1. Pani

Divae, supremi progenies Iovis,

Tuque, o choreae, Pieri, dux sacrae,

Sortita frondosum cacumen,

Calliope, nemorosi Olympi,

5

Adsis canori pectinis arbitra,

Sive hoc sub antro sive sub ilice hac

Motura concentus loquaces,

Dum medio tacet aura sole,

Quos foeta tygris, quos leo Parthicus,

10

Mixti maritis innocui gregis,

Mirentur, offensae prioris

Immemores solitaeque praedae,

Ruptoque praeceps Arnus ab aggere

Sistat citatum cursibus impetum,

15

Longis et ad vocem resultent

Carminis aeriae cupressus:

Seu tu Gigantas fulmine praepeti

Coelo repulsos dicere seu velis

Cantare Latonae potentem

20

Progeniem celeris sagittae

Seu bellicosae Pallados aegida

Victas et urbes seu potius iugis

Gaudentem intonsi Lycaei

Pana, vagi pecoris magistrum,

25

Qui per nivosi devia verticis,

Qua nulla presso stat pede semita,

Rupesque inaccessas capellis

Virgineas agitat choreas,

Novisque semper concitus ignibus

30

Blandum novena cantat arundine,

Auditus a primis Eoi

Sedibus Hesperio colono,

Quod nec virenti tecta sub arbore

Aequet volucris garrula nec citas

35

Cantando consuetae morari

Voce rates triplici puellae.

At, cum renidens Hesperus os sacrum

De matris unda Tethyos extulit

Spargitque Lethaeos per orbem

40

Nox tenebris adoperta somnos,

Tum vero quantus coelicolis patet

Modo huc citatis curribus, huc modo,

Quaecunque sub coelo salubri

Mente pater peragrat fovetque!

45

Quem pone longo scilicet ordine

Ingens deorum subsequitur chorus,

Censi sub undenis magistris,

Aede bonam remorante Vestam;

Donec sereni verticibus sacris

50

Accepti Olympi, corpora de via

Lassata succussuque longo

Ambrosiae dapibus refirmant:

Illic vicissim nunc epulis diem

Terunt, soluti morsibus asperis

55

Curarum et insomnis querelae,

Nunc pateras iterant capaces,

Largoque blandi nectare carminis

Donante vires, te recinunt patrem

Terraeque ventosique Nerei,

60

Pan bone, te genialis Aethrae.

At ipse inertis nunc pigra machinae

Fulcisque alisque et foedere mutuo

Triplex et hinc triplex per artus

Fusus habes agitasque molem,

65

Nunc consonanti dissona semina

Quiete firmas, nunc nitida infimis

Diversa non una catena

Consolidas et aquarum et aurae,

Nunc plena Baccho pectora fertilis

70

Chaos tenebris multivolum explicas,

Nunc caeca tot mundi malignis

Membra modis operosus ornas,

Cunctisque largus, nec tamen ullius,

Fixis coherces omnia legibus,

75

Nec fine finis nec priore

Seminio, pater omnium idem.

Salve, deorum maxime, Pan pater,

Pan rite et idem rite Diespiter,

Molisque securis caducae

80

Da, pater, ingenium salubre.

 

2. Coelo

Audi, felix patria superum,

Omnia ferens, omnia continens,

Munde pater, sedes alta Iovis:

Qui par nulli, similis uni,

5

In te totus, tuus es totus;

Qui fine carens, terminus omnium,

Longo terras circuis ambitu

Opibusque late pollens tuis

Sortis degis nescius aegrae;

10

Qui Naturae sancta potentis

Ipsos vocas sub iuga coelites;

Qui totus teres undique et integer

Sua cunctis semina dividis.

Tu prona, pater, saecula parturis

15

Indefessam terens orbitam,

Tu perpetua cuncta catena

Prima sollers nectis ab aethra,

Pater incertum rexne melior.

O sanctissime deorum pater,

20

Pater Naturae, adsis, precor, et,

Vtcunque mihi rite vocatus,

Tua dexter nos ope sospita.

 

3. Stellis

O saepe rerum perpetuas vices

Mirata mecum, dic, agedum, dea,

Stellas et influxu tenaci

Cuncta iubar variare pollens.

5

Nam, sive mundi prima orientis et

Ruptis creatos ilicibus viros,

Cum primum in ignotas recessit

Gleba recens animata formas,

Seu longa deinceps saecla revolvimus,

10

Hinc omne principium omnibus, hinc modus,

Quaecunque vitali sub aura

Sol videt exoriens cadensve;

Hinc tot beatis terra nitet bonis,

Hinc inquietis semina fluctibus,

15

Hinc ros et hymbres, hinc sororum

Stamina perpetienda cunctis.

Nam, cur inerti numina nenia

Et nocte frustra obtundimus et die

Iovemque ridentem precesque

20

Totque supervacuas querelas?

Colendus ille est: sed trahit omnia

Vis saeva fati turbinis in modum aut

De monte torrentis nivali

Praecipites rapientis ornos,

25

Ipsoque patrum semine protinus

Haurimus aevi laeta dolenda, nec

Discedit a prima supremus

Lege dies variatve discors.

Atque hic paterno gaudet humum bove

30

Vertisse et ulmis nectere pampinos,

Hic arma sectatur tubasque,

Hic Cypriae melior carinae;

Alter benignis syderibus potens

Repente clarum tollit humo caput,

35

Daturus exemplum ruina

Forsitan immoderatae habenae;

Ille, ominosa sic rapiente vi

Astrorum, honestos dedecorat patres

Et parta maiorum labore

40

Dilacerat male faustus heres.

At ipsa coelo lucida sydera

Affixa cursus deproperant suos,

Secura privati laboris,

Dum stet opus solida catena

45

Naturae et aeterni imperium Iovis

Fixum per omnes lege dies data,

Gaudentque nil prorsus relinqui

Alterius moderandum habenis.

Gaudete, Noctis progenies sacra,

50

Stellae beatae: nos procul a domo

Quae fata nascenti dedistis

Interea miseri feremus.

 

4. Saturno

Saturni celebres dies

Adsunt et resonant cuncta mero simul,

Simul laeta licentia

Aetatis memori scilicet aureae;

5

Nos sicci tamen, ac velut

Nunc demum patriae moenia fax voret,

Cessamus neque tempora

Et pronos miseri respicimus dies.

Profer, Hylle puer, cadum;

10

Da vati cytharam: pecten ubi aureus,

Lauri mnemosynum mei,

Et blandum resonans par lyra pectini?

Nil insigne nisi iuvat

Indictumque: iuvat dicere saecula

15

Fortunata dei ac sua

Crescentem Cererem sponte, nec annuae

Curae debita semina,

Et lactis nivei flumina, flumina

Larga nectaris Attici,

20

Cum Pax atque Fides casta per oppida

Visebant hominum domos,

Nec possessa diu imperia hospiti

Pigebat dare strenuo.

Nam, quid maius habent coelicolae patre

25

Saturno Iovi optimi

(Eodem magnanimo patre Iovis, Rheae

Eodem coniuge maximo,

Quam de taurisono bellipotens sinu

Pater Protogonus dedit

30

Terrarumque parentem et liquidi aetheris)?

Quis aeque est alius potens,

Idem cuncta dare atque idem alere omnia,

Idem, cum libet, omnia

Parcarum memori lege resolvere?

35

Quis foecundior ingeni

Largitor, solidae quis retinentiae,

Quis et pauperiem pati

Et niti melior cum duce, par duci?

Hic, seu casta magis iuvant,

40

Felix casta sequi, seu taciturnitas

Et tenax animus sui,

Observare bonus tuta silentia;

Hic suspendere fertili

Sollers vomere agros, hic sua semina

45

Doctus fertilibus dare

Terris et veteres Chaonias dapes

Blandis vertere frugibus;

Quin, quamvis senio debilis et situ

Annorum, nihilominus

50

Et fundare domos strenuus et semel

Collectam rabiem impigre

Exercere modis omnibus eflicax.

Saturne, optime maxime,

Saturne omnipotens progenitor deum,

55

Absint hinc procul, o, procul,

Et lugubre odium, sancte, precor, tuum

Et vis saeva: alios minae

Importunae, alios ira premat tua.

 

5. Iovi

Iuppiter pie, Iuppiter

Benigne, optime Iuppiter,

Qui tuo nitidum aethera

Ambis igne beato:

5

Te cano placidum patrem

Terrarum, placidum aequoris,

Largum, quicquid ubique adest,

Fertili dare dextra,

Sive augere libet novis

10

Glebas seminibus rudes

Sive. enata salubribus

Fortunare alimentis;

Et nunc saeva repellere

Sylvis flabra virentibus,

15

Nunc laetum sata commodo

Culta spargere rore,

Nunc rigentia flumina

Dura solvere compede,

Nunc defendere Syrium

20

Aegris pulverulentum

Terris et pecori mala

Momenta, arboribus mala,

Cum semel rabiem improbam

Tellus syderis hausit.

25

Sed nec vere novo thima

Complecti numero queam

Aut quas saevus Atabolus

Olim torquet arenas,

Nec, si lingua adamantina

30

Sonet, vox adamantina,

Tuas expediam tamen

Laudes et benefacta:

Aut cum falciferi patris

Almo sydere temperas

35

Minas et rabiem feram,

Quo non saevior alter,

Seu libet misera lue

Vrbes polluere integras

Sive fasque nefasque gravi

40

Involvisse ruina;

Aut cum, fraude procul mala

Pulsa, nequitia procul,

Idem legibus omnia,

Idem moribus ornas

45

(At lugubre nefas vada

Horret tristificae Stygis

Rotamque et capiti improbo

Imminentia saxa).

O coeli decus, o potens

50

Votorum et triplicis boni,

Salve, rite vocantibus

Felix, Iuppiter alme.

 

6. Marti

Antiqua Codri progenies, licet

Hinc arva bubus mille teras tuis,

Hinc dite seponas in arca

Quicquid Arabs vehit aestuosus,

5

Frustra clientum dinumeres greges

Et consulari praemia purpurae,

Frustra renidentes curules

Et veterum decora alta patrum,

Ni cuncta prudens dis referas bonis:

10

Hos nocte, castis hos precibus die

Supplex adores, hos in omne

Tempus opem veniamque poscas,

Nec vero, siquid durius accidit

(Quae multa vitae fert varius tenor)

15

Spem praeter, iccirco labare

Relligio pietasque debet.

Nam nec perenni terra viret coma

Et saepe sudo nunc capimur brevi,

Nunc frustra inundantes procellae

20

Terrificant redeunte sole.

Quare, tot olim quanquam opibus patrum

Excussi Etrusco carpimur otio,

Dic, sancta, dic, Clio, parentum

Laude patrem solita Gradivum,

25

Heu, tot suorum quem miserae iuvant

Clades, repulso Strymone Thracio

Tectisque Byzanti superbis,

Tristia dum fovet arma Turcae.

Sed quid benignae non faciunt preces?

30

Forsan minarum desinet hic quoque

Iam tandem et oblitus peracti

Respiciet propior nepotes.

Tunc me nec Orpheus carminibus pater

Aequet canentem nec pecorum deo

35

Laudatus aestiva sub umbra,

Multiloquae fidicen Camaenae,

Quanquam sonoris hic fidibus rudes

Duxisset ornos et vaga flumina

Frenasset, hunc dignatus ipse

40

Vltro epulis decimaque Phoebus:

Sed plena solvens pectora numine,

Dicam arma, plectro dicam adamantino

Currus et adversa iacentem

Cuspide terrigenam cohortem,

45

Cum, saeva cunctis bella timentibus

Superque moles molibus additas

(Sic prima nil virtus perhorret!)

Mars cuperet tamen arma solus,

Mars tunc Olympo primum oculis patris

50

Admissus, alta sub Rhodope puer

Haemoque adhuc suetus leones

Cominus exagitare aprosque.

Vt vero cunctos ancipitis mali

Concussit horror Terraque partubus

55

Superba crescebat sereno

Iam propior propiorque coelo,

"Quid, o, quid annos digeritis rudes?

An sic creari nil" ait "ab Iove est"

Paean, "o aeternum carentes

60

Morte dei et bone rex deorum?"

Simulque et ensem dat puero et galeam

Aeratam et hamis undique nexilem

Auroque loricam trilicem,

Aeolii Steropis laborem.

65

Excepit omnis regia plausibus,

Primusque nutu Iuppiter annuens

Terrasque concussitque coelum,

Cynthe, tua domina invidente.

Et iam profanae versae acies retro,

70

Iam Terra monstris ipsa suis gravis,

Aeterna quid distent caducis

Senserat et manibus Tonantis

Contorta Rhoeti fulmina fraxinis,

Iam laeta signo sancta deum cohors

75

Redibat audito receptus,

Arma Iovis pariter canentes:

At non receptus ille nec imperi

Audit verendi signa, sed improba

In caede perstabat ferocum

80

Impatiens animorum et irae,

Ni iam tum et annos et pueri Venus

Mirata dextram, nec faciem minus,

Complexa germanum benignis

Aurea continuisset ulnis.

85

Salve, et virorum Mars pater et pater

Armorum, et olim (si merui modo)

Da, quaeso, da, Gradive, pulchraque

Ob patriam atque inopina fata.

 

7. Veneri

Iam sat huc illuc, Erato, vagata,

Arte concussas moderante habenas,

Dum per et tractus et inane Olympi

Curris apertum,

5

Flecte vocales, agedum, quadrigas,

Sancta qua vocat genitrix Amorum;

Flecte: quis neget genitrici Amorum

Carmina danda?

Nunc et auratos bene pone crines,

10

Tortulum myrto cohibente cirrum,

Nunc et Eois opibus gravatas

Indue vestes,

Qualis exortu serieque prima

Diceris rerum Veneris parentis

15

Donaque et largas cecinisse blando

Pectine laudes.

Ante nec terrae facies inerti

Nec suus stellis honor et sine ullis

Aura torpebat zephyris, sine ullis

20

Piscibus unda:

Prima de patris gremio Cythere

Caeca Naturae miserata membra,

Solvit antiquam minimum pigendo

Foedere litem.

25

Illa supremis spatiis removit

Lucidum hunc ignem mediasque terras

Arte suspendit pelagusque molles

Inter et auras:

Tunc et immenso micuere primum

30

Signa tot coelo et sua flamina aer

Cepit, admirans volucrum proterva

Proelia fratrum;

Tunc repentinis freta visa monstris

Fervere et nova facie novoque

35

Flore diffusos aperire tellus

Daedala vultus.

Iam greges passim varios boumque ar-

Menta, iam pictas volucres ferasque

Surgere emotis erat hic et illic

40

Cernere glebis;

At virum, quamvis etiam labante

Aegra plebs genu, meditari et urbes

Tectaque et iam tum sociorum amicos

Iungere coetus.

45

Quos ferox inter medios Cupido

Acer it, fratrum comitante turba,

Callidus quondam petiisse certa

Quenque sagitta,

Seu libet magnae genitricis alta

50

Templa semota peragrare cura,

Seu procellosae per aperta vitae

Flectere gressum,

Sive, mutato iaculis veneno,

Mutuis tactos penitus favillis

55

Carpere et gentis breve ver parata

Prole novare.

Ipsa lascivo Venus alma partu

Laeta, nunc iunctis vehitur columbis,

Eriosque altos et opima Cypri

60

Templa revisens

(Ridet et tellus veniente diva

Carpathi et rident freta, nec sereno

Sibilat coelo nisi blandientis

Aura Favoni);

65

Nunc, novis sanctum caput impedita

Floribus, plausasque levis choreas

Ducit et passim violis scatentem

Ter pede nudo

Concutit terram: sequitur Iuventa

70

Fervidum spirans, sequitur Voluptas

Prodiga et zonis Charitum renidens

Turba solutis.

Spectat occulto latitans roseto

Mars pater simulque cupit videri

75

Et timet, simul velut igne cera ex-

Vdat abitque.

Nunc ubi currus, ubi amica quondam

Hasta? quid tecum, bone dux, roseto?

Nempe iam sordent galeae aptiorque

80

Crinibus herba est.

Illa tormentisque deique amore

Pulchrior, quam dissimulat videre,

Hoc mage occulta placuisse quaerit,

Callida, ab arte:

85

Et modo suras teretes reducta

Veste, dum saltat, studiosa nudat,

Et modo pectus retegit statimque

Claudit eburneum.

Sed, Venus regina, Iovis propago

90

Aurea, huc adsis, precor, et maligna

Nocte discussa tua da beata

Visere templa.

 

8. Mercurio

Ergo restabat mihi (proh, deorum

Rex bone!) hoc fatis etiam malignis,

Patria ut Graecus sacra non Pelasga

Voce referrem,

5

Quique tot saeclis tripodas silentes

Primus Orpheo pede rite movi,

Exul Etrusci streperem sonanda

Vallibus Arni;

Sed tamen Delphisque meis habenda

10

Gratia et Maia genito beata:

Ille nec turpem exilio nec unquam

Passus inertem,

Perque tot terras, mala tot secutus

Per freta huc fatis agitatum et illuc,

15

Largus et Scythae dedit et Latini

Pectinis usum,

Forsitan, vanus nisi fallor augur,

Et decus labente daturus aevo

Exuli, magni invideant quod olim

20

Saepe tyranni.

Interim, si non patriae beata

Voce, qua grato licitum cadente

Te canam Phoebo, tibi substrepemus

Syderis ortu.

25

O potens vatum geminique mundi,

Mercuri, interpres, pater, unde primum

Fluxit et nervis honor et decorae

Copia linguae,

Arte dum blanda populos recentes

30

Caede deterres solita suisque

Providus sylvis, meliora tandem

Quaerere suasos,

Inque crescentes facis ire muros

Marmora ad vocem cytharae bicornis,

35

Dulce subsultim tremuli insecuta

Pollicis ictum.

Nam, quid et leges positas et acris

Ingeni commenta loquar benigna,

Quis sine incassum steterant relictis

40

Oppida sylvis?

Tu procellosa vagus hospes alno

Adriae curris freta, tu remotos

Gadibus Seras gelidisque donas

Bactra Britannis

45

Impiger mercator, ut omnia omnes

Gentibus terraeque ferant et aurae;

Te tuus Ianusque forumque supplex

Orat avarum,

Quique vel penna trepidis vel extis

50

Doctus eventura videre quique

Fluctibus sollers numerosque vastae

Ponit arenae,

Sive quis Graia nitidus palestra,

Barbarae miratus opes olivae,

55

Vara Pisaeo redeunte nudat

Brachia lustro

Sive quis cura meliore felix

Aethera atque ipsas animo capaci

Concipit stellas positusque coelo et

60

Nomina dicit.

Iam leves somnos dare, iam negare,

Vestrum opus; vestrum, pater Argicida,

Nocte sopitis aperire divum

Condita fata,

65

Vestrum et aurata revocare virga

Sedibus functas animas sepultis,

Vestrum et invisi spatiis iniquis

Reddere Averni.

Salve, io, verum decus exilique

70

Dulce lenimen patriaeque victae,

Commodus peraeque animoque gnavo et

Rebus agendis.