Battista Mantovano Parthenice quinta sive Diva Lucia

Testo base di riferimento: L. Cupaerus, 1576

Cura dell'edizione digitale: N. Ruzzenenti


Baptistae Mantuani carmelitae theologi
quintae parthenices Divae Luciae, agon.

 

Diva Syracusiae celeberrima gloria gentis

Lucia, cui tracti sulcant vada frigida et undam

Brumalem Veneti, et fluctus aquilone coactos,

Lumina quae promis, volucrem quae dividis annum,

5

Quae frenas Titanis equos, Phaetontia retro

Lora trahens, gelido capri pluvialis ab astro,

Da mihi te facilem, dignoque extollere cantu

Certamen concede tuum, quo tartara et ipsum

Tartareo regnantem Erebo Plutona Deosque

10

Vicisti, Encelado maior, patrioque Typhoeo

Fortior, et Iove terrigenum domitore gigantum.

Lucia nobilium soboles generosa parentum,

A teneris edocta Deum, perfusa lavacro

Quod facit insontes animas, nutrita superbas

15

Inter opes in delitiis, in murice et auro

Nata, maritales postquam pervenit ad annos

Exuit extemplo studium levis omne iuventae.

Quando solent aliae genio inclinante pudorem

Solvere picturare genas et more Agathyrso

20

Ire coloratis, iuvenesque accendere membris:

Ipsa animo complexa Deum, vestigia torsit

Ad superos, curis terrae indignata teneri.

Orbatam genitore domum cum matre gubernans

Quicquid opum supra victum restabat, aperto

25

In miserum genus omne penu conferre solebat.

"Idque semel genitrix damnans, quid prodiga tantas

Nata facultates - inquit - sine fine profusis

Sumptibus exhauris, nihil in ventura recondens

Tempora, nil senio servans, gravis immemor aevi.

30

Tempestiva sat est inopum post funera cura.

Interea in trabibus sine farra senescere nostris,

Pinguibus in campis teneras adolescere cavas.

Atque graves annare cados, et vina decembres

Quae septem de more vident, pertingere saltem

35

Sydus ad Icarium, quando sitibundior aestas,

Cum pretiosa sitis, devotaque tempora Baccho,

Ne sine fruge gregum foetura, et adorea messis,

Ne sine fruge ferax abeat vindemia et auro.

In tabulis, inopum memores, legabimus aedes,

40

Nominaque et magnis virides proventibus agros."

Sic genitrix, animo meditans bona fluxa tenaci.

Filia sublimi volvens coelestia corde.

"Quid meriti mater possessa relinquere - dixit -

Cum retinere oculis incumbente vetamur?

45

Res servata perit, miseris data porrigit alas

Ad superos, alae duplices, argentea laeva,

Aurea dextra, viamque datori ad sydera pandit.

Certa praeit vivos pietas, incerta sepultos

Consequitur, nam quod nostri est dum vita superstes

50

Arbitrii, mox est alieni, ut vita recessit.

Scilicet id gelidae vitium commune senectae

Divitias curare nimis, capularibus annis

Ingruit ista fames, haec diffidentia serae

Iuncta senectuti, frigentia pectora curvat

55

Ad telluris opes, studiumque accendit habendi.

Pone metum genitrix, locuples Deus omnia pascit

Ipse homines alit atque feras, cum arescere campos

Viderit esuriem pati sub sydere cancri

Gramina, ab extremis humentem finibus austrum

60

Advocat, et nimbis sitientia proluit arva,

Succurritque solo pecudes miseratus et herbas.

Tu ne igitur trepidas cunctis alimenta ferentem

Deserturum homines? Et qui spiracula vitae

Flavit in hos artus hostem fortasse futurum?"

65

Lucia sic referens, matrem placabat avaram.

Cum senior genitrix morbo aegrotaret acerbo,

Ad Catanaeae Agathes tumulum prostrata, parenti

Auxilium flebat, subito tum lumina somnus

Claudit, et alta quies fessos perlabitur artus.

70

Nec mora, cincta choris superum Catanaea virago

Argenti, gemmarum auri splendore corusco

Fulgida, sopitae visa est astare, manumque

Iungere, et his animum dictis mulcere dolentem.

Chara soror tanta quid sollicitudine poscis

75

Quod praestare tuae parvo post tempore matri

Fas tibi mox? Sicut dominor Zanclaea per arva,

Per Catanaeorum populos, quibus imminet ardens

Aethna, Syracusiae sic tu dominaberis urbi.

Et poteris sanare nurus Arethusidas omnes.

80

Sic est visa loqui fracto virgo excita sommo

Et vertens in matrem acies, videt ora colorem

Concepisse novum, corpusque habitudine totum

Incolumi subito antiquum repetisse vigorem.

Gaudet agens grates, Agathe ac coelo omnipotenti,

85

Atque ait. "O genetrix postquam tibi cognita virtus

Tam miris divina modis, ac munere tanto.

Desine me solitis posthac urgere querelis,

Et suadere virum: sine me coelestibus uti

Connubiis, et centeno coalescere partu."

90

Praeses erat Siculis atrox Pascasius oris

Vir ganeae, vir desidiae, vir deditus auro,

Ac Veneri, scelere insignis sine numine, monstrum

Illaudatum omni coeloque odiosus et Orco.

Hunc, ubi virgineos vultus et lumina pulchris

95

Aemula syderibus diro omine et alite laeva

Vidit, amor subita rapuit face, fulminis instar,

Nimbifera montes cum tempestate per altos

Mugit, et umbrosam flammis complectitur ornum.

Ardet et ardori non est modus, instat acutis

100

Semper amor stimulis, ut quando ad praemia palmae

Cursor Olympiacae fusis contendit habenis.

Vrget equum crebro ferientibus ilia plantis,

Verbereque intorto, cum sibilat aer et armos

Sudat anhelantes, volucri ferus acrior igne.

105

Iste viam sceleri monstrante Cupidine, doctam

Mittit anum, quae sydereo se lumine captum

Nunciet aegrotare animo, atque incendia ferre

Qualia flagranti patitur Vulcanus in Aethna,

Et subitam se poscere opem, quam forte negari

110

Si audierit non posse sibi nisi morte mederi.

Attalicas promittit opes, promittit honores

Caesareos, minimumque deest quin spondeat orbis

Imperium, tam vana insani audacia amantis.

Dona dat, in fulvo rutilans carbunculus auro,

115

Vnioque ingenti cadens Gangeticus orbe,

Munera prima. Quibus virgo generosa repulsis,

Lumina, ut audivit bellum hoc inferre pudori,

Nil cunctata oculos (opus admirabile saeclis

Omnibus) ancipiti cultro de fronte revulsos

120

Proiicit in patinam, mittensque ea munera amanti.

"Accipe - respondit - quod amas, et desine posthac

Talibus insidiis sanctas invadere mentes,

- dixit - et ex alto factum miratus Olympo

Cum superis pater omnipotens, duo lumina primis

125

Splendidiora cavis scrobibus concrescere iussit."

Tum Raphael subito celerem per nubila cursum

Traxit, et infundens orbae medicamina fronti

Elicit ardentes oculos, instaurat honorem

Deformati oris, faciemque decorat amoenam.

130

Rector ut accepit casus miracula tanti,

Risit anum maiora fide neque digna relatu

Talia commemorans, et anilia pondus habere

Dicta negat, sed cum velo resoluta cruento

Lumina conspexit stetit et manifesta negari

135

Cum nequeat facti novitas, opus omne relatum est

In magicos cantus, damnataque carmina Circes.

Insanoque odium maius successit amori.

Interea sponsus (genitor namque ante sepulcrum

Ingenuo cum spe dotis desponderat amplo

140

Progeniem iuveni) iam decoxisse puellam

Admonitus, furia invectus, rectoris ad aures

Detulit uxorem illicitos patrimonia in usus

Distraxisse, deos veteres contemnere, et aram

Numinibus fecisse novis, quendamque triformem

145

Appellare Deum, divumque hominumque parentem.

Ergo accersitam nubes adolere nubes adolere Sabaeas

Vulcano, Celeri et natae, Venerique Erycinae

Mandat, et ante aras genibus procumbere flexis.

Illa animis sexu longe maioribus, uni

150

Debita sacra Deo. "Saxis offerre nefandum

Dixit, at incenso melius thure atque iuvencis

Est holocaustum aliud quo delectatur Olympus,

Sollicitudo inopum, curam quibus hactenus omnem

Quoad potui impendi, sacris ubi talibus ante

155

Res data, ne quicquam in terris quod in aethera possim

Ferre, relinquatur, sanctis altaribus, ipsam.

Me quoque do, et mitto hanc animam quo caetera misi

Consul ad haec, potes has nugas, haec somnias - dixit -

Christigenis narrare tuis mihi talia frustra

160

Ingeris, imperii placida et decreta sequenti.

Tum virgo irritans hominem, tibi Caesariana,

Divina retinenda mihi custodia legis.

Ex reigitur quodcumque tua amplectere, nostro

Et nos arbitrio nobis potiora sequemur.

165

Res ubi in infames consumpta procaciter usus

Consul - ait - scelus ut meretrix abscondere lingua

Niteris, excusans audaci crimina vultu.

Res mea proventu centeni foenoris aucta

In tuto est - dixit - neque corruptoribus unquam

170

Corporis aut animi (scit qui videt omnia ab alta

Coelorum arce Deus) patui, tum pectore e consul

Scintillante animum, quosnam corrumpere, quosnam

Arbitraris ait? virgo nihil ore morata

Vos inquit, quotcunque deos servatis ahenos,

175

Saxicolasque lares, et daemonas aere latentes.

Namque animis rudibus vero pro numine manes

Obiicitis stygios, ac si quaerentibus aurum

Insidians aliquis, mendacia porrigat aera:

Haec tua garrulitas intempestiva facesset

180

Consul ait, quando evadent in verbera verba."

Lucia responsis crucians immania corda

Consulis adiecit. "Nequeunt divina teneri,

Verba, per innocuas hominum resonantia fauces.

Ante tui similes quotiens astare tyrannos

185

Contigit nostris aliquem, Deus ora movendo

Fatur et humanis aperit sua sensa loquelis.

Consul ad haec Deus in te igitur? Deus illa piorum

Corda habitat - dixit - per ora innoxia fatur."

Trux vultu frendent verbis et pectore anhelo

190

Flammigerans consul stupris exposta lupanar

Ibis ad immundum, perdas ubi numina dixit.

"Non nisi consensu mentis vitiabile corpus

Virgo - ait - invitam si me violaveris, aucta

Virginitas alio duplicem feret orbe coronam

195

Neve tuum verbis odium mora differat ulla,

Disce suis Aethnam tam immensa mole sedentem

Transferri posse ante locis, quam immobile mutem

Propositum, surge, et quicquid sata nocte profunda

Consulit. Alecto, vome, totum effunde furorem,

200

Insani bacchare, tuos imitare Sathanas.

Ferte citi tormenta, ignes animate ministri

Pellite ab his animam membris, reddamus Olympo

Aetheream mentem vestris me mittite ad astra

Suppliciis, crudelem Orco servate Tyrannum."

205

Talia magnanimo vulgi clamabat ad aures

Pectore nil poenas metuens, nil fata virago,

Cum subito, missis consul lictoribus, omnem

Invitat Lenonum aciem, magnoque tumultu

Mittit ad obscoenae Veneris sordentia lustra

210

Innocuam superisque parem pietate puellam.

Accipiunt victam loris, mediamque per urbem

Scortorum stipata choris infamibus ibat,

Cum subito celeres labuntur ab aethere divi

Tam indignum facinus tam detestabile adorti

215

Perturbare nefas, miris vestigia sistunt

Fixa modis, haeret plantis immota virago

Robore par saxo ingenti, par turribus altis.

Extemplo mirati omnes tractare verentur

Corpora sancta manu immunda, sequiturque repente

220

Relligio, manifesta vident miracula et ore

Attonito, circum magno stant agmine turbae,

Murmure compresso, sacer ad spectacula divum

Stat chorus, et frustrata hominum molimina rident.

Interea audito casu Pascasius infert

225

Praecipiti se ex arce gradu, comitantur euntem

Dirae Erebi, Venus, atque Ceres, Proserpina, et atro

Mulciber atque Sterops vultu, et fuliginae Brontes

Illitus Aethnaea, rapidoque accendere pergunt

Igne hominem, ruit in medios, accusat inertem

230

Segniciem iubet intortos ad colla rudentes

Ad femora, ad suras, ad clunem, ad terga ligari.

Mille viros adhibet magnis qui viribus ausint

Volvere in Aegaeos Athon atque Capharea fluctus.

Sed cum conatu invalido nil numina contra

235

Proficerent ad mille viros fortissima iungunt

Mille boum iuga loratis qui cornibus ipsam

Trinacriam valeant Calabris adiungere ripis.

Nec sic mota loco, novitas tam mira per urbem

Divulgata ciet populum spectacula nunquam

240

Visa prius, proceres adeunt, Pascasius amens

Aestuat, ingenium plebis mutabile et iras

Vulgares animo volvens, et dedecus omnes

Ante patrum populique oculos, heu quanta venenis

Quantaque Chaldaeo molitur foemina cantu.

245

Dixit, et illatis extemplo incendia lignis

Suscitat, et rapidae cingunt Arethusida flammae.

Subiiciunt picis et resinae liquamina ignes.

Atque leves paleas, oleique fluentis amurcam

Lictores, pyra conflagrans ad sydera longis

250

Fluctibus it, magnoque furens ardore puellam

Circuit, et lambens tunicas, colla, ora, comasque

Virginis applaudit sanctis innoxia membris.

Neu quid inexpertum rabies vesana relinquat

Imperat aspergi, lotio, quod fama lavacro

255

Tali, artes reprimi vetitas, et carmina vinci.

Acciti venere magi, tacitisque susurris

Monstrificos frustra nixi dissolvere cantus,

Id fieri tandem nullo, didicere veneno.

Lucia flammarum iam decrescente tumultu,

260

In cineresque abeunte rogo sic orsa. "Tyranne,

Iam satis expertus divina potentia quae sit,

Quam invalidas habeat tua tanta superbia vires:

Quando nec hinc tolli potui, nec in ignibus arsi

Vt rebare miser, nunc vel feritate repulsa

265

Verum agnosce Deum, qui te populumque videntem

Talibus exemplis voluit monuisse, vel ira

Impatiente aliis saevi cruciatibus, omnem

Tolle moram, dum turba frequens spectare parata est."

Talia clamantem veniens a consule lictor

270

Invadit gladio, mergitque in guttura ferrum.

Altius infodiens, animae penetralia et exta

Ancipiti lacerans acie, diaphragmate fosso

Intestina secans, necdum sublata facultas

Eloquii, fatur plenus ut et ante loquelis,

275

Sic referens. "Catanae veluti mea praesidet urbi

Diva Agathe, sic ipsa meae custodia gentis

Syracusiae nostri ego nuncia pacis

Caesaribus pulsis, uno vitalibus auris

Vrbe alio poenasque novo sub principe consul

280

Sanguinolente dabis, vix facta silentia, quando

Nuncia Caesarei pervenit epistola fati.

Divitiarum anceps Siculas Pascasius urbes

Hauserat, insudans cumulando immaniter auro,

Insidiansque opibus, scelerumque infamia Romam

285

Venerat, atque ideo tentus mandante Senatu

Ducitur in Latium subito furta atque rapimus

Vix confessa erat, cum mox capitale recepit

Supplicium patiens caedem pro caedibus unam

Innumeris, in praedam atris data manibus umbra."

290

Diva suo vitam nutu positura manebat

Sublatis erecta oculis, ac talia fata est.

"Mors mihi iamdudum clausisse lumina, si non

A superis concessa foret mihi copia fandi

Pauca prius, coelos adiens mea membra relinquo

295

His tumulanda locis, ubi me consistere et hostem

Vincere concessit genitor divumque hominum,

Hoc aeterna solo nostri, monumenta triumphi

Sunt ponenda, quibus moniti post longa nepotes

Saecla recordentur quos pietate labores,

300

Quae tormenta tuli pro relligione, meamque

Posteritas imitata fidem per sancta priorum

Ducat in Elysios animas vestigia campos.

O patria, o cives, in saecula longa valete."

Sic ait, at nivea gradiens in veste sacerdos

305

Cum face, et ex auro divina viatica promens

Virginis ora petit, quae laetior hospite Christo

Rettulit in coelum vultus, et gutture hiulco

Misit aethereos animam cum vocibus ignes.

Templa, Syracusii parvo post tempore cives,

310

Nequaquam immemores, dictis, mandata secundum

Imposuere locis, peregrino a littore vecto

Marmore, ducentes sacrum usque in nubila culmen.