula figit.

Volvitur huc furibundus et huc rivosque cruoris

175

Fundit aper, telumque gravi de vulnere frustra

Excutit. Insequitur caedentem et viribus instat.

Interea senior cuncta immiscente tumultu

Magnanimum Vgucio campis quaerebat alumnum.

Quem simulac tanto procul in discrimine vidit,

180

Vrget equum, iuvenes simul increpat et simul acres

Imperat emitti Corsos et vincula solvi.

At, Rhodiae sacro qui nunc insignis honore

Militiae cum dis aras partitur opimas,

Auxilium clamans instigat Avancius Vrsam.

185

Et renes canis accelerat Germanicus Elphis,

Inde alii comites. Ruit instar fulminis Vrsa

Corripuitque suem dextraque pependit ab aure

Dentibus infixis. Tum morsu innixa tenaci

Ora premens saltu in laevam transfertur et hostem

190

Setigerum huc illuc trahit et procumbere victrix

Cogit humi. Repetit letali Borsius ictu

Prostratum et lato praecordia vulnere rumpit.

Te quoque sublimem, Carpensis, gloria caesi

Tollit apri; et quamquam in senium vergentibus annis

195

Ausus idem Vgucio est. Sed nec Feltrinus eadem

Laude caret, nec te indecorem turpive timore

Ignavum Galli proceres, Rangone, putarunt,

Immanem cum te multa vi sternere porcam

Lactantem bis sex viderunt ubere foetus.

200

Caetera vel capreas vel cervos turba fugaces

Aut lepores capit aut dammas, prolemque ferinam,

Vt sors cuique sua est, dat leto; ingensque refertur

Non sine caede canum duro ex certamine praeda.

Longum iter emensus primo distabat ab ortu

205

Phoebus ad occasum properans, et curva receptu

Cornua concinuere, gradusque ad tecta refertur.

Incedunt laeti iuvenes, casusque renarrat

Venator de more suos et laudibus effert.

Borsius hos inter praesenti pectore et arte

210

Iudiciis hominum excellens primusque fuisse

Dicitur ac pugnae insignem meruisse coronam

Et superasse suos animis ingentibus annos.

Sol quater exoriens lucem produxerat almam;

Linquere Cusagum et socios discedere fidus

215

Admonet Vgucio iussasque requirere terras;

Borsius anguigerum monitu senioris amici

Regem laetus adit placidoque haec incipit ore:

'Dux, magnae decus Italiae, si nostra sequemur

Vota, diu tecum immemores rerumque viaeque,

220

Dum licet, hic erimus. Quid enim vel amoenius istis

Esse locis, animive tui quae gratia possit

Affectus aequare pios mentemque benignam?

Sed nos ire iubent cari praecepta parentis,

Ne qua obstet tantis coeptis mora et omnia turbet

225

Consilia et frustra coeuntes undique reges

Expectent rebusque absit nova nupta paratis.

Di tibi fortunam dextro per saecula nutu

Dent meritis animoque parem et tua vota secundent,

Nec nostrae interea capiant te oblivia gentis'.

230

Talia dum memorat, gestusque ac verba Philippus

Miratur dextramque tenet laevaque fluentis

Permulcet crines. Tum demum pectore vocem

Effundens, 'Vestris ergo immutabilis', inquit,

'Mentibus, ut video, sententia sedit eundi.

235

Res ita si poscunt, hoc si ratus expetit ordo

Idque probant omnes et tu cupis, optime Borsi,

Nil moror ulterius; neque enim decet. Ite secundis

Ominibus, nec non huius mecum omnia vobis,

Quicquid id est, regni communia ducite iura!

240

Sis felix ac te generis pulcherrima vestri

Facta, puer, stimulent. Quodsi minus indole fallor,

Ingentem famam laudesque anteibis avorum'.

Dixit et immensum caelati ferre ministros

Argenti pondus iubet ardentemque pyropum,

245

Cui viridis multa coniungitur arte smaragdus.

Huic ingens adamas fulvo connexus in auro

Stat super ac solis radios fulgore lacessit.

Eminus at certo distantes ordine conchae

Gemmiferum nitidis pingunt candoribus orbem.

250

At rostro palmam gestans similisque volanti

Dives opus pedibus Cythereia sustinet ales

Par nivibus pennas oculosque infusa rubore.

Has bello atque armis praestans Galeacius olim

Ferre solebat opes; defuncto principe longam

255

Post seriem his potitur regni successor aviti

Vltimus ac dono iuveni dat habere Philippus.

Omnibus hinc sociis argento auroque feruntur

Immixtae chlamydes Rubroque ab littore gemmae.

Omnia, quae nobis laeti carissima vultus

260

Esse docent, gratasque simul testantia mentes

Verba adsunt, pictamque abeuntes linquimus arcem,

Et qua ducit iter lora obvertuntur equorum.

Hospitio dehinc nos opulenta Novaria, cum iam

Vergeret occiduum decedens Phoebus in aequor,

265

Accipit. Hinc celeris Ticini ponte relicto

Vercellae occurrunt; Sesiaeque relinquimus amnem

Roscidaque irriguis habitantes arva Salassos

Fontibus, ac celebrem piscosa Durian unda

Transvehimur. Turina subit mox ora, Padumque

270

Traiicimur. Post haec diversa per oppida vecti

Saluciense solum et cognatam accedimus urbem.

Quinta dies ubi nos ludis choreisque vacantes

Detinuit summosque impendit laetus honores

Hospitibus princeps, pulchra cum virgine demum

275

In patriam molimur iter, caraeque sorori

Se quoque magnanimus comitem Thomasius addit.

Regia quo fuerint instructa palatia luxu,

Quid tibi commemorem? Quis nostrae gaudia gentis

Exprimat et totam solemnia festa per urbem?

280

Namque oratorum populis ex omnibus ingens

Ferrariam affluxit numerus praeclara ferentum

Munera ad Estensem. Roseos imitata colores

Purpura et auratis illusa laboribus et, quam

Textilis artifici nexu pictura pererrat,

285

Coniugibus donata novis; donantur et urnae

Inclusam patulis fundentes oribus imbrem.

Tum gravia et lympham vasa exceptura cadentem

Adiiciunt, solido argenti perfecta metallo

Omnia; pars operum nodis coeuntibus in se

290

Per varios tractus caelato inscribitur auro,

Pars simplex tantum levisque et candida fulget.

Hic celeres largitur equos Phoenicibus arvis

Threiciove solo Geticisve in rupibus ortos,

Luciferi quales olim de semine Eoi

295

Orythia tulit supposta coniuge furtim,

Qui candore nives superent, qui cursibus auras

Antevolent et quos victoria crebra superbos

Reddidit, alta iubam fusi per colla comantem.

Ille Myroneis certantia pocula signis

300

Praebet, hic ornatus capitis, Rizarda, decoros,

Hic tibi dat variis baccata monilia gemmis.

Multa quoque adduntur mensis genialibus apta

Diversis convecta locis terraque marique,

Lauta quibus princeps hilaret convivia regum.

305

Innumeri venere duces, venere puellae

Praestantes forma atque insignes cultibus omnes.

Non hic una Venus, non Cecropis una, nec una

Iuno erat, et numquam teneris oblata facultas

Tanta Cupidinibus figendi pectora telis

310

Spectantum iuvenum subitoque ardore furentum.

Laeta choros pubes regali exercet in aula,

Multiplicemque sonum curvato ductilis aere

Buccina per nodos apte compacta canoros

Et bifores buxi reddunt; nec lubrica desunt

315

Carmina concordi certamine, quae grave, acutum

Flexile commiscent, quo lis non dissona possit

Oblectare aures, veluti cum garrula cantu

Exercet noctem gavisa novis hymenaeis

Daulias. Illa quidem aut dumis aut arbore sedens

320

Nunc trahit in longum, nunc corripit; aut modo flectit

Aut modo continuat carmen; iam dividit et iam

Integrat; interdum premit imo gutture vocem

Succlusam, interdum levat et miserabile luget

Non imitabilibus superans concentibus artem.

325

At proceres in equis armati hastasque gerentes

Ludicra inter se simulati bella ciebant

Martis, honoratae quaerentes praemia palmae.

Garganum alipedem phalerisque armisque decoris

Desuper instratum gratoque adamanta nitore

330

Lumina tentantem, pretium haud ignobile pugnae,

Borsius obtinuit populique favore secundo

Ante sui victor sese tulit ora parentis.

Quique Faventinae Guidaccius imperat urbi

Atque locum egregia tenuit virtute secundum,

335

Pictam accepit acu chlamydem, quam fulgidus auro

Conscriptusque nota ambierat †...oseide† limbus;

Tum galeam, summo cuius de vertice surgit

Atque alas aquila ingentes argentea pandit,

Nicoleu quondam Estensis gestamina, sumit.

340

Tertius hunc sequitur Rangona ab origine Guidus.

Huic lorica datur conserta trilicibus hamis,

Aureus extremas ambit cui circulus oras

Hinc atque hinc; capulo pulcherrimus ensis eburno

Additur, insigni vagina inclusus et arte

345

Perfectus, Brontone, tua, quo doctius alter

Nescierat flammis chalybum quaecumque metalla

Ponderibus miscere suis liquefactaque rursum

Seligere atque rudes formare in corpora massas.

Talibus ornati donis, mox tempora nudant

350

Exuti galeas iuvenes, fluidumque per ora

Sudorem abstergit famulorum sedula pubes

Sollicitaque manu spirantes molliter auras

Excitat et pugna contractos mitiget aestus.

Victorum ingentis circi plaudente corona

355

It manus ac sertis se quisque virentibus ornat.

Tum laeti redeunt ad tecta atque arma reponunt.

Iam bis sena dies lucem produxerat almam

Et finem attulerat regalibus ultima ludis.

Ad patrias sedes remeare petentibus ultro

360

Permissum hospitibus, tum grates omnibus actae.

Iam caelo exierat pluvialis Orionis astrum.

Borsius Aemiliae subito regionis ad urbes

Pergit, ubi sociis iam pridem hyberna pararat;

Armorum atque hominum qua sit sibi copia, lustrat;

365

Acres laetus equos spectat; quae postulat usus

Militiae, ingenti studio circumspicit heros.

Cuncta parat, comites urget non secius ac si

Aspera belli potens vocet in certamina Mavors.

Ecce ex diversis legati partibus adsunt

370

Italiae ac socio cupiunt sibi foedere iungi.

Hinc ducis Insubres referunt mandata Philippi,

Hinc Venetus rursum petit, hinc Florentia belli

Castrarumque ducem votis hunc omnibus optat.

Contendunt precibus pariter pariterque fatigant

375

Praemiaque ostentant, cum rebus magna viderent

Se, quocumque gradum ferret, momenta daturum.

Haud tamen immerito. Neque enim vel debuit alter

Flore virum vel equis praeferri armisque decoris.

Vidi equidem lectos equites peditumque catervas,

380

Cum primum Herberiam peteret Mutinensiaque arva.

Quantum animi, quantum instar erat virtutis in ipsis

Militibus, quove armati instructique paratu!

Praecipuus Borsi decor atque elata serenae

Frontis maiestas hominum stupefacta tenebat

385

Lumina, nec praesens animus rationis egebat.

Cum variis igitur iuvenem sermonibus omnes

Tentassent, hinc atque illinc diversa monentes,

Pro se quisque suas conari attollere partes,

Ipse Vicecomitis vertit se ad vota Philippi.

390

Huius erat magnum imperium, sed gloria maior

Floruit atque hominum meritis laudique favebat,

Largus opum ac belli cupidus rerumque novarum.

Illic praeterea antiquae post foedera pacis

Hospicium Estensi multos cum gente per annos

395

Manserat. Id vero, cum regia nuper adisset

Limina Rizardam Adriacas ducturus ad oras,

Ipse suo adventu renovarat Borsius, in quem

Magnanimus princeps genus omne effudit honoris.

Ergo ubi traductus superato flumine miles,

400

Gallica quod primum nostris a finibus arva

Separat, et Borsi Parmensem exercitus agrum

Attigit, extemplo magnae dux anguiger aulae

Primores iubet acciri, dehinc talia mandat:

'Ite citi et iuvenem Estensem, clarissima cuius

405

Italiam virtus aeternis laudibus ornat,

Quam primum ad nostras properate adducere sedes!

Ille meum nomen meaque arma fidemque secutus,

Florida nunc Parmam versus secum agmina ducit,

Auxilium nobis laturus et ire paratus,

410

Quo iubeam, atque avidus nostris se iungere castris.

Ocyus ergo adsit! Namque ipsum cernere coram

Et prius affari cupimus, quam in castra recedet

Sarzinumque petat, quo se omnis turba meorum

Ferme ducum Venetos bello aggressura recepit'.

415

Dixerat. Haud segnes regis praecepta facessunt,

Quis data cura, viri et magno simul agmine vadunt

Ac Mediolani Borsum alta ad moenia ducunt.

Est locus Insubrum magna sublimis in urbe,

Praecipiti muro atque ingentibus undique fossis

420

Cinctus. Eum structae pulchro simul ordine turres

Munierant, pictaeque ornarant ardua pinnae

Moenia, portarumque aditus pontesque superbos

Plurimus adsistens custos servarat in armis.

Castellum dixere Iovis, gratissima quondam,

425

Arx spectantum oculis nec vi expugnabilis ulla.

Regales intus sedes atque ampla patebant

Atria, marmoreisque domus subnisa columnis

Alta, ingens et opus magnorum nobile avorum,

Porticibus longis steterat, passimque ferarum

430

Mollibus errarat clausum genus omne viretis.

Ingentes thalamos ebur insignibat et aurum

Arte laboratos multa varioque decore.

Huc quondam in terris vitam ducente Philippo

Bellorum misti ductoribus ire solebant

435

Aurati aulicolae atque argento ornata iuventus.

Hic varios lusus et equos phalerasque nitentes

Cernere erat famulumque manus. Haec splendida magni

Curia regis erat. Primo hic placidissimus ipse

Congressu coram vultu excipiebat amico

440

Diversis ad se venientes partibus, idem

Nil tunc passus agi rerum, quas propter adessent,

Legatos absens plerumque interprete misso

Audiit ac demum reddi responsa iubebat.

Hanc extrema sui post funera principis arcem

445

Asper in arma ruens pro libertate tuenda

Diruerat populus, victor quam maximus armis

Sforciades, regnum accipiens dotale, refecit

Sumptibus eductam innumeris magnoque labore.

Ergo ubi Gallorum primis comitantibus altas

450

Perventum in sedes, procerum stipante caterva

Obvius egreditur princeps animique benigni

Gaudia prae se fert dictis et fronte serena

Atque tenens dextra Borsum in penetralia ducit

Vlteriora domus solioque imponit eburno.

455

Inde ubi summoti coetus paucisque relictis

Libera sermonum ambobus concessa facultas,

Borsius his regem prior est affatus et inquit:

'O princeps nulli inferior virtute parentum,

Non ego ab extremi submotis partibus exul

460

Advehor Oceani fato compulsus iniquo,

Nec miseris in rebus egens ad regia supplex

Limina confugio, Latiis sed notus in oris

Atque idem Italiae pars non spernenda potentis

Advenio, regnum incolumi genitore tenente.

465

Nam tua magna fides et dedita fama per orbem

Ac meus in te ardens amor et vetera illa parentum

Vincula amicitiae atque in me paulo ante per omnes

Officii spectata gradus tua certa voluntas

Adscivere tibi meque has accedere terras

470

Auxiliumque tuis voluere hoc addere castris,

Quicquid id est. Ergo arma et equos et fortia pubis

Corpora duratae saeva inter proelia Martis

Accipe, quae nulla precii spe Borsius offert!

Ipse opibus licet externis et milite nostro

475

Non egeas, quorum tibi maxima copia certe est,

Si tamen et vires quae sint prudentiaque hosti

Advertas, si Sforciadae bene cognita virtus,

Quo duce res Venetum labens stetit, haud nova temnes

Subsidia aut gentes pro te socia arma ferentes.

480

At me, sive animo quicquam seu corpore agendum est,

Vtere, si quid ego aut dextra aut ratione valebo!

Nullum equidem pro laude tua imperioque laborem

Effugiam, nec me tantum huius, rex optime, belli

Participem accipies, sed eris rectorque paterque,

485

Et solum nomen genitoris abesse putabo'.

Talia dicentis gestus percurrit et ora

Luminibus tacitis princeps, ea pectore secum

Verba notans, atque his responsum vocibus ipse

Mox laetus dedit: 'O iuvenum fortissime Borsi

490

Atque mihi in primis studio dilecte parentis,

Vt te sub laribus nunc rursum avidusque libensque

Accipio videoque meis! Vt saepe diuque

Optatus nostris haesisti in mentibus, ex quo

Venisti patrias iter hinc digressus ad oras!

495

Sed tibi quas grates, quae praemia reddere possum

Digna satis? Quantum hoc debemus munere divis,

Quod tibi talem in nos animum mentemque dederunt!

Principio tuus iste meas adventus ad oras

Pergratus fuit, ac per te reor omine dextro

500

Non leve praesidium nostris accedere rebus.

Nec me adeo vires et magna potentia regni

Immemorem rerum efficiunt adeoque superbum

Reddunt, ut Venetos nimium temerarius hostes

Vltro despiciam, nec me, quid possit in armis

505

Sforciades, latet aut, quantos Florentia motus

Excitet, atque urbes aliae populique potentes,

Quiscum bella gero, fortes armisque minantes

Spernere nec tutum est nec sano pectore dignum.

Quocirca neque me externas nunc quaerere vires

510

Dedecet ac magnos contra munire tumultus

Bellorum, nec parva duces mihi gloria tantos

Pro nostro imperio et pro nostra stare salute.

Non ita mortali cuiquam indulsere secundi

Caelicolae, ut, quamquam reliquis opulentus abundat

515

Rebus, amicorum dederint satis. Omnia vero

Post illos ducenda reor, quae lubrica sub se

Fors habet et celeri magnum rotat axe per orbem.

Nos hominum egregias mentes famamque decusque

Auro praeferimus ductique cupidine laudis

520

Haec agimus, non ut gazas cumulemus avari

Turpiter. Haec agimus; geminis cum fratribus ipse

Testis rex Alphonsus erit procerumque catervae

Et quos navali Ligures certamine captos

Huc misere duces, cum belli iura liceret

525

Exercere mihi et spoliis auroque potiri,

Quo sibi concessa redimi potuere salute.

Nil hostile tamen passos in regna remisi

Muneribus laetos magnis neque honore carentes.

Hoc etiam experti Malatestae et strenuus armis

530

Sismundus, quibus et vitam donavimus olim

Et data libertas et munera digna Philippo.

Quare, age, nostrarum ductor clarissime rerum

In partem acceptus, nobiscum tu quoque curam

Concipe et hanc terram pariter tueamur ab hoste!

535

Qui si forte ducem victor quod maximus unus

Iupiter avertat! patria de sede Philippum

Expulerit, tua quid speret Ferraria demum,

Respice, cum populis inhiet cupido ore Latinis

Edomitoque mari terris vestigia firmet!

540

Tecum aderit praestans animo Talianus et armis,

Obruta quem toties funestis cladibus horret

Brixia, quem duri numquam fregere labores.

Sunt et Aloisi gemini, quos gloria caelo

Extulit, hic Vermi de sanguine clarus et altum

545

Ille Severina ducens ab origine nomen.

Arma ferent simul et tecum horrida bella ciebunt.

Innumeros his adde duces validasque phalanges,

Quosque viros urbes mittent in proelia nostrae.

Praeterea Hetruscis iam Piceninus in oris

550

Occulte populos omneis pertentat et illuc

Mox iter intendens subito simul omnia bello

Ac Florentinum invadet nil tale verentem.

Cui si fata dabunt, veluti mens sperat et optat,

Successum, huc totas acies victriciaque arma

555

Transferet ingentemque trahet secum ipse ruinam,

Antiquas renovans clades, Venetumque receptis

Expulsum terris natale fugabit ad aequor.

Hos inter non extremum indecoremve tenebit

Borsi fama locum, numeroque cohortibus aucto

560

Addam equites peditesque tibi, et praeclara sequentur

Munera, nec cedet proprio mea cura parenti'.

Haec ait. Interea fugiens properabat Olympum

Deserere occiduisque iubar sol abdere in undis.

Consurgunt simul et secreta sede relicta

565

It comes Estensi et thalamum perducit in altum

Anguiger insolito Borsum dignatus honore.

Inde suas repetit sedes. Regalia post haec

Instructis laute celebrant convivia mensis,

Lapsaque nox caelo suadet dare membra quieti.

570

Postera Phoebeos Aurora revexerat ignes.

Protinus ipse viros dux Borso dona ferentes

Polliciti memor ire iubet, cristisque minacem

Sanguineis galeam arrectis auroque nitentem,

Quaeque humeros obeant duplicesque atrata lacertos

575

Tegmina, loricamque hamis largitur ahenis

Consertam, haud ulli textum penetrabile ferro,

Aureus extremas ambit cui circulus oras

Fibulaque incluso subnectitur aurea collo.

Addit et auratas ocreas ensemque decorum

580

Et manuum ferro tutamina fida recocto,

Levia mobilibus digitis, thoracaque, magni

Egregium Messagis opus, quem littera circum

Artificem testata suum caelatur in auro.

Treis etiam, Alphonsi donum haud ignobile regis,

585

Addit equos, rutilis animosum naribus ignem

Efflantes, Calabri armenti stirpisque Sicanae

Garganique decus primum gregis; omnibus aetas

Vna fuit geminis lustrum superantibus annis,

Docti omnes celerem subito compescere cursum

590

Atque immota solo vestigia figere nec non

Colla reflectentes pressis se obvertere loris

In gyrum atque agili consurgere in aethera saltu.

Horum alter candore nives aequabat, et alter

Acre micans oculis totosque nigerrimus artus

595

Sublimem tenui frontem signaverat albo,

Tertius huic similis potuit fraterque videri,

Ni color exiguo ad rutilum discrimine tendat

Atque subobscurus paulum declinet ab atro

Albaque posterior nisi sit pedis ungula laevi.

600

His super armatis fulvoque nitentibus auro

Terna manu terni pueri non artis egentes

Robora portabant levi splendentia ferro;

Cuspidibus simul arrectis unaque magistro

Parentes sagulis in versicoloribus ibant.

605

Nec non eximium castris decus additur ingens

Vexillum atque aliae pendens infigitur hastae.

Hic ferrugineus spiris ingentibus anguis

Immani adsurgens fera guttura pandit hiatu

Letiferisque vorat correptum dentibus hostem

610

Terribilis tollitque iubas et squammea terga.

Praeterea argenti magnum dat pondus er auri,

Ocyus ut possit veteres augere maniplos

Atque parare novas conducto milite turmas.

His Crema muneribus super addita, cuius opimos

615

Serius aurifero campos interluit amne,

Vrbibus haud impar claris Crema, sive domorum

Structuram insignem turritaque moenia quaeras,

Ingentem seu vim populi moresque benignos

Respicias et opes ac templa situmque locorum.

620

Talibus insignis donis ac laetus ab urbe

Castra petit bello intentus rebusque gerendis

Borsius atque aliis mox se ductoribus addit,

Vipereis miscens aquilas et lilia signis".