Traiano Cabanilio Troiae ac Montellae domino
Si vacat, et blandos etiamnum ventilat ignes
Quae dea caerulea vehitur super aequora concha
Turrigeramque Paphon, ditemque Amathuntha tuetur
Accipe flumineas properatum carmen acl undas,
5
O mihi non dubia, Cabanili, cognite fama,
Sed longe varios rerum spectate per usus.
Nam tibi me doctae sic devinxere sorores,
Sic mea felici permulcent pectora cura,
Vt vix ulla queam melioris tempora vitae
10
Te sine, vix placidos per noctem ducere somnos
En agedum, Traiane, tuis haec praevia iussis
Tractanti, iam iamque animo maiora paranti
Da veniam, et tenues ne dedignare Camoenas.
Forte inter virides, si vera est fama, genistas
15
Capripedes Satyri, passimque agrestia Panes
Numina cum Faunis, et montivagis Silvanis,
Exercet dum Sol raucas per rura cicadas,
Vitabant aestus, qua pinguia culta vadosus
Irrigat, et placido cursu petit aequora Sarnus,
20
Grata quies nemorum manantibus undique rivis,
Et Zephyris densas inter crepitantibus alnos,
Dumque leves aptant calamos, dum sibila pressis
Explorant digitis, tenuique foramina cera
Obducunt, vario modulantes carmina cantu
25
Auricomae viridi speculantur ab illice Nymphae
Dulcia clarisonis solventes ora cachinnis.
Sed prope ferre pedem metuunt; nam saepe labores
Audierant, Peneia, tuos, et qualibus olim
Infelix eheu virgo Nonacria fatis,
30
Infelix virgo (quid enim non illa moveret?)
Pana metu fugiens e vertice Cylleneo,
Pana deum Arcadiae, quamvis pulcherrima, quamvis
Dianae sacros inter lectissima coetus,
Nodosa tenerum mutarit arundine pectus
35
Quas simul ac nemorum petulans, effrenaque pubes,
Semiferi videre per herbida prata vagantes,
Occultamque imis flammam traxere medullis;
Sic timidas blandis hortantur vocibus ultro:
'Huc huc o tenerae, placidissima turba, puellae:
40
Quid procul adstatis? potius succedite ripae,
Et viridi in prato molles de more choreas
Ducite, quandoquidem calamos inflamus inertes,
Et frustra ad surdas iactamus carmina silvas.'
Illae nil contra: celeri sed nuda parabant
45
Crura fugae, tutosque agitabant mente receptus,
Siqua forte viam per saxa irrumpere, et altis
Evasisse iugis, deus aut sua fata dedissent.
Tum iuvenes: 'Procul o, clamant, procul iste, puellae,
Sit timor, ignavas animo depellite curas:
50
Nullae hic insidiae, nullae per aperta latebrae:
Cuncta patent: nullas abscondunt haec loca fraudes.
Nos quoque non Lernae monstris, non igne Chimaerae,
Scyllaeisve lupis geniti, aut latrante Charybdi,
Qui vestra immani laceremus viscera morsu;
55
Sed divum genus, et qui semper rupibus altis
Vobiscum crebris venatibus insultemus.'
His dictis permulsi animi, securaque tristem
Corda metum eiiciunt, gressuque per uda citato
Prata, deis tandem cupidis, ripaeque propinquant.
60
Tum manibus simul implicitis per gramina festas
Exercent choreas; aliosque, aliosque reflexus
Inter se laetae repetunt; nunc corpora librant
In saltus, nunc molle latus, nunc candida iactant
Brachia, et alterna quatiunt vestigia planta.
65
Hic Satyri, quamquam voces audire canentum
Crudeles, quamquam niveas spectare papillas
Exsultant, oculisque bibunt sitientibus ignem,
Tanta tamen saevi gliscit vis effera morbi
Pectoribus, praecepsque amor, et malesana libido,
70
Vt calamis sensim eiectis, ruptoque repente
Foedere, surgentes ab humo, vento ocius omnes
Exsiliant; spretaque deum pietate, fideque,
Ah pavidas Nymphas, subitoque horrore rigentes
Invadant avidi, saevorum more luporum,
75
Qui laetas mediis proturbant lusibus agnas,
Oblitasque sui passim rapiuntque, trahuntque,
Dum viridi in campo cursant, aut valle sub alta,
Et custos ignarus abest, et amica canum vis.
Sic illi; at miserae discisso pectore Nymphae
80
Frondiferam moestis silvam clamorbus implent.
Atque huc, atque illuc fugiunt; non saxa, neque altis
Tuta putant loca senta rubis: hinc ardua montis
Praerupti iuga, diffusos hunc stagna per agros
Adtonitae circumspiciunt, via nulla salutis,
85
Et iam spes praerepta fugae. Tum denique ad undas
Consistunt trepidae, flabosque a vertice crines
Cum lacrimis, gemituque, et flebilibus lamentis
Abscindunt, Sarnumque vocant, liquidasque sorores:
Dumque covant, fundo properat chorus omnis ab imo
90
Naiadum: properat vitreae rex caeruleus undae
Sarnus, inexhaustumque vadis ciet agmen aquarum
Rauca sonans, sed quid Sarnusve, aut illa natantum
Agmina Naiadum possint, ubi ferrea contra
Stant fata, et duro leges adamante rigescunt?
95
Ergo defectae cura, auxilioque deorum,
Ac coelum pariter Nymphae, lucemque perosae,
Vnum illud, rebus tandem quod restat in arctis,
Finem optant, iamque in fluvium se mergere adortae
Membra reclinabant, et aquas prono ore petebant:
100
Cum subito obriguere pedes; lateque per imos
Exspatiata ungues radix, fugientia tardat,
Adfigitque solo vestigia. Tum vagus ipsis
Spiritus emoritur venis, indignaque pallor
Occupat ora, tegit trepidantia pectora cortex.
105
Nec mora: pro digitis ramos exire videres,
Auratasque comas glauca canescere fronde,
Et iam vitalis nusquam calor, ipsaque cedunt
Viscera paullatim venienti frigida ligno.
Sed quamvis totos duratae corporis artus,
110
Caudicibusque latus, virgultisque undique septae‚
Ac penitus Salices, sensus tamen unicus illis:
Silvicolas vitare deos, et margine ripae
Haerentes, medio procumbere fluminis alveo.