Lorenzo Gambara de navigatione Christophori Columbi 3

Testo base di riferimento: Cristina Gagliardi, 1993

Cura dell'edizione digitale: Annachiara Barizza

Altre sezioni


Argumentum

Infames fugit Hesperidas. Prope deperit aestu

Dum venit ad Pariam: hic mores, genus, et loca discit.

Post Manacumanam terram, ditemque Cumanam,

Curianamque legens, Quiqueiae constitit arvis.

5

Mittitur ad Regem vinctus, nil tale merentem

Rex levat amplexu, coeptosque hortatur ad ausus.

 

Inde ego digrediens ternis cum puppibus aequor

Ingredior maris; hic sparsas per caerula terras

Invenio, quas Hesperidas coluisse superstes

Fama refert: has infectas vitio aeris oras

5

Effugimus densaque simul caligine caelum.

Dehinc testudinibus plenum tandem ad mare veni,

Applicuique rates vicini ad littoris oram,

Quod gentes habitant diversa per aequora vectae,

Quas scabies mala pertentat, quam sanguine largo

10

Et gelido illarum tingunt, niveumque colorem,

Invisamque luem toto de corpore pellunt;

Has solum mandunt aegri, dum corpora curant.

Insula non longe posita est, quae vertice ab alto

Et circum latera et circum iuga celsa ruebat

15

Ignitos caeli rapido cum turbine tractus,

Cum spirant contra validi de partibus Euri

Et cava percurrunt immissis flatibus antra,

Ardentesque globos flammarum ad sidera volvit

Sulphureo immixtos fumo atque bituminis aura:

20

Non secus Aetna solet luce expirare cavernis

Sicaniis volucres fumos, et noctibus ignes.

Atque viam tenuit vasti maris aerea pinus

Australis, tandemque, in fervida marmora ponti

Rumpimus. Hic calor austrinus membra, ossa, medullasque

25

Intrabat, nec erat requies, nam mole fluebat

Corporea immundus sudor calefactus, et aer

Paene ipsa urebat cava vela, gravisque carinas

Vexabat fessas pelagi sine murmure fervor,

Atque cados aestus scindebat et arida transtra:

30

Navita nec poterat tantos perferre calores.

Et tunc tempus erat, quo messor laetus aristas

Colligit, et late Cancri sub sideris ortu

Aestuat omnis ager, campique ardore dehiscunt.

Interea hic octo soles, sine flatibus ullis

35

Ventorum, placidus tanto in discrimine pontus

Oppressum me detinuit, ubi nulla salutis

Spes erat, et iuvit nos tunc densissima nubes,

Quae texit spatium hoc ponti nostrasque biremes.

Hic ego me caelo vertens sum talia fatus:

40

'Eripe me his, Pater alme, malis et per mare vectum

Respice in infidas Syrtes, da tendere cursus

Posse ratem ad portum, tantamque evadere pestem.

Adsis, o Virgo alma, precor sanctissima, namque

In sua vota vocat te navita, cum mare fundo

45

Aestuat et rapidi volvunt freta fervida venti,

Inque fugam infesto conversus miles ab hoste

Te semper vocat auxilio, silvisque viator

Luciferi insidiis hominum deprensus in ortu

Alta suos tendens ad caeli sidera vultus,

50

Latronum duce Te sperat se evadere fraudes,

Vnigenamque tuum, mihi qui Dominusque, Deusque,

Et fuit, et mihi semper erit, ne deserat, ora'.

Nec mora spirarunt Vulturni flamina, et aequor

Per placidum puppis fertur, rostroque profundum

55

Tranquillum ruit huc illuc, versusque cadentem,

Qua longe montes aperit, silvamque comantem,

Impello solem puppes, et verrimus undas.

Tunc noster sese vertex subducere coepit,

Astrorumque alios hunc contra aspeximus ignes

60

Atque aliam coeli faciem, quam noram ego primum

Esse plagam austrinae partis, nam sidera nostris

Elucent mage, temperies mitissima passim est.

Ipsa ratis vasti dorsum maris ascendebat,

Haud secus ac celsum montem, sed non tamen ulla

65

Ardua terrarum prope, vel longinqua videbam.

Tunc nos ignarique viae, trepidique calore,

Protinus excutimur longinqua per aequora cursu

Atque iterum sese nostris ostendere coepit

Luminibus caelo vertex sublimis ab alto.

70

Tertia lux tandem nebulis erupit et alto

Fulsit, et e nostris aestusque colorque recessit

Ossibus et membris venit vigor. Inde per aequor

Immensum tentamus iter, quo marmore vasto

Nulla videbatur circum se attollere tellus.

75

Conscendit malum Mendez ut cernere posset

Eminus Oceani tractus, tunc lumina vertens

Ad nos exclamat longe se cernere terram,

Quae montes ternos monstrat, silvamque comantem.

Quo laeto clamore, dolor procul abfuit omnis

80

Et solitae vires animo rediere, abiitque

Pallidus ore color, nosque anxia cura reliquit.

Sed non hoc potui propter vada proxima littus

Tangere, tunc illic silvas, et prata sub umbris

Arboreis, et littoreo beneolentia tractu

85

Gramina, et halantes conspexi floribus hortos.

Prosequimur nostros cursus, tandemque sub ortu

Aurorae et solis radiantia lumina contra

Ingentem portum intramus, quum lucidus inter

Signa Leo late attollit humerosque iubasque

90

Fulgentes, et triticeas terit area messes,

Agricolamque labor durus sub sole fatigat.

Portus erat prope fontis aquam, quae tramite lapso

Gramineo mites undas littusque petebat.

Huc nobis visum est defessas condere puppes,

95

Compagesque simul quassas coniungere, et arma

Instaurare ratis, curare et corpora fessa.

Indigenae nulli hanc terram littusque colebant,

Hisque locis novi vestigia multa ferarum.

Vicinum littus tacitis accedere remis

100

Aspexi cymbam, quae per vada salsa vehebat

Proceros membris iuvenes, quibus arma sagittae,

Scutaque, et arcus erant, semiustaque cuspide tela.

Longa his caesaries et non intorta fluebat

Per latos effusa humeros, nigrantiaque ora.

105

Inguina gossipio cuncti, mixtoque colore

Velabant, vittisque femur, at caetera nudi.

Ipse hos et signis et laeta voce vocabam,

Queis non visa prius ostendi munera longe,

Et specula hinc calybe e nitido, paterasque figuris

110

Diversis auro pictas, varioque colore.

Aera foraminibus pertusa et concava dulces

Tinnitus longe edebant strepitusque canoros;

Tincta colore rubro ramosa coralia pansis

Portabant nautae manibus. Sed post ubi vidi

115

Nescia muneribus nostris mansuescere corda,

Detorsi hos contra lecto iam milite proram.

Illi autem validis conatibus impellebant

Per pelagus retro lembum, nec dona putabant

Nostra carere dolis, qui non cava vela ratesque

120

Cessabant spectare oculis, atque arma, tubasque,

Atque intertextas argento et murice laenas,

Et longe rauca stridentia tympana voce.

Tunc ego conspiciens oblato munere me nil

Proficere, hic iussi iuvenes inflare cicutas

125

Atque ebur, et cantus prora exercere vicissim,

Ducere et assuetas sublimi in puppe choreas,

Illorum ut sonitus animis dulcedine motis

Ne fugerent. Cymbam sistunt, remisque relictis

Arma manu intrepidi rapiunt, cantuque vocari

130

Insolito sese in certamina dura putabant,

Ignari sonitus litui, vocumque canentum.

Nostrorum pars tela manu, nervoque sagittas

Aptabat, nec non pugnae se quisque parabat.

Hi tandem pacati animos ad littora tendunt,

135

Descenduntque simul, sequitur quos caetera pubes

Atque inter sese signis nutuque loquuntur,

Illi sed postquam rectorem accersere puppis

Me dextra videre, ruunt ad littora et alnum

Conscendunt veriti insidias: volat illa per undas,

140

Quos non insequimur, sed recto tramite vasti

Prosequimur pelagi tractum, quo non procul ingens

Cursus aquae liquido veniebat ab aequore, qua sol

Surgit et occiduas tendit se vertere ad oras.

Invia erat nautis et non tractabilis unda,

145

Quam tenui, et fateor toties me mille procellis

Iactatum, atque in vota Deum me saepe vocasse,

Qua late fervet Scyllae tumida unda sequacis,

Non me vexavit tantum tamen ullus in undis

Terror et indomitum mediis in Syrtibus aequor.

150

Vlteriusque ruens in aperta pericula, tandem

Invenio immensas hoc ipso in littore fauces

Ad quas ille ingens fluxus tendebat aquarum

Et se condebat sinuoso hoc gurgite ponti:

His ego navifragis decursibus Ora Draconis

155

Imposui nomen. Iuxta haec iacet insula vasto

Cincta mari, non illa ullis habitata colonis:

Huic Margaritae mihi nomen ponere visum est.

Non nullos cursum tenui per marmora soles

Dulcis aquae, quantoque magis, Perenotte, cadentem

160

Carbasa vertebam ad solem, tanto magis amnis

Gratus erat: tantus sese erumpebat aquarum

Impetus in pelagi fluctus e faucibus alti

Fluminis occurrens salsis resonantibus undis,

Atque inter sese veluti certamen inibant.

165

Altus hic ad laevam praecelso vertice se mons

Tollebat caelo, quem simius ora colebat

Horrida habens nigrosque oculos, caudamque reflexam.

Nudum littus erat, nullique habitabilis ora.

Descendunt pauci in terram, qui sat bene cultos

170

Passim agros cernunt vacuos cultore, domusque

Exiguas, qui forte habitabant montibus altis.

At latere e montis laevo videre patentem

Planitiem, quam nos petimus, venere sed ipsi

Indigenae externas visuri ad littora gentes.

175

Tellurem hanc Pariam signis et voce vocari

Novimus, et plenam populis, atque ubere campi;

Moribus haec facilis gens est, membrisque decora.

Quattuor indigenas mecum per caerula vexi,

Vt loca vel signis circum, nutuque notarent.

180

His mihi non visum est Pariae considere regnis,

Sed dum littoreos me velle capessere tractus

Abnuerem, procul ecce ruit gens nuda carinas

Visendi studio ad littus, classique propinquant

Certatim innumerae scindentes marmora cymbae.

185

Puro colla auro ornati, gemmisque, lacertosque

Armillis: petii signis quo littore baccas

Totque auri massas legerent, tunc barbara pubes

Per nutus responsa dabat, gemmasque repertas

Atque aurum fulva inventum monstrabat arena.

190

Armatos ego tunc vicina ad littora misi,

Qui pelago et silvis loca proxima cuncta notarent;

Horum ductor erat miles, qui vidit in orbem

Constructas aedes, nigroque sedilia ligno:

Ast operosa tamen portant ad littora fructus

195

Ignotos penitus nostris, varioque colore,

Alba ferunt nec non et vina rubentia secum,

Non uvis expressa, tamen gratissima vina

Fructibus innumeris facta et pluvialibus undis.

Sunt albi indigenae, mites placidique, nec ullum

200

Ipsorum hospitio nec littore cominus arcent.

Inguina gossipio velant, ac caetera nudi.

Qui vero missi fuerant exquirere montes

Vicinosque sinus, redierunt ad cava laeti

Littora, baccarumque simul candentia serta

205

Portarunt, vinique cados, fructusque recentes.

His trahere haud sivere diu me tempus in oris

Vndis corruptae fruges, sed linquere visum est

Has terras, iterum invisuro vere sequenti.

Has Manacapanam indigenae, ditemque Cubanam,

210

Curianamque vocant felices ubere campos.

Et vetuere aurarum animae, pelagusque vadosum,

Praecipitesque maris cursus, nam turbine magno

Ipsa movebatur huc illuc regia puppis.

Syrtibus his tandem et brevibus dubiisque periclis

215

Emersi classe incolumi, vada praetervectus

Saxea. Dehinc tenui iam lasso remige tractus

Ingentis Pariae, credens hanc esse marinis

Fluctibus incinctam et metuens, dum vela per oras

Occasus tendo credens me posse tenere

220

Littora Quiqueiae, classis devenit in altum

Et rapidum flumen, cui cedat turbidus Ister

Et Nilus, quamvis magno comitatus aquarum

Agmine septenis campos maris intret apertos

Fluminibus. Paulo ulterius mox moestus ad ipsum

225

Occasum solis verrebam caerula classe,

Queis passim (nam vera loquor) viret herba profundo

Remigiis invisa: rates fluitantia ponto

Semina tardabant virides imitantia baccas

Lentisci, laetaeque maris sub fluctibus herbae.

230

Sed cum me in vastoque sinu ignotisque viderem

Herbis implicitum, verto mea vela retrorsum

Ad Boream, fluctusque seco Quiqueiae versus

Littora, quae tandem iam nota per aequora vecti

Prendimus, optatasque diu devenimus oras,

235

Cum gravis autumnus fructus ostenderet altis

Arboribus, summisque in collibus uva ruberet.

Pauca super celebri dicam, Perenotte, Quiqueia,

Has inter fama quae non est ultima terras.

Castaneae similis folio est haec insula vasto

240

Cincta mari, circum in numerum quam mille coronant

Portusque, et liquidi fontes, et stagna, lacusque.

Haec gens natura est facilis, nam poplite flexo

Ipse salutabam quoties de more Parentem

Vnigenae Christi, genua inflectebat et altam

245

Ad caeli sua tunc vertebat lumina sedem.

Haec minor Hesperia paulo est, quam quattuor inter

Flumina lata fluunt, quae delabuntur ab altis

Montibus in medio positis, quibus insula surgit.

Iunna petit nitidi resonans ingentia solis

250

Lumina et Eoum littus, Iacheque secundus

Volvit in Oceanum cursus, qua perfurit Auster.

Tertius incurvo decurrit Naiba cornu

Horrificum versus Boream, gelidosque Triones,

Quartus Atibunicus tendit qua lucida solis

255

Lampas ad Oceanum vergit, rutiloque recedens

Lumine sideribus terram, noctemque relinquit.

Quattuor haec numquam robustus flumina fossor

Aggeribus (fama est) cingit, vel caespite vallat:

Attonitus sata laeta videt non vecta per agros

260

Vndantes, non tecta natant, non flumen abundans

Involvit homines undis, aut ordea fossis.

Deducuntque rates remis, sed palmula nostris

Longe est dissimilis, mage lataque, et aequore lembum

Brachia lenta trahunt, dehinc retro brachia ducunt,

265

Namque carent scalmis, ubi possint ponere remos.

Quiqueiae in cunctis fodiunt regionibus aurum,

Cibavo tamen in tractu, magnaque Cubana

Est facile, illud enim non sese abscondit in altis

Visceribus terrae, at primo se ostentat ab ictu

270

Cuspidis incurvae, dum terram scindit agrestis.

Saepe etiam effossis fluviorum quaeritur alveis,

Qua rutilant undae, sed cum cadit humidus alto

Humor et undanti tellurem verberat imbre,

Tunc mixtos auro latices vaga flumina ducunt,

275

Et parvus labor est ipsis, nam caerula subter,

Atque lacus, fluviosque natant, nec flatibus Austri

Terrentur, subita nec tempestate recedunt.

Pars implet cumulo vannum fluvialis arenae,

Quem manibus geminis quatiunt: illa acta sub auras

280

Effulgens flavis aurum secludit arenis.

Non baccis, gemmisque carent haec flumina, et omnis

Quiqueiae sinus, atque eadem sunt monte Cibavo.

Auri terra ferax parva in dicione Cotoi est,

Qua si quis tophum frangat, vel saxa cavernis

285

Inclusa, apparent auri vestigia fulvi,

Et venae elucent effossis rupibus auri.

Iamiroae flumen qua tangit littora fons est,

Qui subter mare se condit et rursus ad auras

Occulto rediens saxoso erumpit hiatu:

290

Indicio est immissus aquis ex subere cortex

Aridus, aut folia autumni labentia ramis,

Quae collapsa fluunt una cum fonte sub antris

Oceani, latebrisque cavis, et vecta superne

Illo eodem ostentat vasto se rupis hiatu.

295

Haec tellus est cincta mari, densisque cavernis.

Piscator colit hos scopulos, atque aequora tantum,

Lintribus exiguis, quae sunt sat proxima, nam sex

Milia Quiqueiae distant a littore magnae.

Effodiunt hac electri regione metallum,

300

Quod grave, quod solidum atque sonans, fulvoque colore est.

Succinaque his etiam nascuntur montibus, ipsisque

E specubus stillat flavus color, egregiusque,

Acceptusque ideo, et gratus pictoribus; illis

Nascitur atque frutex silvis, qui grana coloris

305

Producit rubri tingendis vestibus apta:

Scriptores fruticem hunc coccum dixere Pelasgi.

Dulcis aquae salsaeque lacus sunt montibus illis,

Planitieque alii in lata, quos verberat amplis

Retibus et funda: pisces, praedamque reducit

310

Ad ripam piscator. Ego hunc fallacibus hamis

Edocui errantes per stagna liquentia pisces

Fallere, et intextis illos includere nassis,

Conficere atque hamos docui, et detexere nassam,

Nam capere hac nostra non norat arundine praedam,

315

Hic nassae non usus erat, non tortilis hami.

Vere novo viret herba comis graveolentibus, et cum

Ingruit aestatis fervor, nec tempore defit

Autumni, aut cum saevit hyems, cui Bagua nomen,

Exiguum nec dant illis sua flumina lucrum,

320

Stagna, lacusque; legit piscator callidus herbam hanc

Atque minutatim tundit, spargitque per undas,

Queis mixta attonitos pisces facit, hosque vagantes

Atque supinatos in aqua, non retibus illi,

Sed manibus vivos captant: mos hic quoque nostris

325

In fluviis servatur adhuc cum foenore multo.

Otia amant nemorumque leves cum cantibus umbras,

Lususque, et choreas nitidi prope fontis ad undas.

Non opus est illis bis tinctas murice laenas

Induere atque vias auro, quas foemina Coa

330

Disposuit: vivunt nudi. Et mollissima semper

Illic temperies ridet, nemora ardua longe

Frondent et mites pendent ex arbore foetus.

Hic genus aucupii (visu mirabile) dicam,

Quo lacubus captant volucres, undaque palustri.

335

Namque lacus circum volitat immensa volucrum

Copia, diversis magnam quae piscibus explent

Ingluviem atque herba viridi, quae plurima fundo est.

Hic mergi stagna ipsa colunt, corvique vagantes,

Humidaque herbosis detondent prata sub undis.

340

Hic olor albus, anas, variae fulicae, hic caput anser

Ostentans rutilum stagnis, cui corpore toto

Candor inest, niveo montana ligustra colore,

Intactasque nives superans, floremque Hyacinthi.

Nascitur intra hortos sepemque cucurbita ventre

345

Immenso, cui parva parens est arbor Hibura:

Protinus hanc assuetus aquis saxo cavat auceps

Et siccat sub sole, lacusque et stagna per alta,

Perque undas late spargit; huc fluctuat atque huc

Illa lacu, qua considit genus omne volantum

350

Stagna colens, liquidosque lacus, crassasque paludes.

Accedit mox ad ripam, et nigrantia colla,

Et caput, et latos humeros includit inani

Cortice, dehinc terebrat, qua spirat anhelitus et qua

Cernere pascentes possit per stagna volucres.

355

Artibus his fretus summo tenus ore liquores

Ingreditur, volucrumque petit densum agmen et una

Per stagna incedit tacitus, centumque vagatur

Alitibus permixtus, avesque intercipit arte

Incautas, captatque dolis: nam dum caput undis

360

Demittit volucris, rimatur et humida rostro

Stagna, cibos passim non alto in gurgite quaerens,

Dextraque laevaque caput mersum implicat auceps,

Frangit et actutum guttur, praedamque reponit

Extinctam laevo lateri, qua mantica pendet.

365

Perque pedes etiam dextra furtim capit auceps,

Dum laetae strepitant in aquis et roribus alas

Perfundunt, alisque vocant bipatentibus imbrem,

Quo plausu percussa sonat mota unda, sequentes

Nec sociae terrentur aves, fugiuntve, sed illam

370

Sponte putant demersam undis, solamque vagari

Per laticem et solitas lymphis stagnantibus escas

Quaerere, vel subter nando percurrere ripas.

Plurima nam fluitans per stagna cucurbita tutas

Reddit ab insidiis anates, aliasque volucres;

375

Saepe sedet capiti volucris, quae non timet ullas

Tunc fraudes, lacubusque volat, revolatque, iterumque

Aucupis insidit capiti: dumque ille sub undis

Spectat aves, canit illa, sonosque e gutture rauco

Effundit, petit aut latices plaudentibus alis,

380

Corneaque ora lacu volitans facto agmine mergit,

Aucupis et dextra patriis occumbit in undis.

Atque alius tereti calamo confisus et arcu

Alituum genus omne ferit per stagna sagittis,

Et si forte cadit mediis moritura sub undis

385

Ardea, stagna secat celerans, praedamque reportat.

Hunc auceps morem semper non servat eundem,

Cum volucres capit, interdum nam fronde virenti,

Qua per stagna canunt volucres, collumque caputque

Implicat, ingrediturque silens tenus ore lacunam,

390

Non longe a ripa liquidis stans rectus in undis,

Qua laetae strepitant volucres, luduntve, cibumve

Rimantur, pelagique parant trans aequore cursum,

Vt nostrae faciunt volucres, cum littora linquunt,

Turmatimque petunt tepidos facto agmine soles.

395

Vt vero truncum arboreum, ramosque virentes

Et foliis baccisque graves videre volucres

In mediis stantes undis, necis inscia turba

Advolitant, ramisque sedent fallacibus, illicque

Exercent solitos cantus, alacresque vagantur,

400

Et tamquam tutae revolant ad frondea tecta,

Et pedicas fraudesque petunt, pariterque morantur

Frondibus, ignarae falsis se fidere ramis.

Callidus ast auceps sensim rostrumve, pedemve,

Arripit incautis avibus, captisque repente

405

Claudit iter vocis laeva dextraque premendo,

Terreat ut nec aves strepitu, neu sanguine lympham

Inficiat, lateri annectit, qua mantica pendet.

Hic praeceps it salsus aquas de montibus altis

Babua, qui liquidos diverso a fonte liquores

410

Colligit, et terram Maguanam interluit undis.

Non alit hic ullos, ut caetera flumina, pisces,

Vndanti nec prata suo rigat aut sata cursu,

Auriferas salsum hoc non torquet flumen arenas.

Accipit hunc terra alma sinu, conditque latebris,

415

Nec ponti contingit aquas, nec cornua mergit

Oceano, aut illum gremio maris accipit unda.

Planities hic magna tacet, campique patentes,

Quos circum montes excelso vertice cingunt:

Commoda frumentis haec sunt et vitibus arva,

420

Et pecori haud ingrata seges, nam gramina miris

In vacuum se laeta modis de cespite tollunt,

Quae non laedit hyems spirantibus aspra Cauris,

Non nix alta tegit, bruma aut glacialis adurit.

Non procul innumeri sunt hic per pascua fontes,

425

Quorum sunt latices alto sub gurgite salsi,

Fontis at in medio tristis se effundit amaror,

At qua fons summas ostendit lucidus undas,

Dulcis aquae sapor est gratusque bibentibus humor.

Sunt populi agrestes Zavanae, qui loca celsis

430

Montibus alta colunt et sese nocte cavernis

Occultant, saxique ineunt sub fornice somnos.

Rura, domosque nihil curant, aut atria, sed quas

Vallibus in patriis rupes natura cavavit,

Et fructus, quos sponte tulit silva ardua, carpunt,

435

Et liquidos semper fontes aut flumina potant:

Arvaque non curant, alias nec quaerere sedes.

Haec gens finitimos spernit, carpitque quietem

Aut silvis, aut valle cava, vel montis in antro.

Postquam Vesper adest, noctisque supervenit umbra,

440

Illic errat Amor, sed non nova cura quietem

Sollicitat, non bella movet, non cogit amantes

Ad letum informe, aut ferro per pectus adacto

Oppetere, aut cum porta tonat resonantis Olympi

Turbatos penetrare sinus veniente procella.

445

Hic Amor est semper simplex et semper inermis,

Gaudia nec miscet curis; hic nullus amanti

Invidet, aut aliquam simulans spe ludit inani.

Humano hos cuncti dicunt sermone carere.

Veloces mage sunt aliis, qui lata Quiqueiae

450

Regna colunt, campoque canis Spartanus aperto,

Aut silva in longa cursu non vinceret illos.

Et si forte aliquis montano in vertice cernit

Hanc gentem, tunc terga fugae palantia nudat

Et nulli nisi nota feris petit antra per umbras.

455

Tempore non ullo gens haec mansuescit, et omnes

Conspectum fugiunt hominum, et commercia rerum.

Sal quoque lucidior vitro est Diagonis in altis

Montibus, hunc scindunt cuneis, nec copia parva est.

Hic sunt aequales parvo discrimine soles,

460

Sive hyemem, sive aestatem sol ducit ab alto

Aethere, et haec causa est, cur numquam prata recentes

Amittunt flores, aut arbos frondis honores.

Planities magna hic late est, quam late fluxus fons

Atque alii humectant, qui numquam frigore torpent,

465

Aut acri sub sole calent; nec pascua flores,

Aut folia amittunt, aret nec caltha sub ortu

Icarii canis, aut silvae spoliantur honore.

Vere novo folia ipsa cadunt, non frigore primo

Autumni, et subito redeunt, veteresque videbis

470

Corticibus ramos solitaque virescere fronde;

Namque comam ponit pratum et se vestit eodem

Vere, novosque parit proprio de germine flores.

Nec crepitans grando teneras quatit horrida frondes

Silvarum, gelidusve cadens e nubibus imber

475

Aeriis, herbas urunt nec frigora brumae.

Est tractu longo vallis, quam Guarionexius

Imperio regit: hic tellus est optima iactis

Seminibus, frugumque ferax, et fertilis herbae.

Terrarumque frequens humor non noxius arvis,

480

Noxia et his terris non sunt animalia morsu.

Et silvis non errat aper, non vallibus ursus,

In segetes agit ante diem securus arator,

Nec timet ora lupi. Crudus vestigia pero

Nulla tegit, qui mortifero defendat ab ictu

485

Aspidis agricolam spinoso in vepre latensis.

Non silvis, stagnisve nocens mala gramina serpens

Pascitur, aut volitans armenta exterret asilus,

Dum somnos umbris captant, dum pascua carpunt.

Letalis tamen est illis in partibus arbor,

490

Cuius si frondes seu vir, seu foemina tangat,

Immittunt solo tactu letale venenum

Ossibus, et papulae apparent, ceu verbera, toto

Corpore: mox sese torquens (miserabile) vitam

Efflat, et ore petit terram, velut arbor ab alto

495

Tacta polo. Sed salsa potest per membra dolorem

Infusum, virusque simul, pestemque levare

Vnda maris, ponti si membra immerserit undis.

Quin etiam illa hominem solo necat arbor odore,

Naribus hunc si quis captet: non stipitis huius

500

Accenso quisquam tecti penetralia trunco

Me moneat suffire, manu vel tangere frondes.

Tempore si certo non has accederet oras

Aspera Cannibalum gens bello, assuetaque rapto,

Et verubus torrere viros, et ponere mensis,

505

Laetior haud ulla hac, non hac felicior ulla

Ora foret, populent licet et loca proxima tantum

Littoribus, tamen adventus timet insula cuncta

Cannibalum, et sese specubusve, aut vallibus abdit.

Nulla adeo est regio, quae non sit casibus ullis

510

Subdita, sit quamvis gemmis ditissima et auro.

Quam simplex genus hoc hominum fuit accipe: namque

Quiqueiae reges unum vetuere per annum

Semina maitii campis iactare colonos,

Ob causam hanc solum, quia nos sua regna putabant

515

Esse relicturos; quo tempore millia multa

Illorum periere fame per regna Quiqueiae.

Cum rudis haec bello gens sit, tamen asperat hastas

Ossibus atque apicem teli, cum tendit in hostem,

Et si forte ineunt belli certamina, semper

520

Fronte ligant geminos Cemes, creduntque iuvari

Auxilio illorum, dubiaque evadere pugna.

Quid referam, ut laetae vicino in littore gentes

Perpetuum certis agitent sub moribus aevum?

Illic non populi fasces tabularia servant,

525

Illorum non cura animos accendit habendi,

Non aurum effossa quisquam tellure recondit;

Non captant regem insidiis, bellove lacessunt.

Littoreis habitant constructa mapalia silvis,

Quae pinu palmaque tegunt, tutique vagantur

530

Prata per, agrestesque domos; non extera verrunt

Aequora, non merces aliena ad littora portant:

Non aurum, non divitias, non urbis honores,

Non latos cupiunt fundos, non regia tecta,

Non animum informant studiis. Fractosque tubarum

535

Haud trepidi audivere sonos, pax aurea servat

Immunes belli gentes; non crastina curant

Tempora, nec servant surgentia cornua lunae.

Morborum subito succis sua corpora curant,

Iam correpta gravi morbo, redduntque saluti.

540

Noxia et his terris non sunt animalia morsu.

Omnia sunt illis communia gentibus, ut sol

Et luna est, nec plura petunt, quam cogat egestas.

Castraque nec cingunt muris, nec sepibus hortos,

Nec quisquam novit sua praedia: multa supersunt

545

Iugera, queis campis committere semina possent.

Non vendunt, nec emunt, rerum nec pondera norunt,

Metiri nec res ullas. Non dividit agros

Terminus, aut demens discordia fratribus umquam,

Aut consanguineis incessit. Nullaque tangit

550

Hos cura indigenas, animus nec fluctuat ira,

Regnandi nisi causa: ferunt namque oppida et urbes

Arma inter sese, cum rex sine prole recessit,

Nec caeli carpit vitales amplius auras,

Vt solii possint vacui dicione potiri.

555

Rex habet uxores triginta, de quibus una,

Quae quondam ante alias fuerat carissima regi,

Post obitum illius tumulo se condit eodem,

Sponte tamen. Quem gossypio, vittisque iacentem

Involvunt, cum supremum comitantur honorem,

560

Et capitis regale decus, vittamque trilicem,

Quae pendet cervice, humerosque et pectora velat,

Ornatusque ferunt solitos, conduntque sepulchro,

Illiusque canunt laudes atque inclyta facta:

Haud secus excubitor, nobis qui nunciat almum

565

Adventare diem, volucres ducitque, regitque

Commissas sibi, sic illae. Cum coniuge somnos

Nocte simul capiunt atque illum luce sequuntur,

Non etiam inter se oderunt, praecordia livor

Non tentat, quamquam una magis sit grata marito.

570

Hae nudae incedunt omnes, solum inguina velant,

Sed mulier non passa virum partusque labores

Non experta graves, nulla inguina velat amictu,

Collecto in nodum nec crine incedit, at ipsam

Cervicem, inque humeros fundit, quem vitta revincit

575

Alba supercilium supra, pressatque corona.

Res rara est illis in partibus optima nautis

Qui liquidum per iter pelagi vasta aequora lustrant,

Seu cum saevit hyems, seu cum calor ingruit arvis.

Est panis non ingratus: candore ligustra

580

Vincit et exactum longe incorruptus in annum

Durat, nec cariem sentit, nec mucidus umquam

Redditur, at lymphae tactu mora nulla putrescit;

Viderunt hunc nec nautae, nec saecula prisca.

Est etiam Cubae ac Quiqueiae plurimus oris

585

Corporea haud magnus forma mirabilis ales,

Aera quae scindit nocturnum quattuor alis

Membrana solida concretis, queis vice pennarum

Vtitur, illa volat quoties: cui lumina fulgent,

Haud aliter quam nocte faces, geminosque sub alis

590

Instar habet stellarum ignes, quotiesque per umbras

Tendit iter, duplicem ingeminat (mirabile) lucem,

Resque novo per noctem atram fulgore relucent.

Indigenae cuncti, morte adventante, sororis

Instituunt natos fundi rerumque suarum

595

Haeredes, quia non credunt ex coniuge natos

Esse suos: ideo iunctos sibi sanguine linquunt

Totius tecti dominos rurisque paterni:

Germanae semper natos, uterumque sequuntur,

Sed si non superant; fratres et pignora fratrum

600

Haeredes faciunt. Rex autem, cum venit hora

Extrema et mortem propior iam, denique amicos

Convocat, et proceres, et quos Quiqueia mores

Iam pridem tenuit, etiam hos in morte suprema

Servat, et haeredem instituit, qui non piger armis

605

Sit sumptis, vel consilio, et depellere possit

Finitimas, cum perturbant sua littora gentes:

Namque sibi externam nec rex, nec civis adoptat

Progeniem, veluti nostris consuescimus oris.

Luxanus paucis sociis comitatus in altis

610

Invenit silvis primo sub vere racemos

Labruscae rutilos, mites, gratoque sapore,

Quas auri dives producit terra Cibavi.

Otia amat gens haec, ideo non stringere curat

Vere novo ramos huius tam fertilis uvae,

615

Ast illam alitibus praedamque, ferisque relinquit.

E nemorum ramis, foliis, et vertice pendet

Gossypium; sua nec velare hi corpora curant,

Praesertim spirat cum bruma in montibus, illic

Namque in planitie campi ver floret aprica.

620

Hic crebraeque cadunt pluviae, sed non fluit amnis

Per sata culta suo, vel prata per herbida cursu,

Vt solet Eridanus, toto cum turbidus alveo

Accipit innumeros amnes quos unda solutis

E nivibus tumefacta altis de montibus auxit.

625

Hi mare iuxta habitant, piscosa aut flumina iuxta,

Piscandique artem exercent; saturare ferinis

Non cupiunt umquam sese, sed piscibus alvum

Distendunt: artem suprema aetate reponunt

Piscandi, nec amant silvas, nec concava saxa,

630

Retia gossypio non texunt ordine nostro.

Incola Quiqueiae numquam sua littora linquit.

Denteque tergemino nullum tenet anchora lintrem,

Dissimilis tamen est illorum palmula nostris.

Illa habet at remos tantum lembosque volucres,

635

Quos stringunt, solidoque cavant de robore pinus:

Vela haud lembus habet, celsi aut carchesia mali,

Octoginta intus nautas vehit arbor, et undas

Litoreas, liquidosque lacus, stagna umida tranat.

Non terrae fluit e venis, vel montis ab antro

640

Ferrum informe, cavant patrio sed cymbia saxo,

Telluremque simul, solidaque ex arbore lintres.

Hic iucca est napi species, quam fossor ab alta

Sublatam tellure cavat, succumque nocentem

Subducit pressans manibus: mox frangit, et undis

645

Corruptam miscet calidis, mixtamque revolvit

Saepius, inque orbem durat, subterque calentem

Occultat cinerem, coctamque reponit in usus

Praesentis victus. Sed si (mirabile) succo

Vescatur iuccae quisquam, letale venenum est:

650

Haustus enim labefacta petit praecordia succus,

Membraque nigrescunt infuso laesa veneno.

Ostia transversum cannas posuere, putantes

Se tutos fore ab ingressu, bellique tumultu

Securos, tanta est illis inscitia rerum.

655

Nascitur his campis hortisque cucurbita ventre

Non parvo, similisque ulmo, quam gignit Hibura

Arbor pro fructu; solum hunc utuntur in usum

Indigenae, ut possint haurire e fontibus undas:

Succum habet haec intus, qui felle est acrior omni,

660

Quare ea gens tristi illius sese abstinet usu,

Duritiem testudineam quae cortice vincit,

Quae fluvii non ima petit, nec mergitur umquam,

Sed levitate sua liquidis haec: innatat undis.

Et non est illis barbam tondere, caputque

665

Foemina gossypio tenui, vittaque coercet

Caesariem in nodi faciem, nec flamina curat.

Scribere non norunt, sed belli ingentia facta

Et solitos mores populi, divisaque regna,

Natisque et consanguineis stirpique futurae,

670

Atque iuventuti tradunt miro ordine rerum

Res gestas, Cemesque suos ab origine pandunt.

Vana superstitio terras oppresserat olim

Quiqueiae et quae vicino circundata ponto,

Donec lucem illis immisit caelicolum Rex,

675

Qua tandem agnovere Deum rerumque Parentem.

Quin etiam indigenae cuncti sub tempore certo

Palmarum carpunt fructus et roscida poma,

Teutonicoque coquunt ritu, testisque reponunt

Fictilibus: dulcis liquor est, gratusque palato.

680

Sunt pingues magis et procero corpore tauri,

Et simul omne pecus, quod transportavimus illuc,

Quam tauri et pecudes, quae nostris saltibus errant.

Quam nostris illic etiam felicius arvis

Herbaeque, linique seges, vescumque legumen

685

Proveniunt, et maiores fert campus aristas,

Campus aquis semper riguis, cum deficit humor

Atque aestu solis magno terra ipsa dehiscit.

Huc vites olim attulimus, quae (credite) nunc sunt

Coniugibus similes ulmis, et pampinus umbra

690

Exigua tabulata tegit, ramosque superstat,

Queis palmes Methymnaeus, queis Baetica cedat

Vitis et increscit quae collibus uva Falernis.

Terra ferax adeo filicum est, ut culmus in arvis

Illic proveniens sit maior arundine nostra.

695

Inclita tale solum tercentum exercet aratris,

Et praeclara viris et sanguine Brixia, tales

Vomere scindit agros felix Insubria frugum,

Et frugum pariter felix Sicana tellus.

Maitium speciem frumenti rusticus arvis

700

Seminat, et nostro spica, culmoque virenti

Maius arundineis foliis: verum ingruit aestas

Torrida cum passim gravidis flavescit aristis,

Tunc sese arenti paulatim nudat amictu

Atque suas ostentat opes, et nuntiat ipsis

705

Agricolis venisse diem, finemque laborum.

Noctis aves nec habent silvis domibusque rapaces

Quae laniant rostro volucres, sed nocte soporem

Securae capiunt, prima vel luce diei,

Aurea cum terris Aurora nitescere coepit,

710

Et laetae inter se silvis strepitantque canuntque,

Nec metuunt certo viscatas ordine virgas

Arboribus positas, nec noctua decipit illas.

Fabula vulgata est cunctis et credita terris

Quiqueiae, primum geminas habitasse cavernas

715

Ingentes mortale genus, hominesque vetabat

Exire e specubus geminis indignatus Sol;

Ast Machoel, antri custos, cum noscere vellet

Atque videre situs telluris, et aequora, si qua

Stent circum spectat: dum flumina concita, et aequor,

720

Et caeli noctisque decus miratur, et alta

Tot nemora, et valles curvas, atque herbida prata,

Confusus mentis sensus errabat, et una

Oblitus calles, nec non divortia silvae,

Vidit ubi errantem lucis Sol percitus ira

725

In saxum Machoel subito convertit, et omnes

Certatim indigenae montem hunc de more quotannis

Invisunt. Alii ex antris exire volentes

Vt nuper Machoel fecit, sensere repente

Se verti in pictas volucres, aliique virentes

730

In prunos, alii deformi corpore turpes

In ranas sunt conversi, quae nocte querelas

Ingeminant, et luce silent, donec properans Sol

Tendat ad occasum: tunc limo ulvaque palustri

Attollunt caput et laetanti gutture raucas

735

Diffundunt voces, securae Solis ab ortu.

Quiqueiae postquam dominari coepimus oris,

Legitimo mulier quamquam esset iuncta marito,

Assueto tamen hi non concubitu indulgebant

Amplius, atque illic virgo iam nubilis ullos

740

Non curabat item solito partu edere natos,

Ne grave servitium ferrent, et si qua latenter

Mixta viro fuerat, subito sua pignora in auras

Aethereas ventura herbis, succoque necabat;

Et (mirum dictu) cum sit gens dedita luxu

745

Pronaque nequitiae multum, tamen illa sorori,

Et natae, matrique etiam non se immiscebat,

Esse nefas immo magnum de more putabat.

Quin aliquis vitam exosus sese interimebat.

Auribus indigenae, nec non et naribus aurum

750

Suspendunt, agitata movet se bractea, naresque

Atque aures crepitat circum testudinis instar.

Spicula arundineo faciunt de stipite, quae sunt

Duritie indomita, nec taurea tegmina curant.

Quanta superstitio populis sit, regna Quiqueiae

755

Qui diversa colunt, paucis (advertite) dicam,

Illorum quae longe animos oppresserat et sic

Ducebant miseri vitam sine numine vero:

Haud secus, ac puppis, valido quae fertur ab Austro

Per maris Ionios fluctus, perque alta Charibdis,

760

Nec sit qui clavum regat, obliquetque triremen,

Ingenti cum immane furens Notus urgeat unda

In Syrtes, scopulosque rates, pelagique procellas.

Aerii specus est radices montis ad imas

Iavana, quam populi indigenae gentesque frequentant

765

Externae, summoque locum venerantur honore.

Ante fores stabant Cemium simulacra duorum,

Quos Patris aeterni gens illa ignara colebat

Olim; pro Sole, ac Luna haec coluisse ferebant,

Atque cavis ambos quondam exiluisse cavernis,

770

Et caeli secuisse vias, vectosque per altum

Aethera luminibus caelum, terramque vicissim,

Et pontum lustrasse suis, propriosque colores

Cunctarum rerum diffusa luce per orbem

Detexisse ferunt Ophyrae lata arva colentes.

775

Per noctem volitare animas post funera credunt.

A pelago procul horrisono praecelsa Cibavi

Saxeaque est moles, nec non et concava ab alto

Vertice, ubi longe strepitus auditur aequorum

Diversa de parte ruens, quod si quis ad ipsos

780

Accedat sonitus lympharum cominus, ille

Nec longum tempus surdusque fit, attonitusque.

Non longe lacus hinc ingens, cui tristior unda,

Quique habet Oceani sua per stagna alta natantes

Diversos populos, quorum non copia parva est:

785

Namque per exesam rupem influit unda patentis

Oceani, occultasque vias agit illa profundum

Sub mare, et adducit secum per concava saxa

Perviaque humentem praedam; perque hoc mare parvum

Indigenae vidisse ferunt sub tempore veris,

790

Tempore et autumni tantum longo ordine pisces

Et nova monstra maris sulcare et ludere in undis.

Hi se scire putant ortum maris atque fluentum

Fluviorum, vivosque lacus, tardasque paludes.

Aequoribus est his etiam Bouca insula parva,

795

Nobilis est quae fontis aqua, mitique locorum

Temperie, cuius si quis de fonte liquores

Hauserit ante diem, subito fugit aegra senectus

Atque novum veluti in florem conversa virescit,

Integer et sanguis venis fluit: haud secus anguis

800

Exuit hiberno squallentem frigore vestem

Et spirans tollit per prata recentia cristas

Sanguineas, per humumque humeris iam lucidus orbes

Immensos trahit et teneris exultat in herbis.

Mens erat hunc mihi certa locum fontemque videre,

805

Illius et latices haurire, et membra salubri

Tingere lympha, aevo ut longo multoque labore

Iam lapsum florem aetatis nunc rursus habere

Hac possem, meque ut morbo turpique podagra

Eriperem, quae me seu sol iam dimovet oris

810

Aethereis nigrantem umbram, seu candida secum

Luna vehit caelo radiantia sidera, torquet.

Non potui has ratibus sedes accedere, namque

Distabat longo felix haec insula cursu,

Et Boreae flatu horrisono maris unda tumebat,

815

Et passim undosum spumis incanuit aequor,

Vinitor et mites arvis iam legerat uvas.

Quid meus Hayti germanus fecerit oris,

Vel quas condiderit illis in partibus urbes,

Et bello indigenas toties petiisse phalanges,

820

Vicerit et varias acies, et Guarionexium,

Constituit populis dum vectigalia, et hostem

Depulerit, cum longo egeant sermone, silebo.

Hispanos et quae fuerit discordia quondam,

Quos mecum Oceani non nota per aequora vexi,

825

Meque inter, cum nota satis sint cuncta, tacebo.

Ipse etiam inventis a me nova nomina terris

Imposui, sive urbs esset, sive insula, sive arx,

Granvellane, tamen nostrorum meta laborum

Haec fuit: in vinclis una cum fratre per undas

830

Ducor ad Hesperium littus, sed post ubi Rex et

Regina hoc norunt, solvere, aegreque nefandum

Hoc scelus humana moti pietate tulerunt.

Hanc partem nostrorum etiam, Perenotte, laborum

Extremam paucis memorabo, praecipitet cum

835

Iam caelo nox et fessis mortalibus astra

Dulces invitant somnos, animoque quietem.

Nam rex Fernandus coniuxque Isabella duos me

Post annos quamvis confectum aetate senecta,

Atque aegrum ob varios casus, fratremque vocarunt,

840

Vt vellem Quiqueiam ultra, versusque cadentem

Tendere iter solem, nostrisque intacta carinis

Aequora, et Oceani tractus: tunc sponte dedit Rex

Quattuor instructas armis et milite puppes.