Francesco Mauri Franciscias 13

Testo base di riferimento: R. Francolini, 1833

Cura dell'edizione digitale: G. Della Pietà, 2015

Altre sezioni


Argumentum

Franciscus ad se reversus Deo supplicat oratque caelites. Maxima luce vicinis agrestibus conspicua mons collustratur. Invisitur a populo Franciscus, cui verbum Dei annuntiat. Sic fratribus suis montem illum commendat ut tamen ei praeferat Subasum. Monet eos ut Orandae beneficia recolant.Redit Assisium. In itinere hydropicum sanat. Mulierem liberat a Daemone. Biennio post Franciscum Deus ad se vocare parat. Monetur Iacoba Romana ut Assisium se conferat Francisci funus constructura. Franciscus se suosque Deo commendat quos ad virtutem hortatur. Describitur funus. Anima in coelesti sede collocatur.

Liquerat interea divum Rex alta Lavernae

Culmina; iamque adeo tractus, qua lucidus aether

Purpureos ignes, et scintillantia noctis

Lumina contorquet superans flammantis Olympi

5

Aurea sidereis repetebat tecta quadrigis;

Magnus ubi aeterno Genitor complexus amore

Illum animo dulci et solio circumfovet aequo;

Pacato cum iam saevo moerore sub alto

Pectore, ceu somno leni, modicoque solutus,

10

Ora tenet defixa pater Franciscus, et auro

Stellantes rutilo, et rorantes sanguine plagas

Spectat inexpletum, longumque immobilis haeret.

Postquam autem rediere animi, atque in pristina sanguis

Robora tabentes artus sensusque reduxit;

15

Ille, ut erat saxis affusus poplite curvo

Sic orans, cum voce manus ad sidera tendit:

"Omnipotens divum Pater, ac Sator optime rerum,

Servatorque hominum; caelum qui numine torques;

Sternis et undisoni maris aequora; comprimis iras

20

Ventorum effraenas, atque impia Tartara quassas:

Mene hodie tantis ultra fulgoribus ornas?

Tanton' me Genitor, duxisti munere dignum?

His ne meos radiare iubes insignibus artus?

At quibus haec meritis, quibus haec me gloria factis

25

Prosequitur! quae bella mihi devicta? quis ardor,

Quae vis tanta animi, decus hoc, sertisque coruscis

Insignem, augustum, atque altum peperere triumphum?

Queis, age, tandem ausis, quove haec praeclara labore

Signa mihi, aetherei decora immortalia Regis?

30

Ergo honor, heroum (seu quos nova sustinet aetas,

Seu memorare libet quos saecula prisca tulerunt

Hactenus haud ulli addictus mihi creditur uni?

Vni fas tantum? his unus, sub nomine claro,

Prodigiis deposcor ego? et quo iam vocor ultra?

35

Quae decora his maiora mihi, quae gloria detur

Amplior? At tu, magne Pater, bonus adspice; felix

Adsis; tuque haec signa fove, et data munera serva;

Ignarumque viae rege me, et miseresce labantis:"

Sic orat primum, ante omnes, his rite supremum

40

Compellat dictis Patrem; dehinc aetheris alti

Reginam implorat; totiusque agmina gentis

Mox ciet aligerae; et bissenos ordine supplex

Heroas vocat: at multo sermone fatigat

Ductorem hastiferum, divinumque aegide pectus

45

Insignem; stygii qui terga horrenda draconis

Et premit infesto mucrone, et calcibus angit.

Hunc vero excelso Gargani e vertice Dauni

Advocat, et luco, saxoque invitat Hetrusco:

Huic et praeruptae parvo sub fornice rupis,

50

Extructam, in morem, brevibus suggestihus aram

Semper odore novo semperque recentibus auget

Floribus: hic parcens epulis, et sera recusans

Pocula belligerum numen ieiunus adorat.

Et iam tum e nitidi Genitor bonus aetheris arce

55

Suprema audierat voces, et casta precantis

Vota viri audierat: celeres nec passus in auras

Irrita diffundit, confestim clarus Olympum

Concussit magnum, et tonitru de parte serena

Increpuit laevo: terque aureus ipse corusca

60

Luce micans nubem aethereo demisit ab axe

Fulgentem, auricomam, et radiorum ardente corona

Praecinctam; quae mox circum nemus ambiit omnemque

Obtexit montem. Qualem niger Auster arenis

Pastus Atlanthaeis, madidoque repente volatu

65

Altius assurgens ponto seu praepete cursu

Dum late incumbit; seu dum convalle coactus

Perfurit angusta, et flatu suspirat anhelo

Fert nimbum, et caelum simul eripit omne, diemque:

Talis erat nubis species: sic candidus orbis

70

Amplexu auratae circum caliginis omnem

Cingebat lucum; et longe lateque coruscis

Lustrabat radiis colles, lustrabat et imas

Convalles: stupet inter ea vicinia tota

Fulgorem insuetum, et lucem mirantur agrestes

75

Hac mira, hos rerum motus dum rupe geruntur

Sub Tusca vigil arrectis, quibus omnia captat,

Auribus accepit Fama: et vix ordine cuncta

Norat adhuc, cum mille locos, mille oppida factis,

Et populos late rumore implerat ovanti,

80

Tum vero alta levem per nubila densa volatum

Corripiens iter ad pulchrum mox laeta Subasum

Molitur; laxis nec iam modus ullus habenis,

Donec olivifero tandem pernicibus alis

Vertice consedit fixis. Tunc aere canoro

85

Intendens vocem, Francisci insignia magno

Portentosa canit sonitu; edicitque, Lavernae

Rupibus insedisse sacros, nova monstra, supremo

Aethere delapsos ignes: canit omne repente

Vt lux visa nemus totumque ambire cacumen

90

Montis, et umbrosos ut flamma innoxia lucos

Depasci visa est, et circumlambere silvam.

Fama canit: longe in populis, lateque per agros

Ardua vox resonat clamoribus omnia complet.

Iam vero interea nemorosa ad culmina montis

95

Turba Orandaei socium convenerat ingens:

Ingenium hi, tractumque loci cognoscere, sedes

Hi praedonum avidi antiquas, atque antra profanae

Olim sacra deae, ritu modo culta verendo;

Hos nemorum cupidos, solosque habitare recessus

100

Assuetos, deserta vocant, saxa horrida pascunt

Vmbrosaeque animos mulcent scenae: allicit unus

Sed pater una omnes; certatimque unius omnes

Inspiciunt facta; ipsum unum mirantur, amantque,

Quin saepe occultum seu dum coelestia secum

105

Signa aperit seu dum, nemora inter densa silenti

Nocte gemit vallemque imam, praeruptaque saxa

Immugire docens, et respandere gementi

Eminus observant taciti adspectantque latentes:

Saepe illum, sub rupe cava, sive abiete nigra,

110

Agmine circumstant denso stipantque frequentes;

Poscentesque graves monitus, divinaque verba,

Pendent suavisono intenti narrantis ab ore.

Sic Pandionia ad nidos ubi mane loquaces

Pabula parva ferens, remeat festina volucris;

115

Implumes tollunt capita, et cervicibus altis

Mox crepitant foetus, et colla voracia tendunt,

Certatim rostro simili insidiantia matris.

Et iam Libra astris soles aequarat eundo;

Garganique iugo, sacris, et honoribus amplis

120

Hastifer aethereus, de more, citatus ad aras,

Purpureis vectus pennis, remearat Olympi

Stellatam ad sedem: cum rite Subasius heros

Solverat Hetrusco ieiunia longa sub antro.

Mox ergo e luco quippe id sibi numina certis

125

Oraclis canere audierat, durosque labores

Expleri iam iam norat) decedere amato

Destinat, et flavi tandem iuga celsa Subasi,

Et sacra intactae delubra revisere Matris.

Hinc omnem ad sese coetum sub fornice rupis

130

Scruposae accersit comitum, de more suorum;

Quos inter, laeto vultuque, animoque, sedili

Composuit duro, et medium se rite locavit.

Tum vero sic infit (hiant, atque auribus omnes

Arrectis monita alta bibunt) o candida pubes,

135

O socii, quos nostrarum sors aspera rerum

Necquicquam terret; nequicquam iussa fatigant,

Quae dedimus; non arma gravant, quae ferre iubemus;

Nil vitae pertaesum acris, nil ardua coepti

Ingentis moles quatit, aut desueta refringit:

140

Vidi etenim dudum, cum prima pericula mecum

Tentastis, vos audaces, cupidosque laborum;

Ardentesque animos, et vivida corda notavi:

Ecquid vos igitur ventura redarguet aetas?

Ecquid degeneres forte aut spectabit inertes

145

Sera dies? Ah! foeda animos ne pollue sanctos,

O pubes, ignominia: ne tu modo coeptis

Absimilem egregiis finem, et tam fortibus ausis

Turpe aliquid iunge, aut super indite dedecus ullum.

Adspice nunc (libet hoc iterumque iterumque monere)

150

Adspice quam rapidis eat irreparabile tempus

Cursibus: instet equis quam mors infesta citatis,

Dissimulare cave: monitus ne temne salubres.

Imo agite (extremum meme exaudite loquentem,

O socii) melior quoniam pars acta dierum,

155

Effugitque suo cum robore firmior aetas;

Quod superest vitae, quae Parcae ex ordine pensis

Immotis servant bene gestis tempora rebus

Exornate: animis torporem pellite inertem.

Iamque adeo sit cura, breves virtutibus annos,

160

Angustosque dies claris extendere factis;

Sit curae, unde animus nobis, cognoscere; sit quo

Exoptet reditum; quantos modo devius erret

Per casus; quam degeneres, quam vertat inanes

Hic curas mortale genus, cum tollere in altum

165

Dissimulet sese, et caelum aversetur, et astra.

Proh dolor! humanas quae tanta insania mentes

Vertit? quo pollens adeo, et tam scita nocendi

Circe agit? unde rapit? quarum in mala terga ferarum

Induit? aethereos quo tandem murmure sensus

170

Vrit, et exturbat divini luminis haustus?

Et iuvat ergo oras blandas, littusque canorum

Sirenum colere? immanis iuvat atria Circes,

Mostrificumque habitare solum? Patria, altus Olympus,

Non tellus homini est. Pudeat spelaea ferarum

175

Sidereo praeferre polo: pudeatque caducis

Deservire bonis; et noxia quaerere semper;

Semper et irati pelagi versare procellas.

Vos autem, o socii, rerum caligine qui nunc

Discussa, adspicitis verum; et iam puppibus altis

180

Intrastis portum, et littora fida tenetis;

Errantesque salo, tumidisque aquilonibus actos

Despicitis procul e celsa, et miserescitis arce:

Accipite haec mea dicta hodie, et date mentibus aequis.

Si vacet, et prima memorare ab origine pergam

185

Quanta, hominum gens una, polo deducat ab alto

Munera; quis fandi modus? aut quo fine quiescam?

Principio (neque enim vobis incognita rerum,

Nascentisque recens genitalia semina mundi:

Hinc intacta meis dictis primaeva relinquo)

190

Eumenidum invidia, et squamosi fraudibus anguis,

Aethereis procul exilio depulsus ab oris,

Infelix lugebat homo: nec iam. ulla regressus

Spes erat, aut iterum visendi limina caeli

Amissi; ni certa Dei, atque aequaeva Parenti

195

Progenies, delapsa polo, moribunda subisset

Membra hominis, fatoque ultro occubuisset acerbo.

Tum caeli patuere aditus, et ad aethera primum

Facta via est: tum gens hominum coeleste revisit

Hospitium. Sed enim interea, Iabentibus annis,

200

Nequicquam secura quies, tutique recessus

Hic nobis: furit assidue succincta colubris

Eumenis; iratumque, et inexsaturabile vulgus

Gentis tartareae ciet, invidiaeque cruentis

Exacuit stimulis animos, odiisque nefandis,

205

Hinc hominum Sator ille pius, divumque supremus

Rex, mortalis adhuc, nec dum per nubila curru

Sidereo, molitus iter, victorque potitus

Sede poli; dum bissenos Heroas ab omni

Seligeret numero lectissima corda virorum;

210

Arma invicta dedit, muniminaque alta reliquit

Eumenidum vires quibus, incursusque furentum

Frangere, suppressos astus, fraudesque latentes

Detegere, atque acres iras contemnere possent.

Tum, quis bellandi modus, armorumque quis usus,

215

Edocuit; quamque iratum foret aequor arandum,

Quam vastae assiduo tentandae remige Syrtes,

Praemonuit: cautosque horrenda ad praelia misit;

Et tenues magnis iussit dare fluctibus alnos.

His ultro ecce viris (adeo hoc vos scire necesse est)

220

Me comitem addixi; simul horum insignia dextra 

Attollens alta, vos dura ad castra vocavi.

Nec molles thyasos genialique ordine vobis

Extruxi mensas, vario aut convivia luxu;

Nec posui ingentesque domos, Parioque superbas

225

Marmore: quin astu abductos a moenibus altis,

Mox intentatos, solosque habitare recessus

Edocui, exiguas sedes, et frondea tecta

Ponere, et horrificis suadens stabulare sub antris.

Quae cuncta, o socii, simul haec lectissima tellus,

230

Ingenioque soli, et tractabilis ubere caeli

Sufficit apprimeque animis dat munera  nostris.

Namque antra ut pateant, ut densa cacumina nigrum

Attollat nemus, exesique immane minentur

In caelum scopuli, et praecelso vertice nubes

235

Exsuperent, notum vobis iam, cernere suetis.

Nunc ergo, ne tanta animis rogo, munera caecis

Despicite: oblatas vobis ne spernite sedes:

Sit cordi hic iam parta quies. Eia, ite frequentes,

Ite per umbrosum lucum, simul ite per altas

240

Speluncas: Regem assuetis concentibus almum

Dicite caelicolum: Regis quoque dicite Matrem

Intactam: et votis, precibusque vocate supremum

Ductorem Alituum: totasque ciete choreas,

At vos, o cautes durae, tuque hospita tellus,

245

Salvete, et nostros longum servate nepotes:

Este illis generosa domus: natisque futuris

Praebete hospitium: fidos praebete receptus.

Tu nemus, intactumque comas expersque securis

Vive diu; lassisque acres defende labores.

250

Vnum adeo semel atque iterum monuisse iuvabit:

Flavicomi ne te lucis praeferre Subasi

Vsquam aude; neu te Reginae aequare potentis

Posse aedem spera, neu parva cacumina tenta:

Sed magnam venerare Deam; pia semper adora

255

Limina supplicibus votis. Age, prima subinde

Tu mox regna tene; tibi proximus ordine post haec

Surgat honos: iam nostrarum (quaecumque erit olim)

Praecipue attollet caelo te gloria rerum,

Vos contra, o soci, memores este hospitis olim;

260

Orandaeque animis longum servate per aevum

Nomen; magnanimique abolescant dona, cavete,

Tanta viri: neu vos antra haec, rupesque fragosas.

Regna olim nostra et nostris transcripta maniplis

Obducive situ sinite, aut torpere veterno.

265

Imo agite, haud segnes: non rarus saxa colonus

Haec teneat, sed turba frequens: sint optima morum

Qui populis monumenta ferant; virtutis et aedes

Praemonstrent; quique edicant oracula vatum.

Exoriare aliquis nostris e coetibus olim,

270

Orandae qui facta canas; qui regia vulgo

Dona per ora virum portes; qui carmine dicas,

Vt primum exceptos nos ille penatibus altis

Foverit hospitio; et, longis sermonibus actis,

Ingentes ut opes partim largitus egenis,

275

Partim caelicolis, proventum effuderit omnem.

Tum cantes, nobis, venturorumque nepotum

Qui mox cumque ferent nostrorum ut coetibus ultro

Has dederit dono sedes, nostrisque dicarit

Vsibus hunc lucum; nos ut perduxerit ipse

280

Huc iter ingressus, placidus comes; utque per altos

Deducens scopulos, veterum monumenta locorum

Singula monstrarit passim; utque edixerit olim

Haec antra immanes, foedosque habitasse colonos.

Iam vero memet tempus monet, acribus ultro

285

Vos onerem iussis: transcribi, agite, ordine quondam

Haec date perpetuo vestrorum dicta futuris

Natorum natis, et qui nascentur ab illis.

Quis vestrum ignorat (neque enim facta inclyta clarae

Lucis egent) nobis dudum quam larga pararit

290

Hospitia Orandes? quantisque profusus egenos

Iuverit auxiliis? genti quae spondeat olim

Dona Subasaeae? Verum quanto amplius ille

Muneribus certat, nos tanto impensius aequum est

Consulere angustis rebus; totius et usum

295

Devitare penus. Tum multa expendere fas est

Quid cultus vitae insuetus, moresque retentet;

Quid Superis promissa fides; quid denique poscat

Aurea paupertas: ne quondam prodigus heros

Dum nimium indulget vobis insana cupido

300

Oris inexpleti, semperque rapacis, hiatus

Praepandens avidos, nostri vi limine regni

Prodat eam, et longe depulsam absistere cogat.

Quare agite oblatis omnino parcite rebus;

Parcite opes tanti magnas petere hospitis usu;

305

Neve animis sedeat tam dira licentia vestris.

Me vero (quondam sic namque oracula divum

Sancta canunt, reditumque mihi praenuntiat ore

Virgineo Regina poli) laeta arva Subasi

Nunc reducem accipient: fato haec me terra reposcit.

310

Hic tandem, facto iam tantis fine, Lyaenon

Sic brevibus monet:" Vnus ades mihi fide: laborem

Tu longae solare viae: ne desere: lasso

Tu columen, membris custos tu sedulus aegis:"

Haec memorat: lacrymis suffusos undique pubes

315

Circumstat defixa oculos; tristique tumultu

Abscessum patris delamentatur acerbum:

Quam bonus ipse manu sacra lustrabat, et ore;

Accinctusque dabat moestis, de more, salutem.

Sic, ubi pastor agens alta ad dumeta capellas,

320

Matribus abiungit, septisque intercipit haedos

Invalidos, et quos iam cultrix destinat atris:

Depulsum gemit, et balatus obice clausum

Dat longos imbelle pecus; frustraque petulco

Ore vocat matrem; frustra ubera nota requirit.

325

Ergo iter ingressi, paulatim culmina montis

Suffugiunt, comitumque oculos magis usque fatigant.

Est inter tetricos modico locus aequore colles

Protentus, saxisque horrens; qua gurgite Thybris

Parvus adhuc, fluvioque brevis, perque aspera pronum

330

Saxa ciens cursum, stringit non grandia lapsu

Moenia praecipiti; plebes cum dicitur urbem

Tusca sibi nomenque suum sacrasse coronae

Aethereae, et longos positam coluisse per annos.

Quo postquam ventum est, veteris pater hospes amici

335

Aedibus excipitur notis: tum corpora curant

Vna heros sociusque epulis, placidaque quiete.

Vir fuit hic, cui tota (horrrens, ac flebile monstrum)

Viscera flumineo suffusa liquore tumebant,

Flammeaque ardebant: largis nec potibus ardor

340

Cedebat: tam quippe vocant mage pocula fauces

Flagrantes, quam plena illi magis ora redundant,

Et tumor increscit miseris, humore refuso,

Artubus. Ergo atros luctus, saevasque querelas

Tantum ille ingeminat, crudelia numina dicens,

345

Crudelesque moras lethi, crudeliaque astra:

Paeonias frustra tentatas devovet artes,

Et frustra expertum toties, frustraque vocatum

Odit Philyriden, medicasque avertitur herbas.

Audierat tamen hic clari memorabile nomen

350

Francisci; nec non pridem facta inclyta norat.

Mox ergo (hic primum spes quando oblata salutis)

Vltro animi fidens, arrectusque omine tanto,

Poscit opem patris: invitis nec iam irrita vota

Numinibus versat. Namque ut bonus adfuit heros,

355

Vt tetigit, simul utque sonos demurmurat ore

Coelestes, lustratque manu (mirabile dictu)

Continuo cessitque dolor, cessitque refusa

Alluvies; una omnis abit tumor; et decor artus

Mox aequalis obit, redeuntque in pristina vires.

360

Mirum insuetum, ingens divinumque undique turbae

Attonitae circumspiciunt opus. Ille ubi firmo

Nequicquam titubans gressu stetit:" Haec mihi forma

Verane?- ait- vivo ne ipse? an suprema dolores

Forte meos lux exhausit? vivo ipse profecto:

365

Nec ludunt umbrae: deus haec agit: haec ope divum

Proveniunt, nosco: humanae non talia vires

Dona ferunt: tua, sidereae, pater optime, lucis

Quae radiis micat, et praeclaris fulgurat astris,

Fudit opus magnum, nullos maiora per annos

370

Non fusura manus: virtus latet enthea palmis:"

Haec vir fatidicis memorabat vocibus. Heros

Discessum interea molitus, rite tenebat

Certus iter: fidus curis, animoque Lyaenus

Olli non impar, ibat comes, illius ore

375

Multa legens monita, atque imo sub pectore condens.

Et iam devexo rutilans temone, rubentes

Phoebus Atlanthaeas currus urgebat in undas;

Cum medio ecce viae (venturum nuntia passim

Fama heroa canit) sese fert obvia patri

380

Turba virum. Hi miseram stipantes undique matrem

Vsque adeo cingunt mediam denso agmine: iamque

Multa recusantem, et contra simul obnitentem

Vi raptant iuvenes: et ni fera brachia vinclis

Arctassent duris, manibusque in terga retortis,

385

Astu praedomitam cepissent; protinus illa

Emicet effugiens; pubemque elapsa relinquat

Delusam, repetatque cavas, de more, latebras.

Hanc iuveni inviso iampridem (ea fama) iugarat

Primaevam durus genitor: vesana subinde

390

Illa atros sine luce dies, noctesque soporis

Immunes, lacrymis luctuque incestat amaro.

Hinc pater, hinc genitrix, et quae fuit ima sorori

Chara soror, blandos monitus, solantiaque ultro

Verba ferunt: aversa modum, finemque gemendi,

395

Abnuit illa Patrique deum convivia magno

Dira facit. iamque e stygiis furialia regnis

Monstra ciere parat, seseque immanibus hydris

Destinat Eumenidum: nec dehinc mora: nocte silenti

Exsurgens furibunda domo se proripit altasque

400

Evolat in sylvas, obscuraque lustra ferarum,

Dumque amens, animique furens caeca antra requirit;

Terricrepis ardens facibus, crudelis Erinnys

Improviso adstat, coramque insultat, et atris

Anguibus hirsutum quassat caput, et fera iactat

405

Vipereis circum spiris data brachia: moti

Cervices alte subito erexere cerastae,

Et linguis sonuere atrum, et micuere trisulcis.

Constitit infelix visu perterrita virgo

Immani: obriguere oculi, cervixque repente;

410

Perque artus, perque ossa tremor subit intima quassans;

Frigidus it toto proruptus corpore sudor.

Tum vero incoepti piget, et furialibus ausis

Poenitet addixisse animum: iam vocibus altis

Multa hominum ciet auxilium, veniamque precatur

415

Numina: rebus inops at sero consulit aegris.

Quod superest, trepidat: trepidantem corripit ultrix

Eumenis; extemploque ciet Phlegetontis ab undis

Monstrorum omne genus: legio advolat ilicet atra;

Invaditque, trahitque aegram, furiatque venenis

420

Vipereis mentem, poenisque exercet amaris,

Non tam immane Atamas, non sic ululavit Agave;

Penthea discerpens haec, ille ad saxa Learchi

Dura, ferox, caput effringens: iam caede furores

Mitius Orphea Ciconum exarsisse putares.

425

Perfurit ergo amens, poenisque afflicta cruentis

Bacchatur; si qua stimulis acresque furores

Excutere infelix lymphato e pectore possit.

Ex illo turbas hominum, sacrataque divum

Templa cavet; veteres im tum exhorrescit amicas;

430

Horrescit sedes, et limina nota parentum:

Caeca latens fovet antra die, solosque recessus;

Nocte insopitam, subter rorantibus umbris,

Excipiunt arva, aut horrentia lustra ferarum.

Interea agrestum coetus si forte repertam,

435

Aut consanguinei deprensam in vincla petissent,

Assuetaque domus statuissent sede revinctam;

Continuo horrificis ululatibus omnia complet

Congeminat fletus, lamentisque instrepit atris.

Nunc vero lugubre canit, nunc voce fragores

440

Terricrepos caeli, pelagique imitante procellas

Tecta domus quatit et tonitru simul aethera pulsat.

Hanc ergo implicitam loris, atrumque frementem,

Spumantemque oris rictum, atque ardentia flammis

Lumina torquentem, pubes collecta trahebat,

445

Sistebatque patris pedibus venientis, et orans

Auxilium miserae poscebat, quippe salutem

Fama, canens opera alta viri, dextramque potentem,

Et matutini praecurrens nuntia facti

Nequicquam ambiguam quondam sperare monebat.

450

Constitit, obtutuque heros hic providus haesit;

Moxque infelicis sortem miseratus iniquam

Matris (ea haud homini vis est, haud tanta potestas;

Haud res ipsa ingens aequa est mortalibus ausis)

Attollens caelo palmas, sic voce precatur:

455

"Magne Opifex rerum, Domitorque ingentis Olympi;

Alituum quem mille obeunt famulantia circum

Agmina; cui vastos sternunt maris aequora fluctus;

Cui paret tellus, metuit quem Tartarus ingens;

Quem Furiae, quem rex Erebi implacabilis horret:

460

Adspice nunc, ut monstra tuis acherontia regnis

Insultent: viden, aethereo quas semine fictas

Tu solus Genitor terreno obnubis amictu,

Vt caelo avertant animas passimque sub undas

Detrudant stygias? Quin, heu! modo corpora poenis

465

Afflictant diris miserorum, et verbere quassant;

Vipereisque hebetant mentes, furiantque venenis.

Heu! quianam foedis tam saeva licentia monstris?

Quidve tuam luere atra sinis, Pater optime, gentem

Supplicia at merita est rea culpae, et criminis. Esto.

470

Sed tu non ne olim veniam bonus obiicis ultro

Sontibus indulgesque reis? et grandia vulgo

Dona super, tantum pacem exposcentibus, addis?

Ergo animis si cura hominum coelestibus ulta est,

Si qua hodie pietas antiqua tuetur ab alto

475

Aethere mortales aegros; hanc adspice matrem

Nunc, oro, miserae da tandem evadere pestem

Crudelem, o Genitor, monstrosoque eripe fato:"

Sic orat, furit illa, gemit stridoribus altis

Exululat; tum mole ingens, atque ardua, praecepsque

480

Heroem petit; ut quondam Tirynthius ardens

Irruit in Cacum, aut quantus Polyphemus in Acin.

At Pater intrepidus furias deridet inanes;

Ingeminatque preces, supplexque in vota vocatos

Sollicitat divos, atque acrius instat, Erynnin

485

Increpitans. Et iam legio tremit effera; iamque

Mitius intus agit, ceditque, ruitque, fugamque

Praecipitans acri vi tandem exterrita, matrem

Deserit, et vasto tonitru simul aethera quassat.

Illa hic summissoque gradu, excussoque furore,

490

Corruit; extemploque artus labefacta resolvit

Exangues. iacet, haud ullo sub pectore motu

Spiramenta ciens: quondam ceu fessus arator,

Seu sub glandiferae frondoso tegmine quercus,

Sive sub incurvo scruposae fornice rupis,

495

Deprensus nimbo, cadit atro fulmine quassus,

Insequitur vulgi confestim clamor ovantis

Et caelo plausus; Francisci nomen Olympo

Assonat; et valles circum, montesque resultant.

Tum consanguinei collapsum in tecta reportant;

500

Et lymphis revocant anima atque aspergine Bacchi.

Continuo et magnum heroem, sociumque Lyaenon,

Multa indulgentes animis, multa ore verentes,

Sub tecta accipiunt: dapibus dehinc rite refectos,

Stramineoque toro, atque agresti sede locarunt.

505

Inter ea nox, astriferis invecta quadrigis,

Praecipitat cursum; croceosque aurora iugales

Evocat Oceano, totoque agit orbe tenebras:

Corripit e stratis cum se pater excitus altis

Franciscus, fidumque vocat, de more, Lyaenon;

510

Hospitibusque data multa, acceptaque salute,

Mox iter ingreditur. Comes una passibus aequis

Prosequitur, tardique vigil rude terga fatigat

Vectoris: nec deinde usquam sessoris amati

Amittit curam; lateri sed fixus inhaeret,

515

Nutantemque regit custos, et sustinet aegrum,

Iam semel atque iterum nigros spectarat Iberos

Vesper, et occiduas gentes bis sparserat umbris:

Cum Tybrin excelsi turrita heroes ab urbe

Despiciunt, imae vallis devexa secantem;

520

Et longe adspectant flavi laeta arva Subasi;

Parvaque Reginae delubra iacentia campis

Sidereae patulis gemmata voce salutant.

Accelerant; atque his dictis pater ipse futurum

Mulcet iter, sociumue prior compellat euntem:

525

"Fide, audis? Audi, atque animo mea dicta reconde.

Principio cape, divini sibi numinis haustu

Quemque hominum nascentem animas arcessere puras.

Hinc illos coelestis amor rapit; enthea namque

Ignibus aethereis, sensus effusa per omnes,

530

Vis agitat mentes, et noxia corpora fraenat;

Neve hebetent animas, terrenos temperat artus.

Et tamen hi cupiunt, gaudent, metuuntque, dolentque;

Atque omnes idem ardor habet; sedet omnibus una

Cura boni: huius amor vocat, allicit, attrahit omnes:

535

Vnum id amant, cunctique optant, totisque sequuntur

Viribus: una omnes sed non via ducit euntes.

Quippe hos ingenium fovet, et solertia vivax,

Natura donante, ciet; quos discere semper,

Et vitam egregias iuvat excoluisse per artes,

540

Praestantesque usus meditando extundere rerum.

Hinc versare manu veterum monumenta virorum

Assidua curae est: atque hi modo semina rerum

Scrutantur, modo ne immensi primordia mundi

Vlla ierint; aut iam semper, nec limite primo

545

Clausa ingens steterit moles, rimarier audent:

Nunc iuvat astrorum cursus, caelique meantis

Explorare vias: cur fulgeat udus Orion

Ense; quid hibernis protendat noctibus umbras;

Cur bruma horrescat; nix unde, unde imber, et ignes;

550

Grandine quis terras, qidsve aethera fulmine quasset.

Forma decorque aliis, vegetoque in corpore vastae

Ptantur vires; atque his sine more parandis

Inconsulta bonis hominum gens aethera votis

Multa onerat, divosque orat, precibusque fatigat.

555

Tum, quibus haec natura, parens infensa, negarit,

Deiectos, viles, inopes, miserosque vocare

Et vitae exsortes felicis dicere suevit.

Verum, age, conspicuos picturatisque nitentes

Pavones caudis, cur hac ratione beatos

560

Credere non ausim? cur non Massyla leones

Terra suos? Indi cur non vastos elephantos?

Iam vero externis (haec namque domestica nobis

Quis labor, aut quae cura instet simul adspice rebus.

Divitias optant alii, quae maxima turba est;

565

Nec iam quaerendi finem (namque occidit auri

Haud unquam vesana fames) furiata cupido

Agnoscit. Nondum primus iacet ardor habendi,

Cum novus insurgit; ieiunos semper hiatus

Praepandit semperque sinu tumet illa capaci.

570

Et iam cerne alios similes, et compare fato

Innexos. En martis opus, vitaeque labores

Sanguineae duros iuvat hos condiscere ab annis

Primaevis: tum vastifico pervadere gentes

Externas fremitu, et saevo quatere oppida bello

575

Nec vero pars una orbis, non angulus unus

Sufficit immensi, sed enim insidiare per ortus

Aurorae libet extremos, et Tethyos undas

Pertentare rubrae, et nigros contendere ad Indos;

Scilicet ut populos late sua sub iuga mittant,

580

Quosque ingens tellus fovet, et quos alluit aequor.

His bene credit emi turba haec male provida factis

Nomina, perpetuum quondam victura per aevum.

Sed quid ego haec tantis? Quidve his te iam moror ultra?

Huc huc flecte oculos, baccantisque agmina gentis

585

Perdita Achaemenio penitus nunc adspice luxu.

Hanc virtute procul pulsa, illaudata voluptas

Pellaci trahit ore; animisque illapsa, superbum

Imperium late exercet; solioque polita,

Regna aliena premit, furtisque exsultat iniquis.

590

Ah! gens una hominum magno quae ducis Olympo

Semina, quin tu, olim quo te dea perfida raptat,

Adspicis immanem cassum? quin provida cernis

Quo te praecipitat captam? aut unde evehit, ut spes

Eripiat certas, merito ut te fraudet honore?

595

Ah! fuge monstrificae, fuge Thessala carmina Circes;

Ne fluxis modo crede bonis: quin ardua caelo

Tolle caput, sanctumque genus, cognataque nosce

Sidera, coelestesque satus; unde aurea prodis

O stirps, aut in quos iterum reditura crearis.

600

Non hic certa domus: magni plaga lucida caeli

Te vocat, expectatque; et iam patria astra reposcunt.

O pater (hic fidus tandem excipit ore Lyaenos)

Olim ego Graiugenum, Romanorumque per ora

Haec monumenta virum passim volitare frequenter

605

Audivi; quae cuncta animo, simul ipse volutans,

Spes hominum mecum saepe indignabar inanes.

At tu, si quid habes certi, si qua est via caecis,

Qua bona vera animis optato agnoscere detur,

Ede, pater; tantique operis succurre labori:"

610

Annuit; extemploque heros sic deinde loquutus.

Vnum adeo (nec cuncta vacat memorare profecto)

Hoc tantum cape: missa aliis iam caetera sunto.

Haud aegre invenies virtutum effulgere signis

Queis visum est coeleste bonum: nam quicquid acerbi,

615

Quicquid terrifici, quicquid miserabilis usquam est

Exitii, non iam exhorrent, ubi vivida virtus

Coelestes animos opera ad praeclara vocarit

En patriae nutant dubiae res: ilicet adsunt

Hinc Decii; in flammas ruit illinc Mucius audax;

620

Et ponti intrepidus Cocles defendit Hetruscos:

En acies stratae, devictaque gloria belli

Occidit: exardens, et magnae prodigus ultro

Mox animae Paulus, morti se devovet atrae,

Nimirum hi fortes: nec deerant, provida magnos

625

Queis tunc mens animos valido sub corde regebat;

Quosque fides, sanctique decus coeleste pudoris,

Quos pietatis amor, cultus quos fecerat aequi

Apprime insignes, et relligione verendos.

Ergo his perpetuos quis non addicat honores?

630

Quis neget egregiis coelestia praemia factis?

Non ita, ne (moneo) tu rere id: gloria quando

Ardua nequicquam sese horum attollere caelo;

Sed deiecta solo proclivi serpere cursu,

Voce hominum, contenta cani, plausuque foveri,

635

Iam vero optato quo tandem fine quiescam,

Da placidas aures, atque haec mea percipe dicta,

Sunt geminae, quibus alta solo vestigia presso

Defigunt, quibus et captant bona turbida, plantae:

Sunt totidem umbrantes humeros quibus aethera tranant,

640

Exsuperantque cavas nubes, virtutibus alae.

Sublimem his mutae exercent tacitaeque volatum;

Donec sidereos tractus, sedesque beatas

Vi multa arripiant. Quo postquam tramite longo,

Delatae aeternisque bonis, soliisque potitae

645

Optatis, constant, matura silentia cantu

Rumpunt, aethereoque exsolvunt vota Parenti

Suspenduntque tholo exuvias, tumulisque trophaea

Constituunt sacris, onerantque altaria donis;

Exemptaeque malis, durisque laboribus, et iam

650

Nequicquam incursu fortunae, aut turbine rerum

Quassandae, errores despedant aethere ab alto

Indignos hominum et casus miserantur iniquos.

Et tunc ignavi mortales carpere durum

Vsque adeo cunctamur iter, qua praevia laeto

655

Effulgens vultu vocat alta ad sidera virtus?

Et fugimus, caelo per quos via certa, labores?

Et, quae fida offert dux, praemia temnimus ultro?

Vltro ignominias nobis arcessimus atras?

Ah! vitae exactae pudeat, gens o bona, tandem,

660

Aligerae iam scande leves, age, concita bigas

Virtutis; vacuasque alte molita per auras

Lora manu, tacitos exerce muta volatus.

Neve dehinc pedibus terras devexa per imas

Curre iter: at magna tantum duce sidera forti

665

Congressu pete; et ingentis sacra ostia caeli

Praedatrix irrumpe boni, sedisque beatae:

Vnde voluptatem irrissam, secura malorum

Arce sedens tuta, iam tum ore immane frementem,

Bacchantemque animo, et frustra sua damna gementem,

670

Despectare queas; Stygis unde horrentia subter

Moerentis vada, Cocytique tumentia Iuctu

Stagna, Acheronteique ardentes gurgitis aestus

Cernere erit: quo sontum animae, turbaeque nocentum

Fulmine deiectae immani, flammantibus undis

675

Pendunt supplicia, et iugi torrentur in igne.

Hoc iter heroes longum sermone levarant.

Et iam finis erat dictis: delubraque Divae

Haud longe apparent simul improvisa potentis.

Vix introgressi, et Superos de more precati,

680

Cum subito occurrit comitum laetissima pubes;

Excipiuntque patrem, et subvectum molliter ulnis,

Sub penetrale ferunt, fessumque ex ordine curant.

Et iam sidereis postquam fulgoribus artus

Accensus gressuque tremens, et debilis aegro

685

Franciscus pater Hetruscis decesserat oris,

Bis Titan, retro cursu flammante reductos,

Liquerat Aemonii glacialia sidera monstri;

Bis tumidum radiis Cancrum lustrarat anhelis;

Et quater umbra ierat luci par nigra diei;

690

Parque hominum sopita quies quater acta labori:

Cum Genitor Divum, et sumni Regnator Olympi.

Innixus solio stellanti luce corusca,

Totus amore flagrans, et laeta mente serenus,

Aetheraque illustrans vultu, media arce sedebat;

695

Perpetuumque dabat cursum lucentibus astris;

Et rerum vitas animo fundebat ab alto.

Cui Natus: "Me, me o Genitor nunc ipsa vocat res:

Nunc et tempus adest (tibi enim iam cognita primum

Summa omnis rerum, et miri sententia facti)

700

Signiferi tandem quo dura incommoda nostri

Adspiciam; atque acres miserans per membra dolores

Languida serpentes, praesens mitescere cogam.

Tu, Pater (hoc matura dies, hoc postulat heros

Iam tempestivus caelo, viden aeger ut annos

705

Iam binos mea signa ferat? Modo numine votis

Cede meis facili: heroem da solvere nexus

Mortales: duros da iam exhaurire labores:

Da puram, insontemque animam iam pondere molis

Terrenae exutam, convexa revisere caeli,

710

Et laetam augusta nobiscum hac sede potiri,

Opportuna peto: sine, me hoc modo posse petentem

Prosit eum mihi iam similem haec mea signa tulisse,

Filius haec:" contra cui mox Pater, oscula libans.

Aeternoque fovens gremio, amplexuque choaerens,

715

Intulit. An ne tuas vires quiccquam effugit usquam,

Nate? Quid hoc precibus tantis onerare necesse est?

Quid fato addictum petis? Opperiuntur amatum

Heroem magni dudum alta palatia caeli.

Ergo, age (quando amor is tibi nunc, ea, Nate voluptas?

720

Est animo) i, tecum sublimem tolte per auras

Indigetem: siste huc altum, et bonus infer Olympo:

Imo, acies (si quando) omnes nunc instrue gentis

Aethereae; laetis quae te comitentur ovantes

Ordinibus; quae voce canant facta inclyta magni

725

Signiferi: ceu, post pugnata, evictaque bella,

Post rapta arma virum, exuviasque, hostesque subactos;

Magnanimos reges turbae, populique, patresque,

Laetitia exciti, et ludis, plausuque frementes,

Attollunt caelo, et claros dant ire triumphis:"

730

' Talia sidereus Genitor: vox aethere toto

Interea rumore sonat, spargitque secando

Laetitiam superis, caelique alta atria complet,

Scilicet audierat Volucrum gens affore tempus,

Quo tandem, insignis stellis fulgentibus artus,

735

Astra Subasaeus conscenderet arduus heros,

Conciliis superum decus, atque honor additus ingens.

Ergo omnis toto legio fremit excita caelo

Alituum, laetumque sonat; stellantia passim

Tecta novis fervent studiis. Tum regia Proles,

740

Aeternoque aequaeva Patri, fidum eligit omni

E numero Volucrum; breviter cui talia mandat.

Et rupes Tarpeia tibi, rupisque columna,

Magna Iacobe, olim nota est. Ego, donec utramque

Adspicias, te nulla quies, mora nulla volantem

745

Praepediat; Iucus nec te Soractis amatus

Detineat celsi. Cursus dehinc fine potitus,

Mox decus Ausonidum, specimenque insigne pudoris

Divini, his tantum praeclaram heroida dictis

Alloquere: I, mater, festina, Subasida terram,

750

I, pete, Francisci funus structura supremum.

Rex tantum: zephiros cursu praevertitur Ales,

Et sublimis adhuc medium verrebat inane;

Cum iam deiectas Capitoli despicit arces,

Tum vero devexus iter declinat, et imum

755

Turbineo flexu descensum, et nubila gyris

Circinat obliquis; Iacobes ardua clarae

Donec tecta volans stringat plaudentibus alis.

Ventum erat ad castas sedes: incognitus alto

Infert se thalamo: matrem hic (venerabile visu)

760

Conspicit egregiam; haud quicquam sub pectore curas

Degeneres versantem, animo aut quid vile putantem.

Tantum autem arcano fruitur taciturna deorum

Colloquio, et Patrem compellat mente supremum.

Tune ergo his (neque enim. effigie, sed voce fatigat

765

Ales eam) sese iussis onerarier audit.

Laetus ad aetheream (mora parva) Subasius heros

Tendit iter sedem, et terrena mole solutus

Spiritus, Eois mox sese interseret astris:

"Tu ne dissimula, neu magno defice amico:

770

Busta etenim te sancta vocant, supremaque poscunt

Funera: (tolle moras) ades obsequiosa sepulchro:

Non hominum canit haec; divum sed nuntius affert,

Sic monet, effugitque Ales, monitamque reliquit.

Hi motus caelo. Terris memorabile nomen

775

Francisci simul effulget, simul ora Subasi

Omnis ovans heroa canit: templa alta resultant

Concentu, precibusque: omnis calet ara Sabaeis

Messibus, igne micat, libisque, et floribus halat.

Vna autem ante alias splendet, praeque omnibus una

780

Reginae divum fervet conventibus aedes.

Iamque Subasaea cives ex urbe frequentes

Saepe aderant: unaque viri tantum unius omnes

Conspectumque inhiant, et inusta insignia membris

Divina ingenti contendunt cernere amore.

785

Nec minus excitae vicina per oppida gentes,

Foemineos coetus, puerosque, chorosque puellarum

Ore manuque viri lustrandos, undique ad aedem

Trasmittunt Divae, et votis sacra tecta frequentant.

Et iam Rex superum, structis de more choreis,

790

Maturabat opus; decora immortalia ab imo,

Conciliis divum, et summo iam debita Olympo,

Secum una aethereis vecturus ad astra quadrigis.

Ergo aderat tempus non eluctabilis horae,

Quo Parcae niveis pensis extrema legebant

795

Stamina Francisco. Confestim praescius ille

Agnovit fatum, atque animo exsultante recepit

Spes immortales, felicisque otia vitae.

Tum vero has, orans, effudit ad aethera voces:

"Magne hominum, divumque Parens, Sator optime rerum,

800

Tuque una aeterni Proles, aequaevaque Patris,

Et vos Alituum cunei, indigetesque beati;

Accipite, oro, hodie Franciscum extrema loquentem,

Et date, quaeso, meis devexas vocibus aures.

Si vacet, et sontis numero comprendere noxas

805

Pergam animae, si quam saepe olim perditus ipse

(Nam neque erat tecum concors mea caeca voluntas,

Nec virtutis iter meme tunc ire iuvabat)

Ore profanarim tua iussa, exorsus ab alto

Principio referam memoremque infanda meorum

810

Pressius ausorum, et veteris contagia vitae;

Quis fandi modus? aut quo tandem fine quiescam?

Et tamen, o Genitor, nec tu das sanguine poenas

Me luere immanes; nec crimina tanta reposcis,

Quae meminisse pudet, mens quae sibi conscia facti

815

Nunc horret, culpatque adeo refugitque. Sed o iam

Discite, mortales, quo me pia numina tollant,

Vnde vocent, quae deinde parent, quo laudis honore

Dignentur. Si qua innumerae decus agmina gentis

Magna ferunt ducibus, nostros aequare triumphos

820

Quis valeat? nostro quae sese gloria regno

Componat? vires nostrae quis provocet urbis?

Stant vi fixa sua fundamina trina, superque

Moenia consurgunt, et propugnacula circum

Horrecscunt: heroes ab aggere mille coruscant,

825

Aeratisque micant peltis, atque ensibus omnes

Fatiferis, martis turba haud ignara cruenti.

At non haec nostro, o Genitor, quaesita labore

Fama; meis non partus honor nunc viribus: auctor

Tu tantorum operum: Soboles tua muneris huius

830

Servatrix: spectator ego, attonitusque novarum

Mirator tantum rerum. Nunc (ordine quando

Has sortes, Pater, ire iubes, ea volvere fata)

Ecce extrema dies meme petit: ultima Parcae

Non exoratis manibus nent fila severae.

835

Tu vero has gentes, quas indiga ad arma vocavi,

Adspice nunc, et dexter adi; rege numine fausto;

Infandisque malis quondam hos pius eripe coetus.

His Patrem aethereum placat, gnatisque precando

Ipse suis veniam exposcit: quos deinde vocatos,

840

Assuetum in morem, sese coram ordine sistit;

Atque ultro extremum dictis affatur amicis.

O socii hac me me (quo non optatius ullum

Munus eat) suprema dies spirabilis aurae

Luminis afflabit tandem: sol ultimus hic me

845

Luce petet: iam iam non eluctabilis urget

Hora levique umbra obnubit vis aspera fati.

Nec temere id, nec spe mea mens frustratur inani

Me, magni presaga boni: quippe alta laboris

Me palma exhausti vocat: immortalia tempe

850

Expectant caeli: iam tum palatia cerno

Agmina caelicolum, descensumque aethere ab alto

Ordine perpetuo et miro properantia cursu.

Sed quid vestra dolor (video namque atra repente

Nubila consedisse oculis, et tristibus umbris

855

Noctem importunam vultus texisse serenos)

Corda acer subiit? Quid vos laetabilis angit

Discessus, gemituque adeo contristat amaro?

Turbida non me Orci facies, non ferreus horror

Exterret lethi: iuvat ire, extremaque vitae

860

Sponte lego: mihi parta quies; salis acta procellis

Nostra diu puppis portum subit: anchora durum

Prensavit scopulum, atque unco tenet improba morsu.

Desinite o meme lacrimis, atque omine tristi,

Desinite et laetos simul incestare triumphos.

865

Nunc vero (neque enim vos longa ambage rnorabor,

Nec fandi vis aegra queat) suprema loquentem

Percipite; atque animis penitus mea figite dicta;

Perpetuaque manu transcribite coetibus olim

Venturis nostrae gentis; pereantque cavete.

870

Ardua sidereas quae nos via sistit ad arces;

Nos nisi per duros calles, clivosaque saxa

Aurea tendit iter virtus: hac ire necesse est

Vos duce; praecelsi montis si culmen amatum

Exsuperare iuvet, sedesque intrare quietas,

875

Et demum optatis dulci stabulare sub umbra.

Nec vos interea seges hic Lernaea laborum

Terreat exsurgentum neve horrescite casus

Innumeros: praefulget enim, passimque malignos

Emollit dux ipsa aditus et praemia monstrat.

880

Ipsa eadem, foribus residens fidissima caeli

Portarum custos, venientes accipit ultro

Felices animas; functosque laboribus astris

Inserit heroas, claroque immittit Olympo.

Quin et me, vestrum superet quo tutius altum

885

Quisque iter, audistis pridem mandata ferentem;

Haec illesa animis, moneo, servate volentes;

Et nostris, dum fas, parete hortatibus. Instat

Debita cuique dies, et inevitabile tempus

Imminet interitus cunctis: stat ferrea Clotho

890

Surdum opus intorquens, cogitque, trahitque morantes,

Ne vero res dura animos, angustaque frangat;

Neve horrens vexet cultus, tenuisque supellex.

Imo, felices, iterumque iterumque beati,

Noscere si curae vobis sit munera, quae iam

895

Aurea paupertas fundet! Nempe hac duce quondam

Bissenum manus heroum, coelestia Regis

Aetherei signa attollens, validaque per orbem

Alta ferens dextra, bissena sedilia caelo

Et peperit tum dura sibi, et modo parta triumpho

900

Laeta tenet claro, totoque exsultat Olympo.

Non ergo haec eadem vobis regina parabit

Praemia? num tantum vobis, infida, negabit

Proventum et vestras vacuis spes ludet aristis?

Imo ubi diva potens, eadem et fidissima regni

905

Dux nostri, ore diu vestro, cultuque per orbem

Fulserit: emeritos vos blanda attollet ad altas

Continuo sedes, et tuta sistet in arce.

Eia ergo, o socii, promissis fidite divae:

Neve mihi volucres sopito haec fingere somnos

910

Credite: numine agor, versoque in pectore numen:"

Dixerat haec: et iam per languida membra refusus,

Frigenti serpit dolor altius, et vetat horrens

Plura loqui: tantum lustrat pia dextera coetus.

Tum vero somnus fluitantia lumina condit

915

Pacatus: mors purpureo consedit in ore,

Terrore exuta, et placida congesta quiete.

Quantus, Bistoniae cum primum, vere reverso,

Phoebeae rutilo percussae lampados igne

Aut tepidis zephiri spirantis leniter auris

920

Incaluere nives, praecelsis liquitur humor

Montibus, et valles praeceps decurrit in imas:

Tantos demittunt humentia lumina rivos

Natorum; sic in lacrimas it turba profusas;

Frigentemque patrem gemitu circumstat amaro.

925

Ecce autem, regemens dum sic penetrale tumultu

Miscetur tristi resonantque sine ordine voces

Luctificae, natis, et foemineo comitatu

Stipata, et sacri feralia rite sepulchri

Dona ferens, Iacobe aderat: namque (haud mora) postquam

930

Praepetis audierat coelestia iussa ministri,

Anxia, funereis opibus, de more, paratis,

Longum herois iter brevibus transegerat horis.

Ergo improviso Romana gementibus illis

Coram adstat mater: corpusque exangue iacentis

935

Vt primum vidit patris, irruit incita, et atrum

Incumbens gemit. Ac veluti Bethana virago

Aetherei quondam vestigia sacra Magistri

Ore, sinuque fovens, largo moestissima fletu

Lavit; eam interea tacitis incessere dictis

940

Aemulus, atque ignominia damnare pudoris

Sic patris exanimi parcentibus Ausonis ulnis

Stellantes complexa pedes, atque oscula figens

Humida inexhaustos gemitus dat pectore mater.

Tum lentam sese, quamvis properaverit, amens

945

Incusat, tardosque accessus increpat ultro:

Nec non visa refert, divinaque iussa renarrat,

Hic vero (immitis quamquam dolor omnia turbat,

Muniaque abrumpit gravis exequialia luctus)

Intenti comites, funebre ex ordine curae

950

Queis sacrum instruere est, fervent, moestosque paratus

Vrgent ardentes. Ac primum sedis honestae

Delecto hospitio, suggestae molis in auras

Educunt tumulum, et sacrato carmine signant;

Fulgentemque crucem formant, notissima divo

955

Arma, virumque suis stellantem insignibus addunt.

Parte alia, puro latices e fonte petitos

Aere cavo excipiunt olii, domitosque calore

Flammarum expediunt, et corpus flumine purgant.

Cesserat has inter curas e corde parumper

960

Iam matris dolor; et tristem vis reddita mentem

Excierat. Tunc funereum iubet ocyus omnem

Ornatum afferri; vestes, funalia, odores,

Vela, torosque leves. Tum membra exanguia mollis

Carbasus obnubit, tenuique involvit amictu:

965

Mox vero Assyriis respergunt roribus artus,

Coryciosque imbres, et odora opobalsama vergunt,

Verque Arabum fundunt: Cinyreidos illita guttis

Vela Palaestinis super immaduere fluentis.

Defletum, hic corpus molli imposuere pheretro;

970

Vltro humeris proceres cui mox subiere recurvis

Grande ministerium. facibus longo ordine coetus

Fulgent accensi, et flammis late omnia lustrant.

Vt ventum ad tumulum, in medio statuere pheretrum

Et circum ad cantus patres de more coacti,

975

Felici misere animae felicia honoris

Munera supremi, aeternamque dedere quietem.

Inde animo, linguague gravis, maturus et aevi

Bernardus dextra corpus ter lustrat; et unda

Spargit ter pura; ter flamma, et thuris odore

980

Rite vaporatum, sacrata contegit urna,

Rex vero aethereus, cum pridem in limine vitae

Luctantem heroem caelo spectasset ab alto;

Longius haud passus crudos saevire dolores,

Aligerum ingenti circum stipante corona,

985

Vltro se placido lapsu demiserat: et iam

Haec, instans olii supra caput, ore sereno:

"O vita, magnis defuncte laboribus, ecquid

Agnoscis me? Agnosce: oculos nunc exere laetos.

Adsum equidem, toties olim promissa daturus

990

Gaudia: laeta dies eadem, et suprema, quieti

Haec te perpetuae, et magno transcribet Olympo,

Tuque, anima o saevis iam pridem erepta periclis,

Solvere: quid cessas? terrena, age, vincula rumpe:

Molem linque gravem, sedesque attollere ad altas:"

995

Haec memorans Rex ore, manu iam pectus anhelum

Presserat: exsiliens mox illa, et frigida linquens

Membra, Deique sinus inserpens laeta per altas,

Condiderat sese penitus. Nec dehinc mora: bigis

Lllam sidereis vectam cum Rege Volucres

1000

Sustulerant caelo, et delecta sede locarant.

Ad Divum mancae laudis excusatio

Non potui, nec erat mihi fas aequare canendo

Te pater aequasti qui donum aequabile nulli.