Quid ne audire tue placet infortunia gentis?

Mira audi breviter que notee discrimina Gripho.

Dum tuus armipotens campo laxasset habenas

Miles in adversas aquilas sevosque maniplos;

5

Ac cursus deferre suos per plana putasset,

Vsque quod ad iras, alas venisset ad hostes,

Ac via descensum, per quem properabat, haberet.

Precipitavit ibi quam plurimus civis, et alta

Gestans signa ducis. O si non illa fuisset

10

Dux ibi, cessissent mala multa et multa nefanda.

Suspitio commota gravi, pro tristia quanta.

Versus eques, remeantque acies, et signa Leonum;

Descensuque stetere suo, processibus ipsis

Desiluit, retroque haberet; non omnia recta

15

Esse putant, martisque sinunt incendia duri.

Quos cum vidisset populus divertere campo,

Ac equites cecidisse suos, vexillaque lapxa,

Credidit invasos illos, et marte refusos.

Ac equites alii, longe qui signa secuti,

20

Crediderant, memorantque simul que dixerat illis

Legatus, memorant visus, et sompnia narrant:

Miranturque hostes solite probitatis eorum,

Atque stupent multum quod sic sine marte recedunt,

Ac illos simulare putant posuisse latentes

25

Insidias: non ille minus nihilominus autem.-

Quomodo nobilitas Tuscorum, ac ipsa corona

Italie virtus, cessisset territa nostris

Militibus, que causa foret nescitur ab ullis.

Numquam precipites illo vallamine facti,

30

Quod caute fieri iussit dux noster ibique?

Suntque indignantis nature causa recessus? -

Ista fuit, nisi fallamur, meditamine nostro:

Decipiunt homines cure, falluntque frequenter.

Tunc explorator, illis volventibus ista,

35

Accidit, et propere referens: - Que ne otia tardant,

Que vestre sunt ecce more? Iamque arva relinquunt.

Longa patet series equitum, Spellinaque castra

Transivere quasi. Si palmam queritis, ite.

Veloci cursu lustravi en undique passus;

40

Insidie nonnulle insunt; via quelibet arta,

Angustusque omnis limes non congruus armis:

Non ab illis locus est hosti. Vulgusque minatur

Militibus simul atque duci; contentio magna

Est in eis. Populusque animo pugnasse libenti

45

Creditur; et dubium non est quod dentibus ille,

Vt puta maniacus, frendet, qualisque superbus

Intrepidusque intrat aper venabula. Transit

Talis, et hic metuunt a tergo vertere: signa

Nequaquam possunt, neque sese audire vicissim:

50

Tanta iterum pressura, hominumque plurima turba

Manorum pedibus ibi conculcata iacebat,

Armaque per campos. Est hac sua lancea nota,

Est suus hic clipeus. Heu! grandi Spelle stupore

Afficitur, spectatque diu, murisque videre

55

Actenti stant, atque armis mox tollite cuncta,

Hoc caput expone iugulis, et carcere trudi,

Dum reditus vester. - Sic finit, et vite furentes

Theutonici per terga ruunt Perusina: secuntur

Infesteque aties alie, quecumque fuere.

60

Dumque armis potuit, ibi se Tiberina iuventus

Defendit; postrema licet, tenuataque multum

Esset, et exiguo mansisset milite campo.

In fatiem hostilem vertit sua lumina torva

Sepius, et tanto cogit remeare furore

65

Theuthonicos, cunctosque hostes, et passibus arcet

Flagrantes cursus, et martis caumata missa,

Invenctaque pares nulli pugnantibus agris.

Sed quum defessi bello, sudore diurno,

Consuntisque armis, et erant rectore carentes,

70

Captivantur, subeuntque ergastula multi.

O quam turpe fuit hostilia terga ferire!

Quam pudor immensus inmictere vulnera tergo!

In fatiem se quisque probus speculatur et audax;

Sed pavido cedit pavidus, metuitque furorem.

75

Iam capctivi omnes clamant, et murmura mittunt: -

Tempus adhuc fuerit vindicte talia dextre;

Hec facient, si vita comes, quod regna stupescent

Italia, quod si nomen ibit memoria nostrum,

Si secus hoc geniti facient, nostrique nepotes,

80

Concives etiam. Perusine gloria gentis

Vivit adhuc, vivetque diu, dum secula stabunt,

Submicteque hostes, et adhuc sua signa redibunt.

Hic tibi passa iacent secus atque fluenta Tupini;

Ponent castra, erigent muros, tentoria, turres,

85

Infringent portas, tollent nova menia, facta

Evertent solio: fient divinitus ista.

Sic que prophetamus subito vos tanta videre

Spectamus leti; nos hic letamur et esse.

Vt nostri propere veniant et talia cernant,

90

Ac peragant graviora satis quam forte loquamur.

Non sunt hii soliti quicquam portare molesti,

Nonne subesse ullis: semper voluere preesse:

Sic pueri didicere suis a mollibus annis;

Sic proavis et avis habuere prioribus urbis.

95

Ergo, Fulgineum, spectes tua tela futura;

Illa namque die poteris Fulligo vocari:

In te luctus erit, ullulatus, plantus et orror;

A te non ultra lamentum, cedet; et omne

A te quod pulcrum fuerit, tolletur, et omnis

100

Hornatus cessabit ibi: tua festa dolore

Ac lacrimis permixta ibunt, ne qui vivet usque

Consolator erit: sic conculcata iacebis,

Quod merito vidua diceris et orphana mundo.

Advertent cari facies, ac omnis amicus

105

A te secedet tunc; et tua gloria cedet,

Ac transibit honor, transibunt pinguia cuncta.

Tu que non nosti dominum, dominamque negasti,

Que regum regina sedet, que gentibus orbis

Imperat, et celi claves tenet, atque profundum

110

Arcet, et inferni penas, animasque nocentes.

Nos pugiles eius fuimus, nos omnia passi

Propter eam; tantisque malis speramus ob illam

Surgere fine suo. - Dum sic plangendo querelis

Ac instando suis, venit ploratus ad aures

115

Cesaris, ac illi placuit dimittere captos.

Dum Perusina suas vellet confinibus alas

Gens transire suis, quibus est augustaque missa

Pagina, cuius erat tenor ac intentio summa:

Fedus amicitie semper durabile secum,

120

Vt non illa foret divisio velle suorum.

Hii cui compulsi faustu responsa dedere: -

Non si omnes essent Federici carcere nati,

Vxores nostreque simul, quod cedere cultu

Vellemus fidei. Sic nos divina potestas

125

Subiectos dedit esse sibi, quod nullus ab ullis

Tractari posset discessus, et illius alma

Ecclesia; sed in hoc nati, ut vivamus in ipsa,

Ac moriamur. Ea sumus omnes. Ite ferentes

Talia. Re simili reditur tempore nullo,

130

Ni quam nulla pati licitum convitia nobis.

Nuntius ex latis non pene subiacet ulli:

Alta sequi potius qui nuntiat alta meretur.

Ex ausis pena nobis debenda fuisset,

Si scelerum motus avertissemus et iras.

135

Festineris iter; domino quoque talia vestro

Dicite. - Sic abeunt, referenda singula dicunt.

Indignatus enim detentos illico Cesar

Mittit in Apuliam. Perusinus at ardet in iram

Acrius, ac vires exagerat atque superbit;

140

Milite transuperat quotiens, et Tibridis haustus

Flumineos. Metuens Rosianum iussa subintrat;

Atque Bitona favet, et ei Mevania favet;

Spellinasque arces aggressus, et obsidet illas

Circuitu, biffasque feras, et quaslibet artes

145

Machineas sursum montanis errigat altis- .

Subsidium implora a Cesare, gentis et eius

Agmina, si paveat Cesar, succurrere pressis,

Afflictisque suis. Et iam finis in armis;

Spellinas summasque arces, ac oppida reddunt.

150

Planantur turres, et quicquid in arcibus illis

Emitur, porteque patent, et transitus aptus

Genti Eulistee: que, cum sub Virgine Titan

Esset, castra movet ac Griphos inde minaces

Fulgineum versus, devastans omnia circum.

155

Vinea destruitur, olee ceduntur, et omnes

Arboree plante, seu queque ferentia fructus.

Non audent exire locos, latitantque paventes.

Vt perdix, cum rura canis venaticus ambit

Nare sagace sua, sylvasque molosus odorat;

160

Asturis utque metu volucris non ausa volatum

Spargere visa suum: sic miles, vulgus et omne

Augusti stabat. Sed ut aspis que modo natos

Amissos querit, tanquam Bellona per agros

Desevire solet, conspectibus hostibus, urens;

165

Vtque Megera ferox, ac ut feralis Herinnis,

Heumenides quales, omnes qualesque silentum

Reges, cum mestas animas punire laborant,

Aut cum torquet eas Eacus; qualesque tiranni

Sicanii, quales Dyomedes, qualis et atrox

170

Ecelinus erat, memorat quam Marchia mesti:

Romulide tales in vencti voce tonantes:-

Hunc cur non aquile, cur non Germania frendens,

Saracy, Parthy, gens desperata, retardant?

Eggressus ausi veniant, illosque videre

175

Venimus, ut tergo non discant amplius illi

Insultare hosti. Maior suus ordo Quiritum,

Quam fuerit; proceres Regni de partibus adsunt;

Vicinius venere novo prestare iuvamen.

Accedant ergo, spectent ut prelia nostra,

180

Quos funesta tulit huc infortuna remotos.

Tempestiva nimis tunc est. -Germanus et omnis

Attonitus miles scitari et civibus ista

Cepit, et inde foret redeundi audatia tanta,

Tantus et excessus. Cui civis et unus et alter:-

185

Hec Heuliste tenent, bello qui magnus et acer

Rex fuit, atque sue patrie fundator et urbis,

Quamvis Persarum regem, Scireque fuisse

Fabula multorum recitet, divulget et ista;

Et regina lacus quam hanc struxisse feratur,

190

Et quamvis veniens Troyano sanguine purus,

Supponant alii, fuerit quod pinus Acthenis.

Set restat quod maius adest, magis atque timendum:

Et illis sanctus est, cuius ab Hercule forti

Descendens, nomen qui venit origine tanti:

195

Hic qui Telluris genitum matavit in ulnis,

Qui Troiam primus sotio cum Iasone vertit,

Cuius et auxilio tradiit Proserpina sede

Tartarea, stigiisque umbris et manibus atris.

Herculana iuvant hos numina, nomen et Hercu-

200

Lis, quam vel quam habent quecum ad prelia cordi.

Sunt motu moti tali: nos ista peremus.

Sunt et enim soliti sevas prosternere gentes,

Adversosque hostes, ac isto nomine vincunt,

Viribus atque suis, proavis quas mente tulerunt.

205

Propterea standum, ne in nos graviora remergant:

Nam fuit hoc olim vates qui multa minatus,

Qui post conflictus Aquile pervenit ad horas

Has, bello profugus, qui prelia dixit et arma;

Et nos dicta huius servamus, et illa veremur

210

Quot memorate vacat, sed non hiis tempore prebet.-

Sic fati, et maiore suas munimine portas

Firmant, et vallo sese defendere muris

Sufficit. Exanimes quasi visi, stantque plateis,

Ac fusi palore omnes. Hos physica passos

215

Diceret, ac egros, veluti lethea tulisset

Passio, seu tristis, alienaque mente virorum,

Extassis. Hii crebro lugebant, atque vacantes

Ibant per vicos, distracti mentibus horum.

Herculee vero letis Griphonibus ale

220

Ibant victrices, et qua Raynaldica castra

Perveniunt noctis medio, cum scanderet ortu

Prima sua Cancri facies, que Apulla stabat

Vndique nobilitas, Calaber, Siculusque sub armis,

Extensis campo tendis, sua sistra sonantes,

225

Organa cum lituis, timpana queque iocosa

Arte monendo sua. Sed ut hec Raynerius audit,

Marsciani de gente ortus, sua lumina tollit

In sotios, quorum rector, vocemque refundit:-

Non semel est ullum sevos confundere vultus,

230

Hostes atque suos, neque nocti ascribere turpe

Invasus nostros: vos tergo turpius illis

Invaxisse fuit. Vincendum est; cumque ministrant

Fata, viris quocumque modo superare licebit

Hostem: sed recoles inimico credere numquam.

235

Nocte dieque studet inimicus ledere. Numquid

Hectora sub reditu stravit sceleratus Achilles,

Incautum dedit et leto velamine pacis?

Motibus ergo suis cedant pia marte gerentes,

Nec pius esse velit qui bellis provocat hostem.

240

Nescit habere modum furor ipsius. Vnde vagari

Tela queant, nullum certum: sunt cognita tamquam

Arte pluvie. Scio quod deposcitis ista

Ardenti voto, nec adhuc ea talia vestris

Suffitiunt armis, nisi sint gravior reperta:

245

Et nisi Theotonicis alys ragonibus astas

Convertatis eas, nostre quas undique dextre

Extent fortesque agitant nunc inde lacerti.

Nox huc ergo pari motu tendamus in hostes.

Primus ibi noster vexilifer, armiger omnis

250

Signa secutus eat, et sub Griphonibus extet

Cautus, et unde locum ferendi exerceat ictus,

Cogitet he omnis. -Finemque imponit. Omnis

Expectant horam quam possint bella subire:

Et sic quisque suis totis involvitur armis

255

Ingestis, tacitusque venit cum postulat hora.