Gerardo Anechini de miraculis occursis Mutine 1

Testo base di riferimento: V. Licitra, 1969

Cura dell'edizione digitale: Tiziana Brolli

Altre sezioni


Argumentum

Occidua pastor uestes regione reuelat

Virgineas, genus ac saluat mortale Maria

Virgo, parens Christi, plebs et Mutinensis honorat

Libera Reginum populum dulcedine uictus

5

Panditur ecce dies: populo spectante, serenum

Virginis inde iubar Phebi resplendet in orbe.

Hinc dulcis magna exoritur pietate cupido,

Noscere mira Dei; capiunt spectacula magna,

Regino referente uiro. Sed tempora pacis

10

Aurea nanque pia hinc Anechinus uoce perorat.

 

A. prefatio

Non rea fert animus iurgantia numina diuum

Vanaque nota sequi, humanam transponere formam

In genus alternum procerum lapsosque penates,

Nec data in ambiguis foliis responsa per auras,

5

Non ueteres regum clipeos, nec funera dira,

Ciuiles gladios multaque ambage per amplum

Etatis spacium exertos recludere. At ipso

Tempore sub nostro sancte miracula quedam

Virginis atque Dei Matris certissima summi,

10

Que Mutine populus deuoto pectore sensit,

Mens canit. Et nec te uatum, Parnase, priorum

Cantibus illustris, tua uotis cornua caris,

Templaque Niseo dudum repleta furore

Ipse colam, Cirrha nec erisque uocatus, Apollo.

15

Interea nec uos, sed parcite nempe sorores

Ambrosios lauro suete uincire capillos,

Auxilio uerum nostra hec compellat arundo

More suo Muse. Simul et uos cedite, cuncte

Nanque dee quas turpis amorque infanda cupido

20

Protulit esse deas; uates coluisse uetustos

Vos satis est equidem. Sicut surgente tenebre

Aurora fugiunt, sic uos radiante necesse est

Virgine diffugere et uestris habitare sub antris.

Tempus enim nunc uera loqui et sentita referre,

25

Fingere nec decet. At tu, persanctissima Mater

Concipiendo potens Virgoque tumentibus ipsis

Visceribus Virgo geniti post tempora magni

Virgo tui, spes certa tuis, pietatis origo

Suffragium miseris, sapientia uera uocanti

30

Templum iusticie, verum que Graius itemque

Castalii riuus fontis formosus et almus

Vatibus esse potes, si nostro tempore uatum

Laurus digna uiret, dulci pia rore Maria

Hanc ipsam mentem paulisper complue siccam,

35

Annue deuote, totum miranda per orbem;

Hinc Muse liceat paulo tua signa referre

Que nostris sunt uisa oculis auditaque certe:

O Regina, tuas fac dignum pangere laudes.

Ac etiam pulcrum tibi sit, sanctissima Virgo,

40

Sidereum uocitare uirum pariterque Camenis

Illustrem sanctis, cuius lyra nostra uigore

Insigni et uirtute pios queat edere cantus:

Hic diua pietate potens, hic fortis et alta

Mente grauisque, equis hoc nemo paratior armis,

45

Iustior et gentes sceptro domitare superbas,

Pacificos decorare uiros et parcere dignis

Felix, et rebus nemo moderatior amplis.

Omnia nota tibi mundo surgentia toto,

Annuis ac ideo oranti, quia iusta precatur.

50

Tuque igitur, quem mox Ligurum ducis aula frequentat

Regia, cesareo qui sceptro dignus et alto

Imperio, pulcros cui fert dare Roma triumphos,

Et merito nuper qui te prefecit apricis

Vrbibus inde suisque, ligustina qui iubet era

55

Imperiis parere tuis populosque feroces

Et simul inuictos armis quoque nempe potentes

Consilio insignique tua sub sorte regendos,

Iam comes Anthoni, dignissime numine tanto,

Cuius colla iugo tumulo fondata rigenti

60

Arx dedit Vrbini, Comes et de Monteferetro

Inclite, cui parent trine feliciter urbes,

Sponte sua famulantur item centum oppida culta,

Omniparentis adhuc mecum spectacula quedam

Virginis, obnixos dirusque perose superbos

65

Contemplare, piis iam nunc te uocibus adde.

Hoc satis est, ceptis mirum prestare fauorem.

 

1.

Hanc, iam uexillis diuine Virginis urbem

Libarat populus Reginus et inde tribunal,

Atque piis sanctam quadris fabricauerat aram,

Qua cruor omnipotens et corpus et hostia nostre

5

Certa salutis enim debebat uoce leuata

Nanque sacerdotis celo descendere ab alto.

Obuia tum illi plebs Mutinensis facta secundo

Omine, cum sacris multum deuota iuuentus

Cleris signa ferens et sancte vella Marie.

10

Hos motus fert fama nouos venisse supremo

Oceano, nobis nec sunt loca cognita prisca.

Sepius incerte uox in contraria fame

Labitur, et uariat rerum celebrata nouarum

Facta quidem, mentes diuerso murmure replet.

15

Principium hec habuisse ferunt qua est ultima Thyle,

Alcides uel ubi disrupit saxa ruenti

Iam Thetidi faciendo uiam, penes inde Pirenos

Montes hi referunt dirimentes Gallica rura

Finibus Hesperiis. Prono tulit alter et ore

20

Sublimem duxisse uiram, a regione Lemani

Ac reliquus dictu crebro venisse profundi.

Ast omnes quasi fantur et hec penes Anglica rura.

Quid, nobis si fama locum negat edere certum?

Motus hic est certus, miracula certa perinde.

25

Ergo modum reserare decet fortasse priorem

Principii talis. Verum regione bubulcus

Occidua, ut dicunt, custos nam ruris honesti,

Forte boues curuo geminos copularat aratro

Euulsurus enim duro cum uomere sulcos

30

Cum matutina radiabat Lucifer alba,

Mundanorum operum semper stimulator, et hostis

Nocturni uario rerum discrimine somni.

Postquam telluris per uiscera sanctus arator

Paulisper rigidum traxit cum pectore cultrum

35

Nudato, cepitque boues stimulare quot horis,

Ecce senex longa grandique etate uerendus,

Immensam simulansque famem: "Miserere potentis -

Inquit - amore Dei, misero succurre labanti

Triticeo uictu: pectus satiare, bubulce,

40

Exhaustum, hoc precor, ipse uelis". Tum purus arator

Dixit: "Amice, uale. Non est michi copia uictus;

Omnia consumpsi nuper cerealia dona,

Impellente fame". Retulit tunc hospes at illi:

"Quere locum uictus seruantem commoda cari:

45

Nam dabitur satis, hoc sacro sub iure paciscor".

Miratus nimium agricola hic sincerus, aratrum

Linquens, nanque gradu properat qua parte recensque

Condere triticeum crustum. Spes nulla subibat

Attamen inde cibi, sed enim parebat ob ipsum

50

Mirandum indictum, studet et properare. Repente

Tres fermentate Cererisque exinde reportat

Nanque globos niuis instar enim, stupefactus et inquit:

"Suscipe, doque libens diuinum munus, amice,

Non proprium. Matrona laris nec crusta peregit

55

Talia nanque mei: uicium ignorantia nescit.

Mens erat at tanti michi nil superesse profecto

Muneris". Ast ille, albenti ceruice refulgens,

Dixit: "Perge cito, et salienti fontis in unda,

Que rorat placido nuper tua gramina riuo,

60

Hoc submerge simul fermentum, denique cede:

Est expulsa fames, nec amor michi surgit edendi".

Ille magis mirans campi percultor opimi:

"Fonte carere agrum quamuis mea conscia tali

Mens norit, pergam", dixit. Tum iussa replebat,

65

Inuenit et fontem, quo coram candida custos

Astabat succincta albam sub numine vestem

Angelico, mulier forma et pulcerrima uirgo

Hoc ignota uiro. "Quo pergis - et inquit - amice?

Ne refuge, et noli nostras conspernere uoces.

70

Pande iter inceptum, et que uelox cura mouebat

Nunc te precipitem salientes currere ad undas".

Ille parum posita gressus formidine firmat,

Ac ait: "Ignoro talamo copulata iugali,

An sis uirgo uirens: diuina tibi ora nitescunt

75

Cultibus in summis. Credo delapsa polorum

Cardine stellifero sis. Sed quecumque stuporem

Esse uelis magnum verumque per ora dedisti.

Nunc paulo erectus breuiter quecumque petisti

Affabor: totum cerno miranda per orbem.

80

Sulcabam modo conuincto temone per agros,

Cum michi se obiecit quedam reuerenda senecta

Maiestas hominis, Christi sed amore petito

Pane, nichil credens verum supplere roganti

Certe ego posse viro, cum nil restarat inesum

85

Iam michi digesto, suasique recedere. At ille

Triticeum docet esse cibum suetoque canistro.

Admirans pergo, inuenio, stupor occupat artus

Ignaros rerum, oblatos nec carpere uictus

Ac magis ipse cupit, iubet immo mergere in undas

90

Has graciles, quibus ac ingens rigor ossa perambit:

Insolitum cerno fontem, et super omnia uultus

Admiror tantos, habitum, celestia et ora.

Expleturus enim senis eius iussa, frequento

Nanque gradum. Rerum que sit sententia profer,

95

Si libet, alma, oro. Verum te scire decebat

Quidquid et ista ferunt miracula; solue parumper

Hec arcana Dei: tu non sine fontis et huius

Causa venisti custos. Assuesce petenti.

Post hec ipsa iube quidquid placet: omnia promptis

100

Viribus efficiam, et tota cum mente replebo"

Dixerat. Illa, caput quassans, tunc talia profert:

"Cede retro, tecum gradiar, turbare nouumque

Non licet hunc fontem, inuentum nec mergere crustum

Munere diuino. Stat mens cognoscere canum

105

Nanque senem. Tu perge prior, sequar ipsa uicissim.

Concipies quecumque notant arcana tonantis

Nanque Dei, illum quando uirum loquar inde morantem".

Postquam in conspectum uentum est senis omnipotentis,

Ipsa Dei cepit Mater tunc talia fari:

110

"Nate, parens rerum celique immensa potestas,

Nate, tue semper precibus placate parentis,

Nunc pietas te nulla pium mouet? Omnia fato

Sic mandas properare suo? mortale genusque

Vno ictu eterni flammis furialibus ignis

115

Mergere sicque iubes? Magno iam nuper Olympo

Nilque mee potuere preces, te iterumque secuta

Desuper in terras celeri et delapsa volatu,

Deprecor, hanc ipsam iratam pius exue mentem,

Parce tuo generi. Dudum iam, Nate, memento,

120

Et Pater omnipotens: iuri contraria gens hec

Nanque tuo fueratque hominum simulacra colebat

Irrita, per scelus ac animas ducebat abortum:

Omina nanque tuis fuerant aduersa theatris.

Tum pia Maiestas fatalia rumpere pensa

125

Vitam hominum uetuit. Rex maxime nanque polorum,

Nunc animas dura et celeri cura morte fideles

Spargere quid sentis et eas damnare profundo

Tartareo? Quid tot fers amisisse labores

Ingentes in cassum ac sustinuisse dolores,

130

Innocuum quinis sanctum et fudisse cruorem

Vulneribus? Pereant si nunc mortalia membra

Omnia, dic, fuerit quis iam memor ominis alti,

Nominis atque tui? Fuerit cui passio menti,

Grata tibi, sed amara michi? Deuotus Eoo

135

Ture tuas olim vel quis uenerabitur aras?

Forma noui generis ueniet, uetus illa malorum

Pernicies suberit paulatim. Soluere mundum

Vnda furens dudum quid profuit? Ignis edax quid?

Restaurare genusque iterum? Natura retraxit

140

Inferior peiora sequi. Nam tollere turres

In celum cepere altum cum mente superba,

Vesano simul et statuerunt templa furori:

Culta cupido fuit, rerum et temerata libido

Defuit ac numquam talis furor; omne facesque

145

Spondebat Stigias tempus mortalibus usque

Quo tua disposuit nostrum sententia ventrem

Incolere et gentis manibus te tradere inique.

Si tibi mens esset decreta reuoluere fata

Velle olimque etiam terras habitare profundas,

150

Dic, ubi mater erit, dic, digna ubi uirga uirebit,

Que possit magnum Christi producere fructum?

At si nulla hominum irreuocabile flectit imago

Propositumque grauis manet hec sententia menti,

Non ipsis, sed cede meo sub corde dolori

155

Infixo, precor ipsa per has lacrimasque fluentes

Perque diem qua nata fui tua mater et altrix,

Herodisque graues trucis impietate timores,

Atque fugam trepido semper cum corde uolucrem,

Vbera perque mea, infandos crucis atque dolores

160

Post etiam quos orba tuli, miserere parentis,

O carum pignus, semper dulcissime fili,

Nanque tue, que te genuit, pietate leuares

Etherea scelus indignum non morte piares".

Dixerat, et lacrimis gremium madefecerat almum,

165

Cum pater eternus, motus pietate profunda

Inque solum fixo sic talia protulit ore:

"Alma parens celi, totiens quid voluere verbum

Et mea fata premis? Precibus nec dicere contra

Fasque tuis, mundum penas nec inire nefas est

170

Infernorum operum. Stabatque indicere finem

Peruersis nimbi magno cum flumine rebus,

Equor et insanum super ardua ponere saxa,

Ni tua me pietas et tandem oracula uincant.

Quid, pia, iam, genitrix, orbem defendere curas

175

Tam nocuum? Ne uides patris per pectora natus

Ardet scissa nocens regno fulgere secundo,

Nec rubet obsceno letarier inde reatu?

Frater in arma ruit vulsurus uiscera fratris,

Cognate fiunt aciesque, superbia totum

180

Occupat ast orbem, regit atque nefanda cupido

Coram oculis nostris, nullum fore nanque Tonantem

Astrigerum, et meditantur enim sine numine celum.

Fulmina non horrent igni delapsa trisulco

Icta urbesque domos et cruda minantia fata,

185

Grandinis ac rabiem flamma mixtamque ruente,

Nec tedas celi nec tristia signa perinde.

Quid valet et putri terras contundere tabo,

Pestiferas clades vesane immittere genti

Horrendamque famem mille et discrimina rerum?

190

Spernimur, et celo putat esse potentior ipso

Quisque uirum, quoque celicolis plus posse beatis.

Anxia mens magis est: Petri senioris et equi

Successor, captus tumideque cupidine pompe,

Impietatis adhuc trahitur sub scismate Auerno.

195

Adde etiam, galee mutata est infula crista:

Lancea nam sceptri, mortali crassa cruore,

Iam pastoralis graditur uice, ferrea uestis

Et lorica locum circundat nanque beate;

Aras hic spernens et Martia castra frequentat,

200

Immemor ac Verbi, docui quod protinus, olim,

Imperium non esse meum de pondere terre.

Hos, pia, defendis, genitrix? Defende quot annis

Me flexere preces, non ingratissima mundi

Machina. Quid nobis, si non uenerabitur aras

205

Ille pias? Laus et nec odor me mouit Olympo

Thuris, sed pietas humane perditionis.

In chaos obscenum tenuissem lustra futuri

Temporis, enormis non usquam uita fuisset.

Quid, si non alerent uentos mortalia membra

210

Per tenues animam? Celo regnabimus amplo,

Expertem sceleris mundum hunc letabor et esse.

Cedo equidem lacrimis, versa est sententia retro

Nanque tuis. Vivat genus ac mortale resurgat,

Ethere et in terris uincat tua summa uoluntas".

215

Hec ubi dicta, solum toto tremefecit in orbe,

Et mare quassatur, vario sub murmure currit

Aer, hinc celso subito se condit Olympo.

Inde salus hominum Virgo sua verba colono

Transfert semianimo: "Sensisti - dixit -, amice,

220

Nam deflenda olim fuerit que fontis origo?

Quique senex? panis trinus? que ego, Virgo, parata

Ac fueram frenare manum, ne tangeret undam?

Fons est hic mundus, panis tres signat et orbis

Partes: sunt Asie et Libice regionis itemque

225

Europe. Has omnes tua iussu palma Tonantis

Mergebat; fontis designat limpha reperti

Nam mare, quod fluctu totum extinxisset et orbem.

Mater ego Christi vetui: tu pergeque fando

Gentibus humanis quod totum lumine certo

230

Rite recepisti, dabitur tibi certa fidesque.

Nanque boues ipsi humana rem uoce loquentur

Mirificam. Gentesque pias tu deinde moneto

Induere hos habitus et nostro nomine circum

Vrbes lustrare et procedere cantibus almis

235

Vsque ad finitimas oras, actisque diebus

Nanque nouem, mores illis talesque relinquant,

Voce Deumque pia magnum et placare tonantem

Concertent: post hec vobis meliora parantur".

Dixerat. Ethereo subito circundata pulcro

240

Nanque choro, auricomum caput inter sidera fixit,

Pane reportato omnipotentis ad atria nati.

Agricola, huc illuc uoluens trepidantia circum

Lumina, sepositum paulo perquirit aratrum,

Et properans sancte iussis parere Marie,

245

Vt repetat limen cepit stimulare iuuencos.

Vngula fixa solo neglecta cuspide cornus

Heret; post quedam bos uulnera talia fatur:

"Seue quid hos laceras artus, oblite Marie

Iam iam verborum? Ne tulit tibi signa, bouesque

250

Admiranda canent fidei sub teste superne?

Non petis ac stimulas; sed enim stimulare nefandum

Nil ualet, omnipotens ubi virtus celsa moratur.

Subque caua pedibus: tu prono nanque ligone

Inuenies arcana Dei". Nec plura locutus,

255

Mutuit. Agrestis uir obstupet, inde lacessit

Plures nanque choros hominum ingentesque cateruas.

Iamque etiam fertur dudum, dum Roma furores

Sanguine ciuili sparsos ruitura subibat,

Mira tulisse bouem diuinoque omine verba:

260

Roma, caue tibi. Multique audiuere quirites.

Sepe Deus timeant mortales spernere quod fas

Ignotis causis portentaque talia mandat,

Vt uideant celso sit quanta potentia celo.

Ecce solum eructant, etiam boue nanque monente:

265

Inuenere librum, superi quo arcana Tonantis

Multa teguntur enim, ueluti meditantur et omnes.

Nulli erat atque datum talem reserare libellum.

Pontifici statuunt Romani portare beato.

Incipiunt uellare comas, velut ille bubulcus

270

Aiebat sanctam modo precepisse Mariam.

 

2.

Emicat hic motus discurrens ordine pulcro

In Romanam arcem. Sed iam Mutinensia castra

Attigit, et muros iuxta consederat urbis.

Egredimur contra gaudentes more beato:

5

Felix qui citius Cererem deferre recentem

Dulce merum et poterat propter recreare nitentes

Veste sub albenti. Fluit obuia libera plebs hec,

Ingentes dapibus uariis onerata quadrigas,

Cum cecas Aurora polo disiecerat umbras

10

Crinibus auriferis, uultu radiante rubebat

Coniugis et linquens croceum percompta cubile.

Comminus hanc Titan in sidere lora uehendo

Quadrupedum astreo sequitur, mortalibus almam

Lucem promittens, que spes augebat amenas

15

Posse Dei uultus et Virginis ora tueri.

Iam patulas ierat certissima fama per aures

Intemerata uelut phebeiam Virgo figuram

Nanque suam populis retegebat sidere claro.

Concurrunt pariter deuoto lumine cuncti

20

Ethera uerum auidis ferientes uocibus altum,

Vere uelut tepido, linquentes agmine crebro

Australes portus, uolucres sata nostra querelis

Arua petunt, uisis et floribus aera replent

Murmure nanque pio, et campis glomerantur apricis.

25

Conuenere ubi, iunctas clara ad lumina celi

Attollunt palmas, undantia pectora pulsant

Et lacrimis: sanctum pure sic Virginis orant

Sidus, item crepitant celorum his uocibus axes:

"Humanos, Regina poli, miserata labores

30

Semper et afflictum genus hoc mortale sinistris

Fatis erigere et pro nostra, Virgo, salute

Natum orare Deum semper prece sueta potenti,

Da, pia, da, Virgo, quidquam si forte meremur

Ante tue radios frontis, miracula pande,

35

Et qua parte libet uultus ostende serenos

Ipsa tuos: possit gens hec fecunda malorum

Atque salutiferam fidei ridere coronam

Prona satis, quantum tu sis pietatis origo

Cernere, siderei quantum quoque lumen amoris,

40

Et quantum sperare fides ualet alma beatis.

Inclita sed Virgo, maculas ne respice nostras:

Quamuis multiplici illaqueemur origine culpe,

Indignum, tamen at sperans, ne desere uulgus.

Si tua Parma olim potuit spectacula nosse,

45

Si potuit Regina cohors, si totus itemque

Mundus ab occidua motus regione reuisit

Finitimique omnes, nunc desperare licebit

Huic solum populo? Mater, miserere, deorum,

Obtutu nos cerne pio miserere precantum.

50

Hos tibi nunc festos uoto instituemus honores,

Nomine proque tuo mundi spoliabimus huius

Vellera labentis, capientes candida lina,

Magnaque sanctorum penetralia trina colemus

Muneribus dignis luce omni, carmine sancto

55

Pangemus dotesque tuas". Vix talia uulgus

Labile complerat, crocei cum Phebus Eoi

Crinibus auratis emergit clarus in orbe.

 

3.

Panditur ecce dies, radiat iam lumine Titan

Magnifico terras, nullaque serenior unquam

Luce fuit, subito et nobis spectantibus almum

Occulit ipse iubar nullis adopertus ab undis:

5

Credimus extinctam celo fore lampada solis.

Plebeia extemplo magnus stupor ora momordit:

Membra rigore tremunt, ceu uiso nauta sereno

Aere, quem sequitur nimbose turbida noctis

Insperata etiam facies, dum sidera cara

10

Cedunt, immanem timet ipse subire procellam.

Non secus ipsa, globo et solis fugiente decore,

Plebs pauet extremos mundi aduenisse labores.

Mox nudum deflexa genu "Miserere" frequentans

Et "Nobis miserere tuis, clarissima celi

15

O Regina" refert, "summi quoque sponsa Tonantis

Et Mater pietatis", item "dulcissima Spes" et

"Vis mortale genusne nouissima rumpere fata?"

Vix ea finierat, cum Diuum Mater aperto

Sese offert celo lacrimose aspectibus urbis;

20

Solis corde micans, tam miro nanque decore

Illius extinguens radios cuicumque tueri

Luminibus fixis corpus solare dabatur.

Ceu datur alitibus, natura dante, petulci

Nanque Iouis iubar intemeratum cernere solis

25

Ipsius, atque acie stabili penetrare deorum

Sidereas sedes, sic et, nutante Maria,

Fas erat immoto Titania corpora uisu

Tunc lustrare quidem, Diuumque arcana tenere.

Dicite qui causas rerum uariosque labores

30

Astrorum ingenti persepe errore piatis

Egra fides quibus est corpus telluris et arcum

Oppositum paribusque inter duo lumina punctis,

Hoc propter Titana pati, et diffundere lumen

Nullum posse suum, radios nec tradere terris.

35

Cornua tunc Phebes celo non plena rotabant,

Tindaridas geminos Ledea tenentia et astra.

Virginis Astree in talamos recubabat Apollo,

Et properans equare diem et sua tempora nocti

Reddere iam gelide, que corniger hauserat Helles

40

Portitor infelix fugientis uota nouerce

Impia, germano tranante ad Phasidos undas.

Ergo quid audetis? Vanas superaddite curas

Ac aliis uestram mentem exagitate querelis.

Dicite si ualeat nimio feruore uidendi

45

Infixos radiis oculos lucentibus inde

Atque repercussos Phebi splendore corusco

Hoc turbatam aciem quodam phantasmate falso

Corpore Phebeio sibimet peperisse figuram.

Ante oculis quam quisque suis lustraret Olympum,

50

Cernebat terras radio splendore uacantes.

Hinc uultus uotiuos sublimabat ad amplum

Ethera prospiciens, qua cuncti parte iacebant

Inque solum rigidum lapsi "Miserere" uocantes,

Nubibus undiferis priuatumque undique solem

55

Accipit et nullo proprio splendore potentem.

Omnes erecte, ne quo discrimine lucis

Insontes etate puer uirgoque tenella

Et rea multimodo uite feruore iuuentus,

Inde senectutis fato spes aucta propinquo,

60

Mundanam cupiens tunc uerum soluere labem,

Sensibus integris decernunt numina solis

Atque triumphantis celestia Virginis ora.

Quis putet in tanta phantasmata sistere turba?

Credere sed dignum quod sensimus atque decens est,

65

Sicut et ipse comis offuscat cetera Titan

Sidera, cum roseis maiori lumine Virgo

Irradiata fugat Phebeios nempe uigores.

Imperium Oceano dum dudum Roma ferebat

Ethiopum soles sceptro et uictore premebat,

70

Per uiros Penos et suppeditare triumphis

Strinxerat Oenotriis, cornu deponere Parthos

Curuatum et mortale nimis fugiente sagitta

Iusserat, et totum dum mundum in pace regebat

Astrifero simul et famam equiperabat Olympo,

75

Fertur tunc Phebi radio monstrante Sibilla

Cesaris Augusti clarissima lumina Regem

Celorum uidisse Deumque sub ubere Matris

Sancte, uirginei et fomenta capessere lactis.

Rex terre Regis celorum protinus alti

80

Immortalis, item sed se mortale renoscens,

Virginis et uise certissima numina adorat.

Illicet heroum que tunc de more pararant

Romulei delubra sibi, simulacra Iouique

Equa patri diuum sic gens decepta ferebat,

85

Precipitare iubet radicitus omnia, spernens

Se dicique deum, quoniam ruiturus ad antra

Ceca Herebi, nouitque nefas ascribere membris

Lapsuris numen quod possidet alta Potestas.

Et nedum diuis pateretur honoribus ambi,

90

Sed non est regale sibi describere nomen

Passus, tanta fuit Regi reuerentia summo.

Si de gente deum falsorum sole micante

Virgineos celo uultus et numina Christi

Omnipotentis item simul et cum uate Sibilla

95

Luminibus Cesar certis susceperit, unde

Ceca supersticio nobis non credere natis

Christicolis, quacumque poli nunc posse tueri

Ora Dei faciemque simul stellantis ubique

Virginis, attrito si ardemus pectore diuam

100

Solliciti obseruare fidem? Sino multa profetis

Vatibus atque Deum dudum cantata profundis

Talia, que genti iam sunt concreta uetuste.

Ecce igitur populo, planctu reuocata, beate

Ostendit sese pia Christiparentis imago

105

Ante iubar Phebi, cui uestis pendet ad unguem

Aurea celesti tractim contexta colore,

Sidereis redimita comis, cui nanque coruscum

Purpureumque inerat uellus, bipatentibus ulnis

Ambrosiis, plebi magna pietate labanti

110

Precipuum roseo uultu designat amorem.

Angelicam laxans uestem de more uolantum

Alarum, uelut alba quidem iam sole columba

Icta humeros calido, calamos distendit apertos,

Aut sicut teneros dulcis matrona nepotes

115

Ampexu religare cupit, sua brachia pridem

Exerit, ostrifera palmis pendente sub amplis

Veste etiam, Virgo sic et celestis amictu

Nanque uidebatur patulo, sua pignora nosque

Vlnis ipsa suis uelle accumulare beatis.

120

Inde coronatum serto rutilante magisque

Iaspide puniceo uel murice nanque micanti

Luciferi magis et radio surgentis Eoo

Virginis accipiunt caput et sacra tempora dive.

Ignifer et circlus cingebat et aureus illam,

125

Ceruleis uerum mixtusque coloribus alto

Vertice dependens circum et reuolutus ad imum,

Nube caua ueluti radiis depingitur Iris

Nanque Latonigenis, ubi stat densissimus imber,

Icta quidem, uario in girum et signata colore.

130

At satis ut genti, auricoma ceruice refulgens

Flamine diuino et Nato comitata tonante,

Vrbane patuit, sensu euanescere nostro

Vidimus et celo subito se condere magno.

Nec mora, sol terras radiis illustrat ab alto

135

Cardine dissiliens, nos et splendore coronans

Aurifero, absenti uerum mirabile fatu.

 

4.

Exoritur subito noscendi magna cupido

Plura etiam, nec enim dubitamus multa tenere.

Labimur in plebem Reginam protinus omnes

Accincti, pallore genas feriente stupore,

5

Et quasi semianimes, quoniam prius omnis in alta

Tardus erat constare fide, nec credulus usquam,

Donec certa suo lustrauit numina sensu.

Postquam commixti fidos scrutamur amicos

Quisque suos, ast ille uocat: "Dilecte, morare,

10

Pande, precor, si forte tue miracula gentes

Accepere olim, dum uos processio sancta

Circum urbem nostram tali pietate uehebat".

Ille, pio circumuoluens sua pectora uultu,

Talia cepta refert: "O, magna sorte beati

15

Sunt, quorum hic habitus sanctissimus ora coronat:

Vrbs felix, fructus felices, equora, campi,

Omnibus alta quies Christique fidelibus almis.

Mira canam, ueris dictis aduertite mentes:

Pars michi uisa adeo, pars est aliisque relata.

20

Prima dies aderat, qua nos uexilla beate

Omniparentis enim decretoque ordine pulcro

Aere sustulimus uolitantia nanque sereno.

Vidi ego, sic multi, albentem descendere nubem

Ethere paulatim. Iam sol profugarat ab ortu

25

Exiliens roseo stellarum nanque uigores.

Nullum nusquam aderat sidus, nisi cornua Phebes

Occasu iam prona suo, conuexa polorum

Vndique clara nimis, nebulisque expertia nigris.

Hec, quam nunc memoro, aerios sed sola tenebat

30

Arcus, et speculi radiantis more rotunda.

Candida sed medio postquam fuit aere nubes

Parte uolans nulla, ceu fixa, in sede quieuit.

Non Euro paret paulo per inane iocanti

Flaminibusque Nothi, nullo spiramine moti

35

Aeris undatur: miramur at inscia turba,

Figimus atque gradus, oculos nec flectimus inde,

Sperantes uisu mirabile cingere quidquam.

Ac ueluti campis quos uomere uertit arator

Vernali, attentis spacians gradibusque canoris

40

Turba gruum, cernens pluuiam crebrescere celo,

Colla leuat, fixosque oculos in nube reponit

Dulcifluo sperans alas rorare liquore.

Interea, dum sic pendemus pectore toto,

"Virgo, - puer clamat - Virgo, miserere, Maria",

45

Hanc ipsam nubem magnisque ululatibus ambit.

Voce illum sequimur tali "Miserere, Maria",

Etheraque ingenti simili clamore replemus

Curuati ad terram, sic et damus ora iacentes

Puluerulenta solo, nisi nil "Miserere" sonantes.

50

Erecta in nubem subito ceruice serenam,

Magna Parens celi nobis pietate profunda

Exerit ora palam, quanto fulgentia circum

Luna micat pleno splendore a fratre recepto

Noctiuaga surgens rubicundo in lumine biga.

55

Illa ad nos radiis diuum fundebat odorem

Virgo pia, et lateri Rex filius ipse polorum

Terrarumue simul dextro fulgebat, at inde

Membra etiam quinis promens traiecta flagellis,

Vt genus hoc hominum inferna regione labantum

60

Nanque potiretur, celo gauderet et alto.

Angelicis comitata choris fragrabat et ipsa

Leua, caput uinctum nimium lustrante corona

Illi erat, ethereo et circum uelante colore.

Ac super Eoo iam Libra emerserat orbe

65

Lancibus obscuris, quia clarus pectora Titan

Libabat sterilisque propinque Virginis ora,

Cum stetit ante oculos nostros Regina Tonantis

Excelsi Mater. Sed cum quasi Phebus ad axem

Australem uolucres stimuloque fugabat adacto

70

Quadrupedes, nostris oculis euanuit alma

Virgo parens Christi, ambrosios dedit atque recessus:

"Quis stupor oppressa stillantia protinus ora?

Cur fletis?" Multi flebant, pietate mouente.

"Sistite iam lacrimas, precor, - inquit - tollite mentes

75

Ad celum: uobis uerum meliora parantur

Omina, uirginea Matris pietate ferente

Eterne, sed magna etiam portenta supersunt".

Diximus: "Hoc satis est. Sic nos in sole corusco

Nuper honorande iam semper Virginis ora

80

Vidimus. At si quid superest, nunc pande, precamur".

Exequitur placido uultu et pia uerba resoluit:

"Postquam Regnatrix superum magnique Creatrix

Nanque Dei celso se miro et iunxit Olympo,

Ecce uolans nobis coram stridentibus alis

85

Alba columba micat, celo ueniebat ab ipso,

Agmina nostra rotans non parua temporis hora.

Nunc acie prisca, nunc et uolitare suprema,

Ordine nunc pulcro, celeri collapsa uolatu

Circuit et medias calamo crepitante cohortes,

90

Custodemque uie nostre tunc celitus alta

Madre Dei lapsum subito meditamur et omnes.

Ales et ipsa Dei, postquam satis agmine nostro

Nanque moram traxit, plumis candentibus altum.

Aeraque ingreditur, caput inter et astra locauit.

95

Tantus auem sequitur fugientem stridor ad auras,

Quantus enim nautis, dum soluunt litore proras,

Occurrit, dum grata oculis rutilantia celo

Sidera se celant, uento linquente carinam.

Nunc opus aggredior mirandum. Tempore nostram

100

Preterito, ut mos est, urbem uexarat Erinys

Sulfureis facibus diroque armata flagello.

Nanque truces frater capulos in uiscera fratris

Merserat, inde ferox tremulique per ossa parentis

Filius abdiderat, fracta pietate, cruentum,

105

Horrendum dictu, ferrum. Sic, iure fugato,

Cuius dextra etiam roseumque haurire cruorem

Illius optabat, totam discordia demens

Vrbem his ac odiis bona cuncta ruentibus atris

Leserat ignifico sic menia nanque furore.

110

Ast ubi coram oculis spectacula tanta refulgent,

Pax animos lenit subito tranquilla feroces.

Ille odium cesi deponit fratris, et ille

Collisum ueniam poscit sic nanque propinquum.

Penitet hunc patrium et fraternum hausisse cruorem,

115

Ille ensemque hosti prebet sua colla coruscum

Sternere nanque iubens. Sed tunc pius hostis amicos

Ostendens uultus clamat: "Miserere meique,

Tu potiusque hoc finde tuo iam uulnere corpus".

Fundit uterque pias lacrimas, amplexibus atque

120

Dulcibus ora replent; discordia nanque, malorum

Nutrix cunctorum, cedit, Flegetontis ad undas

Sulfurei detorquet iter, quibus illa perinde

Venerat ad superos diris onerata colubris,

Gratia sidereo gremio delapsa Marie

125

Virginis et regnat, mentes celestis amorque

Conciliat seuas. Ceu, si iam uera canebant,

Orpheus dulcisono iungebat carmine natus

Calliope ceruum rabido sine lite leoni

Atque lupos ouibus stabili cum pace dicabat,

130

Non aliter discors rabies sub numine tanto

Exilit, urbanas linquitque fugata quietes".

Dixerat, omnis aitque quam magna potentia celse

Virginis. Accipiens genitor meus omnia que tunc

Is uir protulerat grauis, illicet ipse profundo

135

Suspiciens celo, connexis talia palmis

Orat uoce pia, et celeberrima numina pulsat:

 

5.

"Christe Pater, cunctarum eterna potentia rerum,

Celisator, summeque simul fabricator et arcis

Quique animas celato in corpora fundis ab alto

Celo equidem, retrahisque etiam, dum uita recusat

5

Ire per obscenum, fatis urgentibus, orbem,

Aspice sordentem miserando crimine mundum,

Aspice terrarum tractus, maris atque profundi

Armisonos fluctus: sunt undique bella, furores,

Insidie, fraudes, et mille pericula uite;

10

Noctisate in superis regnant serpente sorores

Armate nigro, nullaque in parte salutem

Cernimus, heu miseri, precio tua sancta tenetur

Religio, cedit uirtus, iniuria summo

Imperat alta loco, Bacchus ueneratur, et ipsa

15

Ara micat Veneris, totoque illabitur orbe,

Numine uictrici, nimium uesana cupido,

Legibus et cesis, urbes uiolentia conflat,

Mars fugat innocuos, squalent torporibus agri.

Iam, Pater omnipotens, iam respice secula fessa

20

Pondere tartareo, mundo miseresce labanti.

Etatem uariare decet, da tempora pacis

Aurea stellate, furibundaque secula dele.

Ceu dudum quando cum Sancto Flamine uentrem

Virginis ingressus, crudelia regna perosus,

25

Moribus auratis totum et sub legibus orbem

Pacificis gaudens humana carne dedisti,

Vrbibus Ausoniis saltem non uiuere Marte

Sub duro liceat, possint ad aratra iuuencos

Iungereque agricole tuti, populante cohorte

30

Nulla, haud innocuos equite usurpante labores,

Succedantque suis mature falcibus herbe.

Protinus intenta et magnis de more tropheis

Roma iterumque alieque urbes concordibus ipsis

Nanque animis, uerum Babilonis regna superbe

35

Ense petent iusto, Iude et populabimur arua,

Et Libanum cedris superabunt arma uirentem

Ausonia, et montem qui te lustrabat oliuis

Percutiemus, adhuc propter reparare salutis

Humane lapidem, qui iam tua pectora sumpsit,

40

Caldeos tumulos et barbara regna ruemus".

Hec ubi, turba nouo miscetur nanque stupore.

Aureus ille color radiantis in ethera Phebi

Candida lina notat patulum dispersa per agrum,

Circuit et nostras uestes, croceique metalli

45

Induit ex omni diuinum parte colorem.

Si Deus omnipotens iustis mortalibus aures

Inclinat, uigilique oculo bona cuncta coronat,

Ne dubites, Anechine pater: tua uerba tonante

Sunt suscepta Deo. Quis religiosior usquam

50

Vrbe fuit tanta? quis nostris iustior oris?

Fortior et patria duros tolerare labores?

Est experta fides, simul et constantia cunctis

Iam rebus, tua que sit munificentia, pauper

Nouit homo, gradibus dum te fortuna secundis

55

Extulerat, sanctum semper seruare modumque

Mens tibi, in aduersis quanto patientia tecum

More fuit, gens omnis habet certissima signa.

O pater, ista Dei omnipotentis cura recursat

Humanum genus, et uerum meliora futuro

60

Promittit seclo: surgentia signa recludunt.

Quo fuit imperium tantumue potentia que nam

Florida, uelque ducum tam summa licentia mundum

Que sic unanimem, grato et transire paratu

Duceret? Aut ubi Pontificis tam lingua diserto

65

Aurea forte micat summi sermone per orbem

Agmina tanta hominum suaderet hoc ordine pulcro

Conuentus habuisse simul, patriosque penates

Linquere, finitimas his cultibus ire per urbes?

Reginus tunc ciuis ait: "Si numina pacem

70

Afflarent superum, Italieue quiesceret orbis

Sidere tranquillo, uel barbara regna uocarent

Ausonios ensesque thorum reparare Tonantis

Roma peroptaret, sancte legionis et agmen

Nobile densaret suetos tractura triumphos,

75

Dux celestis adest, satus ac de stirpe superba

Iam Vice nam Comitum, comes inclitus atque potentum

Virtutum, et Ligurum dux prestantissimus, istis

Ominibus dignus, noster sublimis et heros,

Sidereum Italie iubar, et certissima pacis

80

Spes orbe in nostro, Imperii dignissima palma

Romani: qui nanque Scythas et Caspia sceptra

Atque Promethei quidquid Caucasus amplus ab alto

Vertice despectat, uersus redolentia regna

Nanque Arabum felix superaret Marte secundo.

85

Dux erit ac Macedon contra Babylona superbam,

Christi illustris item nam uindex Titus acerbum

Celitus immissum Iudea in uiscera fulgur,

Aut erit hic Phario qui firmet litore classem

Augustus uerum numeroso milite Cesar,

90

Qui uehet albentes ueterum de more triumphos.

Roma, tuum iam tempus adest, quo lapsa profecto

Surgere magna potes, toto et dominarier orbe,

Sole sub hoc ipsoque iterum splendescere mundo.

Vincula rumpe more, sidus cognosce beatum,

95

Da tua rostra duci illustri regalia tanto.

Instabiles populi sanctissima iura colentque,

Atque magistratus surget, simul illa senatus

Inclita maiestas augebitur, undique pressum

Imperiumque iterum sitientes ibit ad Indos.

100

Deprecor, o Superi, tuque o sanctissima Mater,

Nostra simul genitrixque Dei reuerenda tonantis,

Si uultis uestram Italiam sub pace teneri

Auricoma, nostro liceat fulgentibus armis

Vndique nanque duci uictricia figere castra

105

Cesareosque Italis populis edicere mores.

Tunc furor et cedet rapiendique impetus atrox

Nocturnumque nefas; rigido discordia ferro

Nesciet ipsa minas, terrore accincta nefasto,

Spargereque in medium; tremulus metus omnis itemque

110

Mors aberit non digna quidem. Iam nulla medele

Vulnera curabunt, surgent placidissima Iani

Tempora in Ausonia dudum regione bifrontis

Acta quidem, quando Latium Saturnus adiuit

Nanque Iouis fugiens iras et tela proterui.

115

Hoc duce, barbaries celso contraria Christo

Infandos cultus deponeret atque cruentos.