Giovanni Pietro Astemio carmina 1

Testo base di riferimento: Claudia Zucchiatti, tesi di laurea Università degli studi di Trieste, 1971-72

Cura dell'edizione digitale: Barbara Zlobec

Altre sezioni


1.

Est soror et genetrix eadem mihi, dives egensque,

      Mortua viva eadem, quin pater ille et avus,

Filius et frater sum idem, natusque neposque.

      Fulmine, nec certe fulmine conficior.

5

Mortuus en vivo, vita formosus utraque,

      Dulcis Acidaliae cura gravisque dolor.

 

2. ad Cornelium Frangipanem,
dum Brixiam ire recusaret

Commoda contemnis, claros contemnis honores

      Ne pereant miseri, te statuente, rei.

Macte pie hoc facto: sic te fecisse decebat

      Qui solitus trepidis consuluisse reis.

 

3. ad Thomam Coloretanum scabie laborantem

Dum scabiem pellis, quae corpus adederat omne

      Vt redeat membris iam suus ille vigor,

Aspice ne peior scabies mentem occupet, algens

      Desidia, hinc animi ne cadat ille vigor.

 

4. de Patriarcha Aquileiensi

Pastores, clausos stabulis educite tauros,

      Ducite lanigeros in sua prata greges.

Non dolus invadet saevarum aut ulla ferarum

      Vis pecudes campis, laeta Aquileia, tuis.

5

Barbarus hinc custos, hinc stat Grimanus, uterque

      Vim pellet fortis insidiasque vigil.

 

5. in obitum Francisci Sauroniani: viator, custos

Viator

"Quae manus illa virum est quae nigris vestibus urbem

      Lustrat et assiduis fletibus ora rigat?"

Custos

"Iulia gens haec est, patrem quae luget ademptum,

      Quae patri tristes solvit et inferias."

Viator

5

"Quisnam erat ille pater?"

Custos

      "Franciscus."

Viator

                                                                              "Quo genere ortus?"

Custos

      "Sauroniano stemmate prodierat."

Haec dixisse sat est, memorabunt plurima tanti

      Hic passim cuncti nam benefacta viri.

 

6. in eiusdem obitum

Ne mirere graves iteret quod Patria questus:

      Occidit heu Patriae nam pius ille pater!

 

7. Leonardus Istinianus de recuperata valetudine
patris sui Laurentii ad Phoebum

Quod mihi mortifera confectum tabe parentem

      Servasti, medicae Phoebe repertor opis,

Hanc tibi nunc laurum pono: hac ego tectus et arcu,

      Et citharam saepe et tot tua dona canam.

 

8. in laudem nostri Pontis

Pontius e patrio me fonte abduxit in urbem

      Iustitiam et canam duxerat ante fidem.

Qui liquidi fontis grato te proluis haustu,

      "Pontia perpetuo" dic "bona lympha flue!"

5

Qui bibis hos latices, Ponti bona cuncta precare:

      Ille dedit medio prosiluisse foro.

 

9.

Hospes ades puroque sitim restingue liquore,

      Aptior haec nulla est unda futura tibi.

Cum bene sedarit fessum te argenteus humor,

      "Perpetuum" dices "Pontia lympha flue!"

 

10.

Surripuit volucri pullos immitis arator

      Et subito raptos impius ille necat.

Mater agens soboli quaesita alimenta reportat

      At vacuus caro pignore nidus erat.

5

Ter circum volitat, ter se tenet aegra tremensque;

      Hinc super exstinctos victa dolore cadit.

Quanta bonae volucri pietas! Quam saevus arator!

      Ah pudet! Est homine mitius omne genus.

 

11. ursa praefertur Antaeae

Quanto supremus terra est sublimior orbis

      Floribus et quanto sidera clara magis,

Quanto caelitibus maius placuisse beatis,

      Quam paucos forma detinuisse viros,

5

Antaea tanto, crede, est formosior Vrsa,

      Vrsa polo lucens, Vrsa adamata Iovi.

 

12. de Antaea et ursa

Turrum Antaea bibit, patrium colit Vrsa Timavum,

      Vtraque sueta oculis urere mille procos.

Notus erat late Turrus lateque Timavus;

      Sed mage nunc nympha clarus uterque sua.

5

Altior at quanto pleni fluit unda Timavi,

      Antaea tanto pulchrior Vrsa nitet.

 

13.

Cur Antaea tibi diae praeponitur Vrsae?

      Bella quidem Antaea est, pulchrior Vrsa tamen.

Si mihi non credis, credas vatique Iovique.

      Haec torquet vatem torsit et ante Iovem.

 

14.

Vrsa nitet caelo, duris Antaea rubetis.

      Illa nulla dies, hanc brevis hora rapit.

Vrsa capit superos, homines Antaea. Quid audes

      Sideribus fluxas antetulisse rosas?

 

15.

Antaea lucens flosculus,

Colore ridens aureo,

Odore suavis optimo.

Est Vrsa sidus candidum,

5

Caelo decus quod tenebras

Suo nitore disicit.

Quae sit prior? Quae pulcrior?

Flos, stella ne omnes iudicent.

 

16.

Aureos mihi, candide o Ronelle,

Pergis mittere et usque me obligare

Tuis officiis. Quid ipse reddam

Tibi? Caelicolas colens rogabo,

5

In dies mage ut auro et ipse abundes,

Auro nec stupeas fruare at auro

Firmo corpore, firmiore mente.

 

17. in obitum Perinnae Cichinae sororis,
Georgius Cichinus, epitaphium

Templum hodie Christi genetrix de more reviset

      Aeque sacra nati pendula menbra cruce.

Surge, soror, tenebris animi cum nocte fugatis,

      Post dominam, ad templum sedula carpe viam,

5

Neu timeas inde alta poli convexa subire:

      Sol tibi, divino lumine, pandet iter.

 

18. in eiusdem obitum, aliud epitaphium

Alma Venus lucem profert, qua maximus auctor

      Christigenum nobis a Patre iussus obit.

En sacra, dilecta soror, cruce brachia pandit

      Inque salutiferum te vocat ipse sinum.

5

Nosce Deum subito praesenti numine plena

      Cum Christo credas, dulce Perinna, mori.

 

19. in eiusdem obitum epitaphium,
Ioannis Baptistae Florii

Hic posita est quae fida fuit, quae casta marito

      Quaeque pudicitiae nomina clara dedit.

Vmbra petit Manes, mors nam indignata peremit

      Hanc, quae servavit cum pietate fidem.

 

20.

Pastor avis fetus, mater se perdidit ipsa:

      Hinc pietas, illic constitit impietas.

 

21.

Vt vidit volucris pullos pastore peremptos,

      Ah super examines decidit exanimis!

 

22.

Impius exstinxit volucri sua pignora pastor,

      At pia se exstinxit pignoribus genetrix.

 

23.

Rusticus abstraxit nido sua pignora matri

      Et subito immiti perdidit illa manu.

Ecce redit volucris pullisque loquacibus escas

      Ingerit, at nusquam garrula turba sonat.

5

Mater agens repetit nidum, frondesque locumque

      Et sobolem tristi carmine maesta vocat.

Luce bona atque alio volucris dignissima caelo,

      Vive diu leto nobilitata tuo.

 

24.

Dum circum volitat, maerens dum singula lustrat,

      Conspicit ah dura pignora rapta manu!

Tunc subito sistit tremulum stupefacta volatum

      Seque super sobolem proicit ipsa suam.

5

Sponte cadit mater natis frigentibus, ipsa

      Sponte comes nigrum per Styga carpit iter.

 

25. in mortem uxoris

Quid nostri sociam lecti lugetis amici?

      Illa deum vivit consociata choris.

Me me lugete exstinctum, quem deserit heu heu,

      Cum tribus hic natis, cum gemitu et lacrimis.

 

26. ad Cornelium Frangipanem

Seu media, in salsis quae surgit fluctibus, urbe

      Eloquio mulces concita corda patrum,

Sive per Alpinas rupes praeruptaque saxa

      Rhetorum celerans tendis adire duces,

5

Sive per apricos colles et amata vireta

      Quae patrius liquidis irrigat amnis aquis,

Sive aliud peragis, properas sistisve redisve,

      Te sequor, occultus sum tibi mente comes.

 

27. ad eundem

Hos laetos semper fecundo palmite colles,

      Terrarum haec altis edita verticibus,

Has gelidas valles, haec antra virentia musco,

      Has liquidas Turrus quas agit almus aquas,

5

Haec bene culta arva, haec nemora, haec mollissima prata

      Musa colit, dulci carmine, Musa beat.

 

28. ad eundem

Corneli, occideras nisi opem tibi amica tulissent

      Numina, collapsi pondere pressus equi.

Di te servarunt, ne tecum haec cuncta perirent:

      Suada, lepos, Charites et chorus Aonidum.

 

29. in obitum Petri Frangipanis

Hic situs est Petrus Frangi cognomine panis,

      Nobilis et proavis, nobilis et sobole.

Quae ruerint artes hominis, qui in pectore sensus

      Mille docent animi pignora clara boni.

 

30. in eiusdem obitum

Abstulerat carum natis mors invida patrem,

      Cum soboles miserans rata parentis ait:

"Conemur facinus semper memorabile: nobis

      E tenebris studium sit revocare patrem."

5

Et subito ex atra Petrum Cornelius urna

      Spirantem sacro carmine restituit.

Prosper idem facturus erat, sed solverat unus

      Et mortem et noctem, qua tegit illa viros.

Si ferro exsangues redeant in luminis oras,

10

      Invicto et Fabii viveret ense pater.

Felix prole tua, prolis virtute beate

      Qui moriens vivis longius et melius.

 

31. in eiusdem obitum

Eripuit patrem morti Cornelius ipsi,

      Haec pietas nato, haec digna parente luit.

 

32. aliud

Exstinctus genitor nati virtute revixit;

      In patrem natos sic decet esse pios.

 

33. in obitum Lucretiae Strassoldae

Flet mater natam, uxorem vir, pignora matrem:

      Tres miserae flentur, sed tamen una cadit.

Vna cadit, sed in una est mater, filia, coniux.

      Hic lacrimas miscens vir, soboles, genetrix.

5

Et merito miscent lacrimas vir, pignora, mater:

      Optima nam coniux, filia, mater obit.

 

34. in eiusdem obitum

Si modo fas vitam vita pensare, redires

      Strassolda interitu casta redempta tui.

Si liceat matri natam revocare sub auras,

      Spirares, matris nata reducta nece.

5

Sed tua par pietas in utrumque, Lucretia, vivens

      Morte tua matrem, morte virum revoces.

Tanta viri et matris pietas soletur ademptam

      Et matrem atque virum tam pia virgo tenet.

 

35. in eiusdem obitum

Dum paris heu subito raperis, Lucretia, fato!

      Luce puer fruitur, luce cares, genetrix.

Deseris heu natos, heu matrem deseris aegram

      Et moriens maestum deseris ipsa virum!

5

"O utinam vitam vita pensare liceret!

      Viva fores uxor, filia viva fores",

Sic lacrimans clamat vir, questu e pectore rupto,

      Sic iterans clamat flebiliter genetrix.

Tolle graves questus, vir, mater, tolle querelas:

10

      Viva tibi est coniux, filia viva tibi.

Ornarat terras tot claris dotibus olim,

      Caelicolum lucet nunc nova forma choris.

 

36. in eiusdem obitum

Mater, nata, uxor natos matremque virumque

      Deserit et lucem luce carens aperit.

Mater, nata, uxor natis, genetrice viroque

      Non eadem est, est eademque simul.

5

Tres simul abripuit mors immatura, sed hae tres

      Vna est; atra tribus mors, tamen una perit.

 

37.

Est collis fausto Coryleti nomine dictus,

      Fertilior cunctis collibus et potior,

Non quod fecunda surgant hic fronde nuceta

      Aut nemus omnigenis fetibus eximium,

5

Sed quod proveniat seges hic invicta virorum,

      Quos iuvat et Musas et fera bella sequi.

Et quod succrescant hic formae dote puellae

      Egregiae et sanctae flore pudicitiae,

Vt modo quae fulvo longe formosior auro

10

      Fulvia Strassoldo rite locata viro est.

Altera quae antiquo Lavinia nomine dicta

      Quod mores prisci temporis haec referat.

Ede diu tales, collis dis care, puellas,

      Ede diu tales, collis amate, viros.

 

38.

Restituit prope iam lapsas Abstemius aedes

      Saxa humeris gryllus musque tulere suis.

 

39.

Errarunt profugae longum per devia Musae,

      Barbarus ut propriis finibus expulerat,

Cum tandem enectaeque siti fractaeque labore

      Incertum subito continuere gradum

5

Qua vagus intonsis Turrus de montibus exit

      Et properat liquido per loca plana pede,

Hic, captae facieque loci caelique nitore,

      "Haec miseram" clamant "finiat hora fugam!"

Tum veteres renovant blando modulamine cantus

10

      Et reparant error quas lacerarat opes.

Ex illo est sacer ille nemus, sacer ille recessus,

      Ex illo solito est clarior ille locus.

 

40. ad Venerem

Sancta Venus, precibus si quando tangeris ullis,

      Accipe nunc facili, quas moveo, aure preces.

Seu mage placaris donis et honore sacelli,

      En tibi iam nostra est ara dicata manu.

5

Cara mihi ante alias, subito est avulsa Perilla

      Atque anima est una pectore vulsa mihi.

Non possum dulci, fateor, procul esse puella

      Et meliore simul parte carere mei.

Scis, dea, quam dubiis infelix iacter in undis,

10

      Redde mihi dominam vel mihi redde animam.

 

41. ad canem

Delicium dominae atque meum, formose catelle,

      Fide diu dominae, fide catelle mihi,

Dum cupide obscurae noctis iam iungitur umbra,

      Comprime latratus, eia age, blande tuos!

5

Imprudens laedis quorum tibi gaudia totque

      Deducis quos tu composuisse velis.

At gemino amplexu vincti cum nexibus arctis

      Stringimur atque animas cum bene miscet amor,

Si quos audieris strepitus, tunc vocibus insta,

10

      Ne quis nos subitis opprimat insidiis.

 

42. Hieronymi Amalthei

Te moriente, Tryphon, caelo sol decidit et nox

      Orbata est astris, te moriente, suis.

Haec cineres tegit urna tuos at Fama superstes

      Semper ad Eoos ibit et Hesperios.

 

43. eiusdem

Mirabar qua Galla rubum sibi velleret arte

      Cum, latitans in me, spicula torsit amor

Eque sinu exsiliens quod sentis perdite Damon

      Non alio dixit Paeone vulnus eget.

 

44. eiusdem

Et calathum et molli vibrandos pollice fusos

      Quosque tibi invideat caerula Doris, acus

Mane domum referes, si cari in saepta Lyconis

      Te referent sero vespere, Galla, pedes.

 

45. de Bembo

Laetus abit Bembus, cui longum contulit aevum

      Vita sed aeternos mors dabit aequa dies.

Res nova, res mira est, post mortem ut mortuus annos

      Plures, quam vitae tempora, vivus agat.

5

Nil mirum est abeuntem Bembum vivere plus quam

      Vivum, nam virtus inclita nulla perit.

 

46. Beltrami Calderini

Romulidum decus et fulmen Sertorius atro

      Indigni heredis vulnere victus obit.

At noster summa virtute insignis et armis

      Pro dolor Euganeis praecipitatur aquis.

5

Illum Mars fovit, sed primo flore iuventae

      Istius invisa est gloria vera Deo.

Ille foris tantum clarus, at noster ubique;

      Ille hominis dextra concidit, iste Dei.

 

47. in Danielem Cichinum extinctum

Tota domus te maesta gemit sine fine peremptum,

      Te Patria amissum flebile maesta gemit,

Te quoque longinquae lugent tot milia gentes,

      Nam domui et Patriae carus et hospitibus.

5

Aucta domus virtute tua est, Patria aucta decore:

      Largus opum hospitibus, commodus unus eras.

 

48.

Pastor ego, mea cura greges et pascua, fagos

      Has inter vita liberiore fruor.

Fistula divitiae imparibus mihi iuncta cicutis,

      Duritiem hac donacis pauperiemque levo.

5

Non tamen hinc spernas iuris servator et aequi

      Pastorem, pavit Phoebus et ipse gregem,

Phoebus amor superumque decus, cui Delphica tellus,

      Cui Cirrha assultat Thespiadumque chorus,

Tu quoque Iulea es, pater optime, pastor in ora,

10

      Nos tibi commissi par gregis una sumus.

Faginea haec igitur nostro tornata labore

      Pocula sume libens, inferiora animo.

 

49. in obitum uxoris

Dum paris obtecto sol se tibi subtrahit orbe

      Sed nitet in rutilis postmodo purus equis.

Dum cadis infelix uxor mihi deficit idem

      At numquam surgit clarus ut ante mihi.

5

Tu caelo aeterni nunc hauris lumina solis,

      Ipse hic in terris in tenebrisque gemo.

 

50.

Rex, vates pastorque fui, grege, carmine, sceptro,

      Pavi herbas, lusi numina, iura dedi.

Vates carmen, oves pastor, rex agmina duxi,

      Fortis avena, fides et tuba iuncta mihi est.

5

Quae lituo cecini, pastor arundine, vates

      Pollice, nunc Italis perlege picta modis.

Si pensare velis doctum ratione laborem,

      Pastor, rex, vates, Istria docta tibi est.

 

51. de Marchione Avale

Non vivam sine te, mi Brute, exterrita dixit

      Porcia et ardentes sorbuit ore faces.

Avale, te exstincto, dixit Victoria, vivam,

      Perpetuo maestos sic dolitura dies.

5

Vtraque Romana est, sed in hoc Victoria maior:

      Nulla dolere potest mortua, viva dolet.

 

52.

Summovi a liquidis malos poetas,

Malos, putidulos, inelegantes,

Bonos excipiens, colo ut meus est mos.

Quod si durius impotentiusque

5

Quis fert hendecasyllabos iocosos,

Ipse se illepidum et malum fatetur.

Tacete, o nimium graves poetae,

Tam durum strepitant et infacetum

Vestri murmura carminis, periclum

10

Vt sit ne fugiat vocata Nais.

 

53.

Si talem superi esse me dedissent

Et longe studii mei labores

Qualem me lepidae tuae Camenae

Fingunt, dum cumulant bonis trecentis,

5

Placerem merito mihi ipse et esse

Viderer mi aliquid. Sed, Hercle, abesse

Iam me sentio quae tu, amice, das mi

Quam tibi numeros bonos adesse.

Quare, quas tribuis, remitto laudes

10

Et sane nimias gravesque nobis.

Amorem accipio remunerorque

Pari ardore animi qui agit benigne

Me ut tot laudibus augeas colasque.

 

54.

Istos Lygdama lucidos ocellos

Qui iaces iaculantur intuenti,

Iaces, quae mihi iam cremant medullas,

Si usque mi liceat videre et usque

5

Tueri cupideque fixiusque,

Istos iam sine fine spectem et inde

Toto pectore stet bibisse flammas,

Flammas heu rapidas mihi fervidasque!

Sed dulces tamen et mihi expetitas.

 

55.

Cui trado veterem meum sodalem

Molesta implicitum gravique lite

Tuendum? Tibi namque tu clientem,

Et fide egregia, et movente lingua,

5

Defendis vehemens levasque damnis.

Quare nunc face mutuo pro amore,

Qui inter nos fuit, est, eritque semper,

Corneli, ut veteri meo sodali,

Valenti, lepido viro, modesto,

10

Praesto sis bonus, ut soles, patronus;

Hunc patrocinio tuo, hunc favore

Dignum atque hunc memorem probumque noscas.

 

56.

Quod, docte, numeris tuis venustis

Laudes colligis optimi patroni,

Cui cognomina lilia alba donant,

Quod sit candidus undecumque et usque,

5

Nil mirum benefacta nam trecenta

Musae materiam tuae ministrant.

Hinc laudes solitae, merae, trecentae,

Quas bono bonus ipse fers amico,

Quod feris studium quietis almae

10

Et quod consilium domus parandae

Commendas. Facile id tibi videnti,

Quid sit consilium, quies, decorum.

Quod colles Patriae meae propinquos,

Vstos immodico calore solis,

15

Arentes solitoque honore cassos,

Nec sui similes virore et umbris

Redditis, reparas facisque amoenos

Et quales medio virent Aprili;

Hoc magnum, hoc proprium tuae Camenae.

 

57.

Rector beate caelitum,

Qui sic amas mortalium

Salutem, ut almi Filii

Sancto cruore laveris

5

Peccata eorum, suscipe

Servi precantis spiritum,

Qui fretus unica tua

Benignitate, languidos

Artus libenter deserit

10

Vt alta caeli sidera

Petens, fruatur, optime

Pater, tua praesentia

Et sempiterno gaudio.

 

58.

O vinum, tenue, aureum, suave

Instar nectaris, o vinum deorum,

Vitae praesidium meae fugacis!

Cedant Paeonii tibi liquores

5

Et quidquid remedii salubrioris

Ostendit medicae repertor artis.

Iacebant lateris dolore membra

Semimortua, febris aestuabat

Vt fornacibus ignis; ipse plantas

10

Leti limina dura transferebam,

Cum tu, languidulos fluens in artus,

Caelestis liquor, et levas dolorem,

Et vitam mihi reddis. Ergo, docte

Damiane, tuum merum tuamque

15

Vineam, aureoli meri parentem,

Dulci carmine concinam, recepta

Vita dum superat mihi, et rogabo

Votis assiduis Deum quotannis,

Ne venti, pluviae siccitasve

20

Aut vis grandinis improbive fures

Laedant aureoli meri parentem.

 

59. in uxorem extinctam

Coniux infelix, coniux quae flore iuventae

In medio cadis et natos tristemque maritum

Deseris in lacrimis et perpetuo maerore,

Quid primum ipse fleam? Mortem properataque fata?

5

An me desertum subito in medioque laborum,

Quos ut te et possem parvos educere natos

Splendidius, patiens noctesque diesque ferebam?

An ternam prolem, communia pignora nostra

Expertem sensus, necdum sua damna videntem,

10

Matrem appellantem maternae et dexterae egentem,

Commissam misero patri manibusque alienis?

Deploranda tuae est fortuna brevissima vitae,

Quae celerans iam vix bis denos egerat annos,

Cum recti mores, gravius cum pectus et artes

15

Innumerae manuum et mentis florere parabant.

Difficiles post enixus partumque dolendum

Te, misera, ante diem crudelia fata tulere.

Dum paris obscuro sol se tibi condidit orbe

Certum argumentum occasus luctusque futuri.

20

Maerebant nati et lugubria verba canebant,

Tu quoque saepe tuos praedixti praescia casus

Dum modo maesta times suspecti tempora partus

Et modo in argentum per somnos ubera verti

Cernis, quae altricem infanti simulacra notabant,

25

Heu quaerendam argento pretioque parandam!

Sed bene tecum actum est: terra tenebrisque relictis

Et gemitu et precibus purgato pectore, caelum,

Vnde huc dimissa est petis iam candida diva.

Mecum ast ah mecum coniux crudeliter actum,

30

Qui cum sperarem longe meliora peractis,

Cum te formassem monitisque et moribus aequis,

Cum te, cum natis, cum nomine adauctus et essem,

Destituor te, te ad caelum revolante deosque.

Cui nunc cura domus? Cui rerum cura mearum?

35

Quae studiis fessum recreabit? Leniter iras

Quae mihi discutiat, varios quae pectoris aestus

Sedabit placidis verbis aptisque medullis?

Quaenam tranquillos mecum coniungere somnos?

Quae paret et mecum laetos traducere soles?

40

Ah miser, in viduo verso mea corpora lecto

Insomnis, maerens, curis obsessus amaris.

Non redeunte die redeunt mihi luminis aurae,

Non abeunte die redeunt somnusve quiesve,

Cum torpore dolor tabentia membra pererrat,

45

Excitat interdum Pauli vagitus inertem

Me oblitumque mei penitusque alteque dolentem.

Ah miserande puer! Non munera matris obire,

Ne patris abiciam, possum; vel bimulus aude

Ferre graves ictus aegraeque incommoda vitae,

50

Disce miser cara iam nunc caruisse parente.

Dum Paulum misereor, succurrit Lucia et atras

Ingeminat curas fletusque per ora profusos,

Lucia, quae sextum fuerat fingenda sub annum

Maternis studiis, maternis moribus eheu!

55

Lucia luce carens, amissa matre repente.

Hanc pia cura aviae sed nunc tamen educat at te

Parve Simo, deflende Simo, quae nutriet? Ipsa heu

Matris morte tuae prodis in luminis oras!

Tu lucem primum, postremum suscipit illa.

60

Poscebat matrem quaerebat et ubera matris,

Matris egens et lactis egens iam parvulus infans,

At nusquam mater, nusquam carae ubera matris .

Hinc gemitus matris morientis et ultima verba,

Hinc nati fletus tristes mihi verberat aures.

65

Numina, vos testor nil me sensisse per omne

Curriculum vitae quod me aeque torserit umquam.

Hinc satias vitae cepit me, hinc taedia lucis,

Sed vivo prorsus vitae dulcedine captus,

Ne moriens perdam immaturo funere natos,

70

Quos si destituam, pereant miserabile cuncti.

Vxor, iam felix uxor, caelestia templa

Quae colis et terras spectas secura iacentes,

Nunc divos precibusque piis votisque fatiga

Vt mihi labenti iam tantum roboris addant

75

Natorum ut causa valeam tolerare labores,

Vt nati crescant, ut honesto pectore firment,

Vt, cum iam grandes fuerint, ego mole solutus

Corporea superos et te, Benedicta, revisam.

 

60.

Vestra magis iuvet an possit, venerande Philippe

Et Commendune, ima iam mihi mente reposte,

Illa ingens, virtus, dubito, me (credite) iuvit

Plurimum et hoc omnes quos hic vinxistis amicos

5

Sincero, aeterno dulcique ligamine amoris,

Nam quos non iuvat et morum purissimus ille

Candor et argutae vestrae candor ille loquelae?

Nil facitis quod non sit pulchri plenum et honesti,

Nil quod dedeceat, quod non fecisse velitis

10

Contigit. Est generis splendor natalibus altis

Non tamen hinc animus contemptor, non tumor ullus

Quamvis et fortuna suis plenissima donis,

Fortunae tamen est tantae rectissimus usus,

Nec contenti istis longe meliora parastis,

15

Scilicet eximios diae sapientiae honores

Egregias et opes quas nullum oblitteret aevum,

Non fur surripiat, non hostis detrahat umquam.

Hinc sancti mores, purgata hinc pectora, sanus

Hinc animus semper tranquilla et pace quietus,

20

Hinc etiam fandi vis et cultissima lingua,

Quae seu res gestas prisca et monumenta virorum

Promit, seu leges, praecepta et commoda vitae

Explicat, Aoniis seu condita carmina in antris

Procinit arcana aut alta primordia rerum

25

Eruit oblectans arrectas detinet aures.

Nec minor utilitas quam delectatio nobis

Vestro e congressu nostris sermonibus orta est,

Nam recti facies et cunctis forma verenda,

Quae vestris factis et dictis viva vigebat,

30

Sic nos accendit, sic miro cepit amore

Vt mediis illam iam sensibus usque locatam

Gestemus velut et numen nunc rite colamus.

Hinc nobis studium vitae gravioris et omnis

Hinc odium vitii et turpis fuga concita culpae.

35

O si possemus vobiscum vivere, vestris

Quotidie institui exemplis et moribus aequis!

Quanta hinc commoditas nobis et quanta voluptas!

Quod licet absentes semper venerabimur immo

Praesentes animo semper spectabimus ipso,

40

Spectatos summo studioque et honore colemus,

Tum cultos recti ut normam exemplarque sequemur.

Vivite felices dis fortunantibus annos

Et nostri memores solide longumque valete.

 

61.

Carnorum, Abstemi, doctissima legimus ambo

Carmina, quae ingentis referens virtutis honores,

Praeclaro candore atque ubertate loquendi

Ornasti mage quam veris nos laudibus ambos.

5

Credo equidem voluisti una hac ratione docere,

Vir probus ac prudens, quales nos esse quibusve

Omnem operam studiis operam navare deceret.

Nempe ut nitamur primo radicibus altis,

Late infixum animis recti studiumque et honesti

10

Et fidum valido consistat robore pectus.

Deinde agilis varias artes et commoda vitae

Mens et res gestas, leges elementaque rerum,

Aethereos ignes, liquidas fusi aeris auras,

Vndisonos ponti fluctus terrasque iacentes

15

Naturaeque vias scrutetur et abdita mundi

Principia ac primas solerti indagine causas

Vt petat immensum quod continet omnia caelum

Namque velut duplici circinnus stat pede et una

Insistens aequum circa convehitur orbem,

20

Aetherei quoque duplex est nobis animi vis,

Rerum exploratrix ratio et regina voluntas.

Haec ut nisi bonoque aequoque immobilis alte

Stet iusti rectique tenax ast altera circum

Encyclopedea et rerum ambiat artes.

25

Vnde operum rursus verborumque omnis ab ore

Convexo nobis ducenda est linea contra

Ad medium recta quos sedes cana locavit

Religio atque una pietas virtusque fidesque.

Ilicet id tibi principium, is tibi terminus estque.

30

Haec tibi scribebam maerens dum magna Philippus

Pars nostri et melior patrias festinat ad oras,

Dulce solum Patavi linquens dulces et amicos

Vt vis prae lacrimis pauca atque incondita possem.

Abstemi, mentis me inopem solare valeque.

 

62.

Quod doleas cari discessu maestus amici

Nec lacrimas teneas, ista argumenta perennis

In socium vitae fidei sunt certa et amoris.

Iste dolor te, crede, decet lacrimaeque decorae,

5

Quas pietas ciet et firma concordia nexu

Culta tibi semper studiose et culta Philippo

Dum Patavi claram studiis et moenibus urbem

Incolitis cultumque animi dum quaeritis, acri

Scrutantes penitus sapientum dogmata cura,

10

Quae congesta alto doctoque in pectore lucent.

Inde et promuntur vobis ad munia vitae

Digna bonis et tam iustos thesaurus in usus.

Sed redeo ad gemitus tuaque ad suspiria, amici

Quae moves abscessu. Sint haec pietatis aperta

15

Indicia at non sint animi tormenta quieti,

Quem fregisse decet munitum robore diae

Virtutis quidquid terret mortalia corda.

Digreditur vitae et studiorum candidus ille

Consors, ille tui melior pars, nempe ad honores,

20

Ad laudes tendit quibus accumulabitur ample

Dum Patriae officium praestabit, dum sua promet

Tot bona, tot dotes animi quibus et sibi sancte

Consulet et Patriae, et caris sibi civibus, olim

Clemens, cum rectum referat, revocabit et aequum;

25

Commoda quanta bonis et gloria quanta sodali?

Quanta tibi in laeto tunc pectore gaudia surgent?

At dices: "Careo alloquiis nunc dulcibus". Esto,

Num tua curabis tu tantum commoda? Num tu

Cuncta ad te solum referes? Tibi et utilis uni?

30

Quod si tantopere exoptas invisere amicum

Et terere urbanis longas sermonibus horas,

Parva mora est placida cymba tranare lacunas

Et petere in mediis exstantem fluctibus urbem,

Vrbem divitiis armisque virisque potentem

35

Et late populos terraque marique regentem.

Quid? Quod praesentem tibi littera sistet amicum

Haec eadem referetque iocos et seria utrique.

Quid? Quod saepe tibi mens daedala finget eundem

Et qualem cupies. Quid? Quod simul estis uterque,

40

Estis uterque idem, duo corpora, spiritus unus.

In Commenduno tegitur spiratque Philippus

Et tu in coniuncto tegeris spirasque Philippo.

Quare quod doleas nihil est, te decipit error

Dum procul esse putas qui tecum vivit adestque.

45

Quod te maerentem nisi iam collegeris, ipse

Excutiet tenebras erroris Lazarus istas,

Qui quemcumque voles audire apte exprimet unus

Lazarus antiqua educit qui in luminis oras

Inventa et sacras Musarum et Apollinis artes.

50

Excutient alii virtute et nomine clari

Quorum istic semper tibi copia magna virorum

Et Maurocenus, nostras cum liquerit oras,

Quo non candidior, quo non iucundior alter

Nec mage facundus doctrina et cultior omni,

55

Hoc desiderium vultu solans, ore levabit.

Tu mentem compone bonique has consule nugas.

 

63. ad Cornelium Frangipanem

Vnum propositum, una meae est sententia menti,

Quod reliquum est vitae placide traducere et omnem

Sic culpam evitare ut vivam criminis expers,

Deserat ut purus moribundos spiritus artus

5

Et repetat purus purissima numina divum,

Cum veniet suprema dies et terminus aevi.

Sed quaedam impediunt tranquillaque pectora turbant:

Quae tibi liberius, serpentia ut ulcera, prodam,

Admoveas nostro prompta ut medicamina morbo

10

Et de more mihi faveas moneasque iuvesque.

Iam quintus spargit nivibus loca cuncta December

Ex quo, rapta mihi partu fatoque maligno,

Me miserum liquit coniux prolemque domumque,

Quae iam bis denos vix dum compleverat annos.

15

Hinc vexant animum curae assiduique labores,

Nec datur ah gratis impendere tempora Musis!

Quae mihi et a prima nimium placuere iuventa,

Quas ego vel regnis ausim praeferre superbis

Quas et divitiis Croesi praeponere possim.

20

Nunc domus est curae soli mihi, pignora curae

Sunt uni mihi, nam quantum committere par sit

Ancillis et conductis mercede ministris

Quem latet? Haec rapiunt in contraria mentem.

Haec illa exoptata mihi saepe otia rumpunt,

25

Dum metuo longo pereant ne parta labore

Sed mage serviles natorum pectora mores

Ne penitus foedent sperataque gaudia solvant.

Haec mihi nunc sociamque tori sociamque laborum

Vt quaeram suadent, quae curis sublevet aegrum,

30

Quae rem dispenset, quae natam moribus ornet,

Quae, mihi si ingruerint morbi atque incommoda multa,

Quae passim miseros homines invadere suerunt,

Auxilium ferat atque adsit prompteque ministret

Quaeque malam Venerem reprimat revocetque vagantem

35

Ad leges et iura tori melioraque monstret.

Quod si contingat qualem mens sedula fingit

"Felices taedas, felicia vincula" dicam

Et viduo ulterius nolim frigescere lecto.

Haec me ad coniugium invitant thalamosque secundos

40

Contra quae abducant, Corneli, nunc precor audi.

Est mihi res tenuis duro et quaesita labore

Dum teneros fingo puerorum moribus annos

Et doceo ingenuas artes linguamque latinam.

Est nata et praeter natam Paulusque Simoque,

45

Quae proles vel patris opes desiderat amplas.

Ipse ego iam multis aspergor tempora canis,

Iam quater undenae perpessus frigora brumae.

Ingenium mihi non blandum patiensque iocorum

Et levium nugarum et si mihi dedecus atrum

50

Immineat, malim tortorem et fata subire

Quam foede inspergi maculis et labe notari.

Adde animum muliebrem inconstantemque malumque

Et cupidum atque iracundum raroque pudicum.

Adde his corruptos mores corruptaque saecla

55

Et fraudes hominum mille et mendacia mille

Et quae non facile est versu comprehendere damna.

Haec terrent, dubium reddunt tardantque volentem.

Tu cui consilium semper, cui candida mens est

Et mea cui magnae sunt semper commoda curae

60

Quid faciam propone incerto et consule amico.

 

64. eidem

Corneli quid agis? Patriisne in collibus erras,

Curarum posito graviorum pondere et urbe

Posthabita, aut causas oras veteresque clientes

Defendis fandi flumen, praetore stupente?

5

Te certe lites detinent et triste tribunal.

Nam si nunc vitrei lustrares flumina Turri,

Riparumve toros premeres sub mollibus umbris,

Me tua iampridem monuisset epistola meque

Mutuus ille amor in secessus numine dignos,

10

In gratos superis montes iam saepe vocasset.

Eia age linque forum caros et mitte clientes!

Te vocat ad patrios dives Pomona recessus,

Te vocat ad sua nunc pulchra vineta Lyaeus:

Illa sinu gremioque ferens nitidissima poma,

15

Hic gestans unaque manu cum vite racemos.

Munera ne sperne et divos ne temne vocantes,

Aucupiis captat turdos Silvanus edaces

Promittitque hilares coenas et prandia laeta,

Autumnus pater et flores in vertice portans

20

Et fetus humeris ciet ad sua commoda cunctos.

Praeterea sanctae tibi, prospera numina, Musae

Te nunc, crede, manent ad blandi murmura Turri,

Quae tecum solitae secreta per antra vagari

Et numeros dictare novos et carmine nymphas

25

Mulcere et satyros et monticolas silvanos.

Hasne meas tu despicies? Hasne (oro) morantes

Destitues, tibi quae tantum concedere suetae?

Eia age solve moras, ingrata negotia solve,

Nunc decet et fessos recreare in vallibus artus

30

Ex animo et longos penitus delere labores

Quos modo perpessus rigidas dum traicis Alpes

Et celerans properas Germani ad limina regis

A capite ut cari pellas discrimina amici.

Nec tibi sunt vires, nec robora corporis illa

35

Quae possint fessae superare incommoda vitae

Et licet exiles tolerat vix spiritus artus,

Dum cupit exutus vinclis et mole solutus

Altius attolli et propius divina tueri,

Corporis in specula tamen est mihi crede tenendus.

40

Quod fieri certe haud poterit, si corporis omnem

Abiciat curam. Domus est nam corpus et hospes

Vtitur hac animus, quae si disiecta fatiscat,

Evolet aerias subito hic evectus in auras

Nec conata queat finem perducere ad ipsum.

45

Sed quae sunt longo tantum informata labore

Interrupta cadunt veluti miserandus abortus

Et cadat illa tuae speratae gloria famae.

Quare iam tandem secede et consule vitae,

Consule iam vitae, multis quae sospita recte

50

Consulit. Quod si Tercenti rura beata

Iam colis et tua iam laetus pomaria lustras,

Id mihi significa celer istuc currere et ista

Temperie cupio tecum repararier et te

Visere, complecti, spectare, audire, vereri.

 

65. ad Beltramum Beltramum

Beltrame unanimis quem plura vincula nobis

Firmaque coniungunt Patriae, studiorum et amoris,

Officiorum etiam mul torum et rerum aliarum,

Quod te nulla meo iampridem nomine visa

5

Littera, non piger est torpor, non obsita caeca

Nocte oblivio sed duri assiduique labores,

Crede mihi, sunt in causa. Adde his longa locorum

Intervalla, adde his etiam argumenta, quod haud mi

Obvia, quae merito te et nobis digna putemus.

10

Nam scio te plebis pereuntis funera nolle

Accipere aut vini pretium et quae vilia curat

Vulgus. Quae magni reges nunc si qua per orbem

Bella gerant, Romae vos planius omnia nostis.

His libris ah posthabitis mollique quiete

15

Trans rigidas Alpes ad frigida flumina Rheni,

Ad maris undisoni fluctus Morinosque remotos,

Per longos tractus, per mille pericla sequutus

Ille choris Musarum assuetus saepe Cichinus,

Ille vel in primis nostrum coniunctus utrique.

20

Hunc nobis servate, pia numina, lucri

Non hinc ille malo, non caedis ductus amore est.

Exiit emotas procul hinc ut viseret oras.

Parce pio iuveni, Mars impiger, ille micantem

Te gravibus numeris nitido describit in aere,

25

Ille tuae Veneris formam, tua dulcia furta

Post pugnas, posita recinet tibi molliter hasta.

Vt taceam haec faciunt. Tu qui potes ordine cuncta

Istic, quae nova sunt, quae nobis grata futura

Sedulus expone et nos scriptis saepius exple,

30

Nam rerum numquam Romae tibi copia desit.

Cum Carolo Pauli est congressus, plurima in hoc sunt

Congressu nobis incognita digna libellis.

Est noster princeps cui nectare dulcior omni

Effluit e culto facundia pectore semper,

35

Qui Carolum valde admirantem singula verba

Flexanima penitus commosse est fama loquela.

Sunt quae ad te attineant, cupide quae scire laboro:

Vt valeas, animo tranquillo an tempora ducas,

An subeat rerum magnarum magna cupido,

40

Quae tibi sollicitae sit causa asperrima vitae.

Nam si quae multi admirantur quaeris et ipse,

Atque inhians optas, perit tibi, dulcis amice,

Crede quies animi quae reddit sola beatos.

Sin tu sorte tua es contentus caetera videns,

45

Quae specie miranda videns magnaque ineptis

Spes superest placide vel adhuc te carpere vitae

Posse bonae fructus et noscere corpora ab umbris.

Quare vel de aliis, vel de te scribito et usque

Corpore sed mage composita bene mente valeto.

 

66. ad Franciscum Robortellum

Robortelle mihi vita iucundior ipsa,

Quid dicam nostris semper se opponere votis,

Quod mihi non liceat complecti te atque tueri

Et terere optatis gratas sermonibus horas?

5

Qui desiderioque tuo rerumque tuarum

Ardeo, cognatis teque immo praefero cunctis.

Dum sacra Iunonis, dum vincla iugalia inibas,

Sperabam certe faustas invisere taedas

Et tibi iam anno sum coram depromere amorem

10

Sed nemo cupidum tunc me invitavit et aegra,

Crede, tuli me praeteritum. Sed ut sit mea vita

Iamdudum constans ratio, socerum ipse putavi,

Quod ratus, officii oblitum curisque gravatum

Hoc peccasse, seni tamen aequus sponte peperci.

15

Tunc me solabar dominam gradiemur in urbem,

Qua tumidus summo ostentat Neptunus Olympo,

Illic colloquiis longum indulgere licebit,

Verum dum labor assiduus, dum vecta per urbem

Vsque suam redeunt connexa negotia, vertit

20

Sese annus, undas tranare negatum est.

Ipse iterum haec mecum: patrias secedet in oras

Affinis dulcis vindemia dum leget uvas,

Accurram, iniciamque meos pia vincla lacertos

Atque animum explebo tandem. Secedis et urbe

25

Egressus subito, repetis Neptunia regna

Ast ego deceptus spe frustra pascor inani.

Hinc desiderii impatiens cum caetera deessent,

Corripui subito calamum tabulasque sine arte

Et sine verborum delectu haec pauca notavi

30

Vt saltem absentem te compellare valerem,

Elicerem absentis simul et dulcissima verba,

Quae longum intentas admisit Tuscia in aures,

Quae nunc excipiunt Veneti iuvenesque senesque

Quaeque admirantes secum volvuntque probantque.

35

Tu perge ingenia excolere et ditescere fama

Et me qui dudum te observo pectore toto

Dilige, si vacat interdum et mihi scribe. Valeto.

 

67. ad Vitellocium Vitellium

Dum tu discendi studio, generose Vitelli,

Carnorum fines et nobilis arva Timavi

Oppidaque et summis positas in collibus arces

Sedulus invisis, peragras atque omnia lustras,

5

Me quoque de facie voluisti noscere. Credo

Quod tibi me esse aliquid Maniacus dixerat ille,

Quo non candidior, quo non est ditior alter

Mille bonis animi sed tardum me atque pudentem

Et nihil effantem quod doctas expleat aures,

10

Vt semel intuitus voti vanique laboris

Poenituisse puto et comitem risisse quod ipso

Hortante ad me iter incassum flexisse videres.

Sed ne poeniteat te humilem visisse clientem,

Nam quanto maior, quanto praestantior anteis

15

Tanto te comem praebere ingentior est laus

Et iunctus virtutum orbis, si demitur una,

Solvitur at si omnes haerent nexaeque tenentur

Tum lux exoritur late splendente decoro.

Hinc est nobilitas numeros exacta per omnes,

20

Talis nunc genitorque tuus proavique atavique

Artibus illustres belli pacisque quietae,

Quorum tu quoque dum sequeris vestigia discis

Plurima et exerces deceant quae nobile pectus

Et ne quid desit facile libet addere mores

25

Qui tibi concilient pariter plebemque patresque.

Certe ego, qui nulla, crede, ambitione laboro,

Gaudeo te parvos non neglexisse clientes

Et nostras optasse oculis percurrere nugas

Atque ardens studium mihi promisisse abeuntem,

30

Quod tibi praecipuo me devinxere patrono,

Quem mulis merito antefero, quem pectore toto

Exceptum observo quemque et novisse triumpho.

Tu veterum memori nunc dogmata corde repone,

Dein patrias ardens pergas amplectier artes

35

Et iuvenis pugnas, iuvenis meditare triumphos

Vt, cum iam vires, cum firma advenerit aetas,

Italiam transalpino tuteris ab hoste

Et ductor subigas Histrum Turcamque rebellem

Et Maurum atque <Getam> patris monumenta sequutus,

40

Quo duce, Romanae semper vicere phalanges.

 

68. ad Ioannem Baptistam Florium

AD Ioannem Baptistam Florium

Flori floscule pubis elegantis,

Digna progenies parente avoque,

Ne feras gravius tuis tabellis

5

Doctis officii piique plenis

Me rescribere serius; molestus

Vrget assidue labor premuntque

Fessum milia me occupationum,

Tot saepe, ut nequeam volens amicis

10

Meis scribere cogar atque, amissis

Multis officiis, parum videri

Vrbanus memor et parum meorum,

Dum tamen memor et tui et meorum

Omnium, mihi nam intimis medullis

15

Haeretis penitus dies nec ulla

Vos evellere mi valebit umquam,

Non plus quam patribus piis amatae

Amorem sobolis. Venuste Flori

Perge quod facis optimis bonarum

20

Artium studiis, avitum honorem

Ardens acrius aemulari et amplam

Novis laudibus effice ampliorem

Domum, quod tibi sit decus peremne.

Fausto et Fontibono et meis patronis

25

Cunctis nomine dic meo salutem,

Flori floscule pubis elegantis.

 

69. Abstemius ad Faustum

Fauste sensibus elegantiarum

Reposte interioribus virorum,

Si meae assiduae occupationes

Tantillum mihi temporis dedissent

5

A curis vacui laboribusque,

Istuc accelerans viam vorassem

Vt te amplecterer et simul rogarem

Mutuo ut cupidum tui me amares.

Sed quod non liquit mihi, licebit

10

Hisce versiculis meis, meo qui

Te nunc nomine, Fauste mi, salutant

Sponte me, scio, mutuoque amantem.

 

70. Faustus ad Abstemium

Abstemi pater eruditionum,

Omnes quem merito ferunt ad astra

Et colunt et amant amore summo.

Ni te plus oculis suis amaret

5

Faustus saxeus atque ferreus sit.

Illi ignoscito, versat hunc eundem

Et quem tu, lapidem, venire si istuc

Cessat, nomine sed suo salutent

Qui te hos versiculos inelegantes

10

Mittit et redames amatus orat.

Salve, vive, vale ipse tandem ut optas,

Abstemi pater eruditionum.

 

71. Abstemius ad Faustum

Cichinus rediens domum salutem

Obvio mihi dixit addiditque

Fausti nomine fausta mi salus sit.

Inquam quam mihi nuntiat sodalis

5

Faustus, suggerit hinc mihi roganti:

Perbelle valet eloquens amicus

Et te sic amat ut pium bonumque

Fratrem frater amat pius bonusque

Tuos versiculos facitque magni.

10

Tu modos, quibus est remuneratus,

Te, promas, rogo, duco enim venustos,

Venustos tibi quos poeta misit.

Haec ille, haec ego: nil mihi est relatum

A Fausto, puto quod meos ineptos

15

Contempsit numeros levesque nugas.

Rescripsit tibi, subiecit Cichinus,

Certe, nam mihi crede, dixit ipse.

Quare, candide Fauste, docte Fauste,

Rursus suavidicas tuas Camenas

20

Mitte nam cupimus tui sodales

Oblectare animum tuo lepore.

 

72. Faustus ad Abstemium

Ignotus dederat tuum poema

Venustum, lepidum atque perpolitum,

Abstemi, inde abiit nihilque dixit.

Alter ecce venit die sequenti

5

Ignotus pariter, petens tibi a me

Responsum huicque datum est. Quidem putabam

Delatum, bene sit viro huic bono, qui

Fausti versiculos rudes levesque

Non dat egregio gravi poetae.

10

Forte id iudicio meique amore

Fecit, materiam daret tibi ne

Risus; at quoniam tuae Camenae

Doctae nunc stimulis agunt et urgent

Has nostras resides, libens remitto

15

Missum iam tibi qualecumque carmen.

 

73. in divam Ioannam Aragoniam

Nullum augustius hoc fuit sacello

Saeclis omnibus omnibusque saeclis.

Nulla augustior hac dea, sacellum

Dignum te, dea, digna tu sacello.

 

74.

Hanc molem templi quinam struxere superbi?

      Egregii artifices totius Italiae.

Hoc colitur templo quaenam dea? Diva Ioanna

      Regibus Hispanis edita progenies.

5

Illa boni animi summo dignissima caelo,

      Illa novum sidus addita sideribus.

Qui numeri resonant intus? Quae carmina? Casti

      Hanc celebrant vates laudibus innumeris.

 

75. ad Ioannem Baptistam Florium

Mittis munerat regibus vel ipsis

Digna, splendide, docte, care Flori.

Laetor muneribus tuis tibique

Maximas ago gratias agamque

5

Dum vivam mihi non quod ista mittas

Tanta munera sed quod ipse vere

Reges aequiparans putes tuis me

Dignum muneribus, qui bus vel ipsi

Reges se fateantur usque vinctos.

 

76. Abstemii ad L. Fuscum

Fusce boni animi vel luce nitentior ipsa,

Iure et amicitia mediis mihi fixe medullis,

Libera et a curis vacua otia si qua supersint,

Istic approperem et longo post tempore visam

5

Amplectarque avide, immortali foedere amoris.

Te mihi coniunctum, assideam, rogitem accipiamque

Quae vitae ratio tibi iam fugientibus annis,

Quae studia et quae res. Habitet num corpore sanus

Firmo animus? spectet ne alta atque haec vilia

10

Nec Pulcinici colles vallesque repostas

Discedens prius amittam quam singula doctus

Vel te confirmem tranquille ut tempora ducas

Quae tibi contingunt fato meliores, vel ipse

Consilio exemploque tuo subnixus id aevi

15

Quod superest placide degam curasque remittam.

Sed quia se opponunt connexa negotia votis

Nec mihi quod libuit simul et licet, haec tibi dicto.

Interea sese frangent curae atque labores

Et vacuo dabi tur mihi stare, sedere, vagari

20

Et late discursare et requiescere et ipsa

Arbitrio tandem consumere tempora nostro.

Tunc te conveniam, tunc coram plura loquemur.

Haec tibi de me nunc: valeo bene corpore obeso,

Quo gracilis quondam nemo mage, profuit atras

25

Curarum nebulas animo exegisse gravato,

Profuit et lymphis Bacchi miscere liquores

Amplius ut non re sed verbo Abstemius esse.

Res est ampla mihi parco tenuis sed avaro,

Ampla domus paucis contento, angusta superbo.

30

Caetera sunt longe summis distantia et imis,

Quod mihi si liceat nunc tecum vivere, recte

Vivere me dicam, modo sint tibi et omnia recta,

Vivet vale et nostris, oro, rescribe tabellis.

 

77. Abstemii ad Leonar. Coryciano

Saepe mihi hortanti, pulsis e pectore curis,

Tranquille vivas fugientis quod datur aevi,

Respondes fieri non posse et plurima narras

Aspera quae primis miser es perpessus ab annis,

5

Plurima quae indignum re urgent sine fine premuntque.

Haec mala, quae memoras facundo carmine, non sunt

Tanta tibi ut possint animum turbare quietum,

Si modo communis non desunt lumina sensus

Et ratio dux certa homini te praevia ducit.

10

Hoc primum, genitrix infanti olim tibi adempta est,

Expertem sensus torsit te nulla doloris

Vis, nulla infirmum tam oppressere incommoda durae

Quos matres perdunt, solitae servare novercae.

Nam nimium indulgent illae, hae de more severae,

15

Neve haec falsa putes, exempla domestica tecum

Ipse animo volvas, melius fateare necesse est

Quam matrem natis, tibi consuluisse novercam.

"Paupertas - inquis - patriis e finibus egit

Extorrem atque aliena diu me limina tristem

20

Videre et tenuem mensae pavere alienae.

Hoc ne tibi miserum est? Hoc damnis annumerandum?"

Heroes quondam terra erravere remota

Sponte sua Patriaque procul vixere beati.

Nunc etiam proceres externis aedibus aevum

25

Sponte agitant vivuntque epulis opibusque alienis

Et tu quod laeti hi tolerant nunc ferre recuses?

Rem quereris parvam tibi congessisse parentes

Paupertasque agitur rea nunc quoque, munera tamquam

Fortunae faciant mortalia saecla beata.

30

Non pudet errantis te labi more popelli

Et solidum in vacuo nequiquam quaerere inani?

Nunc si divitiis libeat maledicere, iniquas

Ostendam et penitus turpes ab origine prima,

Convincam elatus segnes et saepe nocentes,

35

Sollicitas miseris et possessoribus atras.

Contra paupertas animos sortita modestos,

Sobria funestisque dolis inimica, trecentas

Exercet vigilans artes et commoda vitae

Invenit et semper prodest mortalibus aegris.

40

Non hanc ambitio, non hanc vesana libido

Exagitat non tot vitiorum milia, caecae

Divitiae quot alunt virus nutricibus ipsis.

Decepit cupidum soceri spes vana peculi.

Tunc velut latitans congesta ad pabula fucus

45

Sperasti segnem in latebris traducere vitam?

At quanto melius te iusto parta labore

Esse et apis ritu quod sat sit quaerere gnarum.

Interiit genitor, regum interiere parentes.

Erepta est primo blandissima filia in aevo,

50

Sunt quoque rapta aliis ipso sua pignora partu.

Quaenam deliciae sunt hae? Communia ferre

Nolle aut non posse? Aegrotat nata altera, perfer

Et cari tenero Fausti cruri est malet perfer,

Languentes si nulla levat medicina deosque

55

Sic voluisse puta recta et velle omnia eosdem.

Iamne vides quae sueta tibi intolleranda videri

Et levia et cunctis communia? Quae prius ipse

Credebas mala sat sanis bona et commoda esse?

Sed tamen ut tibi dem quaedam infelicia passum

60

Te immerito nec cuncta tuis succedere votis,

Tu quoque des permulta tibi concessa benigno

Numine caelestium votis precibusque petenda:

Acrius ingenium, bona mens cultusque repostis

Musarum ex antris et fontibus usque petitus,

65

Innocuus vitae cursus culpaeque pudendae

Nescius officiique hominis ratio usque retenta.

Seu sunt parta tibi, sive alti munera caeli,

Maxima sunt certe bona, nec maiora dederant

His superi cuiquam, dare nec meliora queant dii.

70

Adde his coniugium sanctum sobolemque bonosque

Quaestus, adde valens corpus fidosque sodales.

Cum tibi tot subsint aegrae solatia vitae,

Desine iam tandem stulte maerere querique,

Finge sed ingenti te urgeri mole malorum

75

Et quae solentur miserum tibi cuncta negata.

Ten (quaeso) imposito patieris pondere mergi?

Non ita Dulichius princeps, ast enatat undis

Strenuus iratis fortunaeque imperat ipsi,

Non ita Vergilio cantatus Troius heros,

80

Sed Patriam eversam invictus reparare laborat.

"Tu ne cede malis sed contra audentior ito."

Cum legis egregium quid censes velle poetam?

Mollia castigat non molli carmine vates

Pectora e haec sacro promit divinitus ore.

85

"Quidquid erit, superanda omnis fortuna ferendo."

Quid? Quae Socratici proponunt ora libelli,

Dogmata nil prosunt animi nec vulnera sanant?

Quid nostrae leges praescriptaque sancta deorum?

Quid? Ratio frustra ne est alto in corde locata?

90

Quare disiectam prudens iam collige mentem

Et data dona deum nosce atque his utere recte,

Sic laetus vives, spinis e pectore vulsis.

 

78. Abstemii ad Iustinianos et Contarenos

Egregii iuvenes geniti alto a sanguine patrum

      Hadriatico dicunt qui pia iura mari,

Nunc amor ille meus Patriae et cura aemula curae

      Alloquar absentes admoneamque facit,

5

Scilicet ut memores generis gentisque vetustae,

      Quae meritis olim claruit aucta suis,

Eximiis animum virtutibus exornetis,

      Vnde est nobilitas, unde et avitus honor,

Editus unde honor est cui templa dicata piaeque

10

      Arae sunt positae sacraque facta viris.

Hunc vestri coluere atavi, coluere parentes,

      Hinc et opes, hinc et latius imperium,

Huic quoque vigiles certatim offerte labores

      Et studia Aonio et carmina digna choro.

15

Nec vos detineant segni pigra otia luxu,

      Quae solita insidiis vertere firma suis,

Nec vos decipiat male sanis grata voluptas,

      Haec solet incautos perdere saepe viros,

Caetera neu fallant sancto adversantia honori

20

      Neu prope iam partis laudibus officiant,

Namque ubi robustis iam firma advenerit aetas,

      Munera quae ad Patriae vos obeunda vocet,

Artibus ingenuis bene cultis, seu fera bella

      Immineant, bellis utile consilium,

25

Eruta profuerint exempla annalibus, ipsae

      Profuerint prisci temporis historiae,

Seu tranquilla bonae labantur tempora pacis,

      Tunc suus ingenio est eloquioque locus.

Quam decet extremis Patriam servare periclis

30

      Sternere et hostiles fortiter ense manus,

Tam decet afflictis propere succurrere rebus

      Consilii subitis ingeniique bonis.

Hinc tituli illustres, hinc clari saepe triumphi,

      Hinc decus et certa praemia magna die.

35

Adveniet tempus cum, victis aequore Turcis,

      Serviet Aegaeum, serviet Ionium

Oppidaque antiquis reddetis capta pelasgis

      Et sua contemptis templa recepta diis.

Tum demum amissas reparabit Graecia vires

40

      Et servatores vos bene grata canet.

Tempus erit cum ipso potior prudentia ferro

      Discutiet tectas altius insidias

Hostium et occultis conatibus obvia solvet

      Quidquid erit cladis, quidquid ubique mali.

45

Tunc populus plaudet vobis sanctusque senatus

      Gloriaque in curru vos vehet alta suo.

Tunc bene cultus honor colet et vos, tunc labor actus

      Implebit solida pectora laetitia.

Interea egregiis fortes incumbite coeptis

50

      Vestraque succendat pectora laudis amor.

Sic Patria digni cives crescetis avisque

      Et patribus soboles splendida nobilibus,

Sic sperata mihi contingent gaudia qui vos

      Gaudia laturus sedulus erudii.

 

79. ad Hieronymum Amaltheum

Tristis Amaltheus laeto maerebat amici

Sospitis audito, pia nec suspiria pectus,

Nec questus os continuit, nec lumina fletus.

Dii superi quibus est pietas gratissima semper

5

Solvite vos caro, vos solvite praemia amico,

Scilicet ut morbi domitor mortisque superstes

In tremulum senium florentes proroget annos,

Insolabiliter ne plorent saecula nostra

Orbata egregio medico egregioque poeta.

 

80. Abstemii

Dum portum. moderatus es, Georgi,

Nullum naufragium tulere cives,

In portu fuit ipse et usque portus.

 

81. eiusdem

Adventu Gradenice tuo, ceu sidere laeto

      Purius est caelum fertiliusque solum,

Discessu Gradenice tuo, ceu sidere tristi

      Densior est aer terraque larga minus.

5

Te veniente ergo laetantur Leminis undae

      Illae etiam merito, te hinc abeunte, gemunt.

 

82. Abstemius ad Marium Savorgnanum

Mari, cui bona cuncta dii dedere

Quot sunt praecipua expetenda votis,

Eques si impavidus graves labores,

Vt lex exigit ipsa dignitatis,

5

Sponte suscipit et pericla multa

Adit ne patiatur immerentes

Vexari asperius, bonus patronus

Si causas veteris sui clientis

Defendit sine fine, si tuetur

10

Quisquis vere amat, ut decet, rogatque

Amicum auxilium indigumque amici.

Tu eques strenuitate singulari

Non tueberis usque et usque et usque

Me senem invalidum, pium probumque,

15

Tectis fraudibus haud semel petitum

Impiorum hominum atque proditorum?

Faustissime et vetus patrone

Non tuebere me tuum clientem.

 

83. Abstemius ad Frangipanem

Dolebam interius mihi immerenti

Malos nescio quos nocere velle

Magnis officiis mihi obligatos

Nec iniuria pectore excidebat

5

Nullo tempore sed coquebat usque

Quantum vis nimis et nimis molesta

At Cornelius ille, cuius ore

Suada nunc sedet, allocutione

Mecum usus tenera est: dolor repostus

10

Statim decidit. O virum disertum

Qui motos animos repente sedat,

Sedatos animos movet repente!

 

84. Abstemii

Collibus e patriis secessit in avia Mopsus

      Et lustrat celeri pascua lata pede.

Pastores, vestris dum Mopsus saltibus errat,

      Dum terit umbrosis otia longa locis,

5

Efficite et precibus certatim et munere grato

      Temperet ut solitis carmina blanda modis.

Talia, pastores, avida exceptabitis aure

      Qualia suavidico Tityrus ore canit.

 

85. Abstemii

Nec Geminos dicas queis unum pectus in uno

      Pectore corque unum truncus et unus inest,

Nec dicas unum bifido qui vertice duplex,

      Bis geminaque manu est, bis geminoque pede.

 

86. aliter

Atque unum, atque duos in eodem corpore mater

      Nisa nec est unum, nisa nec illa duos.

 

87. Abstemii de fonte Latiaco

Pontius huc duxit, populus dedit aera, liquorem

      Hauri hospes, nihil est hoc mage dulce, vale.

 

88. ad Georgium Cichinum et Leon. Pontanum

Pontane et mihi iunctior Cichine

Quam fratri bonus est piusque frater,

Quid rerum geritis simul recessu

In vestro nimium cupito utrique?

5

Studetis veteres bonos poetas

Doctis fingere versibus subinde?

An longos teritis dies loquendo

Nunc haec, nunc alia, inde multa praebent

Iam narrata alia ut solent amici

10

Fidi, candiduli, boni, integelli

Quales vos fateor fuisse et esse?

An fructus legitis feracis anni

Quos tellus tulit et dies laborque

Anne semina spargitis per agros?

15

Haec vestra est modo cura nec metendi

Est vobis studium. Iuvat per arva

Subacta assidue serendo, arando

Noctes ducere candidosque soles,

Hinc vobis nimium placet recessus,

20

Vos hinc agricolae repente facti

At vestrae ut valeant, Cichine, vires

Istos assiduos pati labores,

Nervi sint licet integri et valentes

Rumpentur satione ni modus sit.

 

89. eiusdem

Hospes ades puroque sitim restingue liquore,

      Aptior hac nulla est unda futura tibi.

Cum bene sedarit fessum te argenteus humor,

      "Perpetuum" dices "Pontia lympha flue!"

 

90.

Tacete, o nimium graves poetae,

Tam durum strepitant et infacetum

Vestri murmura carminis, periclum

Vt sit ne fugiat vocata Nais.

 

91. Luisinus

Certatim canite Hunii poetae,

Tam blandum resonant et eruditum

Vestra carmina, gestiens sequatur

Vt vos per latebras et arva Nais.

5

Assis unius aestimate carmen

Abstemii tetricique et insolentis.

 

92.

Summovi a liquidis aquis poetas,

Malos, putidulos, inelegantes,

Bonos excipiens colo, ut meus mos.

Quod si durius impotentiusque

5

Quis fert hendecasyllabos iocosos,

Ipse se illepidum et malum fatetur.

 

93. Luisinus ad eundem

Abstemi, qui odio Vatiniano

Bonus persequens malos poetas,

Ecquo me in numero tenes petisse

Sic te ausum hendecasyllabis protervis?

5

Malum me fateor scelestulumque,

Qui sic me obtulerim pio poetae

At tu parce, precor, reo, insolentis

Quem iam poenituit procacitatis.

 

94. Abstemius Francisco Luisino

Inter quos numerem te, amice, quaeris,

Inter suavidicos venustulosque

Te sane meri to loco et locabo.

Fructus ingenii elegantioris

5

Adhuc nam tener uberes dedisti,

Plures (tu modo perge) mox daturus.

Sed quare veniam petis? Putas cur

Me iratum tibi? Versibus venustis

Iunxisti tibi me, tibi merenti

10

Amicos homines simulque divos.

Blanda carmina laederent ineptos,

Me mVlcent capiuntque detinentque.

Quare iunctius esse nil putato

Quam est Abstemius undecumque et usque

15

Tibi candidulo venustuloque.

 

95. Abstemius ad librum

Furem fac moneas, liber, rapaces

A te contineat manus crucemque,

Si te surripiat, statim minare:

Surreptum metuens crucis reponet.

 

96.

Mutarunt Arno Tuscae te, Turre, Camenae,

      Hinc te iam celebrem saecla futura canent.

 

97.

Ipsa tuo decus es, pulcherrima nympha, Timavo

      Ipse decus nympha es, magne Timave, tuae.

Numpha, tibi vates decus est, tibi, magne Timave,

      Clarus es hinc vates, nympha, Timave simul.

 

98.

Hoc Sertorius est situs sepulcro,

Quem suum coryleta maesta partum

Lugent flebilibus modis ademptum

Quemque Mars gemit et novem sorores,

5

Martis arti bus et novem sororum

Insignem et Patriae decus futurum.

Mersit nox iuvenem palude et atra

Statim ex insidiis adorta mors est,

Coniuratae animi bonis trecentis

10

Lucentem et tenebras suas fugantem

Fraude tollere, vis ut ipsa inanis,

Nox nigerrima, nox nefanda semper,

Mors asperrima, mors dolenda semper.

 

99.

Dispulerat tenebras primo Sertorius aevo,

      Splendidus egregii dotibus ingenii.

At tenebrae invisum nigra mersere palude

      Et Patriae eximium surripuere decus.

5

Infandae tenebrae, scelerum nox improba mater,

      Vos quoque nunc raptus disicit ille puer,

Culta diu accendit merito sua lumina, virtus,

      Fama canens nomen cuncta per ora vehit.

 

100.

Insidias tibi, Sertori, posuere latentes

      Improba mors tenebris noxque adoperta caput.

Pro dolor! Incautum et fluvio mersere profundo

      Dum metuunt animi lumina magna tui.

5

Impia mors nimium, nox impia, mortuus umbras

      Discutiet vestras, tot bona clara nitent.

 

101. Io. Petri Abstemii ad Theiam amicam

Da nigros mihi basiare ocellos,

Da mellita labella basiare,

Cara Theia, care ocelle amantis;

Sanabunt mea vulnera isti ocelli,

5

Beabunt miserum labella amantem

Beato ambrosiae liquore, quo ista

Madent usque labella, mi usque amata.

Cara Theia, cara lux amantis

Da Erui mihi tamdiu cupitis

10

Labellis roseis ocellulisque:

Haec sint praemia sola nostro amori,

Hoc tantum mihi ne nega roganti,

Sic neget tibi nil Venus precanti,

Sic semper placitis queas potiri.

 

102. eiusdem Abstemii

Sic mihi, sic data verba non merenti,

Sic me compositis dolis fefellit!

Quae cor, quae misero mihi fuit mens?

Immitis nimium, impia ah puella!

5

Dura, barbara, cogis ah perire?

Cui spes, cui fueras utrumque lumen?

Virum pessima me inscio parasti?

Et qualem tremulumque putidumque

Quae messes numerare retentas.

10

Et iam flammeum, iam capis levem me,

O levem facilemque credulumque,

Qui vere ex animoque te putabam

Cuncta dicere, nec negare dicta

Cum mi delicias iocosque mille

15

Dicebas faciens, ocelle care,

Mi lepos, mea vita, te sine umquam

Possim vivere? Te sine ipsa vivam?

O ferar prius obviam leoni!

Inde suavidisque morsibusque

20

Misceres animas anhelo in ore;

Beati quater ampliusque eramus.

"O sic perpetuum beata vivam!

O sic emoriar tuis in ulnis!"

Dicebas roseis tuis labellis

25

Occludens mihi spiritus frequentes,

Dente candidulo inferens mihi ictus.

Haec vere omnia dicere putabam,

Sperans perpetuos meos amores,

Haec nunc omnia perdidere venti

30

Ferentes Scythiam ultra inhospitalem.

At o perfida, pessima o puella,

Quae me deseris et perire cogis,

Iratos habeas deos deasque

Nec Hymen veniat, licet vocetur

35

Nec Iuno veniat, licet vocetur

Ad connubia nuptiasque pactas

Sed malis avibus domum mariti

Intres et pede limen ominosum.

Verberes thalamos tuos frequentent,

40

Lites, dissidium, ira, iurgia, ictus.

His digna es thalamisque nuptiisque,

Rata haec, Iuppiter, aeque fac merenti.

 

103. ad Galateam

Occidunt nobis, Galatea, soles,

Suffugit mensis celeri volatu

Et cadunt anni, mora nulla tardat

Temporis alas.

5

Aspice in montes et aperta rura

Frigidis late nivibus repleta:

Haec modo, haec florum vario decore

Pulchra nitebant.

Dum licet dulces foveamus ignes,

10

En venit passu rapido senectus

Putrida, rugis perarata frontem,

Nuntia mortis.

Cinge mi collum niveis lacertis,

Arctius stringas, quid moraris?

15

Basiis me me obrue, basiis me

Obrue crebris!

Mella nunc sugo roseo ex labello,

Mella, lux, spargis roseo ex labello,

Lux mea, o lux! Sed male quid facis? Deus!

20

Altius intres.

Parce me duro lacerare morsu,

Immo age, ah morsum repetas beatum!

Saepe me morsus repetitus iste

Inseret astris.

25

Nunc tuo vivo, mea lux, in ore,

Tu meo vivis, mea lux, in ore,

Nunc Iovis caelum facio nec assis,

Quis mage felix

Me? Mea possum domina potiri,

30

Cui Venus forma superata cedit,

Hoc feras Cypri, aut lege iudicantem

Vel Phryga siste.

Victa discedes Phryga iudicante,

Tu mihi Cypris Galatea nunc es,

35

Tu bea, tu me mea Cypri saepe

Suavia fingens.

Qualibus nunc me superis minorem

Nil facis, nil sum superis minor nunc

En data vivis fruimur beati

40

Nectaris haustu,

Cum tuos specto, Galatea, vultus,

Gratiis dulces Venerique sedes,

Cum manus specto tremulosque ocellos

Igne micantes,

45

Cor suo longum trepidat recessum,

Horror invadit novus et per artus

Errat algens vis oriturque toto

Corpore torpor.

Cum pedum motus tenerosque passus

50

Servo, curo voces lepido cadentes

Ore micanti bene capto multum

Sedulus ore.

Spiritus sedes proprias relinquit,

Densa nox lucem tenebraeque danunt,

55

Verba perges mollia mi referre,

Vita recedit.

Vnde sunt tantae Galatea vires?

Iam nihil magis minor es deabus

Cum volunt divae perimunt, velis mi

60

Vita recedet.

 

104. epitaph. in Ricardi Fonteboni iur. cons.
et oratoris acutiss. obitum

Sistas, parva mora est, gradum, viator,

Si nescis iacet hic Ricardus ille,

Ille hic egregius iacet Ricardus

Omnes quem lacrimis colunt ademptum,

5

Et vulgus simul et potentiores:

Nam plebi fuerat parens et idem

Causas nobilium frequenter egit.

Hic urbis columen iacet sepultum,

Hic est praesidium decusque Iuli,

10

Hic est quem nisi mortuum, viator,

Fleris, te merito impium putabo.

 

105. aliud

Fons bonus emisit, salebrosas discere leges

      Cura fuit, vixit non sibi sed Patriae.

 

106. aliud

Quem brevis urna tegit quaeris studiose, viator,

      Ricardus parvo conditur hoc tumulo.

Fons bonus hunc genuit, fuit alto stemmate clarus

      Clarior et magni dotibus ingenii:

5

Interpres legum, nulli probitate secundus,

      Doctrina magnus, magnus et eloquio.

Diis nisi cessissent huius sine crimine mores,

      Non sibi sed carae natus erat Patriae.

Saepe laboranti huic succurrit et adfuit unus

10

      Idem sed numquam deseruit miseros.

Quare age sarcophagum conspergas flore, viator,

      Largo: perpetuum ver civis hic meruit.