Daniele Fini carmina 16

Testo base di riferimento: S. Pasquazi, 1966

Cura dell'edizione digitale: M. Sartor, 2023

Altre sezioni


Absolutissimo viro domino Bonaventurae Pistophilo

 

Hadriacae Piscator aquae miracula noctu

      Viderat, et cunctis per mare visa refert;

His oculis prospecta canam vigilantibus, inquit,

      Narranti facilem vos adhibete fidem.

5

Praebebat lunare iubar spectacula terris,

      Praeter me in vacuo litore nullus erat.

Sedula servorum trans portum nostra Volanae

      Turba per aequoreas retia tendit aquas.

Me tenet Abbatis portus, hic forte relinquor,

10

      Dum nostram cruciant scaeva venena manum.

Retibus eductus latitabat Araneus alga,

      Qui tacta spinae cuspide semper obest.

Hanc simulac tetigi, subitis cruciatibus angor,

      Nunc huc nunc illuc et sine mente feror.

15

Quam satius fuerat cornu tetigisse cerastae,

      Non homines, sed qui litore fallit aves;

Efflatum patulis reboans e naribus aequor,

      Nostra per obliquum lumina flexa tulit;

Per freta prospicio delphines ferre puellas

20

      (Insolito virides more natantur aquae),

E quibus unus erat numero velocior omni,

      Qui iuvenem intonso crine ferebat aquis;

Cetera Pierias portabat turba sorores,

      Quaeque sui tergo vecta puella feri.

25

Intrantes multa nostros aspergine portus

      Cernimus adverso gurgite nare Padi.

Praevius ad ripam iuvenem fert portitor, omnes

      Hoc faciunt alii, quod facit unus, idem;

Emergunt agiles, rursus redeuntque sub undas,

30

      Vorticibus crebris fluctuat unda Padi:

Questibus Aonides iam complent omnia, multis

      Lamentis subito personat ille locus:

Impetus est nobis illuc percurrere, sed mox

      Incoeptum dubius pes mihi sistit iter;

35

Mens mea convaluit, longeque audacia crevit,

      Ducor ad extremum protinus ipse viae.

Proximus aspiciens has pullis vestibus omnes,

      Obtutu primo suspicor esse deas;

Nulla licet torquem, teneatque monilia collo,

40

      Crinale in comptis nec ferat ulla comis,

Sidereos oculos, mira dulcedine questus,

      Divinos vultus illa, vel illa tenet;

Vnguine chaldaico, nabataei fragmine iunci,

      Arabicis calamis hic alabaster olet,

45

Cunctaque narcissum spirant, opobalsama, nardum,

      Et violas, costum, cinnama, tura, crocum;

Flamine divino redolet circumfluus aer.

      Vos servent, dixi, numina celsa poli;

Estne aliquod vobis inconsolabile vulnus?

50

      Aut comitum vastis obrutus ullus aquis?

Pandite quidquid id est, erit hoc me praeside vobis

      Mitius et nostra forsan abibit ope.

Dum singultanti mea rumpitur ore loquela,

      Intonsus iuvenis, quid cruciaris? ait.

55

Vix ea; respondi: dextra est infecta veneno;

      Ille autem: nostra dextra valebit ope:

Protinus, his dictis, abiit per litora, quantum

      Funda rotata manu mittere saxa potest;

Huc redit, e medicis tunc succos exprimit herbis,

60

      His valuit succis mox manus uda suis.

Esne alter, dixi, Podalirius? an ne Machaon?

      Aut tu letifuga magnus Apollo manu?

Fit properata tibi medicina salubribus herbis;

      Fomentis valuit dextera nostra tuis;

65

Debeo namque tibi pro tanto munere; tecta

      Exiguae hinc subeas quantulacumque casae.

Haec ego possideo, nobis habitacula praebent,

      Dum sic autumni his tempore piscor aquis:

Saccara non hic sunt nec sunt melimela favique

70

      Colchica nec volucris, sus, lepus, anser, anas;

Vlla nec omento velata tomacula pingui,

      Nec pernae, sumen, valva iecurque suis:

Sunt tamen hic rhombi septem mullusque trilibris,

      Per freta qui sargis incomitatus erat.

75

Vivus et hic vitreo servatur vase necandus,

      Vt nostros oculos discolor ille iuvet;

Sunt hic auratae, nec desunt ostrea, mugil,

      Qui didicit numquam bella cruenta lupi;

Hic coacervatis est pensilis uva racemis,

80

      Pomaque sunt pleno dulcia musta lacu;

Plumeus hic niveo tegitur velamine lectus,

      Quo fit blanda quies et sine labe sopor.

Iuppiter et natus positis Cyllenius alis

      Humano ingressi Baucidis ore casam,

85

Tergoris exigua vescentes parte suilli,

      Stramineis stratis accubuere Dei;

Ii quoque velivoli domino comitante profundi

      Intrarunt Hirci fumida tecta senis;

Bucera septenis calamis armenta vocavit

90

      Cynthius, in parva delituitque casa.

Fama Molorcheos vulgat subiisse Penates,

      Qui Nemees victor caede leonis erat.

Tum iuvenis blanda crinitus voce profatur,

      Dum parit haec quiddam dulce loquela melos.

95

Nulla procellosi periit comes aequoris unda,

      Devia nec dubium semita fecit iter;

Vlla nec insequitur nos vasti bellua ponti,

      Andromedam qualem sollicitasse ferunt,

Nec sumus expulsi patria, nec caede cruentas

100

      Piratae mecum conseruere manus.

Nota erit actutum nostrae tibi causa querelae;

      I prius, hinc gressus subsequar inde tuos.

Dixerat, exigui gurgusti tecta subivi,

      Lampados inde tulit clara lucerna iubar;

105

Irruit in patulos, quos tendit Aranea casses

      Scopa, et quisquiliis, et scobe verrit humum;

Iuniperi redolent pinique domuncula fumum;

      Non aqua concisis piscibus ulla datur;

Hos sale, cepe, oleo terso condimus aheno,

110

      Quos primum nullis excoquit ignis aquis;

Et supra atque infra, quae uncto versantur aheno

      Frusta crepant, nares nidor acutus init:

Dimidium postquam pinguis consumpsit olivi

      Flamma, paro, ne plus extenuetur, aquas.

115

Parca manus tamen his moderatam contulit undam,

      Fervida continuis ignibus illa salit;

Cinnama tusa, crocum, piper immiscentur aceto,

      Paeneque decocto mox ea iure natant;

Exiguam velant mantilia candida mensam,

120

      Squamoso gladios tergit arena situ,

Et phialis abacus plenis oneratur Iaccho,

      Servantur coctae fictilibusque dapes.

Delphicus interea Musis comitatus Apollo

      Intrat arundineae tegmina nostra casae;

125

Haec sedet, illa gemit, haec nigros laxat amictus,

      Illa humili nudos calfacit igne pedes;

Sunt bona verba mihi, comis super omnia vultus,

      Et iam conditi praeterit hora cibi.

Afferimus manibus lymphas; discumbere nolle,

130

      Protinus unanimi quaelibet ore refert.

Hortor et has frustra; sprevere sedilia mensae,

      Sprevit et intactas quaelibet una dapes:

Attamen una pirum libavit et altera mustum,

      Et de puniceo cortice grana tulit.

135

Delius haec: Nostrae tibi nunc reserata patebit

      Causa viae; arrectis auribus ipse sile.

Carmina Calliope Vatis caelanda sepulcro,

      Tu dic prima; sonos prosequar inde tuos.

Talibus illa refert: Lux o clarissima mundi,

140

      Phoebe, peragrato qui vehis orbe diem,

Atropos absumpto filum producere penso

      Non valuit, fessas continuitque manus;

Et licet annoso gemeret sub pondere fusus,

      Num Titus hic poterat vivere Olympiada?

145

Borseadi finem posuisset, nobile quando

      Non imperfectum morte iaceret opus.

Herculis haud gnati limae succumberet uni,

      Carmine quod grandi regia gesta canit;

Illius (heu) perstant inimicis fata sub astris;

150

      Iam iam mors (utinam mentiar) atra venit;

Natus apollinea redimitus tempora lauro

      (Sic reor) exuperat scripta diserta patris;

Magna sed hunc nimium retinent molimina rerum,

      Hinc vereor limae tempora sera dari;

155

Nam nimis hunc agitat, iuveni quae tradita nulli

      Hactenus, hoc dempto, publica cura fuit:

Floreat et quamvis primum viridantibus annis;

      Legiferis tamen est, consulibusque caput;

Quem patriae quotiens onerosa negotia tractat,

160

      Non iuvenem populus, sed putat esse senem;

Intolerabilibus nimium Res publica curis

      Afficit hunc, vix fert tam grave pressus onus;

Distrahit illius nunc cura domestica mentem,

      Nuncque cymaclensi sub ditione lacus;

165

Hinc grandis venetae lucrosa negotia mercis;

      Inde cupidinea culta puella face;

Illius auspicio (gratissima dona puellis)

      Etruscos profert nocte dieque modos;

Nil nisi componit cantus ab amante probandos,

170

      In quibus alternent ultima verba melos.

Illa probat lectos; magis hic accenditur illis;

      (Hei mihi) plus mulier quam mea vota valent;

Exequar ipsa tamen sumpta testudine iussa.

      Sic ait et lacrimis immaduere genae:

175

Pertentat citharae festino pollice nervos,

      Succinit et mesto Calliopea sono:

Calliope

Strocius hic Titus est, auro decoratus equestri,

      Credita cui Patriae publica cura fuit;

Qui pecorum pastum, teneros qui lusit amores,

180

      Et cecinit Borsi grandia gesta Ducis:

Senserat illius Clio vix ultima, dixit:

      Subsequar, o Pean: annuit, illa refert:

Clio

Maximus hoc vatum tegitur sub marmore Vates

      Strocius illustri nobilitate Titus;

185

Illius antiquae stirpis primordia si tu

      Excutias, equites invenientur Avi.

Inde Erato querulos habili dum pollice nervos

      Percurrit, moesta talia voce canit:

Erato

Hic Titus est, tria sint haec tantum verba sepulcro,

190

      Nam Procerum cunctis nomina nuda patent;

Plus nec adiicias praecordia rara quibusque

      Nobilitas Strozae vulgat avita Domus.

Obticuit, facilem porrexit et illa Thaliae

      Barbiton, haec cantat tinnula plectra movens:

Thalia

195

Marmore Stroza sub hoc Titus est, cui carmine nullus

      Temporibus nostris anteferendus erat;

Plurima magnarum tulit hic insigna laudum,

      Pro Patria Alphonso regia sceptra dedit.

Melpomene canit haec pertentans pectine chordas,

200

      Carmina flebilibus emodulata sonis.

Melpomene

Stroza sub hoc tegitur saxo Titus ille poeta,

      Post cineres cuius fama superstes erit.

Marmore si velles cunctas inscribere laudes,

      Restarent scripto marmore plura tibi.

205

Terpsichore tales plectit per carmina cantus,

      Dum plectrum digitis auxiliare capit.

Terpsichore

Stroza sepulchrali Titus est hoc fornice tectus,

      Interitum cuius flebit Apollo diu.

Victor erat magno semper certamine vatum:

210

      Caesa tot apparent carmine saxa tibi.

Tum fidis Euterpe lascivo pollice chordas

      Movit et hos querulos elicit ore modos.

Euterpe

Vivit Olympiacis pia mens sine corpore regnis,

      At Strozae lapis hic occulit ossa Titi.

215

Anxia quom Venetum passa est Ferraria bellum,

      Omnis in hoc belli provida cura fuit.

Proxima prosequitur tristi Polyhymnia cantu,

      Pectine percurrens fila canora lyrae.

Polyhymnia

Splendida Constabilis genitrix Constantia, Nannes

220

      Strocius huic genitor, nomen eratque Titus.

Cui Rangona fuit coniux Domicilla, sepulcrum

      Illius hoc cineres, huius et ossa tenet.

Vraniae canit haec lugubri carmina cantu,

      Quae citharae tristes exhibuere sonos.

Vrania

225

Non Titus hic Stroza est, cinis hic tantummodo restat,

      Vmbra petit superos; est Titus umbra Titi.

Ipse die populos estenses rexit habenis

      Principis, illius usus et arbitrio est.

Dixerat Vranie; pulcher quoque carmina cantu

230

      Funereo sumpta cantat Apollo chely.

Apollo

Hic Titus; Argentae spargas huic incola flores;

      Liber es a venetis hostibus huius ope;

Pontificem legatus adit, facundia cuius

      Fulgurat; oranti lingua Periclis erat.

235

Mox ego persensi quom prima silentia Phoebi,

      Procubui sacros, numinis ante pedes;

Oscula prona ferens manibus: Sacra numina, dixi,

      Quae colitis montem, qui iuga bina tenet,

Perdita gens summo reparata est vertice cuius,

240

      Et Pyrrhae et prisci Deucalionis ope,

Quo geminos aquilas perhibent finisse volatus,

      Dimidium mundi quom docuere Iovem;

Numina stramineum dignata subire tegillum,

      Parcite si fertis non toleranda Deis.

245

Interitum magni cognovi carmine Vatis,

      Quem causam vobis auguror esse viae;

Hoc quoque contristor graviter (mihi credite) casu,

      Intima quo nostri cordis amaror habet.

Cuius honoratos cineres venerabor et ossa,

250

      Dum mutis gratum piscibus aequor erit.

Stramina qui tumidum fusus glomerarat in orbem

      Non ultra invalidus ferre valebat onus;

Aurea fatali nevit dea pollice fila,

      Vlla nec admoto est aspera stuppa colo.

255

(Hei mihi) vix etenim lustrum quinquenne peractum est,

      Quom mihi perfugium, portus et aura fuit.

Debebat frater nam plura nomismata civi,

      Solvere quam primum iure coactus erat.

Degener arguitur formidine, clade timorem

260

      Fraterna me tunc deseruisse reor.

Ingredior solus reserata palatia vatis,

      Lento turba per hoc itque reditque gradu.

Atria transieram, binas spectare dietas

      Me iuvat; occiduas respicit una plagas,

265

Altera bistonias, spatioso qua prope cinctu

      Impluvium putei nobilitate tumet.

Porticus inde patet bis senis fulta columnis,

      Longaque vix oculo conspiciente modum.

Area lata patet, quae graminis indiga semper

270

      Albicat; externo margine buxus inest;

Pomiferos veluti paries discriminat hortos,

      Texit et annosas fronde virente rotas;

Singula dum miror, famulum mox alloquor ipsum,

      Qui thalami custos de tribus unus erat;

275

Audierat: Veniat, dixit, me praevius intro

      Duxit et hic parvam duc, ait ille, moram;

Patricio Proceres habitu legumque Potentes

      Innumeri sunt hic, turbaque densa virum;

Parte sui paries sarrano purpurat ostro,

280

      Mensa, tapete, torum, stragula picta tegunt.

Fulgurat auratis nec non laqueatibus aurum;

      Quadratis illud partibus extat opus:

Ingredere, arguta dixit mihi voce, minister;

      Exiguum subii protinus ipse locum;

285

Moxque salutavi nudato vertice vatem,

      Alternum flectens terque quaterque genu.

Differ, ait, geminos quaerit componere cives;

      Pro Superi! huic similem non habet aula Iovis.

Nil nisi perspicitur flammis rutilantibus aurum,

290

      Hunc auri cingit linea lata locum;

Falcato cornix laquear testudinat arcu;

      Splendidus aurato vertice totus erat;

Picta timantea sunt haec curvamina dextra;

      Allicit invitos picta puella viros;

295

Et pictis rutilum ramis intermicat aurum,

      Picta quibus pendet Zeuxidis uva manu.

Et capitis spatio lunati, falcifer ensem

      Non timet armati crure tremente senex:

Herculis haec nati caelestia signa sub ortu,

300

      Herculeae nimium prodigiosa necis:

Regius attalico velatur tegmine lectus,

      Bis duo sustentant aurea fulcra torum;

Quin circum cingunt tenuissima vela cubile,

      Quae possent clusa pressa latere manu:

305

His oculos fallens spectantis Aranea cedit,

      Maeonius cedit, Palladiusque labor:

Singula si narrem, sellas, aulaea, tapetas,

      Narranti non haec nox erit una satis.

Dic, ait; audita vatis mihi voce, resumpsi

310

      Mox animi vires, corde fugante metus;

Haud secus arrectis cursor ferus auribus ardet

      Carcere, quom sonitum sentit adesse tubae.

Incepi memorare mei infortunia fratris,

      Dic, inquit, tecto vertice, quidquid ais.

315

Prosequor; hic iterum capiti dare tegmina iussit;

      Indicium verae nobilitatis id est:

Ingenuos Equitis mores imitare modesti

      Quisquis ab ignota progrediare domo;

Agricolae nosti varios hinc inde labores,

320

      Tradita cui patriae cura salusque fuit,

Exossant humeros, enervant corporis artus,

      Ossibus in duris usta medulla latet;

Aggeribus, vallis, scrobibus sua terga fatiscunt;

      Rustica tot frater pondera ferre nequit;

325

Indigus est, illum natorum turba fatigat,

      Solvereque infelix aera aliena nequit,

Culcitra, matta, lebes, vestis, mantile, supellex,

      Tota satellitibus funditus hausta perit.

Carcere vincitur quotiens exanguis, et exos,

330

      Huius ut ii loculos evacuare queant;

Nec tamen extorquent vacuo de viscere nummos;

      Hei, mendicata sed stipe liber abit.

Debitor ut per te dilato tempore solvit,

      Advena sentit opem rusticus utque tuam;

335

Sic precibus subscribe meis, miserere procellae

      Fratris, et huc affer qui potes unus opem;

Nitimur in lacrymas fraterna clade. Misertus

      Illius hic scribas iussit adesse duos.

Vnus et alter adest; uni sic fatur; in huius

340

      Fratrem aliqua iubeo pro stipe ne quis agat;

Tumque alter: solitis rurisque laboribus idem

      Immunis quod sit per duo lustra volo.

Dixerat; hi patulas promittunt ferre tabellas,

      Quas quis ab effectu scita vocare potest.

345

Dicta fides sequitur, minimo post tempore coepi

      Ad mea felici tendere vota pede;

Namque ego percepi vatis mandata repente,

      Pollicitus scribis pro stipe ferre favos,

Impressa et quorum spacioso margine cera

350

      Grandibus apparent publica signa notis.

Admonitus magni repeto suffragia vatis,

      Qui resoluta foro iura quibusque dabat;

Vocibus altisonis clamant hinc inde patroni;

      Clamore hoc tutum se putat esse cliens.

355

Complerant multae circum subsellia gentes,

      Difficiles aditus maxima turba facit.

Nitor ad excelsum, coetu prohibente, tribunal,

      Quam cubitis laedo dat mihi turba viam:

Sublimis potui vix prendere terga sedilis,

360

      Densior hinc illuc me quia coetus agit;

Hic premor, hanc pressus cogor proferre loquelam:

      Accipe quod plebis magne tribune tuli.

Accipit vates pariter cum voce tabellas,

      Margine subscripsit haec duo: Stroza Titus.

365

Restituit; dixi: Fratris medicina salubris

      Haec erit; hinc grates nunc ago mille tibi.

His dictis abii; conferta salubribus herbis

      Abstulit haec fratri mox medicina malum.

Illius hinc faveat venturo manibus aevo

370

      Iuppiter, ut possint regna subire poli.

Vix ea, caprinis pedibus, ceu monstra, tegillum

      Silvicolae satyri tres subiere meum,

Turpia pampineum velat quibus inguina sertum,

      Ingressi flexo procubuere genu;

375

E quibus unus ait: calathis silvestria dona

      Afferimus vobis, qualia silva tulit;

Aesculeae glandes sunt his et corna canistris,

      Pinea nux, oleae, zizipha, sorba, pira,

Tubera, boleti, nigris labrusca racemis,

380

      Mespila, vicino nataque fraga solo.

Vnica lux mundi, vatis videre cadaver

      I duo, qui referent visa repente tibi.

Talibus obticuit dictis, surrexit et alter,

      Qui tulit austero talia verba sono:

385

Thyrsiger aurato curru residebat Iacchus,

      Quo fuerant hederae dira cupressus erat.

Nulla reformidant agiles retinacula tigres,

      Illa racemifero palmite pulla carent;

Atque ait haec Bromius Satyris comitantibus illum;

390

      Ite; mihi deerunt ludicra laeta diu:

Ite cicuticines, cunctas perquirite silvas,

      Tesquaque montanis antraque densa iugis.

Et Satyris thiasos, dulcesque inhibete choreas;

      Dicite: sic Bacchus, sic et Apollo iubet;

395

Huc Heliconiades pergant, vos ite citatis

      Gressibus, iniuncta sic et Apollo prece.

Pone sequebatur pigro Silenus asello,

      Hos praeter cuncti tunc abiere procul;

Nos sequitur senior, tergo cui fistula syrinx

400

      Pendet et hirsuto pectore barba tenus,

Carmine qui pecudes mulcet, cui nebride pectus

      Cui crines bifidi fronte manuque pedum.

Hic montana cohors, hic rustica numina Fauni,

      Silvarum Nymphae, Naiadumque chori:

405

Cernitur aereis lunata insignia pinnis

      Strocia Rechani regia rure tenens;

Huc iter est nobis; reserata palatia vatis

      Intramus; frondes inguina nostra tegunt:

Vndique lugubri paries vestitur amictu,

410

      Natorum gemitu porticus ampla sonat;

Pistophili coniunx genitoris funera deflet,

      Questibus et crebris sidera celsa ferit.

Quid gemis? has lacrimas paulum compesce; recordor

      Quod mihi fatidicis dixit Apollo modis:

415

Principis Alphonsi secreta negotia noscet

      Pistophilus, grandi munere dives erit;

Illi gnatus erit (nam sic iubet aurea virtus)

      Regibus et cunctis postmodo notus erit;

Iacturamque tui patris, clademque repente

420

      Amplificaturo nomen opesque viro;

Sed quia dira nimis cives contagia vexant,

      Nobilis atque deest, sacrificusque chorus,

Hinc geminos inter dubia est sententia natos,

      (Tertius aegroto corpore natus abest)

425

Guidus eques, Procerum decus et lux maxima; pestis

      Discrimen quae nunc saevit in Vrbe timet;

Alter, cui carmen, cui Res haec publica curae est,

      Nunc cupit ad patriam corpus inane vehi:

Bacchus Atestinam mox ferre cadaver ad Vrbem

430

      Destinat et rapidis tigribus ut sit onus:

Construitur subito ferali capsa cupresso,

      Vt cineres magni contegat illa Titi.

Huic chelys, huic plectrum nymphis perfertur, amomum

      Sertaque commixtis, nardus, aroma, rosis.

435

Hac opus est Deli vos hinc discedere nocte,

      Debitus ut vati cras celebretur honos.

Dixerat, et Phoebum deflexo pronus honorat

      Poplite; Musarum talia rector ait:

I citus, extremo voces e litore Simon;

440

      Delphines aderunt, perficiemus iter.

Vix ea, delphines adsunt; sic Cynthius inquit:

      Piscator, dempta cogimur ire mora;

Aonides hae sunt, oculus sum maximus orbis;

      Est tibi iam nostrae cognita causa viae.

445

Accipe plectra manu; mihi tum porrexit et illa;

      Retibus admoveas, copia piscis erit.

Nec citharam, nec plectra diu mea dextera tanget;

      Maestus, iners, mutus funere vatis ero.

Dum loquitur, nostri terebinthus ianua tecti

450

      Fit cito, calcandus fit pede limen onyx;

Vertitur in calamos Arabum mox canna palustris,

      Pertica fit mox et furca bicornis ebur.

Vertuntur stipulae tectique et stramen in aurum,

      Versaque in argentum terrea testa nitet;

455

Retia quae fuerant torta de canabe, mox haec

      Tramite fulgenti serica facta micant.

His abeunt dictis; iam portitor aequore delphin

      Quilibet humanum tergore sentit onus;

Insula iam siculum simulat quae Mensula Delta

460

      Linquitur, adversis unda natatur aquis;

Tegmina conspicio, res est mirabilis, auro;

      Sed veri dubius somnia vana puto.

Retibus exiguis, dum sperno maxima solus,

      Nexilibus loris tinnula plectra ligo.

465

Vota fides sequitur, veniunt ad retia pisces

      Innumeri (dixi) quam cito dives ero.

Dixerat; hinc illuc gestit piscator, inertem

      Divite pauperiem dum pede calcat humi.

Detinuit longis aures sermonibus ille

470

      Multorum; sic mors est mihi nota Titi.

Pistophile exstincti simulac ea funera Vatis

      Cognita sunt, me tunc ingemuisse puta;

Quin lacrymae ex oculis fluxerunt, culmine ab alto,

      Solibus ut vernis nix resoluta cadit;

475

Pompilius pietate fuit, Pompeius honore,

      Tullius eloquio, religione Cato;

Huic inerat probitas sincera, modestia, virtus,

      Purior at cycnis et nive candor erat.

Ad populi monitus penetralia publica versus

480

      Illius hoc iussu num tenuere duos?

Ille ego sum qui me patiar cupiamque moneri,

      Et facile alterius qui bene dicta probem.

Nosti me quanto complexus amore fideque est;

      Nam tibi nota fides, nam tibi notus amor.

485

Multi etiam signis novere patentibus, unum

      De tot quae recolo nunc memorare iuvat.

Rura Fiessa Titus petiit, quom publica curae

      Res foret huic, Ripam visere nosque cupit.

Redditur illius mox dulcis epistula nobis,

490

      Vt sim Pistophilo, sim tibi Ripa comes;

Cornipedum solitis iam parent ora lupatis,

      Tu premis alipedis sessile tergus equi,

Cui maculis geminos rufis discriminat armos

      Guttato excurrens fascia clune tenus;

495

Pandula stellata colludunt vellera fronte,

      Pensile colla sinum celsa monile terunt.

Ipse feror manno, volucri sed Ripa veredo;

      Linquimus obscuri protinus arva lacus.

Progredimur, decrescit iter sermone; Tiestus

500

      Proditur indicio fertilitatis ager:

Pro superi! pro quot lunatis clunibus errant

      His armenta locis, laurigerumque pecus.

Cernimus hoc passim constructa mapalia pago,

      Cernimus hoc gregibus pascua plena Titi;

505

Arva per et cererem numerosa falce secandam,

      Ordinibus longis bacchia dona suis;

Grandia conspicimus latis foenilia campis,

      Et querceta ullis vix adeunda feris;

Inde dioneis turris possessa columbis

510

      Exerit e densis frondibus alta caput.

Tendimus huc: vatis solidis pomaria muris,

      Hesperidum fulvis anteferenda, patent;

Regia sublimi iam culmine tecta subimus,

      Et data et a magno reddita vate salus.

515

Comiter excipimur; blandis sermonibus hora

      Extrahitur; lauta est iam dape victa fames;

Nos epulis functos dictis affatur amicis:

      Me penes esse aliquot vos precor esse dies;

Se facilem quoniam mea ianua pandit amicis,

520

      Quom veniunt, quom abeunt, durior esse solet.

Nosque recusantes blando sermone precatur,

      Ennumerans ruris commoda cuncta sui.

Hic, ait, aucupio sunt lato margine campi,

      Hic est innumeris pervia silva feris;

525

Labitur haud procul hinc piscosa Tartarus unda,

      Sunt hic Isthmiacis stagna lacusque locis;

Hic me pampinea testudine porticus umbrat,

      Hic fruticeta, nemus pomiferumque viret;

Insuper Euganeis contermina collibus arva

530

      Non longe a nostra temperat aura domo;

Preadia quin etiam Rechani his ruris adhaerent,

      Quo subigunt nostri iugera multa boves,

Afflat et Eridanus vicina electrifer arva;

      Spirat ab his semper ventus amoenus agris.

535

Ibimus huc etenim vobis comitantibus, aut quo

      Nunc sitiens priscas Sandalus optat aquas;

Quin mea fert animus turrita palatia, vobis

      Tranquilla sociis mente subire tribus;

Illa Cymaclensis vicina paludibus urbis,

540

      Quisquis ad ornatum structa fuisse putat,

Fallitur; haec Domino quot sunt hic praedia circum,

      Annua collecto farre tribuna ferunt;

Ex his, ut nostris, nunc vectigalibus agris,

      Fenoris accepti pars mihi quarta datur?

545

Agricola hinc domini metuens spectacula celsi,

      Non segetes furtim, musta nec ulla rapit.

Vrbanis aberunt obnoxia taedia curis;

      De Taphili sermo coniuge noster erit;

Tartara sed potius genuino dente Gorellus

550

      Intret, quam de ipso sit mihi cura loqui.

Pistophilo satis est, quod epistola nostra locuta est;

      Hoc mihi sufficiat, sit satis illa mihi.

Latratu incessit qui Vates quosque dicaci

      Me iuvenem nullus carpsit, at ille senem.

555

Astra meum tetigit primaeva ad carmina nomen;

      Indicat hoc vobis, vix et ephebus eram;

Legerat, et lecto me barbarus advena nostro

      Carmine visurus, Borsia regna petit.

Obvius auratos equitis miratur amictus,

560

      Obstupet imberbem, me ratus esse senem.

Cur stupidus dixi, cur sic miraris? at ille

      Rettulit haec: magni nomina vatis habes.

Haec tibi quid memoro? tu praesens omnia nostri.

      Sed declivis erat, mox revocamus iter.

565

Mens praesaga Titi, venturi, heu, nuntia fati,

      Vix tribus exactis mensibus augur erat.

Maius ad extremas mensis pervenerat horas,

      Aeger eram, sotio me sine sanus adit.

Fac, ait, arcano subsint haec dicta sigillo;

570

      Detege sed natis post mea busta meis.

Contulit haec in me mandata novissima: namque is

      Senserat exitii fata propinqua sui:

Bacchatur patriam pestis furibunda per urbem;

      Nam cito Rechani rus moriturus adit.

575

Imus in Hadriacum vastatis turribus agrum,

      Quo patris urbanis aemula tecta colo;

Distat ab aequoreis non multum fluctibus ille,

      Triginta et distat millia ab urbe Ducis.

Pistophile aeterni praeconia maxima vatis

580

      Flebilibus numeris pangere plura libet;

Sed nimis intenso quartanae dextra rigore

      Alget; iners chartis scribere plura nequit.

Da veniam (mens aegra tui Danielis in aegro est

      Corpore) scabritiem si rude carmen habet.

585

Seu Quartisanae soceri sublimia tecta,

      Seu tu Hostellati, sive Fiessa tenes;

Strocia sive colis mutinensibus oppida campis,

      Sive alibi vitas dira venena luis,

Fac memori Finum Danielem pectore serves,

590

      Qui cupit ad nutus omnia ferre tuos.

Dum nos illustris venerabimur ossa poetae,

      Orbis ad exitium molliter illa cubent:

Quandoquidem summis astris intermicat astrum

      Vatis, et hic inter sidera sidus habet.