1. de laudibus et comparatione fratris Antonii et Orphei

Aonio vates perfusus nectare sedes

Inferias adiitque domos et tecta tyranni

Orpheus et cithara manes commoverat omnes.

Flumina iam steterant, Phlegethon iam frigidus ipse

5

Attonitusque Charon tali pro carmine cumbam

Liquerat et miseris patuerunt flumina dempto

Nummo et, quae fuerant annos per litora mille

Errantes animae, - nullo prohibente - per omnes

Elysios peragrant et sanctis crimina miscent.

10

Aspice, quae vires et magna potentia vatis

Threicii fuerit, fluvios, cum saxa, leones

Atque feras omnis, sed inexorabile vulgus

Femineum dulci potuit non flectere cantu.

At Bittuntaeus divino afflatus amore

15

Pectora cum solvit mentemque aperire deorum

Incipit et magni reserat praecepta tonantis,

Ponere duritiem tum mollia saxa videres

Mulcerique lupos et corpora saeva ferarum

Et, qui perpetuo solvebant corpora luxu,

20

Tunc casto fieri, tunc ad meliora reduci.

Mirum est, humano gaudent qui sanguine fuso,

Audito ponant crudelia pectora cantu;

Hic, qui nummorum nimio cumulabat hiatu

Montes et cordi fuerant praeda atque rapinae

25

Et solitus spoliare deos, nudare rapaci

Pupillos dextra miserosque in carcere taetro

Trudere continuis augens sua praedia raptis,

Exuit agrestes animos verbisque tremendis

Antoni motus partos ex fenore nummos

30

Pauperibus donat victuque et vestibus omnes

Afficit aere suo natasque locavit egentum.

Et qui continuo complebas viscera potu

Accirique tuo mandabas, improbe, ventri

Pavones leporesque et mullos, ostrea, rhombos,

35

Pro quibus, et nautas et servos aequora, silvas

Rimari miseris fato impendente iubebas,

Aera cum magno turbabant flamina motu:

Credere vix ausim, discis tunc viscera parvo

Contenta esse cibo et lautas contemnere mensas,

40

Cum Bittuntaeo reboant delubra canente.

Qui quondam fuerant auroque ostroque superbi

Quique suum spectant alterno lumine semper

Pectus, si folium labens, si ex aere penna

Purpureas pallas et vestes illinet ipsas,

45

Cum chlamydes undant, cum pectora lata tumescunt,

Tunc ponunt fastus seque ad meliora reducunt.

Abdicat hic pompas, hic vestes murice tinctas

Despicit et vilis graditur centonis amictus,

Contracti vultus huic, herbea lumina fronsque

50

Demissa, hic mento tangit sua pectora summo,

Hic et humi fixos oculos, ille ora tenet nunc.

Ipse ego conspexi, quos segnis inertia nexu

Continuo arcebat artus infusa per omnes

Et testudineo peragentes omnia motu,

55

Desidiamque animi tepidos et linquere mores,

Temnere delicias, operas navare paratos,

Cum Bittuntaeo resonabant pulpita cantu.

Moribus infelix, cui nil natura bonorum

Affert, qui cruciat semperque extorquet habentes,

60

Antoni verbis et sacra voce quiescit.

Et qui sollicito tales in pectore questus

Volvebantque avide verba indignantia secum:

Quis deus insequitur? quaenam fortuna gubernat

Mendicos? pauper fuerim cum semper egensque,

65

Ille domus amplas, famulos et corpora centum

Servitio lauroque tenet, quot praedia passim?

Et quae sunt segetes et rerum copia? quantus

Nummorum census? quam magna armenta gregesque?

Quam mensam? quos ille cibos? quas devorat escas?

70

Huic nati centum, totidem, quas pulcher Apollo

Afflavit, natas, crines et lumina tanque

Sidere Cypriacaque dedit cum pectore colla

Candidiora dea? Mihi nullus filius aeque

Ac nata et misero complentur viscera victu.

75

Vix potui, magno saevit cum turbine ventus,

Hac serapellina nudum deferendere corpus

A pluviis, famuli mihi nulli et quippe futurus

Nullus honos nullique Lares armentaque nulla:

Deponunt questus et, res miseranda relatu,

80

Qui capiant socios summa ad fastigia duci

Exoptentque illis, ut voto singula cedant:

Cum Bittuntaeus sacros e pectore cantus

Depromit resonantque viro cum templa canente.

Non ego, si magnum spirarent corda Maronem

85

Atque caballino manarent carmina fonte,

Ipse meo possem complecti carmine cuncta.

Hic pravos mores antiquaque crimina ponit,

Ille malos vitat, sanctos imitatur amatque,

Denique praeconis cunctas vulgata per urbes

90

Iussa bonos reddunt homines, ut numina laudent.

Antoni nimio tactus Galeottus amore

Haec lusi, non quo tantum describere morum

Virtutisque tuae, quod non maiora supersint,

Credam, sed quodam, quo tu manare putares,

95

Quicquid id est, cumulo et, quaecumque ferentur amoris,

Pignus amicitiae et nostrum quo carmen haberes.

Dicimus ergo vale, veri tu praeco tonantis,

Hoc solum cupias, ut nobis nomina semper

Ore tuo, precibusque tuis praesentia fiant,

100

Defensent animam cuncta et per secula nostram.

 

2. de domina Stella et origine suae domus

Ordiri nobis Ptolemaeum magna cupido

Incidit, unde genus tam clara in stirpe creatum

Venerit et Latio divae quis semina gentis

Attulerit, prodite, deae, cantuque favete,

5

Pierides, summo residentes vertice montis

Bellerophonteo, spirante in carmina fonte.

Nam mihi, cum veniunt tot iam proceresque ducesque

Ante oculos lumenque domus et splendida gesta,

Caligant oculi, mea mens exterrita tantum

10

Vitat onus viresque negat mihi prava facultas,

Nullus enim vates complecti carmine quiret

Ingenioque suo tantorum gesta virorum,

Et praestent quantum cunctis pietate minores

Atque armis et quale decus, quae gloria genti

15

Affuerint, ideo quondam qua lege potentes

Frenabat populos et tanta in pace tenebat.

Praetereo et laudes magnas, comitissa, relinquo

Et Petrum, quondam fuerat qui pacis amator,

Servator iusti, patriae spes unica tantae,

20

Summus et orator; solitus frenare furentes

Eloquio populos idemque impellere, si qua

Pro patria atque aequo bella inceptanda fuissent.

Et si tantus eques fuerit tam tempore prisco,

Praeteriisse sinam nec te, Raimunde, superbum

25

Bononiam Romamque tuo sub iure tenentem

Pontificis iussu, nec te iam, Binde, canemus.

Prosequar ergo genus dicamque exorsa virorum.

Nam cum saeviret bello Germania quondam

Proeliaque ingenti vastarent cuncta furore,

30

Magnanimus venit tunc Valdestriccus in oras

Hesperias pollens opibusque et milite multo.

Quaerebat, patria vel qua regione nepotes

Deberent semper nati coniunxque manere

Incolumes, tandem Tuscos, si nuntia veri

35

Fama fuit verique potest meminisse vetustas,

Incidit in colles tunc et sua castra locavit,

Nunc ubi, Sena, tuos longe lateque potentes

Imperio populos et sacro iure gubernas.

Hac mores sanctique patres et moenia prole

40

Fluxerunt partemque dedit tibi seminis illa.

Huic natus Ptolemaeus erat, quo tempore prisco

Pulchrior alter erat nec bello maior et armis

(A quo manarunt Ptolemaeae nomina gentis)

Et iaculo cursuve fuit, cui saepe solenti

45

Et cervos capreasque sequi fulvosque leones

Surrepsit somnus magno cum forte labore,

Nam labor atque nemus somnos suadebat amicos,

Talibus e summo veniens Iove natus Olympo

Alloquitur verbis fessum somnoque gravatum:

50

Felix o iuvenis, felix, si fata deusque

Astrorumque sinet series et ferreus ordo,

Tempus enim veniet, quo tu, Ptolemaee, videbis

Ornatas virtute domos olimque potentum

Nobiliumque virum fecundas, missus ab alto

55

Ipse tibi (haud unquam mentiri crede deorum)

Oppida magna cano, natos septemque futuros

Consilio claros equites et quippe daturos

Virtutum speculum, laudem nomenque decusque.

Illis summus honos, illis quoque gloria rerum

60

Continget magnumque dabit per secula nomen.

Hinc quoque nascetur cunctis praestantior ille

Treguandam sub iure tenens castellaque multa

Bartholottus eques summoque elapsus Olympo.

Si superis adhibenda fides, si numina nunquam

65

Falsa canunt veroque animum mihi Iuppiter implet,

Nascetur Iacobus, quo tu laetaberis olim

Praesule et aeternam capies quo, Narnia, famam.

Hic pacem moresque probos, delubra deosque

Religione colet non aspernatus egenos,

70

Mendicos quoniam cultu victuque fovebit

Aere suo antistes natasque locabit egentum.

Optimus huic genitus pollens Bertoccius olim

Moribus atque aequo, cuius prudentia cunctis

Ostendet ventura viris dicetque futurum,

75

Mirum est, mortalis (tantum experientia rerum est)

Qui caecas norit causas et numina, si quid.

Portendant, ideo soles et frigora promet,

Si Cereri noceant et si nocitura Lyaeo.

Huic laudes magnae et rerum monumenta manebunt

80

Grosseti quondam longum inviolata per aevum

Impositae et quaedam stabunt in honore tabellae.

Denique nascentur tot iam proceresque virique

Hac, Ptolemaee, domo Senae, quod tempore eodem

Bis denos equites et sex, Ptolemaee, futuros

85

Nuntio, qui summum tollent super aethera nomen.

Heu, bona nos superi semper miscemus amaris

Rebus, ut infaustos habeant felicia casus.

Nam veniet tempus, quo tu (si vita maneret)

Aspiceres equites uno recubare sepulchro

90

Bis nonos divi Francisci templa tenentes.

Postea se tantum tollet Ptolemaea propago

Diffundetque viros adeo, quod, celsa minores

Moenia Ferrariae et laetas cum flumine ripas

Eridani pulchramque colent urbemque domosque,

95

Mutantes patriam mutabunt nomina, dicent

Nanque Assissinos Ptolemaea stirpe creatos.

Ex his nascetur cunctis formosior illa,

Moribus et magna superat gravitate puellas

Matronasque simul pietate animoque pudico,

100

Cui caeleste dabunt nomen Stellamque vocari

Optabunt ideo superi, quod nomina magnis

Aequabit rebus, fama cum sidera tanget.

Forma decens illi, quam quondam pulcher Apollo

Afflabit, crines flavos et lumina tanquam

105

Sidera Cypriacaque dabit cum pectore colla

Candidiora dea roseos vultusque genasque

Rubraque Puniceos corallos labia vincent

Oreque de pulchro semper redolebit amomum.

Lilia spirabunt, quocunque incedet, odorem,

110

Stella rosas violasque suo de pectore fundet.

Oscula parva illi tenues digitique manusque,

Risus in ore decens semper, quo sidera laeta

Et mare caeruleum, venti terraeque manebunt.

Illa pares candore sitos ex ordine dentes,

115

Et gracilis nares et formae numen habebit

Falcatumque supercilium mentumque bisulcum

Atque brevis aures et multum brachia pulchra,

Cetera Phoebeae similis per membra sorori,

Ni color huic fuscus, quoniam venatur, et illi

120

Candor erit, quanam semper sine sole manebit.

Stella deos sanctosque colet pietate parentes,

Semper erit Stellae magnae concordia curae

Conciliare viros pacemque inducere cunctis.

Corporis hanc nunquam flectet rerumque voluptas

125

Contemnetque lyras, cantus omnisque choreas

Oraque non ullo stabunt fucata colore

Seque domi semper nunquam incomitata tenebit

Ancillas duntaxat habens, quibus, otia vitent,

Praecipiet, pensumque trahant sanctosque precentur

130

Ore deos festisque petant delubra diebus.

Vita volat celeresque dies et tempus et anni

Labuntur quoniam properatque incurva senectus

Virginis ante oculos ponetque exempla Mariae

Quidque aliae faciant, possint ut scandere Olympum

135

Atque frui virtute deo summoque tonante.

Aspice, felicem et si te fecere beatam,

Stella, dei, miro cum tu, matrona, decore

Exuperas adeo pietate et mente pudica

Omnes, ut totum sis decantanda per orbem,

140

Stella, pudicitiae flos, religionis amatrix.

Imaque despiciens animos ad summa levabit,

Nullus amor nullique metus odiumque precesque

Turbabunt, quin aequa viris sint omnibus illa,

Quae faciet semperque colet rectumque bonumque

145

Et dare pauperibus cupiet vestesque cibosque

Dirutaque aere suo (mirum est) quod templa deorum

Restituet totumque dabit pro paupere censum.

Haec quoque servabit rebus finemque modumque

Omnibus et pompas et pallas murice tinctas

150

Contemnet nummosque simul, non ambitus illi

Vllus erit, cunctis sese praestabit amandam,

Comis et haec facilis, nulli responsa dabuntur

Aspera, sed cunctos laeta cum fronte videbit

Stella viros, quam nullus honos, quam gloria nulla

155

Eriget et nullus poterit deponere casus,

Praesentes animi, quin mens immota manebit

Semper et in toto persistant corpore vires.

Stella erit et sapiens, pia, prudens, iusta, modestos

Mores sancta colet verique et pacis amatrix,

160

Stella, inquam, caetus inter celebranda beatos,

Religione sacra melior, qua nulla futura,

Nulla magis simplex, qua nulla magisque pudica

Affuit in terris, tantum una virgine dempta,

Qua Christus genitus et qua caelestia regna

165

Parta fuere olim nobis Phlegethonte remoto.

Haec te felicem teque haec, Ptolemaee, beatum

Constituet summamque dabit laudemque decusque.

Haec, inquam, Ptolemaee, domus flos Stella futura,

Stella, decus, laudes una haec nomenque tuorum,

170

Hac sola, felix, multos, Ptolemaee, futuros

Linquo, vade igitur, cunctis mea dicta referto.

Haec caelo veniens illi Cyllenius alto

Dixerat et tenui sese permiscuit aurae.

Exequitur mandata dei Ptolemaeus et illa

175

Eveniunt, quocunque modo praedixerat Hermes.

Sic deus et medio me liquit in aequore, sicut

Amisso rectore ratis cum fluctuat, illam

Huc undae remique trahunt, nunc impetus illuc

Ventorum retrahit, navis sic impete vasto

180

Truditur in scopulos, pereunt nautaeque ratesque.

Sic ego, qui nuper fueram comitatus, in undas

Ignotas cogor solus deducere puppem,

Prosequar ipse viros Ptolemaea stirpe creatos.

Hinc Assissinus cretus Galeottus, amator

185

Veri et contemptor semper fraudumque dolique,

Strenuus et sapiens, cunctis affabilis atque

Gratus et hic claro, quovis vir dignus honore.

Nulla animi labes illi, non ulla cupido est,

Hic domino fidus nullumque subire laborem

190

Vitat, sed rueret domino dicente per hostes

Atque faces et saxa simul nec vilia ferre

Ardua nec spernit nec talia ferre timescit.

Hac etiam genitus Ptolemaea prole Ioannes,

Aedes qui sacras auxit templumque Mariae,

195

Vnde petat mendicus opes et semper egeni

Vlcera quo curent, morbos et vulnera, febres.

Scalarum hospitio, tribuit quoque praedia magna

Atque domos multas multosque in tempore nummos.

Ipse etiam rexit multo aedes tempore sacras

200

Hacque ferunt alma claraque propagine natum,

Montis oliveti posuit qui semina quondam.

Ortus et hinc Iacobus, praetor clarissimus urbis

Ferrariae, legum interpres, iustissimus atque

Moribus inbutus sacris, qui numina adorans

205

Religione deo mentemque animumque dicavit.

Ille fidem rectumque colit tutorque bonorum,

Illi commixtus verborum maximus alma

Cum gravitate lepos, quo se videt altius esse,

Praestat eo sese cunctis submissius ille.

210

Consilio clarus, cultor virtutis honesti.

Servator decorisque pater vindexque malorum.

Non precibus, non ille minis ullisque movetur

Muneribus, sancto quin vindicet omnia iure.

Fulcinium, tu testis ades, Camerinaque tellus

215

Quae nuper Iacobo ut iusto vexilla dedisti,

Stirps quoque magnanimo tribuit Ptolemaea Ioanni

Assissino ortus nulli gravitate secundo.

Nunc nervos intende tuos, nunc, Musa, canenti

Aspira cantusque cies Heliconis ab unda.

220

Solus enim meruit, laudent quem carmine vates,

Sed graviore lyra, nam vita et moribus ille est

Integer ac constans et - res miranda relatu -

Ille senex tantum possit, quod robore vasto

Viribus et iuvenes superet pedibusque manuque,

225

Vsque adeo prodest homini caste acta iuventa,

Vt corpus validum tribuat roburque senectae.

Et nunquam rerum cupidus, non aeris avarus

Quaerit opes ullas quaesitisque abstinet unquam,

Sed potius rebus cunctos impertit egentes.

230

Novit enim mortale genus, quod lege deorum est

Hac genitum, ut cunctos homines defenset et illos

Patre viros uno matura matre creatos

Esse putet, tutatur eos his legibus aeque.

Ac se magnanimum praestans pietate Ioannes

235

Hic facilis nullique graves e pectore voces

Oreque de sacro manant nec iurgia tanquam

Spicula nec querulus sermo, sed dulcior omni

Melle, fluit, populus quo iam ratione carentis

Dirigit afflictos et consolatur amicos.

240

Quid iuvenis faciat, quid vir, quid femina, semper

Edocet, ut norint, quae magna pericula quidve

Conducit patriae, monstrat, quid inutile, si qua

Bella movenda forent, sapiens et praeripit hosti

Consilium (prodest adeo prudentia cunctis),

245

Praedicat et nunquam de se nec lapsa recenset

Tempora, ni prosint urbi sua gesta virisque.

Tunc casus omnis, magnos tunc ille labores

Expedit, ut prudens longaevusque instruat omnes

Et cautos reddat iuvenes patriaeque sibique

250

Consilio monstretque viam, qua summa paretur

Gloria, qua similes possint se fingere divis.

Strenuus et prudens operas navare paratus

Aggreditur duros iuvenili mente labores

Atque magistratus vanos et spernit honores.

255

Magnanimus quamvis princeps praefecerit illum

Vrbibus et summo fuerit complexus honore,

Saepius ipse tamen renuit, non ambitus unquam

Flexit eum populique favor nec magna potestas.

Non ipse ut duros vellet vitare labores

260

Aut quod iam tenues is fastidiret amicos

Auxiliumque suis nollet conferre, sed ille,

Despicienda viris, novit quod gloria semper

Et quod in his potius temnendis gloria maior.

Apparet petiisse animo quam summa superbo,

265

Hoc egit totiens et tot contempsit honores.

Hic quoque Pieridum cultor vatumque sacrorum,

Semper amans illis et totus deditus omnem

Impendit curam, mentem cui magnus Apollo

Inspirat carmenque movet sacrasque sorores,

270

Vt semper viridi cingantur tempora lauro.

Hic igitur doctus, fortis, pius atque verenda,

Maiestate gravis, toto celebrandus in orbe.

Est etiam iustus, prudens, virtute probatus.

Quid multa? Ingenti superat gravitate Catonem,

275

Dardanium pietate ducem Zaleucon et aequo.

Non, ego si magnum spirent mea pectora Phoebum

Castalioque chori veniant in carmina fonte,

Aonidum Liber Nysaeo vertice lapsus

Et mihi tot linguas tribuat, quot in arbore frondes

280

Dependent viridi, fulgent quot sidera caelo

Et semper totidem resonantia vocibus ora,

Ipse meo, possem complecti carmine cuncta

Splendida gesta ducum Ptolemaea prole satorum

Quotque viri fuerint studio Mavortis et armis

285

Insignes ex hoc tam claro sanguine creti.

Nam tu sive velis claros pietate vel armis,

Sive toga summisque opibus tectisque superbis

Eloquioque viros et religione deorum,

Sive homines quaeras longe lateque potentes

290

Principibus magnis consanguinitate propinquos,

Sive velis claros gestarum nomine rerum,

Tales ipse viros Ptolemaeo sanguine natos

Invenies ingens nomen super astra ferentes.

Felix ergo domus, felix Ptolemaea profecto

295

Tantorum fecunda virum, sed pace canamus

Hoc, liceat: duo sunt Ptolemaeae lumina gentis,

Quae tantam stirpem decorant et nomina praebent.

Primum Stella choros inter celebranda dearum

Exuperans sanctis matronas moribus omnes,

300

Illustrans pietate genus, gravitate modoque

Ingentis laudis, quia nunc, Ptolemaea propago,

Aeternumque tenes nomen famamque decusque.

Ast aliud lumen mira gravitate, Ioannes

Assissine, es, cui Musae nosterque libellus

305

Nunc datur ingenti Stellae confectus honore.

 

3. carmen epitaphium in Stellam

Conditur hoc tumulo mentis matrona pudicae,

      Stella, sacros inter semper habenda choros,

Quam quodam genuit praestans Ptolemaea propago,

      Post Assissino nomine dicta domus.

5

Huic crines flavi, geminum ceu sidus ocelli

      Membraque Cypriaca candidiora dea.

Huic pietas, huic sancta fides, concordia curae

      Semper erat, prudens haec, bona, iusta, gravis.

Reddidit haec terris corpus mentemque tonanti,

10

      Sidera nunc inter Stella recepta micat.

 

4. versus elegii intercalares

Nunc arcus intende tuos, nunc sume pharetram

      Et tutare viros, casta Diana, tuos.

Et quibus in capreas usa es iam, diva, sagittis,

      Nunc in sacrilegos dirige, casta, viros.

5

Nam tua res agitur, castos et mente pudicos

      Cum videas falsi criminis esse reos.

Quippe tibi haud parvos tribuit Lucretia luctus

      Funere et Hippolyti te doluisse ferunt.

Nunc arcus intende tuos, nunc sume pharetram

10

      Et tutare viros, casta Diana, tuos.

Quid sanctam prodest vitam duxisse per annos

      Et lumbos veneri surripuisse meos,

Quid labor assiduus, curae, ieiunia prosunt

      Et colere innocua religione deos,

15

Quid coetum prodest semper vitare malorum

      Colloquiumque probi semper habere viri,

Quid delubra iuvat festis petiisse diebus

      Criminis et veniam quid rogitare mei?

Nunc arcus intende tuos, nunc sume pharetram

20

      Et tutare viros, casta Diana, tuos.

Quid flexis totiens genibus palmisque duabus,

      Integer ut fierem, me rogitasse deos,

Improbus, incestus, pestis, si dedecus orbis,

      Dilacerat famam furcifer ille meam,

25

Si moechus, leno, si corruptela virorum

      Atque hominum monstrum detrahit innocuo,

Si mihi bambalio seclique infamia nostri

      Perniciesque virum detrahit innocuo.

Nunc arcus intende tuos, nunc sume pharetram

30

      Et tutare viros, casta Diana, tuos.

Sed maledicta nihil nobis, nil, perfide, possunt

      Illa probos unquam, stulte, notare viros,

Nam vita et mores atque aequi conscia virtus

      Tutatur falso, quod videt esse reos.

35

Pro clypeo frontem tribuens insontibus amplam

      Amovet a sancto crimina cuncta viro.

Suggerit illa animos et mentem robore firmat

      Voceque perplexa non sinit ora loqui.

Nunc arcus intende tuos, nunc sume pharetram

40

      Et tutare viros, casta Diana, tuos.

 

5. de mulo volente esse scholae magister

Mulus in Hesperia ludi fit forte magister,

      Deposuit sellam, raserat ante pilos.

Fibula mordebat pullas argentea vestes

      Et sibi dat crepidas nullaque frena gerit.

5

Saetosa fulvum portans cervice galerum

      More viri passus digerit ille suos.

Officio manuum pes tunc successerat illi,

      Vngula sed panni tecta nitore latet.

Concurrunt et oves et stulto pectore aselli

10

      Capraque, verveces bosque, iuvenca, sues,

Concurrunt omnes pariter iuvenesque senesque,

      Concurris posita, femina, nuda colo.

Accidit, ut legeret tota fenilia bruma,

      Ne claudas, sermo est, quem canit ipse Maro.

15

Hic laudat fenum contemnens carmina vatis,

      Ingeminat raucos ore rudente sonos.

Quid melius feno nobis, quid dulcius inquam,

      Vtilior toto nullus in orbe cibus.

Cetera dicturum deridens musca momordit

20

      Et lanians unguem dentibus ille fremit.

Calcibus, ah, summam pepulisti, mule, cathedram

      Deiectusque Maro calcibus atque viri.

Trulla sonat mulumque vident moresque ferinos,

      Femina virque, fugis, cetera turba manet.

25

Stulto, stulte, places sic tu, sapientia mendax,

      Detexit fictos muscula saepe viros.

 

6. in laudem Gentilis

Clarus adest bello Latio Gentilis in orbe

Et procerum populique pater, spes unica, summo

Imperio, Venetum populi, gaudete, ducesque!

Aequiperat veteres mira gravitate probatos

5

Hic pietate viros, hic religione fideque

Summus et aethereas fama venturus in arces.

Cautius hoc nemo novitque sagacius unquam

Hostibus ingruere et fortes impellere turmas.

Quidque, quod et vallum summa iacit arte peritus

10

Militiae, munit fossis atque aggere castra,

Convehat ut miles tuto sua pabula, tutus

Corpora procuret, sic tiro tutus aquetur.

O quotiens hostes, quotiens bellare coegit

Magnos ipse duces atque ipsi vertere terga.

15

Invitus nunquam cessit Martemque diremit.

Primo hic aspectu montes et flumina callet

Vrbis et ipse situs, ideo, tormenta virosque

Ordine cum posuit, urbes expugnat et arces

Incautosque hostes punctim caesimque lacessit.

20

Hostibus innumeris saevis conflixit in armis

Parva saepe manu. Mira hic virtute vel arte

Elicit ad pugnam claros belloque togaque

Strenuus hic miles, dux prudentissimus idem,

Palladis armisonae et duri Mavortis alumnus.

 

7. de desolatione urbis

Heu, heu, cara mihi rerum tu maxima quondam,

Roma parens, cunctas olim veneranda per urbes,

Reliquiae rerum tantum monumentaque magna.

Moenia, magnanimus quondam quae condidit ille

5

Romulus, ecce iacent iam desolata ruinis.

Aurea quid referam Capitoli tecta, quid olim

Ditia templa deum, cur ipse Palatia magni

Caesaris, illa domus quondam celebrata triumphis

Nunc aequata solo et rerum pars ima tuarum,

10

Diruta Pompei et Luculli ingentia tecta

Et Crassi et, quorum magnum diffusa per orbem.

Fama viget, Phrygiae pereunt iam templa Cybeles,

Num quoque sunt magni tantum vestigia circi.

Magna, quidem maiora querar. Periere Camilli

15

Scipiadaeque duo, Curii divusque Metellus,

Curtius abruptum terrae ingressurus hiatum

Devotique absunt Decii Romanaque virtus,

Marcius infidos debellaturus Hiberos.

Quo Nasica sacer, quo nunc inglorius ille

20

Quinctius, agrorum fuerant cui iugera tantum

Quatuor, et magni quo tot proceresque ducesque,

Quot nunquam totus potuit sortirier orbis.

Quo mores abiere probi, quo Creticus ille,

Ad superos nempe et luxum moresque malignos

25

Vitavere urbis, caelesti sede locati

Delicias hominum rident et inania regna.

Nunc fortuna nimis Romanis invida rebus

Integra perversis, summis permiscuit ima,

Cessit enim virtus magnique potentia regni,

30

Excussere fidem famam fraudesque dolique.

Fana libens multos olim celebrata per annos

Iecit humi vano cedens concordia templo.

Nunc frameam Mavors, Martem Bellona recusat

Aegida concutiens, longe sua templa locavit,

35

Illa Cupido tenet, regnant Bacchusque Venusque

Contempsitque chelim et pharetram iam pulsus Apollo,

Tisiphone tantum, tantum nunc regnat Ericto.

Isiacamque deam colimus templumque frequentes

Irruimus scortum lenae cum pellice moechi.

40

Curia, de summis ubi tunc Romanus agebat

Imperiis, pontum peterent an regna Quirites

Parthica, quo Cilices et quo pellendus amarus

Hannibal, ah, Marios pepulit durosque Catones.

Nunc caupo summis solitus considere rostris

45

Evomit in populum tales sine mente loquelas:

Romulidae magni, nunc, nunc spirantibus austris

Vtile Setino compleri nectare corpus

Inque penu Cereris et numen habere Lyaei.

Tollit enim curas et fessos robore firmat

50

Aegrotumque fovet pectus somnosque reducit,

Pellit et algores, oculi hoc nervique iuvantur

Vrinamque ciet nec non is sistit orexim

Isque dapes suadet genium placare paratus.

Adde, quod et Bacchi superis aequanda potestas.

55

At frugum genitrix, Siculis quae praesidet oris,

Mitia dona tulit, fateor, mihi magna, sed huius,

Huius pace canam Phoebique et pace tonantis:

Caelicolas tantum cunctos Semeleius heros

Nunc, quantum calicem (calicem nam semper habebat)

60

Exuperant venae, cyathos haec amphora quantum.

Thyrsigerum ergo ducem nunc, agmina cuncta, Lyaeum

Nunc celebrate, viri, tela haec torquete lacertis

(Et calicem ostendit), sint hae galeae choreaeque.

Rideo, qui telum melius calcaribus ullum

65

Esse putant clypeumque audent praeferre lagoenis.

Haec sint arma mihi, sic vos certate, Quirites!

Dixit et immensum calicem siccavit ad imum.

Ipse cados vidi, calices urnasque locatas

Nunc, ubi Romani populi tabularia quondam.

70

Quid, quod et urinas et nunc Romanus orexim

Audiit et, demens Mavors et, vasa, Quirine,

Lignea pone, penu grandis quae circulus ambit

Ligneus et discas tu nunc caupone magistro.

His etenim caruere senes caruitque vetustas,

75

Tempore, sis, brumae saevo sis frigore tutus.

 

8. de mutatione temporum

Tempora mutantur, cedunt quoque sidera retro,

Ver fugat autumnus, autumnum propulit aestas,

Aestatem sic pellit hyems, sic horrida fruges

Grando quatit, tristi labuntur ab arbore poma.

5

Omnia languescunt, pereunt praecocia cuncta,

Maio nempe ruunt imbres et frigora mense,

Bartholomaee, tuum nunc nunc vulpecula corpus

Ambulat et caenum sinito perone repelli.

 

9. versus sub insignis cuiusdam praetoris

Franciscus quo more viros Loredanius heros

Rexerit, advortas, depressit nanque superbos

Supplicibusque dedit veniam, vir pacis amator,

Non aquilam passus trepidas vexare columbas

5

Eripuitque lupi miseros e faucibus agnos,

Omnia nam voluit sapientis lance videre.

 

10. distichon in poetam

Heu, heu! caseolos coguntur vendere vates,

      Persica, castaneas, cotana, mala, nuces.

 

11. ad Federicum Caesarem

Rex Italum venit, populi, gaudete, ducesque!

Hunc tu, Roma parens, semper veneranda per orbem,

Suscipias laetis ulnis claroque triumpho!

Huic regale decus meritamque impone coronam,

5

Federicus enim bello ceu fulmen in armis.

Exuperat tantum magnum gravitate Catonem,

Dardanium pietate ducem Zaleucon et aequo,

Lumina pollutas quantum caelestia terras.

Nuper ab empyrio delapsus Caesar Olympo

10

Iustitiae cultor, quo non ingentior alter

Surgit in adversos hostes et fulminat ense,

Nec quo liberius, nec quo clementius unquam

Supplicibus veniam et summos ferat alter honores.

Hoc te felicem, nunc hoc sub rege beatam,

15

Romula terra, vides; redeunt iam pristina regna,

Federicus enim Marius magnusque Camillus,

Hic Decius sanctusque Cato divusque Metellus,

Scipiadae gemini, rediit nunc Curtius ille,

Roma, tibi summos iam nunc aucturus honores.

20

Adde, quod hic summa divorum a stirpe creatus,

Consilio clarus, cultor virtutis honesti,

Servator tutorque boni vindexque malorum,

Huic decor et mixtus verborum maximus alma

Cum gravitate lepos, hic religionis amator,

25

Brachia diffudit longe lateque per orbem,

Non quo regnandi nec honoris caeca cupido

Flexerit, attonito sed quo depelleret orbe

Numina falsa, malum cultum moresque malignos.

Hic ille est regno, quo nunc sublimior astat,

30

Praestat eo cunctis sese summissius omni

Maiestate gravis, toto celebrandus in orbe.

Salve, vera dei proles, rex inclite, salve,

Ausonidumque salus et spes certissima nobis,

Italiae columen rerum et tutela suarum.

35

Tu portus requiesque viris, tu pacis amator,

Nanque fides et sancta tibi concordia curae,

Nulla animi labes, te nullus flexit honoris

Ambitus atque tuis cessit fortuna triumphis,

Nanque ipsam virtute potens et fortibus armis

40

Exuperas stabilemque facis, nec lubrica labi

Possit et abscedens summis permisceat ima.

Te duce Romani redeunt clarique triumphi.

Hesperiae squalebat ager, nunc diruta paene

Moenia, magnanimus quondam quae condidit ille

45

Romulus, et vomer fuerat conflatus in ensem,

Caesaris adventu iam sunt tranquilla per orbem

Tempora, pax venit atque enses et proelia cessant.

Hinc igitur laeti tendant ad sidera cantus,

Laetitia sacris date nunc pia thura precesque.

50

Hunc proceres magnique duces cum principe reges,

Hunc urbes populique tremunt numenque verentur.

 

12. ad Ioannem Pannonium

Docte, salutatum vult te mea Musa, Ioannes,

      Egregios inter connumerande viros.

Multotiens volui dudum ad te scribere, si quid

      Temporis aut oti nactus et ingenii.

5

Sed doleo, quoniam adversa valetudine pressus

      Conticui curis implicitusque meis.

Nunc quia languentes animi curaeque parumper

      Cesserunt, aegris aspera turba viris,

Ad te constitui, Musarum si quid Apollo

10

      Dedidit, hos versus litterulasque dare,

Non, quo noster amor possit cumulatior unquam

      Carminibus fieri, nec minor ipse, meis,

Nec, mea quo fuerit tibi mens alienior unquam

      Carminaque, exoptem, nostra reconcilient.

15

Nil magis insulsi, nil est magis usque cavendum,

      Quam colere Aonios cum levitate viros,

Praecipue mira vatem gravitate futurum,

      Dicere seu prosa carminibusque velit.

Sed quoniam nequeo te visere, care Ioannes,

20

      Officium faciat quo mea Musa meum,

Oscula mille tibi atque amplexus nomine nostro,

      Ipsa daret, iussi: - casta puella timet.

Nimirum Musas omnes decet esse pudicas,

      Dedecet ignotis oscula ferre viris.

25

Ipse etiam iussi, nostra haec ut verba referret:

      Salve, spes Latii, Pannoniaeque decus!

Salve, conspicuos inter celebrande poetas!

      Nobis qui curae Pieridumque choro

Et quem complexus miro Galeottus amore est

30

      Martius Aonio deditus ipse viro.

Haec mea Musa, feret, docui, sed plura volebam,

      Ni sermone meo longius esset opus.

Ergo vale, nostri requies portusque laboris,

      Vitae Pannoniae spesque salusque meae!

35

Fata, precor, servate meum per secla Ioannem

      Dimidiumque animae, tu quoque, Parca, meae,

Nam puer et tenero complentur stamine fusi,

      Nondum maturum desine velle virum,

Vt vobis possit, fuerit cum grandior aevo,

40

      Reddere pro meritis munera, thura, preces.

 

13. in Ioannem Antonium Gattamelatam

Te quoque, Ioannes Antoni, immitia fata

      Morte, licet doleant, eripuere tamen.

Clara tibi facies, nec non victricia signa

      Inque acie virtus fulminis instar erat.

5

Vnica spes hominum, nam tu iuvenilibus annis

      Ingenio fueras et gravitate senex.

Gattamelata pater, decorant pietasque fidesque.