Moggio Moggi carmina

Testo base di riferimento: P. Garbini, 1996

Cura dell'edizione digitale: Cristina Zanatta


1. de operatione XII mensium

Signum fundit aquas, Iano sibi vina parante.

Februm cura tenet lignorum, Pisce natante.

Marci fac cunctos, Aries, tu surgere flatus.

Munere, Taure, tuo sit Aprilis flore beatus.

5

Militat in Geminis Mayus puer et iuvenatur.

Iunius, ut melius metat, in Cancro spoliatur.

Excute grana, Iuli, fruges tere, stante Leone.

Far, Auguste, para, sub Virgine dolia pone.

Sordidus in Libra September vult sibi mustum.

10

Scorpio seminibus Octobrem cernit onustum.

Dum vigil est Arcus, rapas evelle, November.

Dum Capricornus adest, porcos occide, December.

 

2. Iacopino de Robatiis de Mantua
gramatice professori

Roscida Phebei tondebant prata iugales,

      Aurea nocturnos luna vehebat equos.

Noctica, cum primum venere crepuscola iamque

      Exierat blattis stridula turba suis.

5

Me vocat - incessi, pariter conscendimus ambo -

      Letus olivifer: "Has - inquit - habeto notas,

Perlege". Siderea spetie Parnasia virgo

      Dulcia devote verba salutis habet:

"Quisquis et unde fores, quoquo rapereris amore"

10

      Edidit ignaro, dulcibus orsa modis.

Dulcibus orsa modis, animo succussit inerti

      Calcar et Aonias suasit inire focos.

Iussit inire focos, sed qui frenaret euntem

      Torpor et abiecti sauma furoris erat.

15

Quid modo Pierii iuvat impallescere cartis?

      Romulidum veteres occubuere patres.

Occidit in terris si quis fuit emptor Agaves;

      Premia Castalio sunt ibi nulla deo.

Territus effugio pennati terga caballi;

20

      Iudicat infirmas has Galienus aquas.

Ipse vides fulvo gaudent ut secla metallo,

      Terraque Apollineam ridet avara chelim,

Cumque ferant dociles insanos esse poetas,

      A Tritone rubri me trahit unda Tagi.

25

At tua purpureo radiantia carmina textu,

      Carmina Pegasei gurgitis hausta vadis,

Effecere humili meditarer arundine musam,

      Allexere meas in tua vota manus.

Exeror et parili contexere verbula nodo

30

      Molior, obsequium pronus in omne tuum.

Sum tuus, ergo vale: tibi me iunxere Camene,

      Dulcis amor patrie, dulcius ingenium.

 

3. Donato de Alvariis Veronensi

Aude, age, Apollineam conscende beatior arcem,

      Culta Meduseis merge labella vadis.

Non est cur paveas, trepido ne crede pudori;

      Es puer: in puero nil nisi mite putes.

5

Aureus ito, togas et fila sonantia disce,

      Discito concordi verba movere lyra.

Cum semel attigeris celebrata canoribus antra,

      Crinibus, epoto gurgite, serta premens,

Illic invenies miracula dulcia rerum,

10

      Cernes frondicomas currere postque trabes,

Orphea mirificum Titii placasse volucres

      Immanesque rotas Tantaleosque lacus.

Res nova! Celicolas bello trepidasse Gigantum

      Disces, armatos pertimuisse deos,

15

Illic aggestis cumulatam montibus Ossam,

      Ausos terrigenas attonitumque Iovem

Coget et Amphion Tyrios accurrere montes;

      Surget Phebeia Troia vocata cheli;

Regia Pasiphe pariet male subdita tauro,

20

      Tristia Mynous inbuet antra pudor,

Bellua multiplici fundetur cessa cubili;

      Carpet et aereas Dedalus arte vias.

Que cecinere prius veteres miranda teatris,

      Omnia iurabis non caritura fide.

25

Quid facis? An dubitas Phebi te credere lauro?

      An pudet egregio rem dare proposito?

Fare quos illustres decorat veneranda poesis,

      Quot dedit eterno vivere sacra stilo.

Elue, come comas cytharisque inbellibus urge;

30

      Non opus est sevo Marte ferire fores.

Iam michi iam videor dulces spectare choreas;

      Sistra, nec invideo, tymnula multa sonant.

Iam tibi Nyseos latices hederasque propinant

      Laurus in niveis duceris altus eaquis.

35

Os tibi iam sublime dabunt, celumque videre

      Dulciter ora virum pervolitare dabunt.

Multa Sophocleo iam carmina digna coturno

      Concinis, Aonio percutis astra sono.

Iam sibi te Verona novum iocunda poetam

40

      Iactitat, a genito nobilitata suo.

Aude, age, posce celer sacre Trytonidos aulam.

      Quanta sit in Modio, sum tibi sponsor opis.

 

4. ad Alterium de Verona

Macte nova virtute, puer qui scandis ad astra!

Sit tibi grata salus, portat quam nostra tabella.

Docte coturnatos scenis depromere cantus,

Incute plectra lyre, videam sis gramate quantus.

5

Noscis elenchorum pugnas loyceque duellum:

Hei michi sensus hebet! Non hoc tibi consero bellum.

Titire, pierie recubans sub tegmine fagi,

Dulcia Cecropii mictas michi pocula pagi.

O Phebi soboles, o Calliopea propago,

10

Innue carminibus que sit tua mentis ymago.

Ne cadat in piscem mulier formosa superne,

Quod rogat, Alteri, Modius te dede Camene.

 

5. Petro Dantis iudici

Festa dies aderat, iubari Vesperta propinquo

      Obvia Phebeos diva ciebat equos.

Est pars nota fori locus is Patholidos unde

      Pocula et auriferi quem tenuere Tagi.

5

Hunc ades et, medium docili cingente corona,

      Inclita Pieridum lux, Rainaldus adit.

Verbula conseritis celebri mellita lepore:

      Effluit a doctis docta Minerva viris.

Advena succiduo gestu problemata ponit:

10

      Danthidos in patria posceris arte lyram.

Sic, reor, accersunt plectro Peana sorores,

      Anguis opus pavide cum petiere sui,

Sive Iovis Phlegram seu que cantabat Yopas,

      Sydonis Yliacum cum bibit egra virum.

15

Inseris audaces digitos testudine dulci,

      Mira sonas, mites illinis arte modos

(Forsitan et nescis, aderam) pavitante popello

      Vt reduci Manes viderat ille gradu

Titirus utque comes (reboans Acheronte vadoso

20

      Admisit binos lintre capace Charon),

Fumidus ut tetro Flegeton incendia lapsu

      Evomat, exangues Styx secet atra choros;

Vt, que fusorum celeri vertigine vitas

      Dispensant, triplices obstupuere dee.

25

Gnosydos horrisonis acti cruciatibus urne

      Deflebant, sua quo Tartara quemque trahunt,

Et, bene si memini, falone<m> torquebat ymago

      Previa Meonii voce tonante senis.

Desine, iuste senex, quid in hos accingeris ensem?

30

      Hii, sunt hii Musis gloria summa tuis.

Dite pererrato, tandem transibat ad agros

      Elysios; Domini procidit ante tronum.

Quas ibi blanditias, que verba precantia fudit

      Gens humilis! Celeres aciit illa deos.

35

Talia dum memoras, arrectis auribus, uror;

      Vror, et obiecto lingua pudore silet.

Ha quociens voluit, pavidis emissa labellis,

      Dicere: "digneris, hic tibi servus erit".

Hic tibi servus erit; suras ampletier optat;

40

      Optat et ad patrios verna redire cibos:

Tedia concidet felix, et Apolline pasci

      Credet, in archanis, si patiare, tuis.

Si tibi mirifice pateant in vota paterne

      Artes, Ausoniis unica palma tubis,

45

Civica seu tractes, seu dulcia leseris antro

      Plectrula Musarum sic mereare decus,

Sic tua flexipedes hedere fulgentia cingant

      Tempora, laurifluas aure bibente comas:

Sic tua fama pluat, nullum tacitura per orbem.

50

      Me cape, me domini more venire iube.

 

6. Simoni de Cumana Parmensi

Deside dum gracilem meditarer arundine avenam

      Sepius est digitis sumpta tabella meis.

Et modo conabar docilis motare sororum

      Timpana, predulces illinere arte modos.

5

Lesa crepant raucum, valde icta, fidelia pulsum;

      Demoror et cocti plectra linenda paro.

Plectra linenda paro: quidquid molibar, inane

      Hoc erat; obduxit multa litura notas.

Indignor studio; flammis damnare libellos

10

      Mens fuit, admotis urere multa focis.

Sic feror, et laceras cartas captare petenti

      Occurrit digitis pagina parta tuis.

Vox Elycona sonat, que nata bivertice fandi

      Doctior in dulci verba lepore dedit.

15

Hanc celer arripui, veniam meret illa cremandis

      Omnibus, admorunt se sibi labra mea.

Hec mihi dum flueret totiens iterata labellis,

      Letus et effarer nomen amantis amans,

Forsan, et Erebis verum iurabo, videbat

20

      Iam mihi virgineos ipse videre choros;

Thespiadum cantus et fila sonantia Phebi

      Dulcia Pierios elicuere focos:

Elicuere focos, dulci feror ipse furore.

      Tinnula iam modulis systra movere iuvat,

25

Pectora Apollineis sicientia funditus antris

      Mergere, Castalio proluere imbre comas.

Ocius exilui, digitis innubit arundo,

      Et comes et patrie dulcis adegit amor;

Celite prodierat series blandita salute;

30

      Rebar quid ceptum prosequeretur iter.

Viscere torrebar, quidnam placiturus amanti

      Ordirer, dubium copia magna dabat.

Plurima tentabam; tandem celeberrima cantu

      Cum subit hunc tenuis indiga Arena stili,

35

Scribimus et faciles causas paritura iocorum

      Carminis emersit non reticenda cohors.

Est opus in veteri vetus ingens marmoris urbe,

      Quale quis in toto non habet orbe locus.

Ingenium mole<m> superat, vocat illud Arenam,

40

      Cuius ab annosa conditor arte latet:

Te tamen hunc meminit fabella veterrima vulgi,

      Appetis amnicolas qui, Diatrice, deas.

Hanc obit in terete<m> spaciis equalibus orbem

      Murus mirificis structus in astra modis.

45

Moenibus Iliacis puto nec fastigia tanti

      Sint, licet in phidibus, Phebe, vocata tuis.

Non hec Amphion, non hec Rodopeius heros,

      Plaudere frondicome cui potuere trabes.

Heret at interior muris domus, undique circum

50

      Efficit, et summo vertice tota patet.

Saxorum miranda strues, non coctilis illam

      Tegula scalifico condita more tegit.

Mille latent intus talami, sub fornice mille

      Sunt latebre, cecis milleque tecta viis.

55

Per tam his multas lux funditur illa fenestras,

      Quam Venus ad ludos exigit alma suos.

In medio gramenque viret pompamque theatri

      Suspicit: id tantum Dedalus egit opus.

Vendicat hoc aptum templum sibi magna Dyone,

60

      Idque sacrum Veneri constituere patres.

Diva sacerdotes celebres † ingignade † iugi

      Dulcivomes poscit nocte dieque iocos:

Nec fumo est contempta suo Cytherea, per edes

      Sed sua finitimas numina sparsa iacit.

65

Non Cyprus, non celsa Paphus, non alta Cythera

      Densius Ydalie templa dedere dee.

Militat hac tociens pharetra crepitante Cupido,

      Excubat in speculis matris honore vigil:

Ha quociens celeres perstrinxit arundo dolendi

70

      Vulneris incautos! Exedit ossa furor.

Illic cornipedes Satirique et prona furori

      Agmina non trepidas diripuere deas:

Marcidus hic evo meditatur furta Sylenus,

      Pectora lascive cui pupugere dee.

75

Lothide correctus rubiconda labe Priapus

      Intempestivos non timet aure sonos,

Indulget votis vetitos temeraria dive

      Admonitus fureret Pieris ausa loqui.

Cautius est lingue iunxisse repagula, quando

80

      Veneris invenies non caritura fide.

Postibus illabar minimo venalibus asse

      Previus ignaro, si paciere ducem,

Non ut furtivi temeremur fornicis antro:

      Absit, id exhorret sacra poesis enim,

85

Sacra poesis enim, sacre vetuere sorores:

      Daulius hoc monuit cede cruentus humi.

Moenia conscendes, tecum spectacula cernam

      Splendida Scaligero que viguere Iovi.

O quociens dices "quantum pauperrima nobis

90

      Est modo natalis copia nostra soli!",

Forsitan optabis celebri defungier evo

      Hic ubi sit tanti clara Verona. Vale.

Iamque vale, et cunctis humili blandire salute,

      Qui sibi me comitem non renuere pares

95

(Hei! Quid transieram totiens mihi † insito trinos †

      Claustra qui cordis spemque tulere mei?).

"Spe" que fac dicas, "forsan suspiria ducit

      Anxius et memores vos rogat esse sui".

Hanc, age, preterea tenero dignare favore,

100

      Que tibi te nostri pignus amoris adit.

 

7. procuratori Pulici Vicentino

Garrula multifido volitans fabella susurro

      Auribus increpuit te michi, care Pulex.

Inclita quos condam dulces Amarillis amabat

      Prepetis unguifragi collinis ymbre modos.

5

Exeris inspicuus phalerata poemata, sucos

      Delinis Aoniis imperiosus aquis.

Que cecinere prius veteres miranda popellis,

      Omnia rimanti detegis ingenio:

Moenibus Ylliadum celeres cessere molares;

10

      Res nova, frondicome cur saliere trabes,

Quid Phrysea pecus petitur, cur Phasidos arvis

      Invida terrigene bella tulere viri.

Quisquis es, haud dubie gratus molire tabellas

      Leviter, et plectris insere, queso, manus.

15

Insere, queso, manus; digitis innubat arundo,

      Se tibi sulcandum si modo prebet iter.

Flectere, nectareus, quo nunc Trithonia stagna

      Iure colis, doceas in mea vota celer.

Nec quia sis tantus hanc dedignare pusillam:

20

      Te tanquam grandis pignus amoris adit.

Forsitan et qua sim queras oriundus ab urbe;

      Parma Colubrigeri me tulit arta iugo,

Transtulit in patriam, gaudet que clara Catullo,

      Regia Scaligeri qua viget aula Iovis;

25

Heu feror! Azonis favit cui digna nepotum

      Gratia magnanimi, plebs mihi grata fuit.

Indole conspicuus sibi me Raynaldus adegit,

      Eius in imperio qui pedagogus eram.

Non pedagogus eram, quia sum fidumque spopondi,

30

      Nam patris et domini me fovet ille vice.

Excutit ignari trepidos de corde rubores,

      Suasit Apollineam concrepitare chelim.

Virtutum specimen, patrie decor unicus arcis,

      Est trivie speculum, quadrivieque nitor.

35

Hunc sibi prefecit nobis veneranda poesis,

      Gurgite Castalias ille recludit aquas:

Cornua Pasiphae totiens cur mesta rogaret,

      Qualia Minous inbuit antra pudor,

Quid Dirceus ager peperit, quo semine fota

40

      Protulit astatos Martia terra viros,

Cur dominum insani non expavere Molossi,

      Faucibus Ylliricis anguis ut alter erat,

Multaque discludit, tenui tetigisse Camena

      Que pudet, Aonie digna sonore lyre.

45

Sepius, et verum potero sine labe fateri,

      Nititur in laudes motus amore tuas.

Ipse, ego nam memini, quociens pulicosus anelat

      Dulcibus in questu sic solet ire iocis:

"Ite, truces, nostrum potius mordete poetam,

50

      Nomine qui parili vox ciet". Vsque vale.

 

8. Fino de Vincentia doctori gramatice

Fine decens, si fine cares, tibi plena salubri

Gratia sit studio! Cupias in vota sorores

Si celeres, in claustra libens admitte tabellam.

Nec, quia non comptis aditum petit illa capillis,

5

Horrueris: fusura preces, polienda nigellas

Labe togas, quo rore fluis, thalamoque pudici

Servitii passura iugum te fida poposcit.

Ipse puer expavi, veritus ne quando malignans

Ianitor excuteret pavidam, foribusque dolere

10

Cogeret exclusam. Verum qua multus in astra

Tolleris, insidens pennati terga caballi,

Gloria Pieridum, trepido spem blanda spopondit.

Forsitan exhaustis, qui sim, defecta labellis

Non dederit. Quid plura loquar? Concisce disertum

15

"Garrula" cui Pulicem causas impegit amoris.

Ipse viam celerare iubes: dat fama celebrem

Finitimis te clara locis. Acerse dearum

Timpana predocili digito, facilisque precanti

Ede notas; notum caro concede; volentes

20

Prode deas: tibi me pepigi, iam cerne, libello.

 

9. fratri Egidio episcopo Vincentino

Si veniam sermone rudi - quid, vota silentis

Grata feres? - eya! tot tot, dignissime presul,

Sume preces, quas mens effundit humillima supplex;

Prociduo veneranda genu pedum oscula queso.

5

Sepius audacem nimium revocare parabat

Servulus increpitans: "Quid claustra sacerrima turpi

Ludibrio damnanda tui, vesana, lacessis?

Non tibi qui roseis poterat plausisse labellis,

Purpureus nitet ore pudor; non aurea compsit

10

Cesaries effusa caput, pertusa; lutosos

Informi labente oculo sordescis amictus.

Non tibi blanditie, non verba precantia mentem

Predulcem motura patris; peritura rubore.

Quo molire viam? Voti moderare furorem".

15

Hiis equidem correcta satis, flexura videbar

Egra animum? Fragilis, numquid, laceranda, venirem

Ante pedes casura tuos? Trepidasse forenses

Sat docuit sedes violare fideliter ausam:

Sic ea formido; verum qua tantus in auras

20

Lambere pangericis hominum concentibus aula,

Tantus apostolici ducis Augustinius ordo

Qua voluit tibi ferre vices dulcedine morum,

Candor episcopii, qua stat decor inclitus urbis

Et generis memorandus honos, reverentia fame

25

Suasit, iter celerare iubens. Hei lapsa, Penates

Iam subitura tuos, quotiens tremefacta pependi!

Garrula quid remoror, lacrimis affusa, precari

Ac humili descensa toge tetigisse labello?

In te magna quies, sibi spes et summa medendi

30

Dormitat; tibi se deflexo poplite totum

Reddit, opemque tuam votis exposcit amicis.

Servitio se dede tuo, dulcore clientum

Rere tuum parili! Devota proseuca quid optet,

Supplicibus subiuncta notis? Ha! dicito "fiat".

35

Dicito sic: "fiat gratis, accepimus hunc, si

Dignamur, gratis. Iam iam celer ipse venito".

Vis veniat? Celerare iube, si forte Camenis

Gratia debetur profugis. Sic sacra frequentans

Accedas populo gratus, sic melleus adsis,

40

Sacrificosque monens ritus mereare vocari

Sola salus patrie. Duce te Vincentia clades

Vinciat et, serus cum tu deflebere nobis,

Astrigero gaudente polo, lacrimosa moriri

Indignata petat, dulci viduata marito.

45

Supplicis adventum ne dedignere, pusillam

Suscipe magnanimus, thalamis spectanda iubeto

Sistar amica tuis, totiens totiensque, "memento",

Dictura et "servi ne spem paciare caducam".

 

10. fratri Egidio episcopo Vincentino

Zelus inexhausti motet te, care, favoris,

Illicet, ut domini celeres mandata laboris.

Labilis est etas, dominorum mobilis est mens;

I, cito grana metas, ne fias postmodo demens.

5

Blanditias domini steriles quandoque memento,

Omnia sunt pauci, prudens errare caveto.

Numina sepe cita fluitent, ut verbula facti,

Et velit in vota miseris fortuna reverti.

 

11. ad Iohannem et Barianum de Corigio

Postera lucifugis viduare cubilia celo

Que suadentque vias invehcta crepuscula, plausu

Stridula cum cedit tecto Mineya proles,

Compulerant merore gravi repetisse latebras.

5

Languidus ignavos thalamo lenire dolores

Quid tunc temptassem? placidam suasura quietem

Hei michi plebs aberat, repetit mens anxia iuges

Singultus, lacrimis numquam clausura fluentum.

Ipse liquescebam veluti que truditur ales

10

Aucupe: prereptos vocitans miseranda gemellos

Hei! dolet implumes; hos nam reminiscitur ulnis

Sepius infotos, totiens moribunda pavore

Maternas egisse vices, ut pubibus annis

Evolitare casas studio mulcente docebat.

15

Trusa perit, quamquamque novis garritibus instet

Vix domino placitura, cibos magnique polentas

Nectaris osa spuit; tantum mens lapsa dolore

Flebilis urenti gemitu miseratur alumnos.

Vndique luctus erat cordi; dominatus hebentem

20

Sensibus exclusit languor. Res mira relatu:

Nescio quid sensi. Numquid michi somnia demens

Suspicor? Aonias cetu coeunte sororum

Ipse videre deas, tamquam stridoribus omnis

Talibus instreperet lacrimas solata, videbar:

25

Quid furis insano questu? Quis, prode, feriris

Morsibus? Amentem quo nunc dementia cogit?

Quin votis moderare tuis? Patiare volentes

Vulneribus, que tanta luis, non posse mederi.

Titirus in nobis suspiria sepe remisit,

30

Meoniusque senex, patienti pectore Naso

Molliit exilium: quid dedignare profanus?

Mulsimus en totiens lippi colliria Flacci".

 

12. ad Iohannem et Barianum de Corigio
natos domini Azonis

I, mea predulces molli plexura lacerto

      Oblita Gorgonei prepetis ymbre soror.

Hei mihi, dictatis cur que licuere tabellis

      Auribus ingenuis verba dedisse moror?

5

Numina quid poscam? Voluit mens lassa moriri,

      Nil nisi dum potui vivere, posse mori.

Irrita votorum series (velut omine tangor)

      Est mihi flebilibus experienda modis.

Territat ethneis incussa furoribus olim

10

      Blesa puellares lampas amicta sinus.

Aonis Emonidum cultu precompta pharetras

      Redde, gradus celeres, i, pete, posce duos.

Illita nectareo vocum modulamine, mitis

      Arripe que sapiant verba bibenda favum.

15

Nubila diripias faciem lesura puelle,

      O modo que tales sis aditura manus!

Dulcius accersunt plectro peana sorores,

      Emula virginei turba pudica chori.

Cornea pro nitidis fuerint quia forte dicaces

20

      Oscula Pyerides proh riguisse pudet!

Raucida vox stupuit, fuerat prius illa canora:

      Illicet, officiunt ungue rigente pedes.

Garrula (quid mirum?) cecinit mentita pavore

      Imbelles bello delituisse deos.

25

Anxia Iunonis iram resonabilis Echo

      Meret, et audaces increpat illa dolos;

Otia furtivis totiens iterata deabus

      Distulit, occulere fraudibus ausa Iovem.

Illa dolet, doluisse vacat. Saturnia iussit

30

      Vocis ut extreme vis queat illa sonum.

Saxea vox demum dulci tenuata dolore

      (Sepius amentem torserat ille puer).

A! quociens voluit mecum dixisse "choito"!

      Libera Narcisso vox sibi nulla fuit.

35

Venerat ut tandem nemorosis vallibus, illum

      Temptat, et exiguos replicat illa sonos.

Effugit incestam vocitans, maceranda rigescit,

      Marmora mestifico fessa dolore colit.

I, precor, excepit grandi regnata colubro

40

      Parma, sub anguiferi pace beanda throno.

Hos vocat admonitu plaudendi sanctio magnis

      Edita Cesaribus Romulidumque fero,

Queque coli voluit, iusto suadente senatu,

      Plebiscita locis imperialis apex.

45

Hiis libet armari! Choeant in bella feroces:

      Aurea fecundo pila decore micent,

Seque suos foveant, trepidis spes alta popellis;

      Queque rogant sitis oppida multa regi.

Quid paveas non est; caris plausura subito

50

      Postibus, invenies; hec mea verba legant.

O decus, o laudum generis memoranda corona,

      Pergite felices auspiciisque patris!

Hiis armata viget metuenda potentia regum,

      Vrbibus innumeris ipsa dedere duces.

55

Quam flens, quam lacrimans poterit miseranda videri

      Roma triumphati que caput orbis erat!

Dilaceris impexa comis, rigidissima ocellos

      Fletibus in cineres labitur ipsa suos.

Quid delubra iuvant? Totiens celebrata tropheis

60

      Moenia tristifico capta labore ruunt.

Est repetisse dolor, iustis periere Quirites

      Legibus, in patriam qui caluere fidem.

<>

      Est lex, est celebri sanctio digna viro.

65

Proh miser indolui! Potuit mens ipsa labare,

      Sidere non noto iam subitura fretum.

Exanimis pavitans immensa volumina pulsus,

      Hei michi, cur trepidos non fricuisse licet?

Tiphys ut Emoniam potuit rexisse carinam,

70

      Talis Yulea vix Palinurus erat.

Spem sibi restituit, docili ratione potita

      Litora pretemptet, post modo grande fretum.

Dum prius eveniat repetitis gratia veris

      Floribus et nitidas vernet odora rosas,

75

Phebe, precor, celerem pecori molire meatum,

      Tergore virgineum quod male vexit onus.

Dignius insides Tyrie quem grata puelle

      Sarcina demulsit lictore rapta bovi.

Ocius emergant Hyades flammisque sorores

80

      Plyades implicitis Oleniumque pecus.

Mater, ades, florum pictis redimita coronis,

      Flora, nec in celebres scena datura iocos;

Equora subsidant, nebulas diffibulet aer

      Et blandita locis florea roret humus.

85

Tum mihi predulcis spes o navalibus exi,

      Audet optatas navis itura vias.

Pergite felices: variantibus ad sua peplis

      Audet ornatas iam reditura comas,

Inclita lux domui patrios † maritar calores †,

90

      Carbasa durisonis elicitura notis.

Hei mihi quid sensi? Desunt sua verba, legebam:

      "Tu, pater, in nobis iura iubentis habes".

Gratulor Eterno: salve, memorabile carmen!

      Te linet auratis litera blanda comis;

95

Tu michi spes, cum fueris tu causa doloris;

      Mens, quociens video, letaque mesta tremit.

Edocet admonitu (quia sic abiere, pavores

      Eripit) oblitos non abiisse mei.

Dogmate felici se me meminere foventem,

100

      Qui sibi consilium sepe duobus eram.

Non ego consilium consultis iuris adibam;

      Hii mihi causidicas sepe tulere vices.

Hiis mea partibar que mens archana moneret,

      Hei michi, lenimen dulce laboris erant!

105

"Tu, pater, in nobis - foribus scripsere dolorum

      Spesque timor pavido - iura iubentis habes".

Vivite felices! Humili pietate petendus

      Luminis extorri spes Raynaldus erat.

Ha! Quociens queritur parili caruisse libello,

110

      Hec sibi dum fuerat leta tabella legi.

Quid mihi tunc poterat fricuisse beatius aures,

      Lumina somniferis quidve cibare notis?

Ille sonandus erat, celeber resonare dearum

      Vocibus innumeris, ille sonandus erat.

115

Collis utrinque biceps, vires in carmina biceps

      <>

Explicitura virum potuit prodire tabella,

      Tinnula per dotes explicitura virum

Qui patris et domini totiens hortamine pavit

120

      Mulsit et applausu qui patris et domini.

Excidit an menti quali colore colebat,

      Qualis in obsequiis moris habendus erat?

Qualia pretereo, nimio deterritus ausu,

      Sancta cathedrati verba fuere senis.

125

Nam, modo vix ausim, quali spatiata per urbem

      Lege sequebatur plebs generosa ducem!

Ibant quos evum dignos hinc inde gemelli

      Pretulit et morum fertilitate pares:

Cetera suppegit pariles plebecula passus,

130

      Ordine quam struxi qui pedagogus eram.

Nonne subit? Quociens videat, si forte forensis

      Poscebar, felix quis modo prole pater?

Nec narrare peto que sint spectacula regni

      Inclita Scaligeri: qualia credo Iovis.

135

Iam labat exiguos nimio, fraterna rudentes

      Pondere fictilibus vix adhibenda ratis.

Transeat incesti prostans que fornicis antro

      Abdita Dedalias fingit Arena domos.

Tu memorandus eras, Athesis: caput exeris ymis

140

      Collibus, irriguas reddis opimus opes.

Qualibus australis tellus celeberrima glebis

      Bacchus et arctois Pallas habunda iugis;

Qualia Benachi fuerint navalia; monte

      Fons scatet Aurato sole stupente gelu,

145

Hic ubi sideream faciem traxere lapilli

      Creditur et multas concelebrasse deas:

Qualia Tintaridi pepigit Troianus adulter,

      Splendida placandis templa fuere deis.

Quis numeraret opes? Rutilantia claustra penatum,

150

      Fertilis etate, fertilis arte locus.

Singula dum cernant oculi spectanda, stupore

      Omnia crebescunt visa decore sui.

Grandia supplicibus veneranda suburbia votis

      Poscimus et madido fundimus ore preces.

155

Forsitan incubuit Phebee lampados ignis!

      Gramina contigimus, pascua grata ioco.

Frondea pampinea, texunt umbracula vites;

      Sedimus, et medium scamna tulere senem.

Hesimus † ornici † populus, narrantis ab ore

160

      Pendimus, et dubios copia longa facit:

Seu modo conspicuos libuit spectare recessus,

      Moenia turritis seu numeranda iugis,

Dulcia fucoso tunicata poemata velo

      Lambere, seu triviis inseruisse caput,

165

Omnia preluxit veterum phalerata, loquelis

      Emunxit, lites miscuimus<que> iocis:

Prodit Aristotiles, musamque Platonicus audet

      Promere, Donati queritat alter opem.

Vndique civili nemorosa lacessere bello

170

      Credimur, hostiles implicuisse manus.

Eminet assensu, lites fremuisse iocosas

      Gaudet et in nutu conticuisse suo.

Denique digressi, claram remeamus in urbem,

      Tedia falluntur pre ducis eloquio.

175

Plurima nudabat sacra velata poesi,

      Gurgite Castalias ille reclusit aquas:

Cornua Pasiphe tociens cur mesta rogaret,

      Qualia Minous imbuit antra pudor,

Quid Dirceus ager peperit, quo semine fota

180

      Protulit hastatos Martia terra viros,

Cur dominum insani non expavere Molossi,

      Faucibus Ylliricis anguis ut alter erat:

Multaque disclusit, tenui tetigisse Camena

      Que pudet, Aonie digna sonore chelis.

185

Sic utinam fuerit! Finxi me rore soporo

      Quas Eliconiadas instrepuisse casis.

Pocula sumpsissem manibus donata dearum,

      Fonte Medusei que dominantur equi.

Sic ego, sic fueram soniturus pollice docto,

190

      Qualis Apollineas increpet ille lyras.

Quamquam quid inspicue mentis faciente Minerva

      Hospite Palladiis imperitare viis?

At meminisse iuvat, qualis, cum fine notaret

      Nos sibi convinctos, legerat ora rubor.

195

Sepius exauxit mentem dulcedine laudum,

      Sepius in pueros vota pudica dedit.

Ha quociens cupiit geminos strinxisse lacertis!

      Me fovet, et vestri plectit amore sinu.

Multaque mandabat gracili signanda tabella,

200

      Que dedit alipedis gratia plena dei.

Clunibus expavit nimio subigendus honori

      Atque oneri modulus, verba ferenda patris.

Quin etiam flecturus eram, quo rapta furore

      Mens mea discidii morsa dolore perit.

205

Anxior, ut quociens terrentur pectora, longi

      Rancoris dubio dilaniata metu,

Irrepit quociens nocturnos cura sopores

      Devia dementer quamque diurnus ago.

Pyeris eximios humero dequesta labores

210

      Supplicuit tenuem sufficienda moram.

Que tamen audieram tanto veneranda magistro,

      Hec, precor, hic sistat summa modusque precum.

Vivite felices, Samio concedite vati,

      Carpite dextrorsum qua via prebet iter.

215

Sordida cerbereo rictu ne tendite, quorsum

      Scylla sub undifragis quaque Caribdis aquis;

Yndole perspicuus moneat Laerthius heros:

      Huius ingenio vestra phasellus eat.

Grandis erat series, quali, si pectore dicam

220

      Pergama Dardaneis ultor acerbus adit.

Sirenum vox nulla ducem pellexit, hyatus

      Infernos adiit, retulit inde gradum

Plebeosque boves vidit, contemptus, ab illo

      Lumina Cyclopis exterebrata cadunt.

225

Lictora conscendit Cyrces opis indiga puppis,

      Eruta Lethophagos que tenuere vadis.

Hunc habet herbipotens, portentificisque venenis

      Titanis doluit non tenuisse ratem.

Nec formosus erat, vivit dea sola, desertum

230

      Hunc sua Penelope facta senilis habet:

Quas modo deflerat totiens, sua viscera scindi,

      Hostibus eiectis, leta recondit opes.

Vivite felices, animo dominante caduca

      Decedant lapsu iam ruitura brevi.

235

Iam ruitura brevi cedant, Tritonidos amnes

      Ebibat hesuras mens aditura domos.

Mens aditura domos fixas effulta triumphet

      Egide servitii non habitura iugum.

Non habitura iugum vires concludat in arcem

240

      Palladis; hec, memores, deprecor, este mei.

Deprecor este mei, totiens facitote, tenellos,

      Dicite nos monuit, noster alumpnus erat.

Noster alumpnus erat, nobis sit semper amori

      Modius; hec, memores, deprecor, este mei.

 

13. ad Iohannem et Barianum de Corigio

Cartula, que venio totiens dictura salutem,

Excipienda rogo placidos hoc fixa licere

Mandanti potiora datu thalamisque pudicas

Confamulas prebere manus: mulcete pavorem,

5

Pulvereas vibrate togas; decoranda palestris

Crine fluam nitido, gemmis placitura videbor,

Spem domini fotura mei: prodire volentem

Condite; ne cecis pigeat damnare latebris.

 

14. Iohanni de Corigio

Icier in bellis, hei gens humana, quot horis!

O luctus inopina dies mersandaque Lethes

Haustibus! Haurit iter, rerumque miserrima furvis

Abripitur vhectanda vadis Acherontis adausti.

5

Nescia supplicibus flecti Iovis atria nigri

In flagris habitura premunt se dira nocentes

Dissultantque locis Manes; in stamine fusos

Enodes messat celeris vertigo sororum.

Cardine precipiti rapimur; nos Atropos Euris

10

Ocior insequitur: teneros festina momordit

Rumine lacteolo, quotiens pubentibus annis

Ianua lucis iter clausit; vesana dolorum

Gadibus emotis annos secat illa viriles;

It tremulo, quamquam egra, gradu queriturque senectus.

15

A Iove sic fluxit, quotiens, quos dulcis alebat

Pyrgera fax, ardor misero secrevit amantes

Attritu fletuque oculos affecit inani

Tinctaque pallore laniavit syrmata questu,

Invidus unde furor forsan spe pavit amicum:

20

Effreni non usa dolo, spondebat amores

Nequidquam pariles. Vtinam formosa dareris,

Traicia revocante lira! Mulcere furenti

Ionio mersum poteras rediviva dolentem.

Assuimur vetito. Iam iam, dulcissime, iustis

25

Mecum rebus ades, vacuoque medere labori.

 

15. ad Iohannem Pisanum gramaticum Parmensem

Iupiter egregie conubia leta marite

      Cum faceret, letum Creta vocavit Hymen;

Dulcis ab astrifero clamor veniebat Olimpo

      Et Coribanteos era dedere sonos.

5

Ditia iocundis fervebant oppida ludis,

      Festa coronatis postibus ingeminant,

Atria festivis complentur magna deabus:

      Vix capit ethereos regia tota deos.

Pectine concelebrant docto convivia Muse:

10

      Increpuit sacram docta Thalia liram;

Aurea dulcisonis quatiuntur tecta coreis,

      Responsant letis carmina digna modis.

It letata dies epulis, letata Lieo,

      Iam regnaturum concinuere Iovem.

15

Nox ruit et puero iam iam placitura Tonanti

      Ducitur in thalamos Iuno puella suos.

Ducitur et nobis, si nescis, altera virgo,

      Altera felici nupta futura thoro.

Talis et in nostris effulxit pompa theatris,

20

      Lusimus et nostro nos himenea lare;

Extruimus mensas, pictis aulea Britannis

      Ponimus, auratas fulgurat aula trabes;

Prandia lenei cumulato Copia cornu

      † minuit † ad largas offitiosa dapes.

25

Agmina clara virum, castarum milia matrum

      Vidimus ad festos rite coire dies,

Qualia quot plenis clausit vix Pelion antris,

      Duceret equoreus cum sua festa gener,

Hic, licet exitio venturum Phebus Achillem

30

      Instreperet plectris, mira perorsa, Frigum.

Grandia mirifico splendentia dona paratu,

      Non vacat et sponse dinumerare togas.

Lidia barbarico, quicquid gerit India luxu

      Hic fuit et rubri fulva metalla Tagi.

35

Leta salutato resonabant compita Bacho,

      Cinthia lucanos vidit ovare focos,

Frondibus evincte Driades Faunique salignis

      Rura celebratis allicuere iocis,

Dulciter Archadiis imitantur Pana cicutis

40

      Et salit inculto rustica turba pede;

Cernere dulce fuit quali Saxolius heros

      Milite, nos quanto scemate miles adit;

Mille pharetratos Guardasio nostra Quirites

      Excepit, Getico rerer ut esse solo.

45

Se sua quemque decet species se divite cultu,

      Omnis ut e magno principe natus agit.

His petit insignem iustis Aczoida thedis

      Captat et illustris pignora Corrigie,

Cuius, ut expediam mores, et nobile pectus

50

      Miranda priscos indole reddit avos:

Emula magnificum redolet veneranda parentem,

      Omnia maternis dotibus aucta sapit,

Gaudia purpureo iam iam latura marito;

      Quod bona fert etas dulce duobus idem:

55

Hos genus, hos probitas, hos mire gratia forme

      Equat et infanti flore iuventa duos.

Alter Apollo redit nobis, redit altera Phebe;

      Enitet amborum tantus in ore decor.

I, precor, i felix, i pulcro coniuge dives

60

      Tuque vir o merite fac sibi mitis eas.

Crescite felices, Cumeos ite per annos,

      Dulcia sic Genio solvite sacra Deo.

 

16. epitaphium domini Azonis de Corigio

Clauditur hic evi solers prudentia nostri

      Et decus et virtus aurea Corigie,

Aczo iubar patrie, patrie spes optima quondam,

      Cuius in amplexu leta quievit amans.

5

Magnus Apostolico, magno cum Cesare magnus;

      Magni quem reges, quem coluere duces;

Cuius in Ausonio surgunt ad sidera mundo

      Splendida militie splendida facta domi.

Orbe pererrato, tandem predulcis asili

10

      Iam Vice se Comitum reddiderat gremio.

Et maris et terre totiens, heu! iurgia fati

      Vicerat hic, sola morte feritur humi.

 

17. ad gloriosissimum poetam laureatum
dominum Franciscum Petrarcham

Flebis an, an mestos laniato pectore questus

Effundes, Francisce? Novis plangoribus aulam

Frange dolens, ni iam nimium deflevimus omnes;

Rausimus, attrivit singultus guttura. Divis

5

Invidiam fecisse sat est. Me consulis? At, cum

Stet sua cuique dies et fati immobilis ordo,

Prestat inexpleti lacrimas compescere luctus.

Heu dolor! Heu pietas! Quantis ululatibus atram

Vidimus ire diem, qua nobis se tuus ille

10

Abstulit. E longo febrilis flamma caloris

Auserat egrotum; iam se confessus et almo

Munere functus erat: quicquid communio sancta,

Quicquid nostra fides iubet, hoc exolverat omni

Labe carens, parvam sobolem conamine magno

15

Suspirans. Caro demum requietus amate

Coniugis amplexu, terreno carcere liber,

Sepe salutato per verba precantia Christo,

Evolat Aczo tuus, quondam quem solus amanti

Corde recondideras toto, quem totus amore

20

Ambieras, solique tuo tua vota dicaras.

Heu lacrimosa dies! Quali conturbida fletu,

Quo planctu conquesta deos, miserabilis uxor

Exiit in lacrimas et verba miserrima, tanto

Iam viduata viro miseroque instrata iacenti

25

Non audituro fruitur moribunda marito.

Cedite, Romane, nostris iam cedite, Graie,

Matribus: hec omnes transit superatque dolendo.

Tristior amisso numquam Cornelia Magno

Indoluit; numquam lacrimosior Ysis Osiri.

30

Heu dolor! Hinc natos et natas anxia tristes,

Inde amens miserata virum viduosque penates

Luget et alterno queritur sua damna dolore.

Cogimur in lacrimas, querulo plangore resultant

Atria. Nos atris in vestibus, agmine nigro,

35

Agmine tristisono circumfusique (iacentem

Hic dominum ciet, ille patrem) minitamur iniquo

Bella Iovi, magna lacrimarum iurgia celo.

Interea egregiis mediolanensia turbis

Compita densantur: heroum exercitus omnis

40

Approperat, longa se quisque efferre sequela

Conatur, mestis illucent edibus ignes

Funerei tristique ruunt pro funere cives;

Celsior auricomus et quo decet ordine fulcris

Aureus extruitur thorus, et coccinea filis

45

Tegmina barbaricis effulgent, rite parantur

Quo reges, quo more duces, spectabile peplum

Erigitur celo supra caput. Vndique fervet

Tristis honos. Alto componitur ille feretro.

O decus, o fasces, o rerum gloria! Quorsum

50

Verteris? Hic olim patrie regnator habundo

Parmigenas fulgore premens, felicior omni,

Seu belli seu pacis amor, ratione monente

Progenie felix, sotia gonzagade felix

Et candore thori, rutilo cui ditior Hermo,

55

Ditior amne Tagi plenis navalibus olim

Eridanus magnas vectabat in oppida merces,

Nobilibus trabeatus avis: generosa fatetur

Austria Corigiam de se manasse. Nepotes

Dux colit, et sotios paribus non abnegat armis.

60

Hanc Ligus illustri permixto maximus auget

Sanguine, progenitos ex hac (sublimis origo!)

Scaligeros non horret heros; elucet in illa

Quisquis ab excelso Ligurum moderatur habenas,

Victor ab edomito totiens fulgentia fato

65

Assuit arma tholo; duros evolvere casus

Herculea virtute potens, pelagique minacis

Fretus ulixea compescuit arte furores.

Nil minus, infausta que nulli falce pepercit,

Presecuit mors dura diem; sua fila sorores

70

Intempestivo fregerunt pollice. Tandem

Tollitur e nostris laribus sublime cadaver.

Heu, miseranda domus, domino spoliata potenti

Desereris, mestas audis repetisque querelas

In tantis quas mesta cohors matrumque virumque

75

Deplanxere malis. Numquam Phetonta sorores

Deflevere suum, numquam magis Hectora fusis

Crinibus Yliades. Illum nos, tristius agmen,

Prosequimur planctu, fletuque incendimus urbem,

Nos pueri, nos turba senum, nos flebile vulgus,

80

Et nupte et tunso miserantur pectore nimphe.

Hei michi, quo rapior? Quo mens insana vagatu

Labitur? En centum iam se si fundat in ora

Et vox ferratis moduletur carmina linguis,

Non loquar ingentes, tensis ad sidera palmis,

85

Ploratus et quos miserando nenia luctu

Nostra dedit questus. Iam tum tuus ille sacratis

Postibus institerat; capulo subiecta potentum

Colla virum tristi producunt funera pompa,

Succeduntque oneri versis insignia pilis:

90

A tergo portantur humi lugubribus armis;

Merentes ducuntur equi, portantur avite

Quicquid ab egregia veneramur origine gentis;

Omnia luctus erat, medio suffragia templo

Fervebant; illic plenis cumulantur acervis

95

Thura; vaporatis ardebant omnia ceris.

Protinus hic illum celebri cingente corona

Pontificum et toto psalente ad numina clero

Linquimus. Heu, tali domino tantoque parente

Orbati integro plangore redimus in edem

100

Afflictam, que nostra suis incensa querelis

Pectora femineis ululata doloribus auxit.

Sed quid in ambages te demoror? Omnia magni,

Omnia solliciti sunt plena laboris; at illa

Indulget tenebris lacrimosi carceris, illam

105

Torquet acerba dies, et amare cura quietis.

Ergo age, rumpe moras, et que de pectore sacro

Verba trahis, facundus ini; tu docta beatis

Ora resolve modis; vel, si presentius audis

Seu tua percenses patavina volumina Titi,

110

Carrigene dilectus hero, mirabilis omni

Euganee dulci studio pulcraque poesi,

Quis Anthenoreo depascis abusque Timavo:

Seu modo, seu Venetum felici degis in urbe,

Hic ubi mellifluis te pax amplectitur ulnis

115

Et rerum te splendor habet, te maxima mundi

Copia, velivolis ubi te navalia rostris,

Teque Benintendi tuus, et cum Pallade sacra

Cana Fides, veri romano more quirites

Et ducis et iusti venerabilis ordo senatus

120

Mulcet et egregii pretiosa per atria cives;

Denique quicquid agas, quocumque moreris in orbe,

Ipse bonus meliorque veni. Te mesta medente

Desinat a lacrimis, longo iam fessa dolori

Parcat, et in tantis discat mitescere penis.

125

Sunt nati et nate, generosi copia cetus,

Et famuli et famule, quos omnes inter anhelo

Pectore, multa movens, dubiis in fluctibus erro,

Nec quota pars effundo preces. Scis illius ore

Quantus eram, quali studio seu mite iuberet

130

Archane mandanda note sua seria seu me

Gramaticos mulgere sinus, instare bacillo

Mallet in egregiam prolem. Tu, si qua remulcet

Preconis te cura tui, si supplice musa

Tangeris et digito Modii, qui munus ad omne

135

Confamulas tibi trado manus, nos eius amore

Respice teque tuis fieri patiare parentem.

Quos tibi preterea subiunxi, queso, benignus

Cerne elegos; iam nunc illos dignare Minerve

Vulcano mandare tue; fabrile Pyragmon

140

Prendat opus, malleoque rudes castiget ad unguem

Otius et reddas torno meliore politos.

Quod si indignetur tua paupere lima metallo,

Non nisi sceva Iovi torsura tonitrua magno,

Vt reor, ut metuo, fateor temerarius ausim

145

Illius enervi calamo disculpere marmor,

Qui fuit ascrea, fuerat qui dignus avena

Virgilii et magno fuerat cantandus Homero.

Hos igitur dele, phebeos incute folles,

Concita divino tua fabrica pectoris igne

150

Ferveat, altisonos vicus conflagret ad ictus.

Cude opus egregium, condas et nobile carmen

Quo tuus elato titulorum codice magnam

Personet Italiam, Ligures quo mulceat Aczo

Totus et exculpto spolendescat in astra sepulcro.

 

18. Nereo Morando

Nereus, etherei dum machina stabit Olimpi,

      Gaudeat et Modii sit memor usque sui.

 

19a. funerei carminis in mortem Reginam
de la Scala, pars prima incipit

Carmina Pierio fletu memoranda per omnem

Italiam michi, Musa, refer; michi mestus Apollo

Dilacere lamenta lire singultiat, omnes

Nenia divinas teneat lacrimosa puellas.

5

Heu dolor! Illustris Ligurum Regina Beatrix

Assumpta est; hanc flete omnes, spem defleat omnis

Nobilitas cum plebe suam, lacrimantia cives

Pectora collidant, Ligus omnis et Ytalus acres

Defluat in lacrimas. Numquam cessura dolori

10

Turba puellarum, iam nunc quas nubilis etas

Admonet et rerum penuria dura fatigat,

Lugeat et tristes fundat miseranda querelas.

Proh dolor! Vnde nephas, quo tandem versa retrorsum

It rerum series, sive hic moderamine divum

15

Mundus an eterna fatorum lege rotetur,

Seu neat incerto Lachesis sua stamina fuso?

Heu, speciosa domus! Heu <rerum> gloria, quorsum

Laberis? Hinc olim dominarum maxima mundi

Et sceptri predulce decus, pietatis asillum

20

Ac populis optata quies, cui summa pudoris

Norma fuit, casti veneranda modestia voti,

Que fuit interpres regni fidissima, queque

Sola viri molles aditus et tempora norat,

Iussit et afflictis rebus sperare salutem,

25

Truditur: hanc nobis eterni felle doloris

Illitus et nimium nostra in precordia mersus

Intempestive mortis ferus ensis ademit.

Mundus egebat ea noster, qui fluctibus actus

Tunditur innumeris inconsultaque laborum

30

Frangitur ambage, quali expugnata tumultu

Languet fessa ratis, que motis undique ventis

Turbine iactatur pelagi iam remige merso.

Deperit infelix, vixdum spes ulla salutis

Blanditur misere. Mastino nata potenti,

35

Quem reges mundique duces timuere, paternos

Non oblita animos, reginas transiit omnes,

Edita Carrigene patavino semine matris.

Clara Semiramios resonant preconia muros:

Credimus et centum portis Babilona superbam

40

Ethera feminei studio tetigisse laboris.

Sic Thamarym memini, Scithe que funera nati

Vendicat extincto properans in prelia Cyrro.

Penthesilea ferox, Troye miserata labores

Ducit Amazonias properato Marte catervas,

45

Nec timet, infensos quamvis moritura per hostes,

Pergere letiferas vibrans et tela pharetras.

Erigit insignem Dido Cartaginis arcem

Spernit et irati connubla regis Hyarbe,

Nec lesura sui carissima vota Sichei;

50

Regis <et> Asueri coniunx, prelata puellis

Omnibus, evicto probrosi principis astu,

Servat inoffensas Hester Yudea catervas.

Explicat innumeras ventosa per equora classes

Ingenti Cleopatra stolo Martemque superbum

55

Apparat, inque novo nimium se coniuge iactans,

Destinat Ausonios Egipto subdere fasces,

Nec videt instantes a tergo cominus angues.

Magna per annales Grayos veterumque libellos

Perque poetarum phaleratas arte loquelas

60

Hec sunt, sed non sunt numeros equantia nostros,

Sed quota pars rerum, quas nostre maximus ambit

Fulgor: sic aquile fulicas conferre palustres,

Meropa phenici, minimis maiora solemus;

Scilicet et, quamvis proprio regina nitore

65

Virtutumque globo dominas supereminet omnes,

Attamen huic ingens materne gentis origo

Troyanos ascribit avos Priamique nepotes

Astruit Anthenor, Pathavi qui condidit urbem

Carrigeramque suo decoravit sanguine stirpem.

70

Nec minus illustrant Mastini gesta parentis

Maxima magnificique Canes, quos tollit in astra

Et genus et probitas et celse gloria Scale,

Qua duce Pannonii reges procerumque cohortes

Illustres olim Verone menia condunt

75

Magnificasque urbes freno domuere superbo.

Emula divine sobolis plebs aurea, nate

Successus auxere suos, que solis utrasque

Implevere domos thalamis regumque ducumque

Et comitum exhilarant sponsalia celsa marite.

80

Maior et excelsam natorum gloria matrem

Extollit: magnis celebres virtutibus equant

Iam proceres procerumque duces; hic regia pubes

Os humerosque deo puerisque simillima divum

Effloret; se quisque ducem, se Marte potentem

85

Spondet et ingenite stimulos virtutis adactos

Erigitur curans, animosus ymagine patris.

Hic regnum Occeano, famam hic extendit Olimpo,

Indole qui mira reges proceresque ducesque

Exuperat mundi magnos, qui Cesaris ausus

90

Laude premit, celeber Ligurum dominator et omnis

Italie sublime decus, pulcerrimus idem

Nature rerumque stupor, qui lucida sceptro,

Bernabos omnipotens Vicecomes, sydera lambit

Et Mediolani bachulo, moderatur habenas;

95

Cuius, ut Enee frondes cecinere Sibille,

Et genus et proavos et scemata maxima rerum

Laumedontee genuerunt Pergama Troye:

Omnis ab Aschanio Vicecomes fluxit Iulo;

Coniuge quo felix, dominarum maxima, cunctis

100

Obsequiosa bonis, pravis irata, per omnes

Iustitie numeros populos equante statera

Arcuit inmensos, inmensas arcuit urbes;

Ore manuque potens, moderato pectore pollens,

Seu pacem seu bella daret. Vix aurea talis

105

Incendit regina deum reverenda per urbes

Ethereas, dominata polo, dominata deorum

Conciliis: numquam processit in ethera maior

Et soror et coniunx, quamquam placitura Tonanti.

 

19b. funerei carminis pars secunda incipit

Heu dolor! Heu rerum lacrime, saturnia nobis

Dira dies, nostro nimium properata dolori!

Fervida tum Cancri vixdum sol aureus ora

Presserat, ex equo meta distabat utraque,

5

Et celi medium curru flagrante tenebat,

Hanc dum fata trahunt; dulci caritura marito

Afflixit viduos tanta de matre Penates

Et desolate predulcia pignera prolis.

Omnia luctus erat; longa egritudine tritus,

10

Cesserat ore vigor niveo, qui fluxerat ante,

Conspicuusque decor divini corporis; illam

Et color et macies et lese iniuria forme

Dissimilem fecere sui; iamque ultima Parce

Stamina torquebant. Summa pietate dolendi

15

Affecit miseranda omnes. Tum flamma furentis

Febris inardescit, totas incensa medullas

Hauserat, extreme restabat spiritus aure.

Tum devota Deo iam se confessa, reatu,

Siquis erat, qui nullus erat, contrita repurgat;

20

Omnibus indulget veniam, communio sancta

Defertur, dulces epulas et munera vite

Accipit, inflexa Iesum cervice precatur;

Inde per affusam natorum lumina turbam

Ducit et illacrimans omnes miseratur ad unum,

25

Matris et affectus recalet morientis in ore.

Sepius undabat Mastini dulce pusilli

Nomen et ad puerum repetita per oscula surgit.

Volvitur egra thoro pallens et morte propinqua

Heret in amplexu dilecti coniugis, illum

30

Iam moritura tenet, miratur, sepe reposcit,

Queritat illum, unum, neglecto lumine celi,

Aspicit et vultu non exaciatur amato.

Iam se iamque suam divini seminis almam

Progemem toto commendat amore; per omnes

35

It memor emeritos et, que preciosa dicavit,

Surgere mandabat sacre sua templa Marie

Multaque preterea magnarum exordia rerum.

Hanc dum precipitis fati sors dura vocabat,

Anxia commemorat atque inter singula carum

40

Mesta virum repetit. Tandem certamine duri

Expugnata mali, defectis viribus, heu, iam

Sepe salutato per verba precantia Christo,

Labitur exuto terrene molis acervo.

Heu dolor! Attonitam lacrimosis questibus aulam

45

Quid loquar? Ad fletum si se michi totus Apollo

Ingerat et tote meditentur verba Camene,

Non michi si centum lingue, vox ferrea, non si

Totus in Aonio, Pegasei gurgitis amne

Proluar et tota divini flaminis aura

50

Imbuar, immensis ululatas fletibus edes

Prosequar. Ille hominum dommus regumque ducumque

Splendor inexhaustus, tanta se coniuge privum

Dum videt et nulla damno valet arte mederi,

Nec iam Peoniis liceat revocarier herbis,

55

Estuat incendens magnum sub pectore vulnus.

Aspicit, afflicto premit altum corde dolorem:

Cludere nec potuit lacrimas, que sponte cadentes

Magnificos lavere sinus; pars optima vite,

Obsequium predulce sue, custodia regni

60

Nobilis, alma comes, curarum mente levamen

Deciderat: tanto rancorum pondere pressus

Meret amans; herent infixi pectore vultus,

Purpurei quondam et sacri libamen amoris

Illius, a teneris que secum excreverat annis,

65

Quacum partiri curas et leta solebat

Tempora; delitias vite reminiscitur acte.

Verba dat absenti, lacrimosis ymbribus hument

Lumina, nec placidam membris dat cura quietem;

Accedit cure soboles pupilla paterne.

70

Talis inexpleto Getulli corda leonis

Torquet amore dolor, cese qui coniugis ira

Vritur et profugo predone insanit inultus

Antraque patrate cedis labefacta cruore

Comperit et natos ieiunis ubera labris

75

Poscere, maternas gemitu rugire papillas:

Cor dolet infremitans indignaturque dolore,

Amissa pueros miseratur matre pusillos.

Interea instruitur funebris pompa querele,

Quo reges, quo more duces coluere maritas.

80

Hic iubet ire suam, secessit et, urbe relicta,

Effugit tanti spectacula mesta doloris,

Nec tenuit lacrimas. Numquam maiore paratu

Cesaree fulxere nurus, confluxit ad istam

Omnis honos Ligurum, regno venit excita toto

85

Nobilitas mesti<que> ruunt ad funera cives.

Tollitur, heu, tandem sublimi fulta feretro

Et lacrimis compluta piis; lacrimantia nate

Lumina desudant gemitu planctuque frequenti.

Pulsate sonuere manus: effertur et alto

90

Succedunt oneri proceres procerumque caterve

Insignes atris in vestibus, agmine nigro;

Prosequitur lacrimosa cohors matrumque virumque

Maiestate pia natas ad limina flentes,

Producunt mestas misero plangore puellas.

95

Pallida succedit cetu comitata suorum

Natorum series et mesta doloris ymago;

Ingemuere omnes, lacrimis maduere solutis

Ora<que> submersis crepuerunt pectora palmis.

Celsa per inmensam defertur nobilis urbem

100

Illustris Regina, thoro fulcralia cuius

Aurea barbaricis intexuit stamina filis

Letice funebris honos, auroque coruscant

Arte laborate vestes; vix gesserat olim

Ylione Priami natarum maxima tales,

105

Livia vix tales bisso candente thiaras;

* * *

Fulgidus obnubit crines; circumlita gemmis,

Quas Rubri tulit ora maris, quas Hermus opimo

Flumme, quas fulva vexit Pactolus harena

110

Dives et unda Tagi, capiti subnixa corona

Emicat et multo flammas imitante piropo.

Aureus in digitis nitet anulus, enitet omnis

Gemmarum splendore manus, pendentia collo

Pectora delambunt variata monilia bullis,

115

Qualia Chresee numquam tenuere crumene;

Erigitur supra capulum spectabile pepli

Vexillum variis collucens artibus, omne

Anguibus exorret, scalis ornatur utrisque,

Fulgurat arte nitens: hic scalam assibilat anguis

120

Omnis et a Frigio splendescit fimbria limbo.

 

19c. funerei carminis tercia pars et ultima incipit

Tali nisa trono, Mediolanensia claustra

Regalesque vias ambit; ploratur ubique,

Fervet ubique dolor, sequitur lacrimosa preitque

Turba frequens et tristis honos. Iam nulla priorum

5

Divitis exequie cultu maiore superbit,

Seu duce seu domino seu regum principe nata

Crevit Romanis regnantibus induperatrix.

Heu dolor, heu quanto bene nupta carenda marito!

Raucida campanis templorum classica pulsis

10

Exululant clamorque virum clangorque dolorum

Tristibus attonitam confundit vocibus urbem.

Omnia colluctant flammis intortaque lino

Cera fluit, sacris defragrat odoribus ignis.

Vox iubet ingenti cetu procedere clerum

15

Et merite orare anime suffragia Christi.

Conveniunt omni Ligurum de parte vocati

Pontifices horumque sacre de more sequele,

Religiosa cohors, fratrumque patrumque caterve

Innumere vexilla ferunt splendencia Christo,

20

Milia quot magne non vidit curia Rome.

Clamitat ad superos devota precatio psalmis

Officioque pio celorum numina clamant

Atque humiles lacrimas et verba sacerrima fundunt.

Exaudisse deos credas: iam leta patescit

25

Ianua celorum; leto ciet angelus ore:

"Surge, ancilla Dei, venias in gaudia! Christus

Te vocat; elapsas et inanes despice mundi

Pompas ac nimium faciles in terga reverti;

Accipe purificum divini flamen odoris

30

Et dignam te iunge Deo; miserare maritum

Sancta tuum et clemens <iam> cominus aspice natos,

Que Christi solio meruisti pulcra sedere".

Credimus et vani non est hec fabula somni:

Vox divina fuit; thalamis excepta Marie

35

Gaudet et in celsis pro nobis blanda precatur.

Protinus, exacto defleti funeris orbe

Et circumlati per amate compita gentis,

Triste refertur onus capulo sublime cadaver;

Traditur ingenti luctu clamata, Iohannis

40

Ecclesie, sacros aditus et ditia cuius

Atria precoluit quondam, dum vita maneret

Et regni casura dies et amabilis etas,

Coniugis et fato egre victura superstes,

Omine marmoreum damnabat lesa colossum.

45

Diis aliter visum, vite qui federe verso

Stamina iam plene subiungunt invida tele

Sepius et grate precidunt fila iuvente.

Ocius instaurant sancte solemnia misse

Officiumque sacrum celebrant; altaria flammis

50

Et ceris adolent, thuris cumulantur acerre.

Omnia confragrant; hymnos et cantica psallunt

Adiciuntque in vota preces animamque Tonanti

Commendant, "miserere" rogant et "parce" precantur:

"Hanc dignare tuo famulam considere regno".

55

Omnibus, ut decuit, sacris de more peractis,

Iamque "vale" dicto, sacrum et venerabile corpus

Effultum gemmis aurique monilibus auctum

Purpureisque thogis, quas Serum neverat olim

Docta manus, multo telas discreverat auro,

60

Milia funduntur cumulata lance Sabei

Thuris et Eoi redolencia balsama mundi

Infusumque sacri nidoris aromate; tandem

Clauditur exciso saxi de rupe sepulcro.

Heu dolor! Egregie quo cessit gratia forme,

65

Quo decor et roseo facies spectata colore,

Et iubar et leto radiantia lumina vultu?

Omnia confregit mors invida, nobile corpus

Abstulit et cese defodit fornice petre.

Siqua tamen nostris liceat promittere Musis

70

Et famam querulo celebrem producere versu,

Vivet et a nullo tenebris damnabitur evo;

Vivet et, astriferi dum machina stabit Olimpi,

Corde sub hoc memori semper pietate feremus;

Qualia non habuit quondam Priameia coniunx

75

Ecuba, Pelley nec mater Olimpia regis

Carmina condemus, meste, lacrimosa, Camene;

Verba pluant, celso scribantur verba sepulcro,

Que legat et presens etas et postera queque,

Perlegat omnis amans; pueri[que] nupteque puelle

80

Et matres et turba virum casteque marite,

Quosque per affectus caros dillexerat et sint

Seu scribe seu quem maiore colebat amore,

Iam lacrimas et verba dabunt atque oscula saxo.

 

20. epithaphium inscribendum sepulcro
domine Regine de la Scala

Italie splendor, Ligurum Regina Beatrix

      Hic animam Christo, reddidit ossa solo,

Que fuit in toto rerum pulcerrima mundo

      Et decor et sancte forma pudicitie,

5

Laurea virtutum, flos morum, pacis origo,

      Nobilibus requies, civibus alma quies,

Quam patris extollunt Mastini gesta potentis,

      Verone imperium, magnificique Canes.

Bernabos armipotens Vicecomes, gloria regum,

10

      Nature precium conspicuumque decus,

Qui Mediolani frenos et lora superbi

      Temperat, Ausonie quem timet omne latus,

Hac consorte thori felix, consorte laborum

      Exegit longa prosperitate dies.

15

Hanc Deus elegit secum partirier; inde

      Spiritus etherei regnat in arce poli.

 

21. ad litteratissimum sapientie virum suumque
dominum singularem dominum Pasquinum
illustrissimi principis et excelsi domini Mediolani
et cetera Comitisque Virtutum canzelarium dignissimum

Delicie domini domini dignissime scriba,

      Vndique cui noster supplicat orbis, ave.

Forsan et in Modio damnas oblivia, damnas

      Otia Phebeis invidiosa sonis,

5

Quod mea sopitis mutescunt ora Camenis,

      Nulla per Aonias fistula stridet aquas.

Otia cur tanto patiar torpentia somno

      Arguis, oblitum, nec meminisse tui.

Parce tuum, queso, si fas est dicere, vatem

10

      Non expectatis insimulare notis.

Per sacra que cunctis veneratur Roma sacellis,

      Iuro, siquis adhuc sanctus Osyris erit,

Absentem video, totus michi viseris absens,

      Te, quod non possum corpore, mente sequor.

15

Arcus et arma mee mea sunt et spicula Muse:

      His tuus armato pectore miles ero;

Miles ero: te bella geram verbosa iubente,

      Bellica pacifice cedet et ira lire.

Et prius emeritum Tythana recondet Hydaspes,

20

      Devius occiduo sol orietur equo,

Cerdus a Ticino remeabunt flumina nostro,

      Ad fontem versis Abdua curret aquis,

Quam tuus e nostro labatur pectore vultus,

      Hospite quo nostri cordis abundat amor.

25

Tu tamen, ut nostri causas nescire soporis

      Non possis, longe tempora tanta more:

Militie splendor, patrie probitatis alumnus

      Iacobus est, Vermis nobile stemma sui.

Huius in obsequium totas vigilare lucernas

30

      Est michi pro tanto gratia summa viro;

Est tuus, ast meus est dominus, qui quanta iubebit

      Prosunt, non obsunt dantque quietis opem.

Tendere Neptuno timeat quis vela iubente,

      Prelia quis Marte, ni modo mentis inops?

35

Omnia posse deos fas est confidere. Iussu

      Istius exegi per freta longa vias,

Sepe per hostiles turmas animosus ad arma

      Processi inque fugam barbara signa dedi.

Crevit vis animi, dum sic fugientibus insto

40

      Et redit in nostros lapsa iuventa dies.

† Livius est opus † multis versare lituris

      Crimina, mendaces legitimare notas;

Est onus est et honos, precium predulce laboris

      Ipsius est nobis ista iubentis amor.

45

Iam cito fellici contingam littora puppe,

      Cantabit reduces nautica turba deos,

Sepe salutato resonabunt omnia Bacho,

      Liber et alma Ceres, ad tua festa veni.

Glorior interea magna incunabula Rome

50

      Dum vidi et pueris incubitare lupam;

Vbera lambebant, ambobus credita mater

      Blanditur; numquam nescia Martis erat.

Magna vi vidi Romanas tendere vires

      Annua depulsis regibus imperia.

55

Vicimus Hanibalem, Macedonia vincitur et iam

      Sevit in Anthyocum nobile Martis opus.

Iam michi se prebet longi victoria belli,

      Somnio Pieriam sollicitare liram

Vror et ad solitos Phebo stimulante calores

60

      Sentio vocales approperare deas.

Fert animus, fateor, modo sim tibi grata daturus

      Carmina, de nostro principe multa loqui,

Cui tria fellices iusserunt numina fusos

      In sua perpetuos vertere vota dies,

65

Cui favet invicti miranda potencia fati

      ***

Omnibus optatur terris clementia, cunctos

      Allicit et iusti principis imperium.

Cernis ut accessit nostris Verona triumphis?

70

      Menia conspicuis anguibus alta micant,

Millitat et nobis Athesis, iam flumine pulcro

      Ducit velivolas per vada nostra rates.

Angue rubente stupent omnes a gurgite ripe,

      Astupet Adriaci quelibet ora maris.

75

Mirantur pueri, trepidant iuvenesque senesque

      Dum tulit ad Venetos imperiosus iter

Nostraque non ullo Vincencia facta tumultu

      Diluit Euganei spem bene docta ducis,

Stravit iter nobis, aditum patefecit in omnem

80

      Pannonie gentem Theutonicamque domum.

Dum celi dum fata vocant properemus et ipsi

      Protinus Illiricos exsuperare sinus;

Sic Anthenorei superabimus ora Timavi:

      Se vectigalem Dardana tota dabit.

85

Carmina sunt que multa tibi, que plurima scribam

      Otia dum tempus, dum locus apta dabit;

Denique, si totum me vis in carmina labi,

      Queris ut e toto pectore verba traham,

Da michi te facilem (nisi vis, nil crede roganti):

90

      Suscipe Gilberti iura tuenda mei,

Qui tuus est, tuus ipse: tuo quod cedet honori,

      Credere tam fas est quam dubitare nephas.

Et genus et probitas et rerum copia dignum

      Efficit et domino prestita firma fides.

95

Sic tibi sint<que> novem faciles in amore puelle,

      Aspiret votis docta Minerva tuis.

Noster et optato princeps felliciter evo

      Vivat et etherei transeat astra poli.

Pro se proque meo fac me potuisse precari,

100

      Sentiat hic nostras pondus habere preces.

Plura quidem suberant: timui ne forte loquacem

      Oderis; afficior ad tua iussa. Vale.

 

23. Antonio de Luschis

At tu cui tantae iuvenili in pectore vires

Regnant, atque novem mira dulcedine Musae

Ingenium coluere tuum cantuque beato

Vbera lacteolis mulserunt sancta labellis.