Basinio da Parma Isottaeus 3

Testo base di riferimento: F. Ferri, 1925

Cura dell'edizione digitale: Michela Naccari

Altre sezioni


1. Isotta Ariminensis divo Sigismundo Pandulpho Mal. sal.

Mollia floriferi redeunt iam tempora veris

      Solvitur et liquida candida bruma nive.

Pullulat omnis ager, certant in germina vites

      Effunditque suas quaelibet arbor opes.

5

Et passim gelidi laxant sua flumina fontes

      Et iuga canitiem deposuere suam.

Omnia laetantur; resonant dumeta volucres

      Atque suum queritur Cecropis ales Itim.

Iamque rosis hederaque comas redimita iuventus

10

      Visit odoratas annua pompa vias.

Mollia iam violis nectens vaccinia vernis

      Donat amatori quaeque puella suo.

Sola ego non volucres sensi zephyrosque tepentes,

      Non gratam verni temporis ipsa moram.

15

Nulla ego divinis persolvi munera templis,

      Nulla ego amatori florea serta meo.

Sed lacrymis implere sinus, sed plangere pectus,

      Sed madidas fas est ungue notare genas.

Nam duce quae possim caro mihi tristis adempto

20

      Gaudia, quos moesta fingere mente iocos?

Tu nostros tecum risus, tu gaudia solus

      Verque meum tecum, rex animose, rapis.

Ah ferus et nimium teneris ferus ille puellis,

      Qui assuevit Latias primus ad arma manus!

25

Perpetuis certe dignissimus ille catenis,

      Aut cadere inventa dignus ab arte fuit.

Primus hic humano violavit sanguine leges

      Et vi tentavit quod rationis erat.

Tum primum posito signata est limite tellus,

30

      Protinus et duris sollicitata viris.

Quaeque videbantur vix cognita piscibus ante,

      Mox freta sunt cupidis pervia facta viris.

Tunc etiam validis armatae moenibus urbes

      Discordesque nimis in fera bella manus.

35

Hinc mihi tu, regum clarissime, nuper ademptus,

      Et lacrymae et gemitus venit abinde meus.

Nanque lacessitus peregrinis nuper ab armis

      Occlususque tuam flagitat Arnus opem.

Impiger ipse volas, volucri neo segnior aura

40

      Effugis amplexus, rex generose, meos.

Non te noster amor, non te mea movit imago,

      Qua possent, videant, illacrymare ferae.

Hei mihi qualis eram cum te moribunda viderem,

      Vt strueres fortes mox abiturus equos.

45

Nam galeas conis hi nobilitare superbis,

      Hi phaleras, clypeos hi renovare cavos.

Hinc alii patulis tentoria tendere velis,

      Secura aestivum mox subitura canem.

Telaque barbaricum nova mox hausura cruorem

50

      Diversis alii pingere imaginibus.

Tu vigil instabas operi rebusque superbis:

      Mente, oculis praesens rebus ubique tuis.

Iussa dies aderat mihi te raptura, supremum

      Sollicitumque morae quae tibi tempus erat,

55

Et tuba iam lato discreverat agmina campo:

      Hinc pedes atque illinc splendidus ibat eques.

Tum memini nostro nectens pia brachia collo

      Et lacrymans dixti "cara puella, vale".

Nil nisi singultus potui tibi reddere; sed mens

60

      "Sis felix" inquit, "sis memor usque mei".

Inter mille viros fueras spectabilis unus,

      Inter ut ipse suos maximus Hector erat.

Et bene si vidi, bene si tua colla notavi,

      In vultus novi saepe reflexa meos.

65

Non aliter laedunt fugientis spicula Parthi,

      Lumina quam tua tunc pectus iniqua meum.

Iamque acies nostros effugerat omnis ocellos

      Quodque videretur nil nisi pulvis erat:

Tunc gemitus coepere mei, tunc corpore toto

70

      Collapsam famulae sustinuere meae.

O dolor, o rebus fortuna inimica secundis,

      Quam cito quod dederas sponte, proterva rapis!

Ergo ut opem ferres populis animosus Ethruscis,

      Sum tibi cum patria sola relicta tua.

75

Aemula plus tandem superandi gloria Gothi,

      Quam lacrymae, gemitus quam valuere mei.

Scilicet assuetam sperasti posse dolorem

      Et desiderium mitius usque pati.

Nam didici primis hoc unum semper ab annis,

80

      Absentem frustra saepe relicta queri.

Vix bene me noras, ego te, cum parvula primum

      Militiae sensi serpere damna tuae.

Picenum memini cum rex vastabat opimum

      Sfortiadumque amplas Marte premebat opes

85

Et desperatis cedebant undique rebus

      Sfortiades: spes his sola superstes eras.

Me patriam natosque et caras deseris urbes

      Et socero auxilio, dive, futurus abis.

Ille etiam populis quondam stupor omnibus unus,

90

      Quo Perusina diu terra superba fuit,

Romanas acies dux Piceninus agebat

      In soceri et cladem protinus ille tuam.

Impune hunc fama elatum rebusque secundis

      Ausus erat nemo sollicitare prius.

95

Ausus es unus et hic tantis occurrere factis,

      Parque animo tanto, par quoque Marte duci.

Te duce nunc etiam montisque cacumina Lauri

      Sanguineque hostili Scarpacis ora rubet.

Vix bene Piceno sedatis margine rebus

100

      Inque vicem caesis vix bene foederibus,

Ecce autem Venetos Anglum vexare Phylippum

      Et tentare aditus, nuncia fama refert.

Illicet accinctus labentem pergis amicum

      Et mira tantas comprimis arte minas.

105

Hoc demum tantis restabat, dive, periclis,

      Hoc gestis unum, rex animose, tuis,

Solus ut auderes populos invictus Ethruscos

      Fulcire et tantos deseruisse Lares.

Iam quotiens bello populos fortuna lacesset,

110

      Herculeum quotiens terra parabit opus,

Ad te perfugient reges populique potentes,

      Sic iam perfidiae publicus ultor eris.

Nulla reor tandem sine te iam bella gerentur,

      Auxilio dabitur vincere cuique tuo.

115

Amphitryoniades per mille pericula tandem

      Ad Superos perstans sic sibi stravit iter.

Ille tibi Euristeus oriatur et altera Iuno,

      Imperiis quorum non adeunda petas.

Ista quod indomitae si stat sententia menti,

120

      Aeternum ut cupias Martia bella sequi:

Quin potius sumptis imitabor Amazonas armis

      Et tua peltato pectore signa sequar,

Scilicet ut quondam mediis in millibus ardens

      Praestabat fortes Penthesilea viros.

125

Nec cecidit bello non ulta Camilla Latino

      Et plures, quarum nomina multa legis.

Cur ego ab exemplis ausim non praelia tantis?

      Te mihi quid verear bella subire duce?

Nec, duce te, horrescam torpentis frigora brumae,

130

      Nec fugiam Icarii signa proterva canis.

Quod si bella geri placeat, dux magne, tibi uni

      Et sine me fortes vincere Marte viros;

Parce, precor, certis propius te offerre periclis,

      Tempore tum moneo quaere redire brevi.

 

2. Divo Sigismundo Pandulpho Mal. Poeta scribit

Dulcis Apollineas inter mihi summa camenas

      Calliope, nostrum tempus in omne decus,

Tamne diu taceas Pandulphi maxima regis

      Praelia, magnanimi splendida facta ducis?

5

Qui nunc barbaricos Italis a finibus hostes

      Expulit, o magna bella canenda lyra!

Sigismunde, igitur nunquam tua facta tacebo,

      Italiae servas qui pia regna tuae.

Maxima magnanimi quis enim tacuisset Achillis

10

      Bella? Vel insanus, dulcis Homere, fores.

Hannibalem quis non cithara cantaret eburna?

      Aut cui grande decus iam sua Troia fuit?

Scipiadas duros ingratus inane iacentis

      Corpus in occulto quis sinat esse solo?

15

Tene igitur sileant nostrae, fortissime, Musae,

      Cum superet priscos iam tua fama viros?

Qui regem et socios captis decedere terris

      Fecisti, o tantis optime consiliis.

Venerat Ausonias etenim rex barbarus oras,

20

      Cui tantos animos septima regna dabant,

Antiquas gentes Ethruscaque moenia tentans,

      Atque Fluentinas terruit ille domos.

Nec mora longa, iubes fulvis circumdatus armis

      Tutari Hesperiam, maxima regna, tuam.

25

Vndique miles adest, primus tamen ipse frementes

      Cogis equos, princeps ipse reposcis equos.

Te procul ut vidit tumulo rex unus ab alto,

      Ingemit; it gelidus tarda per ossa tremor.

Sigismundus erat summis in montibus, unde

30

      Spectabat liquidi littora lata maris;

Tum dulcis colles, iocunda cacumina celsi

      Montis, Arimineis qualiter ante iugis.

Et similis facies cunctorum vera locorum,

      Qualis et in patrio visa erat ante solo.

35

Ipsa videbatur patriae retinentis imago,

      Certa ducem ad patrios velle vocare Lares.

Atque loci similis tanto permotus amore,

      Tum meminit dominae forsitan ille suae.

Illa quidem patria fuerat dimissa relicta,

40

      Pulchrius in toto qua nihil orbe fuit.

Ille recordatus tenerae caraeque puellae,

      Suspirans forti constitit acer equo;

Atque ita pauca prius de se Pandulphius heros

      Questus, cur dominam liquerat ille suam:

45

"Quid modo, siquis" ait "raperet mihi barbarus illam,

      Rapta erat ut Phrygio Tyndaris ipsa viro?

Quanquam perpeterer non his Alphonsus ab oris

      Duceret ad patrias praemia tanta domos.

Spes tamen in dubio est; Ethruscaque moenia tentat

50

      Et pavor Ausonios occupat usque viros.

Si capit Italiam (omnipotens quod vertat in auras

      Iupiter), Hesperios non feret ille duces.

Barbara gens etenim nunquam fuit ulla Latini

      Nominis et nostrae gentis amica diu.

55

Sed neque vincemur, neque enim gens Itala vinci

      Novit adhuc, neque enim barbara tela timet.

Exemplone prior venies, Alphonse, futuris

      Gentibus, Italiae ne quis in arma ruat?

Hannibalem magnum patrias revocavit ad oras

60

      Scipiades, patriae gloria tanta suae.

Et fertur magnus Gallos stravisse Camillus

      Signaque de mediis hostibus ille tulit.

Ast ego postremos fundam Pandulphus Hiberos

      Et veniam patriae gloria magna meae".

65

Talia magnanimus fatur Pandulphius heros,

      Omnia mente movens, cuncta futura putans.

Hilva fuit contra, terra est antiqua; trecentos

      Subsidio Troiae miserat illa viros,

Cum ferus Iliacos terrebat milite muros

70

      Turnus et audaci moenia prima manu:

Insula fulmineis graviter quae foeta metallis

      Despicit aequoreas vertice montis aquas.

Hic ubi visa loci facies aptissima pugnae,

      Congreditur forti milite prima manus.

75

Sigismundus eo cunctis prae millibus unus

      Ibat inaurati tergore vectus equi,

Castora magnanimum sumptis imitatus habenis,

      Quique deo fuerat Cyllarus, ille viro.

Qualis ubi ad bellum veniens Mars, inclytus armis,

80

      Praelia cerulea Pallade stante gerit,

Talis ubi agnovit pavitantes maximus heros,

      Fertur in adversos frena tulisse viros.

Geryonemque celer, pictis qui stabat in armis,

      Horridus audaci deiicit actus equo;

85

Hastaque sanguinea transfixit cuspide pectus

      Armaque pulvereo vasta ruere solo.

Ingemuere omnes lacrymasque dedere secuti;

      Natus erat priscis maximus ille viris.

Antiphatenque volans, quo non velocior alter,

90

      Occupat et duro dividit ense caput.

Talia magnanimus primo certamina campo

      Sigismundus agit, bella cruenta gerens.

Mars erat ante virum, flava comitante Minerva,

      Et Venus audaci candida iuncta deo.

95

Alma Venus mentem carae meminisse puellae

      Prima dedit peploque attigit ora sacro,

Ambrosiumque animo miranti fudit odorem

      Illius et coram talia verba tulit:

"Magnanime heroum fortissime, nam quis adire

100

      Italiam saevos perferet usque viros,

Rapturos dominamque tuam facilesque Latinas?

      Barbara gens etenim talia bella gerit.

Vade age, tolle moras, magnae serva, inclyte, Romae

      Moenia, serva Italos regna superba tuos".

105

Talibus illa virum dictis incendit ad arma,

      Mars quoque terribili fatur et ipse sono:

"Sigismunde, viros inter fortissime primos,

      Nunc iubeo cari te meminisse patris.

Ille quidem magni vel Caesaris arma referre,

110

      Hectoris aut potuit maxima bella pati.

Talis ego adiutor fueram, vir magne, parenti

      Pandulpho, docui quem deus arma sequi.

Numine sub nostro populos urbesque subegit.

      Nunc ut ei fueram, iam tibi fidus ero".

115

Talibus incensus dictis Martisque favore,

      Coepit in adversos acrius ire viros,

Praecipitansque moras regem petit ecce superbum

      Turbat et armatos Marte sequente viros.

Viderat adverso venientem littore primus

120

      Barbarus et nigram conspicit ille ratem,

Imperitatque trahant spumosa ad littora puppem

      Ocius et celeris adiuvet aura vias,

Nec mora, conscendit paucis comitantibus illam

      Ceruleasque secat turbine vectus aquas.

125

Caetera turba fugit, capitur pars maxima: captos

      Sigismundus agit maximus ante duces.

"Magne triumphe veni, iam vicimus" undique miles

      Clamat: "io, magnos vicimus ecce viros.

Sigismunde, decus Latiarum et gloria rerum,

130

      Dent tibi Nestoreos diique deaeque dies,

Vt Malatesta prior veterum decus omne virorum,

      Vt superes generis maxima facta tui".

Talia militibus celebrantur et Itala gens te

      Laudat et Italiae te iubet esse ducem;

135

Imperiumque tibi miro dignatur amore,

      Italiae serves quo pia regna tuae.

Iamque vale, princeps, nostrae spes maxima famae,

      Pieridum custos Pieridumque pater.

 

3. Sigismundus Pandulphus Vati suo sal.

Grata mihi patriis venit modo littera terris,

      Littera quae laudes concinit usque meas.

Grata mihi ante alios scribis quaecunque, poeta

      Clare, nec ullius carmina grata magis.

5

Tardus ad haec tamen es nimium raroque iocaris

      Nobiscum. O longas deme, poeta, moras!

Aut me longa tenent hic taedia temporis acti,

      Quod tua reddatur littera nulla mihi,

Quod tua non loquitur praedulcis epistula mecum,

10

      Tempore quod tanto scilicet ipse taces;

Aut me sollicitat timor hic, quod negligis illum,

      Qui colit et Musas Pieridumque choros.

Scribe igitur, vates, curas mihi deme molestas

      Saepe, precor, curis iamque medere meis.

15

Orphea saepe ferunt laudes cecinisse iubenti

      Alcidae et magnis carmina grata procis.

Nec minus auratam petiisse per aequora pellem

      Heroas vates ille secutus erat.

Dorsa super rapidi maris horrida laetior ibat

20

      Ceruleas scindens Thessala puppis aquas.

Ille inter fremitusque maris fluctusque sonantis

      Cantabat laudes, Calliopea, tuas;

Illum etiam liquidis sensit Neptunnus in undis

      Spumosisque natans cerula Doris aquis;

25

Ille ratem scopulos et mille per avia traxit

      Perque tuum victor, vasta Charybdi, fretum.

Carmine Scylla tacens canibus caruisse marinis

      Creditur et nullam corripuisse ratem.

Aesonides illum gelidis miratus in undis

30

      Credidit Ismarios numen habere deos.

O quotiens Medea virum mirata canentem

      Carminibus stupuit barbara capta novis!

O quotiens magicos voluisset perdere cantus

      Et magis Orpheae plectra ciere lyrae!

35

Dona reor divum quaecunque habuere poetae

      Munera, vel vates barbara turba colit.

Quare age, scribe libens, ut dulcia carmina nobis

      Solentur rigidi iam grave Martis opus.

Vera mihi nimium cecinisti nuper, ut olim

40

      Movisset vires terra paterna meas.

Hilva quidem similis nostris fuit optima terris

      Et similes colles et iuga summa iugis

Et mare ceruleum, liquidis quod verberat undis

      Marmora littoreis spumea facta vadis.

45

Omnia Arimineis poteram componere terris,

      Sive velim pelagus, littora sive velim.

Vtque recordabar tenerae caraeque puellae,

      Quae fuerat patrio sola relicta solo!

Vera canis, fateor; quid enim meminisse pigebit

50

      Illius, aeternum quae decus una mihi est?

Illa animos viresque mihi roburque ministrat,

      Gloriaque haec nostri magna laboris erit.

Non ego barbaricas fudissem in littore gentes,

      Nec tantas parvo milite regis opes,

55

Ni mea lux animos subiisset et unica nostros

      Gloria, quam propter Martia bella gero.

Nec mirum, propter si quis pugnarit amorem,

      Victor erit, Marti si favet ipsa Venus.

Ipsa Venus docuit durum mansuescere fratrem,

60

      Illius auspiciis pectora turbat amor.

Illa fores aperit clausas et limina amanti

      Blanditiasque movet callida diva novas.

Illa Parin Graias victrix deduxit ad urbes,

      Cerneret ut vultus, Tyndari bella, tuos.

65

Illa Helenen docuit cupido concedere amanti

      Troiano et cautis verba tacere notis.

Omnia quae melius faciunt, quam scribere amantes

      Norunt, quam placidis facta referre modis.

At te si qua mei iam gratia tangit amoris,

70

      Scribe tuo, vates, carmina grata duci.

Quod si saepe tui reddatur epistula nobis,

      Non subeant animos taedia longa meos;

Sola nec ipsa dies superare videbitur annum

      Perpetuum, ut nunc est cura molesta mihi,

75

Quam solum placidis possum deponere Musis,

      Quas de Castalio vertice solus agis.

Cantus alit placidam dulci modulamine mentem,

      Cantus agit segetes vipereumque genus.

Pisce super curvo vectus cantabat Arion,

80

      Daedalus in clausa carmina turre dabat.

Inter et errores varios cantabat Vlisses,

      Et moriens tremulo gutture cantat olor.

Omnia carminibus prisci cecinisse feruntur,

      Illa fuit primis gloria temporibus.

85

Vera tuo nobis versu, memorande, dedisti

      Omnia, quae, vates, littera missa tulit.

Scribis enim quianam carae meminisse puellae

      Dicar et ut vires iuverit illa meas:

Tantum amor et pietas, tantum nova gaudia possunt,

90

      Atque fides, Manis quae revocare potest.

Pyramus ut vidit labenti lumine Thisben,

      Sustulit ad cupidas lumina fessa genas.

Sic ego cum memini dominae inter Martia nostrae

      Praelia, ab Infernis sum revocatus aquis.

95

Si memini faciem, faciem vidisse iuvat me;

      Si subeunt crines, gaudia nostra coma est;

Denique si teneros iactans Isotta lacertos

      Movit, habent animos brachia mota meos;

Sin oculos flexit frontemque modesta decoram,

100

      Vror, io, flammas tolle, puella, graves.

Tolle faces, Isotta, novas, Isotta, furores

      Deme, meis quaeso parce, puella, animis.

Non medicaminibus, non succo pendet amaro

      Tracta cutis, non te falsa medela iuvat.

105

Talis eras primum cum te vidisse recordor,

      Qualis es ad multos ausa manere dies.

Munera, crede mihi, tibi sunt divina tributa,

      Queis licet aeternum non periisse decus.

Aurea cui dederit divina potentia dona,

110

      Persephone exustis auferet una rogis.

Sed tamen heu timeo, ne quid tibi fata minentur,

      Inscia nescio quid mens mihi triste dedit.

Nescio quid media vidi mihi nocte parari:

      Somnia sunt animis dira voluta meis.

 

4. Sigismundus Pandulphus Mal. divae Isottae sal. dicit

Quae modo visa meam tentarunt gaudia mentem,

      Perlege, diva, novis irrita vota iocis.

Nanque ego magnanimo remeabam victor ab hoste,

      Nuper ubi Ethruscis murmurat unda vadis.

5

Obvia vis hominum, iuvenum manus atque puellae,

      Ante oculos steterant millia multa meos,

Perque vias omnis cuneos fecere frequentes

      Et crebris studio se statuere locis.

Atque inter tantos propero dum intrare tumultus,

10

      A tergo postquam porta relicta meo,

Sublatis acies nostri suspexit ocellis

      Nescio quas niveas corde pavente genas.

Nanque videbatur facies tua, diva, fenestris

      Stare, triumphantis et numerare duces:

15

Idem habitus, eadem facies et vultus eodem

      Lumine, colla nova candidiora nive

Oraque purpureis nimium formosa labellis

      Et nitor in solido corpore verus erat.

Obstupui atque illam fore te, mea vita, putavi,

20

      Corripuitque meas pallor utrinque genas.

Vsque adeo alternat cupidos deus acer amantes

      Deque triumphanti saepe triumphat amor.

Obstupuere duces dum me comitantur, ovanti

      Qui modo eram similis, nunc quia tristis eram.

25

Elatis mea tum veniebant agmina signis

      Militiae comitum millia multa meae,

Magnanimi proceres generosi sanguinis omnes,

      Experti magni Martis in omne decus.

Quod si non eadem, neque enim formosior ulla est,

30

      Esse videbatur nullaque talis erat.

Tale duae cupidum faciebant credere causae

      Me tamen et vultus cernere posse tuos:

Prima quidem tantos quod tu spectare triumphos,

      Altera quod cuperes me quoque, diva, sequi.

35

Saucius ut fueram, potui tum dicere: vulnus

      Vt levet omne meum cara puella venit.

Venerat Ausonias quoniam nova fama per urbes,

      Barbaricas nemo fuderat alter opes.

Conventusque novos ex omni parte videres

40

      Et magnae populos confluere Italiae.

Virgineique chori sacrum Paeana canebant

      Et iuvenes stratis corpora laeta viis.

Et captis omnis manus illudebat Hiberis,

      Qui dederant merito mille trophaea mihi.

45

Multa manus procerum, multi iuvenesque senesque

      Clamabant laeta voce "triumphe veni;

Victor io multos vivas, Pandulphe, per annos

      Vivat et invicti dextra fidesque ducis,

Qui pius ut nostros posset servare Penates,

50

      Saucius et proprio sanguine victor adest".

Haec mihi prae cunctis populi cecinistis Ethrusci,

      Altus inauratis ipse ferebar equis.

Sed nec pompa mihi, praeconiave ulla placebant

      Multaque quae possem facta referre tibi;

55

Incertusque animi mecum modo visa volutans,

      Quae foret illa prius scire puella velim.

Tum scitans novi quod non Isotta fuisset.

      Ingemui, cecidit spesque animusque mihi.

Hos, Isotta, iocos tibi scribere deinde cupivi,

60

      Vt noscas qua tum mente, puella, fui.

Qui modo laetus eram, qui te vidisse putabam,

      Frigidior gelidis ipse fui nivibus.

Acer amor tantos potuit mutare calores!

      Quam levis humanis mentibus errat amor!

65

Tum dixi: pereat sequitur quicunque triumphos,

      Si possit dominam deseruisse suam.

Famane post obitum cineres atque ossa iuvabit?

      Quam cupiunt homines multa nefanda sibi!

Vivite dum fas est teneras et amate puellas:

70

      Haec una est summi maxima causa boni.

Quis, nisi stultus, eat medios periturus in hostes?

      Demens qui proprio sanguine clarus erit.

Vivite dum properant velocis tempora vitae,

      Vivite nec cupidos gloria mortis agat.

75

Non est Infernis in sedibus ulla voluptas,

      Omnis in extincto corpore cessat amor.

Non ego nec claris adiuncta trophaea triumphis,

      Nec cupiam adversos sternere posse duces.

Mi satis iratam precibus placare puellam,

80

      Saepius aut dominae iurgia ferre meae.

Hic ego bella geram, procul o procul ite, triumphi.

      Non ego vos propter vos habuisse velim.

Vos propter dominamque meam, vos propter amorem,

      Vos sequor Isottae motus amore meae.

85

Illa decus nomenque mihi mea vita datura est:

      Haec me si laudet, certe ego clarus ero.

Penelopen propter vivit scelerosus Vlisses,

      Gloria summa tibi est Hippodamia, Pelops.

Atlantam propter vivit Calydonius heros,

90

      Vivit et Aesonides munere, Phasi, tuo.

Sic ego amore tui tam dudum nomen habebo,

      Quam dudum stabunt sidera fixa polo.

Quare cum mea spes tu sis, mea cara puella,

      Respondere iocis incipe, diva, meis.

95

Incipe: vulnus erit mihi mitius, unde lacertus,

      Est gravis et vires abstulit ipse dolor.

Carmine, crede, tuo tristi de pectore langor

      Excidet; acer amor vulnera saepe levat.

Vulnera doctus Amor medicata saepe pharetra

100

      Sanat et in vulnus cogit abire suum.

 

5. Isotta Sigismundo Pandulpho Malatestae

Venit ab Ethrusca nuper mihi nuncius urbe,

      Arnus harenifera quam secat amnis aqua,

Quae caput est populis Tirrhenae gentis alumnis,

      Nobilis et fama terra superba tua.

5

Hic mihi tam cupidae tua carmina reddere iussus,

      Reddidit atque iocos, rex animose, tuos.

Reddidit illa animos mihi epistula sola, nec unquam

      Laetior in patria sola relicta fui.

Nam postquam fueras tu saucius, ipsa reliqui

10

      Et mentem et sensus pallida facta meos.

Quin etiam narras tantam cum intraveris urbem,

      Vidisse ambrosias corde pavente genas,

Quae mihi erat similis placidam vidisse puellam,

      Quae tenuit vultus sola puella tuos.

15

Vellem equidem, princeps, istic ea quippe fuisse,

      Neu miris utinam deciperere modis!

Vidissem pompas, vidissem laeta triumphos

      Magnaque quae celebris fama trophaea refert.

Nanque ferunt postquam Florentia moenia adisti,

20

      Mille chori iuvenum, mille fuere senum,

Mille triumphantem placidae videre puellae,

      Te quoque mille duces laeta secuta manus.

Caetera pone cohors: densi venere manipli,

      Ordine quaeque suo iussa venire phalanx.

25

Hei mihi quam cuperem tot tete in millibus unum

      Praestantem ante alios cernere posse duces.

Nam mihi dent veniam cuncti quicunque fuere:

      Maiestas fertur sola fuisse tui.

Tanta tibi vultus gravitas et regia cultu

30

      Insigni facies et nitor oris erat.

Talem commemorant Lycia te, Phoebe, profectum,

      Matris ubi antiquam Delon adire paras.

Ora in te iuvenes laeti, Pandulphe, tenebant

      Fixa diu atque oculos femina virque suos.

35

Sigismunde, genus divorum maxima proles,

      Qui reges Latio cogis abire solo,

Hic tibi de Pario statuemus marmore templum

      Atque triumphales, dive benigne, novas.

Aurea quinetiam tua sese ostendet imago

40

      Et nostrae ante oculos posteritatis eris,

Norit ut antiquae tu libertatis et auctor

      Et fueris Latii gloria magna soli.

Num tibi laetitia mentemque animumque movebant,

      Cum canerent soli talia vota tibi?

45

Vndique fluxa virum Tyrio spectabilis ostro

      Gens erat ante oculos, rex memorande, tuos.

Maxima vis hominum tantos visura triumphos

      Venerat antiquae finibus Ausoniae.

Vnum illud timeo, ne te nova raptet imago,

50

      Illius effigies quae tibi visa fuit.

Hei mihi si capiat quaecunque puella volentem

      Te nostros iam nunc deseruisse sinus.

O potius peream Stygioque allabar Averno,

      Iupiter aut rapido me prius igne cremet,

55

Quam possis aliam me sospite amare puellam,

      Durus et Isottae non meminisse tuae.

Sed neque fas de te quicquam mihi tale timere,

      Fidus ut o forti pectore; dive, manes.

Non ea te virtus docuit, tua dextra fidesque,

60

      Non omni nobis tempore notus amor.

Sed ne sis miserae tamen ah suspectus amanti,

      Inde recede: loqui talia cogit amor.

Tu potius venias patriam, rex maxime, ad urbem,

      Si qua mei miserae te pia cura movet.

65

Ocius hostiles iterum prosterne phalangas

      Et preme iam fusos terque quaterque viros.

Aggredere et dulces iterum instaurare triumphos,

      Victricique ferox mille trophaea manu.

Et tu qui iuvenis tantos iam fuderis hostes,

70

      Omnis quem solum barbara terra timet,

Non poteris meritos famae iam perdere honores,

      Vsque adeo virtus intemerata manet.

Quod Florentinam si forte reliqueris urbem

      Et careas illa protinus effigie,

75

Ista quidem totiens non te turbabit imago,

      Egregia ut scribis, non tamen aequa mihi.

Parce, precor, flavos scindam miseranda capillos,

      Parce animos, princeps, sollicitare meos.

 

6. Isotta Ariminensis
divo Sigismundo Pandulpho Mal. sal. dicit

Vade meo regi, fatalis epistula, leti

      Nuncia, vade meo, littera moesta, duci.

Forsitan invenies illum inter praelia duri

      Martis et insignes aere micante viros,

5

Aut inter strepitus pugnatorumque catervas

      Invenies laetos quod bene cogat equos,

Inclyta sanguinea meditantem bella securi,

      Inferat infidis ut prior arma viris.

Quicquid agit (placida neque enim spatiatur in umbra

10

      Lentus), adi magnum, si vacat hora, ducem.

Dic quoque "dii faciant valeas, rex optime regum,

      Sed melius vitae quam valet aura tuae.

Illa quidem morbi stimulis torquetur amaris,

      Febris et ardores concitat usque novos.

15

Febris ad usque cavas labefacta per ossa medullas

      Regnat; amara dies nox et amara venit".

Littera, parce loqui, libet o libet ore profari,

      Seu levibus iactem talia verba notis.

Et rear esse deos, cum sic miseranda puella

20

      Mortua sim, meritum labar et ante diem?

At mihi sperabam tranquillae tempora vitae

      Longa, ducis quondam numine tuta mei.

Divus et ut Latium qui iam pacaverit orbem

      Spes erat ah vitae maxima nempe meae.

25

Talia credideram quae nunc Notus horridus auras

      Iactat in aethereas, labor et ante diem.

Et meus, heu, primis amor extinguetur ab annis

      Et linquam dulces funere delitias.

At ne Parca quidem gravis esset iniqua cadenti,

30

      Ni doleat graviter dux magis ipse meus.

Sigismundus "ubi nunc est Isotta?" requiret,

      Guttura singultu nec minus ille premet.

Ah quotiens lacrymas fundet Pandulphius heros

      Dicar et o tantae causa ego tristitiae.

35

Tune, puella, ducem toto suspiria coges

      Pectore cum lacrymis ducere saepe suis?

Ante duces tantos, quorum dux maximus ille est,

      Plorabit magnae, proh dolor, Ausoniae?

Te, Pandulphe, canent populi regesque superbi,

40

      Flebis at Isottae funera moesta tuae.

Non ego digna fui lacrymas meruisse tepentis

      Vt fundat Latii me super alta salus.

Ante, precor, quam sic posita hic moribunda relinquar,

      Ipse veni et tardas tolle, benigne, moras.

45

Tolle moras, propera, dum spiritus ultimus extat:

      Persephone nostrum iam gravat atra caput,

Vertice quae secuit vitalis dura capillos,

      Nec patitur longos me superesse dies.

Quod si, dive, venis, solabere solus amantem:

50

      Forsan et antiquae causa salutis eris.

Quod si venisset Ceyx speratus amanti,

      Alcyone gelidis non periisset aquis.

Phyllida Thesides si non liquisset amantem,

      Non flesset dominam Thracia terra suam.

55

Solus amor totiens Stygiis revocavit ab umbris

      Castora: fratris erat tutus amore sui.

Ah quotiens fertur Manes adiisse profundos

      Tyndarides, quotiens ille receptus abit.

Ibat inaccessos tenebrosa per avia Pollux

60

      Ipse locos, fratris dum fugit umbra sui.

Ergo si venias, meminisse iuvabit amoris

      Et solitis olim non caruisse bonis.

Mente valet siquis, corpus valet atque duorum

      Laetitia est tanti maxima causa boni.

65

Torqueor et tanti nulla est medicina doloris,

      Quae possit lacrymas continuisse meas.

Solus amor tamen est, qui me non liquit amantem;

      Crescit et immensis scilicet ille malis.

Corpore frigida mors moribunda per ossa soluto

70

      Regnat, at in gelido pectore fervet amor.

An deus ille etiam Manes descendit ad imos

      Regnat et in campis ferreus Elysiis?

Certe ego me sensi totam periisse, nec ullis

      Partibus extinctae commeminisse mei.

75

Atque oblita mei memini mea gaudia teque,

      Sigismunde, oculis consequor usque meis.

Atque superba tuos video, rex maxime, vultus;

      Obicit aut sensus horrida Parca malos?

Quod te per nostros oro miseranda labores,

80

      Queis nihil in toto tristius orbe fuit:

Si tibi dulce mei quicquam fuit, aspice casus,

      Dive, meos, animi tu miseresce mei.

Neve tuos olim mihi femina morit amores,

      Ausonis illa fuat, barbara sive fuat.

85

Quaeque pie coluit te femina, sis pius illi;

      Neu capiat vultus ulla puella tuos.

Quod si forte sciam, tum me sub tristia mittes

      Tartara, tum lacrymis gaudeat illa meis.

Ante sepulcra veni, Pario quae marmore facta

90

      Celsa meum corpus protinus excipiant.

Illic da lacrymas, illic pia lilia sparge,

      Illic purpureas ordine pone rosas.

Hic ego, siquid habent post funera corpora sensus,

      Excipiam blandas iam dea facta preces.

95

Nam dea, si me amas, et ero post funera numen,

      Damnabo et votis saecula cuncta meis.

Tunc me Arimineis natam sub collibus orent

      Et Morini et thuris pondere dives Arabs.

Barbara gens omnis, nos Itala terra probabit,

100

      Quod fuerim tanto digna puella viro.

Sed nec lingua loqui, nec plura profarier ora

      Fessa valent: morior labor et ante diem.

Iamque vale o nostri longum memor, ecce tenebrae

      Obnubunt miserum nocte ruente caput.

 

7. Sigismundus Pandulphus Poetae sal.

Qualis ubi Hectoreum genitor miserabile ferri

      Corpus Achilleis vidit ab ipse rotis,

Qualis et Antilochum senior pater ille virum rex

      Conspexit Phrygio procubuisse solo,

5

Qualem Calliope genitum pro montibus altis

      Euridicen fama est ingemuisse suam;

Talis ego, vates, nostrae spes una salutis,

      Sortior aeternos tristia fata dies.

Nam neque vita placet, neque me vixisse iuvabit,

10

      Si spolior tantis, docte poeta, bonis.

Vade age, quandoquidem pelago iactamur amaro

      Velaque ceruleis sunt mea mersa vadis;

I, propera et dominae pauca haec mandata referto,

      Si modo non omnis spiritus huius abit,

15

Ne velit Italiam tanto privare decore,

      Neve velit Manes accelerare meos.

Quod si noster amor quicquam valet, illa per huius

      Spem velit a tanto me eripuisse malo.

Dic quoque ne dubitet luctantis vincere Parcas,

20

      Quae vicit cunctas sola puella deas.

Millia tot pro se Latiae refer ordine gentis

      Aeternos orant numina magna deos;

Confieri ut nequeat quin sit mihi salva puella,

      Quin superet magni spes bona causa boni.

25

Nempe preces nautas scopulis deducere acutis

      Et possent placido vela referre mari.

Virbius est precibus superas revocatus ad auras,

      Hippolytus Manes qui fuit ante suos.

Ex bove facta dea est precibus, quam fleverat ipse

30

      Inachus, ut Nilo gaudeat illa suo.

Illa prius montes incultaque saxa petebat

      Ibat et in saevas territa vacca feras.

At postquam precibus didicit te magne precari

      Iupiter, Aegypti templa focosque tenet;

35

Sistraque pampineis innectit mollia thyrsis

      Ducit et errantes per iuga summa choros.

Et precibus, Polypheme, tuis Galathea nitentes

      Ceruleos frenis saepe repressit equos.

Neptunum precibus vicit scelerosus Vlisses,

40

      Iunonem Aeneas, Pallada Dardanidae.

Denique cuncta preces magnorum numina divum

      Exuperant, precibus tuta sit illa meis.

Hanc solare precor dominaeque medere dolenti,

      Omnis ut ex illo corpore moeror eat.

45

Te precor, o vates, nostrae spes plurima famae,

      Gloria qui nostri nominis unus eris,

Vt pro me celeres curamque ad magna capessas

      Obsequia et quam mox ad sua tecta voles.

Quod si forte facis verbisque hortare dolentem,

50

      Libera erit verbis forsitan illa tuis.

Mi neque adire licet, nec tanta relinquere fas est

      Incepta ob regni sceptra tenenda mei.

Nam mihi pulchra novo se dedere Cremma triumpho

      Cogitur et tanti frena subire iugi.

55

Hactenus obsessas multis a millibus urbes

      Sit servasse satis moenia magna mihi.

Arma simul solitumque simul perdemus amorem,

      Vnaque erit bini causa puella mali.

Quis struet hinc subitis lapidum tormenta ruinis,

60

      Maius opus quam quod Iupiter ipse quatit?

Quis caelo turres subitas aequabit, ut ipse

      Miles eat celsas urbis ad usque domos?

Nullus erit muris aries admotus iniquis,

      Vinea nec tectis machina dura foris.

65

Omnia quae secum dolor improbus auferet arma,

      Tuta nec ingenio castra futura meo,

Castra quibus tantam solis obsedimus urbem,

      Quae nunquam passa est obsidione premi.

Vsque adeo gelidis munita paludibus hostem

70

      Tempserat ante alias terra superba suum.

Iam fossas haustu liquidis privavimus undis,

      Nuncia cum tanti littera missa mali est.

Nec reor aeterno quanvis venit unda liquore,

      Pluribus ut guttis hausta sit illa tamen,

75

Quam lacrymis nostri dudum violantur abortis

      Lumina, sit lacrymis humida terra meis.

Heu genus humanum fortuna celerrima versat!

      Tam laetus fueram quam modo moestus ero.

Frigora dura mihi nihil hic nocuere, nec anni

80

      Tristis hiems acti nec nocuere nives;

Nec quos obliqua fundebat Aquarius urna

      Obstabant imbres, frigorave ulla mihi.

Non glacies gelidis concreta paludibus usquam

      Obstabat pedibus saepe premenda meis.

85

Stiria facta iubis quam mox resonabat equinis,

      Saepe gelu magni diriguere duces.

Ast ego ut assequerer famae immortalis honorem,

      Cogebam fortes semper ad arma viros.

Gloria magna mihi tantis est visa periclis

90

      Posse sequi magnum tempus in omne decus.

Cremma quidem nunquam Venetis obsessa, nec ullis

      Gentibus, est vires visa manere meas.

Heu vos, Euganei, quantum perdetis in una

      Isotta auxilium, si moritura iacet!

95

Nanque ego si doleam, moerore affecta dolebit

      Copia cumque suo caetera turba duce.

Quod si fata velint tanto spoliare decore

      Italiam, dominae funera acerba meae,

Ne mihi tu verbis tantam, doctissime, cladem

100

      Significa, nec tu talia voce refer.

Non oculis possem moestas spectare tabellas,

      Ne subitus damnet pectora nostra dolor.

Atra sed obscuris mittatur epistula ceris,

      Nunciet ut luctus nigra tabella meos,

105

Cursoresque citi laxis mittantur habenis,

      Vt referant fati nuncia certa mei.

 

8. Divo et regi suo Sigismundo Pandulpho Mal.
Poeta scribit

Nuncius infelix lugubri in veste profectus

      Et ferrugineis littera nigra notis,

Signa tibi tandem tantae, rex maxime, cladis,

      Isottae et referent funera moesta tuae.

5

Ne lege, cognosces letum miserabile, quanvis

      Nulla sit ante oculos littera aperta tuos.

Te color huius enim, vel te praesaga docebit

      Mens magni semper praescia facta mali.

Ante obitum ad dominae morientia lumina veni,

10

      Iussus ut a tanto principe missus eram.

Atque ex te verbis solari ut coepimus illam,

      Visa fuit tantis esse levata malis.

Illa nihil fatum pro se metuebat, at illam

      Quod se desereret sollicitabat amor.

15

Ah quotiens lacrymas inter sulantia verba

      Fudit, ut oris erant verba relata tui!

Illa "valet mea spes" inquit "Pandulphius heros?

      Si valet ille, salus omnis habenda mihi est.

Non ego Persephonem timeo, non ferrea leti

20

      Omina, non Stygii proxima regna Ditis.

Sospite et incolumi Sismundo nulla peribit

      Isotta: hoc salvo nempe superstes ero".

Vix ea cum dixet pallore affecta supremo est,

      Laetior usque tamen, dum tua facta refert.

25

Mox caput accubuit, nec plura profarier ora,

      Nec putuere graves reddere voce sonos.

Hic simul ac potuit tremulis singultibus auras

      Impulit et tali voce locata palam est:

"Auferor ad Stygios terris vix reddita Manes,

30

      Implorans duros numina magna deos.

Crudeles Superi, qui nunquam parcere formae

      Scitis, io nostris parcite temporibus.

Quod si nulla mei vos gratia tangit amoris,

      Vos Sigismundus nempe movere potest.

35

Quod si vestra preces possunt pia numina nostrae

      Flectere, si non sunt diique deaeque feri,

Illius o regis, quaeso, miserescite divi,

      Non ego iam pro me talia dona peto.

Mi satis est miserae domino servire potenti,

40

      Mi satis ante suos saepius esse pedes.

Haec ego vos, Superi, posco, date iusta petenti

      Munera: vos tanto iam date dona duci.

Pelidae vires quondam tribuistis et arma:

      Pandulpho vitam vosne negare decet?

45

Ille vel Hectoreos dignus conscendere currus,

      Ille vel Aeacidae bella referre potest.

Nec quisquam Latio in magno, nec barbarus hostis

      Intrepidus tantum vellet adire virum.

Nec minus Italiae decus est et gloria gentis,

50

      Imperat et magnae gentibus Euganiae.

Hunc propter lacrymas extrema in morte profundo,

      Hunc propter sortem iam querar ipsa meam.

Crudeles nimium Superi, crudelia caeli

      Numina, crudelis Parca propinqua mihi,

55

Vos aquilas tristem fessas motare senectam,

      Vos sinitis cervos vivere saecla novem,

Vos angues etiam nitida vestire iuventa

      Vultis et antiquae ponere terga cutis.

At me, quae fueram spes una et gloria tanti

60

      Regis, io miseram perditis ante diem",

Talia iactabat miserando pectore dicta,

      Quae possent saevas dicta movere tigres.

Nec quisquam tantum se ferreus offerat illi,

      Vt ferus a lacrymis temperet ille piis.

65

Vsque adeo extremam quanvis venisset ad horam

      Spiritus, ambrosios reddidit ille sonos.

Tum vero toto paulatim expalluit ore,

      Vt solet inducta candida nube dies.

Mortua nec poterat, poterat nec viva videri,

70

      Qualis defecto lumine Castor erat.

Dum vixit, quoniam semper tibi cura puellae

      Tanta fuit, quonam viveret illa loco,

Sigismunde, velim noscas ubi mortua tandem

      Tanta iacet tumulo gloria deinde novo.

75

Illa quidem templo Geniorum excelsa quiescit

      Altaque iam niveis stat dea marmoribus,

Quam gemini insignes elephanti ad sidera tollunt,

      Aeternisque nitet marmor imaginibus.

Aede sacra requiescit, ubi sunt pignora cari

80

      Corporis: ossa gemunt vir mulierque simul.

Omnis plena via est planctu miseroque ululatu,

      Consonat et tellus marmoreumque solum.

Femineisque fremunt ululatibus omnia circum,

      Hinc matrona senex, nupta puella gemit.

85

Et volucres rostris moerentia pectora tundunt

      Et gelidis, pisces, delituistis aquis.

Quid referam sensus animalia nacta sagaces?

      Moerorem miris dant elementa modis.

Nanque ubi sublata est portanda ad busta puella,

90

      Intonat et magnus Iupiter ingemuit;

Praecipitesque ruunt elisis nubibus imbres

      Atraque ceruleis terra repletur aquis.

In tenebras solem afflictum cava nubila condunt

      Et niveum guttis collacrymavit ebur.

 

9. Sigismundus Pandulphus Mal. Vati divo sal.

Non haec ingenio, non haec ex carminis arte

      Fundimus: emittit tristia verba dolor.

Qualis Peneia fertur pro coniuge Phoebus

      Discolor in solis delituisse locis,

5

Qualis et amissa celsis pro montibus Orpheus

      Coniuge Tartareas fertur adisse domos;

Talis ego longos cogor meminisse dolores,

      Anxius Isottae morte, poeta, meae.

Non me grata dies, non me nox ulla iuvare,

10

      Non dextrae possunt fortia facta meae.

Ire iuvat scopulos inter fruticosaque saxa

      Lustraque vel rapidis vix adeunda feris.

Vsque adeo dolor immensus rapit omnia secum

      Consilia atque animi mille pericla mei.

15

Ipse humana libens vito vestigia, quando

      Ipse velim vitae nescius esse meae.

Quin etiam attonitus gelidis in montibus erro,

      Cogor et incertas protinus ire vias.

Saepe ego marmoreum dulci pietate sepulcrum,

20

      Saepe peto templi candida signa novi.

Elicerem ut voces aliquas, illius ad aram

      Saepe tuli moestum corde micante pedem.

Atque ibi eam postquam nullas audire querelas

      Sentio, in externos cogor abire locos.

25

Quo dolor ipse feret veniam, dii, ducite quaeso;

      Sancte puer, vel tu, mater et alma Venus.

Vos mihi principium tanti tribuistis amoris,

      Vos finem vestris demite numinibus.

Ipse ego vel totum, vobis ducentibus, orbem

30

      Ingrediar, duras barbara regna plagas,

Auroram et Gangem, nec non Boreamque Notumque

      Orchadas et Tylen, ultima dorsa maris.

Nec plus telluris magnis obiisse feretur

      Ille viis, tigres lui domat aere feras,

35

Effera pampineis qui corrigit ora capistris

      Bacchus, Nysaei gloria magna iugi.

Tantus amor Manis Isottae affarier omni

      Est animo et magicis credere carminibus.

Atque herbis lapidumve novis ego viribus utar:

40

      Certum est Infernas sollicitare canes.

Meme etiam magicos cantus audire iuvabit

      Atque animam dominae saepe vocare meae.

Audiet e tumulo mea vita emissa reposto,

      Forsitan et voces sentiet inde meas.

45

Ipse Hecates veniam nocturnas solus ad aras

      Et referam sacro carmina nota solo,

Qualis Eleusina coluit Trietherica teda

      Thyas inornatis semper operta comis.

Haec ego iam faciam, dum me mea vita manebit,

50

      Inveniam Isottam forsitan ipse meam.

Tuque age, nam vati confert sua numina Phoebus,

      Me moneas, tantis dum premor usque malis,

Et simulacra modis iterum viventia miris

      Tangere si possint, umbrae animaeque premi.

55

Saepe fui in triviis ululando et acerba fremendo,

      Dum canit effusis Thessala saga comis;

Nullaque vox nostras sese referebat ad aures,

      Sed sensi medio desiliisse solum.

Interea gemitu montes et saxa lacesso

60

      Et lacrymis late fervet harena meis.

Et vagor ipse dolens totum peregrinus in orbem,

      Qualis vita diu Bellerophontis erat.

Ille Iovi infelix Superisque invisus iniquis

      Errabat Lyciis tristior usque iugis,

65

Ille Chimaereos primus qui vicerat ignes,

      Quem Solymi patrio pertimuere solo.

Post tot facta tamen campis errabat apertis,

      Strinxerat atque suum mente dolente iecur.

Sic nos qui Latias soli servavimus urbes,

70

      Quos propter Latii magna reperta salus,

Vsque sub extremis tristes errabimus oris

      Oceani, qua sol cernit utrumque fretum.

Scilicet Hesperidum extremas veniemus ad oras,

      Celsus ubi caeli sidera torquet Atlas.

75

Aurea mala fero vix custodita draconi

      Forte manu ramis arboris ipse legam.

Aut ego ad Eoas veniam male sanus harenas,

      Quaeque calent Rubri littora vasta maris.

Hinc ego purpureos referam mea vota lapillos,

80

      Gemmaque Gangariis sit mihi lecta vadis.

Omnibus his herbisque aliis aperire sepulcrum

      Experiar, Manes et revocare pios.

Nunc herbas Medea suas succosque potentes

      Det mihi, cumque illis mille venena velim.

85

Paeona quin etiam plenis venerabor acerris

      Et Phoebi supplex numina magna patris,

Quo satus Hyppolitum Stygiis revocavit ab umbris,

      Esset ut in magna Virbius Italia;

Egeriaeque dedit lucis Latois opacis

90

      Hunc dea: tanta piae cura pudicitiae.

Hei mihi cur frustra magicas accingor ad artes?

      Insanam mentem carmina nulla iuvant.

Tunc ego mente bona fuerim, si vita puellae

      Adveniat vultus ante vocata meos.

95

Et veniat cultis, ut quondam, culta capillis,

      Daedalia facta est qualis in aere manu.

Et velit in rosea sese mihi reddere palla,

      Sive placet niveus puniceusve color.

Nec veniat tristi, nec duro pallida vultu,

100

      Sed nitor ambrosiis sit maneatque genis.

 

10. Sigismundo Pandulpho Mal. Poeta scribit

Obstupui lectis, princeps animose, tabellis

      Horruimusque hirtis protinus inde comis.

Nam quicunque dolor tuus est, hic scilicet idem

      Est meus et parili conditione premor.

5

Solus enim vates, solus, Pandulphe, camenas

      Ipse colis, solus carmine digna facis,

Bellaque perpetuum quae sint celebranda per aevum

      Et nova Maeonia bella canenda tuba.

Iam geminae certant in te, rex optime, laurus:

10

      Mars favet atque meo Calliopea duci.

Quod si non armis tantum rex inclytus esses,

      Non foret in nostro te prior eloquio.

Mirane tu volucrum monumenta reponis amorum,

      Quae possint longa posteritate legi?

15

Isottamque tuam, quanvis sit mortua, Manes

      Non capient: cunctos effugit illa rogos;

Carminibusque tuis manet aeternumque manebit,

      Nec tu quem referas mortuus esse potest.

Quo magis admiror quaenam sententia menti

20

      Fixa tuae, quonam te dolor acer agat,

Qui cupias montes et inhospita lustra ferarum

      Et petere undisoni littora longa maris,

Ireque vel totum semper peregrinus in orbem,

      Qua tepeat Titan mersus utroque mari.

25

Omnia quae magnus dolor edere verba coegit

      Te tamen et dominae mors inimica tuae.

Quin etiam rogitas, fieri si posse putemus,

      Isottam valeas ut reperire tuam.

Magna quidem, princeps, sed non reticenda requiris,

30

      Digna sed ingenio talia Socratico.

Ipse tamen referam sacri divina Platonis

      Plurima, quae Graiis me docuere sonis.

Ille putat rursus mortale in corpus ituras

      Esse animas pleno temporis orbe sui.

35

Nec minus Elysios post fata revisere campos

      Rursus et aeterna conditione trahi.

Nonnullas montes incultaque saxa subire,

      Nonnullas rapidi spumea dorsa maris.

Illas Tartareis penitus moerere latebris,

40

      Has nemora et fontes rura beata sequi.

Nec non et superas iterum migrare sub auras

      Et rursum ad sedes se revocare suas.

Ipse Menoetiades, magno si credis Homero,

      Venit Achilleos mortuus ante pedes

45

Candidaque ossa sui Phthiae portaret ad urbem

      Fidus ut Aeacides iussit et inde fugit.

Sic te si affari cupiat tua cara puella,

      Forte potest vultus ante venire tuos.

Aeneaeque fuit simulacrum triste Creusae

50

      Ante oculos, trepidas dum fugit illa manus.

Quare ne dubites illam tibi posse reverti

      Et curas dulci voce levare tuas.

Non fuit illa tamen duro de sanguine nata:

      Iusta parens illi, iustus et ipse pater.

55

Quae pia cum fuerit, fuerit cum iusta puella,

      Non feret haec gemitus te renovare graves.

Et veniet cultos Isotta ornata capillos,

      Qualis erat regno culta puella tuo.

Aut te turbatos ducet dea facta per hostes

60

      Et reget ardentes fulminis instar equos,

Ceu Iuturna suum ducebat in agmina fratrem,

      Vt Bellona solet ducere Martis equos.

Quicquid erit (neque enim Stygiis miscebitur umbris),

      Seu dea, seu caeli spiritus almus erit,

65

Non te plorantem, non te feret illa gementem;

      Sed veniet superis missa puella locis.

Non lacrymis opus est; precibus pia numina iustis

      Prosequere et magnos munere vince deos.

Illam posce, libens precibus flectetur amicis:

70

      Exorata dabit magna petita tibi.

Hinc modo tu lacrymis iam parce fidelibus, ora

      Parce novis, princeps, dilaniare notis.

Sis Italum potius decus immortale virorum,

      Qui serves magnam solus et Hesperiam.

75

Quam, nisi tu fueris, iam barbarus occupet hostis

      Et teneat regni maxima iura tui.

Huc amor omnis eat, pietas huc illa recurrat:

      Inice rex animos huc memorande tuos.

Quod si, dive, facis, iam iam tibi laeta puella

80

      Adveniet, tardas reicietque moras.

Tum genus omne hominum laudes tibi dicet et astris

      Inter opus tantum te colet usque parem.

Post ubi sidereos caeli conscenderis axes

      Teque vocet lati regia magna poli,

85

Aurea nascetur toto gens altera mundo

      Atque iterum nivei flumina lactis erunt.

Dumque maris rapidi tua moenia verberet unda,

      Fluctus Arimineis dum sonet altus aquis,

Dum verno frondes se tempore quaeque novabunt,

90

      Dum volucres nidi sede iucabit amor,

Dumque nives gelidas pater Apenninus habebit,

      Caucasus impastas dum renovabit aves:

Regis Ariminei celeberrima fama trophaeis

      Vivet et invicti gloria summa ducis.