Ranieri Granci de proeliis Tusciae 6

Testo base di riferimento: C. Meliconi, 1915-22; L. A. Muratori, 1727

Cura dell'edizione digitale: Cristina Zanatta

Altre sezioni


Mota ab Alamania ventura gente vocatum

Vocibus ad Regnum dubiis quamvis Ludoicum

Bavariae per scripta Ducem Castruccius optans;

Quo superare queat Carolum perquirere Pisas

5

Acceptare simul, Regnumque invadere pingue:

Mittit, in Italiam veniat, pro Caesare magno.

Qui movet adveniens: subitus fuit atque Tridenti

Gentibus innumeris equitum per mille suorum:

Lombardosque tenet. Carintus Dux probitatis

10

Cum Cane Maiori vexatus, fortiter illum

Suscipit exhibito Regno pro Caesare cuncto:

Quos bene concordes factos Ludovicus amore

Iungit eos pariter sibi, qui dant posse per omne.

Moncia confestim solvens sua foedera tali

15

Paruit, et paleam gessit simul inde Coronam.

Omnis et Italia audito nomine grandi

Pacificantis, amant illum de parte Gebelli.

Destinat unde sibi Lucanus rata monetae:

Fulcit, et ut veniat rogitat Castruccius ipsum.

20

Summus et Antistes concordatus Papa Iohannes

Ipse per arbitrium iussit non esse parendum

Inhabili, et Vrbes munivit gente virili.

Obstat et huic etiam Robertus Rex Ludovico

Gentibus innumeris, multis equitatibus ipsa

25

Lombardia simul, Guelforum partis eidem.

Concitus inde petit Optatum Mediolanum,

Atque tenet, regnans magno pro Caesare grandis.

Papa tamen nocuum mandat vitare rebellem

Quoslibet, et Guelfi parent ex undique Papae.

30

Ipse tamen medio tunc Vrbis magna locutus

Mediolanensis, adiecit fronte potenti.

Omnibus et cunctis adstantibus, Imperiali.

Sede locatus, eis coram Magnatibus illic:

"Regna perire videns Tuscorum, vestra ruenda

35

Hos superare graves venio pro viribus hostes,

Esse et in auxilium venio: nunc date coronam,

Sed diadema: sumus nos defensare fideles.

Ferrea debetur: paleam quia Moncia gessit".

Vnus et adsurgens dixit tunc stante loquela:

40

"Ius tenet Imperii, credatis talia, noster;

Vocibus, electus quamvis sit et Austrius ipse:

Iste movet bellum, devincens fortiter ipsum:

Iste Ducem potuit pariter devincere campo,

Millia per septem prosternere viribus omnes

45

Hic equitum, bellans tantum pro nomine Regni.

Austrius acceptus fuit, et salvatus ab isto:

Foedere pro belli spondet non esse nocentem:

Iure hostile sibi debetur sedque corona".

Et siluit. Pariter profatur et inde secundus:

50

"Papa suo iuri si detrahit ipse Iohannes,

Est minime ipsius servanda monitio Papae.

Appellamus: abest: habeat tamen iste sueta".

Tunc Comites quanti, totidem per forte regentes,

Primus et ipse sacer Terlatus Episcopus illum

55

Induit, et capiti nectit regnare coronam:

Sed diadema refert, quo possit flectere Guelfos.

Sicque coronatur clangoribus undique magnis,

Dum sonuit celebre festum, quando ista geruntur.

Et venerantur, amant hunc Cives Mediolani:

60

Nam dominatur eis Galeatius: ut posuere:

"Plectere vult cunctos, nec respirare valentes:

Subiugat ut sclavos, spoliat simul atque moneta:

Subleva Caesar onus: possimus vivere Mundo.

Qui dedit: "Afficior, vobis miseratus" et ipsum

65

Excitat ut veniat. Comparet tunc Ludovicus

Carcere concludens, dat Civibus inde regentem.

Sic male perplexus populus iam Mediolani

Solvitur, et magno dant praemia quanta monetae.

Destinat atque illi Lucanus tunc bene promptus,

70

Deserat ut veniens Tuscos submittere Guelfos.

Pergit et ipse, simul quatuor per millia secum

Inde equitum, per mille sibi de gentibus illis

Vndique Lombardis nec pausant pergere promti

Vsque quo Pontremulum veniant. Sed tunc propriato

75

Obviat ipse probus Castruccius et Ludovico,

Gente per immensa splendens, vir totus in armis.

At ubi sit praesens, subitus deprehensa et habena

Exequitavit ei: fit concitus inde pedester,

Et manibus, flexis pedibus, cervice remissa,

80

Adclamavit ibi: "Vivat per tempora Caesar".

Et Ludovicus eum complectitur: ille quievit:

Ac super ascendens, dexter fit inde caballus.

Sicque simul cuncti muros cum flatibus intrant,

Et statur, ab illis Pisanis extupefactis.

85

"Luca subest magno" (sic tunc Castrucius illi

Intulit) "et venias: lucramur quod retinemus.

Dirige te, Caesar, Pisas conquirere primum,

Sunt ubi et audaces cervicem flectere numquam

Adsuefacti: ad eos te confer, Caesar: et ipse,

90

Si venerantur, habes: si non per et obsidionem

Moenia tentamus: sunt intus et inde Gebelles

Vrbis, ut ex quidam proponunt se retinere,

Qui duo mille viros robustos de Comitatu

Immisere tibi: muros et moenia vitant:

95

Vndique per circum Pisas, et moenia cunctis

Inde locatis eis, invitis tu potieris,

Vrbe, et matre simul, lactabit quae bene nostros,

Atque nutrire potens Italos est Pisa: propinques".

Caesar ut aspexit cuntatum tanta ferocem,

100

Quam magis astricte cum mente et corde gerebat,

Molestare Vrbem debens nec spiritus illi

Affuit: unde probus animavit fortiter illum:

"Non bene, Caesar, eis compassus: sunt bene pauci,

Moenia qui muros devitant, suntque Gebelles

105

Intus in Vrbe magis, qui dabunt moenia gratis".

Vix et eum tales potuerunt flectere causae.

Vltimo sed flexus, equitatibus omnibus illa

Moenia circumdant, et sunt attingere muros.

Intus et experti Cives per et undique Pisas

110

Apposuere modum: claudens superadditur Arno

Partibus ipsa maris fluvium superacta Galea,

Viribus armorum cunctis munita per intus,

Vnde sagittantes defensant: est quasi murus.

Pro non spargenda renuunt sed pacta moneta.

115

Agminibus tantis tunc tentant exteriores

Et fodiere suis a muris proinde meatus,

Muribus ut solitum est caseum corrodere pinguem,

Moenia per subter se subintrare putantes,

Noctis et obscuro percurrere protinus Vrbem,

120

Atque tenere. Sed his tunc defensantibus illam

Est opus incoeptum sonitum per et insinuatum:

Vnde meatus eis similes fodiere per intus.

At cum nocte simul tentant invadere Pisas

Moenia per subtus, et pertransire meatus,

125

Est ab ore silens populus, mactatque per omnes:

Et requievit opus. Bellantes postea muros,

Hinc ab inde et eunt ex undique mittere pugnam:

A quibus obstatur Pisanis fortiter intra:

Nec sed habere datur, sed nec sua forsan adire

130

Moenia: tunc virides stabant decerpere frondes.

Cautus ut et vulpis cogitat Castruccius artem,

Ista ferens magno tunc clanculo sed Ludovico:

"Quamdiu Pisani teneantur, Caesar et audi,

Mente et gente simul tu crede: sparsus in aquis

135

Mons ruiturus humo ventis quis forsan abiret,

Quam sua gens nimium moveatur abesse furoris.

Quinque tenent Vrbem: cunctos exsolve coaptos,

Atque reduc illos ab Vrbe, et iunge sacratum:

Ipse et mittat eis Terlatus Episcopus unum,

140

Quod sibi non magno, mihi non, adsistere curent

Prandia facturo: ac tunc cum mensa cibando

Steterit, adiungas Lanfrancum sedque Gerardum

Militibus multis suffultum: quinque reducet

Caesaris ad aulam pransuri: et tunc retinebis".

145

Qui renuit pariter, nolens maculare coronam.

Tentat et ipse illum Terlatum sedque Guidonem:

"Mitte", ferens "quinque Pisanis velle quietem:

Vtique cessabunt pestes: moneasque sacrate

Ante tuos thalamos immissis protinus intus".

150

Qui sceleris insons dixit: "ferat omnia servus".

Quinque simul Cives, illi pro partis amore:

"Omnia narrato, quae dixit Episcopus": illum

Mox et adire petunt, et sunt adsistere promti

Iam quibus excepti Terlatus et ipse fidelis

155

Praeparat, atque fuit praesens et adesse Gerardus

Fortis, et adiunxit referendos Caesaris aulae.

Vnde reduxit eos, et pransis postea numquam

Aditus ad muros patuit. Terlatus et ipse

Concitus adversus Lucanum mente furebat:

160

Atque dedit, multis coram praesentibus addens,

Vt equitare licet, et dum fuit obvius illi:

"Non mea progenies didicit committere fraudem.

Vtique culparis magnae Castruccie fraudis:

Ast ego dum dictus fraudator et esse Gebellum".

165

Vnde gravatus et hic et mente et corpore totus,

Febricitavit: et Vrbs Pisana datura per ipsos,

Ne suus ab illis aspectus et ipse pateret,

Infirmatus abit: magis ac mage languor et ipse

Crevit: et ut Monti praesens fit postea Nigro,

170

Inhabitavit ager, gravior quoque languor et haesit

Desperatus ait de vita tanta locutus

Tunc fuit ipse Sacer coram scultantibus ipsum:

"Gloria quanta perit! letho parer ipse: videtis.

Quid prodesse potest robur, genus, atque potestas,

175

Aretium totum tenuisse, strasse rebelles,

Debellasse et eos Guelfos, tenuisse cohortes,

Vndique per Mundum sonuisse per aethera fama?

Nunc medicina magis: sed non, quia morbus acutus

Deprimit" et totus compunctus talia fatur:

180

"Crimina nostra feram: partis fui semper amator

Imperialis ego, Guelforum semper et hostis:

Ecclesiam vexans, unctus tanto ordine sacro:

Castellanae Vrbis de nocte acceptor, et anceps

Destituens Guelfos, quantum concessit et ira.

185

Vna manet misero solum mihi praevia virtus,

Observare datum foedusque fideliter a me.

Et paror his meritis aeternis utique poenis.

Sed Deus ipse veni: miserum quem sanguine fuso

Iam redimis: media transacta aetate receptes".

190

Talibus expletis, servorum tentus in ulnis

Brachia tunc inter, munitur corpore Christi.

Ipse calor cessit, friguit quoque totus et omnis,

Atque recessit ei spiritu: Deus ipse pietur.

Panditur Vrbs magno Ludovico, intratque potenter,

195

Quinque sibi adiunctis equitum cum millibus intus.

Genus prius hostilis, recolens tunc Imperialis

Partis et affectus, renovatur cordibus: ardor

Rumpitur in voces: clamabant: "Vivat amicus

Induperator": ei congaudent gestibus omnes.

200

Estque suis regnans, toto simul Orbe tremente,

Fervidus in Pisis: movet ac Ludoycus, et Vrbem

Accipit, et retinet Romam. fortis in omni

Regnat sceptra tenens, quamvis nolente Iohanne

Papa, et cuncta suo subiecit fortia Regno.

205

Et surrexit ibi quidam proferre Gebellis

Dicens mente nigra: "Gentes scultate loquentem:

Christus habens minimum pauperrimus intulit illis:

Volucribus Coeli nidum natura paravit,

Vulpibus et foveam: mihi non ubi membra reclinem

210

Nec fortuna dedit: ego nec causatus egendo

Vivo: meos gressus, cupiunt qui Regna, sequantur".

Vlteriusque dedit: "Spicas vult vellere Christus,

Cum propriis sociis tenuem vult carpere victum,

Asseruitque magis munus non utique dite,

215

Imo columbarum porrexit Christus egenus.

Summas et Antistes mandavit Papa Iohannes

Multa et habere, simul retinens marsupia plena

In commune Deus quare est pellendus abinde".

Postque secundus ei proponens verba resumit:

220

"Partis amore viget: multum favet utique Guelfis

Ipse Iohannes, eos abhorrens inde Gebelles".

Tertius adiecit dicens: "scultate, Quirites.

Agmina transmisit obstantia, credite, magno

Bella movens, Christus cum dixerit evaginanti:

225

Admove per gladium: gladiator quisque peribit.

His moveor". Ludoycus eis: "moveantur et omnes".

Adhibui que senem sacratum nomine Petrus,

Omnibus et coram vestitum veste rubenti

Exhibuit: "datur iste tibi, cape Roma". Levatur

230

Papa: sed a cunctis fit Curia: regnat in Vrbe.

Quae sanies vobis fuit, et suggesta voluntas

Suggerere tanto? sanies quae stulta Gebellis!

Sciarra Columnensis, Romam qui immiserat illos,

Sprevit, cuncta suo solvi negat atque Iohanni.

235

Pro regnante tamen stat fortis mente Gebellis,

Atque refirmatam conservat viribus Vrbem.

Promtus adesse patet tunc et Castruccius illic:

"Fer, Ludoyce, tuo solium concerno Ducatus

Partibus in Tuscis, si non subesse suetis

240

Principibus, agitant unde omnia bella rapinae.

Subiuga: confestim submittent colla feroces".

Qui dedit: "Est placitum nobis augere Gebelles:

Augustusque vocor, quamvis nolente Iohanne.

Quinque manent Vrbes Dioecesibus intitulatae

245

Has totidem: Lucana prius datur; ipsa Lunensis;

Et pariter subiecta datur Vrbs Pistoriensis;

Atque in Vulterris dominatum pandimus omnem;

Massa per arbitrium subsit sub iure Ducatus.

Has tibi pando tuis sub viribus esse regendas".

250

Sicque coronatur Dux tunc Castruccius ipse,

Intitulatis ei sic Vrbibus: unde coluntur,

Gaudia cum resonant, quin hastiludia multis:

Inde equitum mille deducere gaudia secum:

Inde acies quantae: quin acceptavit ibidem

255

In propriis retinens Vexillum currere palmis,

Atque dedit: magnus fuit Alexander et unus.

Postque dies paucos sic omnia cuncta refirmant:

Fortia resplendent sic agmina cuncta per intus.

Iura Senatus ei dantur: Castruccius optat:

260

Accipit, et retinet, Romaque splendet in omni,

Vestibus in propriis referens insignia verbis

Perlatus insertis, sutisque in pectore renes,

"Est Deus id quod vult: erit quod volet id Deus idem".

Et Ludoycus eis, coram tunc stante Senatu:

265

"Sceptra patent nobis Lombardica, Regnaque Tusca,

Atque per Imperium retinemus cuncta Senatum".

Ista coronatus sic: et post verba quievit.

"Me, sed, o Christicolae, verum, scultate, tuebor,

Atque feram pariter, errorum nubila pandens.

270

Christus habens minimum quam sit vel factus egenus

Cernite, cum duodecim quaerebant solvere victus

Inde cibis emtis, numeros aequere monetis.

Ergo habet ipse Deus tantum commune, sed usum;

Ipse Deus proprium devitans cum duodenis.

275

Inde habet ipse malus et usurpare locellos

Mittere sollicitus illamque abscondere Iudas.

Vlteriusque ferens unguentum Magdala Christo

Vngere culpatur: operis sit vendere Sanctum,

Pascere pauperibusque Dei, pereant ne, pandere victum.

280

Ergo habet ipse Deus tantum commune, sed omne".

Papa levatur: et is immissa peste reatus,

Antea quam solum Mundus deduceret annum,

Principibus primis hinc inde in partibus ipsis

Adfuit extinctis mors: et non dicere curo

285

Nomina: nec remeant ab Vrbe invadere Regnum.

Imo relabuntur hinc inde, et gente recisa

Deviat et Pisis. Haec inter gesta recepta

Desuper ostendit Deus hoc Anathema per Orbem.

Redditur Antistes vero sub foedere Papae:

290

Ipse levatur: ei Petrus datur atque Iohanni,

Foedere composito Pisanis, nec violato,

Cum bene currebat Mundus per mille trecentos

Bis denis iunctis, et cunctis omnibus octo,

Sospite dum clauso congaudet Papa Iohannes,

295

Congaudent patres cum Cardiquenalibus omnes.

Tota sed Ecclesia congaudet quanta Monarchia,

Nonque Bonifatio tantum pietatis inhaesit

Munus ab infestis, quem Rege favente capessunt

Vrbis in insidiis Romanae quam furibundi,

300

Atque negant volitum cupientis pergere secum

Inde Columnenses, Crucem retinentis, et illis

Hoc aientis: "heu miseros fortuna paravit

Ipsa ferox casus, ut est inflectere Papam.

Quare ego sic furiens lethum pro pace reposco".

305

Nec adiecit eis plus, cum per membra paratus

Spiritus abscessit tepefacto corpore grandis.

Fata sed hostiles producunt sidere casus.

Rex fuit Andreas Roberto iam tumulato

Semine Regali succedens in diademo,

310

Nec absolutis bello pugnaque lacertis,

Nec male commissi lapidis percussus ab ictu,

Fulmine, nec subita decedens apoplisia:

Servorum insidiis mutilatur gutture, tuncque

Suffocatur, eis tunc omnibus inde peremtis

315

Per diversa malis supplicia cum perierunt,

Sex quadraginta simul quando ibant mille trecenti.

Et iam Pausanias captandus praemia famae,

Regis in excidium ruit inconsultus, et illi

Fata promittebant numquam moriturus eumdem,

320

Ni sub ipse rudi titulato postea curru

Ense sub ingenti cum occisore peremptus.

Sic incoepta malis pereunt cum fraudibus acta.

Moenibus amissis tunc Vrbis Pistoriensis

Cogitur et rediens Castruccius, Vrbe relicta,

325

Concitus est Pisis Lucam firmare virilis.