Giannantonio Campano carminum appendix

Testo base di riferimento: P. Cecchini, 1982

Cura dell'edizione digitale: E. Pecalli


1.

Delicias luge patrias, Tyrrenia, quales

      Qui memoret longo tempore nemo fuit.

Dos animi, sancti mores, miracula vitae

      Et formae species non habuere parem;

5

Simonecta fuit nomen, reges adamarunt,

      Morsque illi famam vitaque honesta dedit.

 

2. ad Thyphallum

In furem latro noctu mea tecta petentem

      Ausum furtivo rumpere vecte seram;

Nec tibi sum cordi, Papiensis, ut ante solebam.

      Quod dicis verum est: bestia sum, feriam.

5

Ausus es, obscura dum cessant omnia nocte,

      Laedere delitias, false Typhalle, meas.

 

3. ad Gentilem

"Pedicat" brevias, Gentiles. Haec tibi causa est:

      Es celer obscenas et citus ad veneres.

O etiam et penem, cuius tibi mentio saepe,

      Perbrevies; at non tempore, sed gladio!

 

4. ad Papiensem

Quid dextro acciderit quaeris, Papiensis, ocello:

      Ad facinus dominae lippuit ille meae.

Hoc oculo vidi clausas mihi nocte fenestras

      Rivali subita mox patuisse manu.

5

Exortae dextro tenebrae, sed laevus ocellus,

      Id quia non vidit, clarus ut ante nitet.

Nunc cupio, ut videam fraudemque ulciscar amicae

      Rivalis dextra pendeat: illa vocet.

 

5. ad Alexandrum Sforciam

Quod mihi, Alexander, suades ut martia bella

      Sforciadumque canam splendida gesta ducum,

Da veniam: nimis alta petis; sunt classica belli,

      Non lyra, non tremula sistra cienda manu.

5

Non bene vectabit spatiosa per aequora merces

      Littoreis tantum nota phaselus aquis.

Seu quis Neptuni ludos seu vera capessat

      Proelia, non magna hic tela sed apta volet;

Praevalidos humeros nervosaque brachia poscit,

10

      Respuit exiguas grandior hasta manus.

Bella animos ferrumque petunt aciesque tremendas

      Fractaque pulvereo tela cruenta solo.

At virides lauros et opaca silentia vates

      Et tacita umbrosi murmura fontis amat.

15

Mollia me oblectant nulli permixta labori

      Otia, te sudor, te tuba rauca decet;

Mula ego lentus eo nullis calcaribus acta

      Te volucer rapido turbine versat equus.

 

6. ad Cosmum Vrsinum

Si quid habes, ne crede tuum, petit omnia ferrum

      Quodque olim fuerat quaerere, nunc rapere est.

Si quod lanificae munus fuit ante Minervae,

      Mars habet et ferrum est penna quod ante fuit.

5

Fallor, an hoc venient studio maiore canenda

      Quo ferrum et penna forius et calamo est?

An, quod maluerim, posito Mars horridus ense

      Lenia pacatae praeferet arma deae?

Forsan pugnantes calamo Gravidus Iolcos

10

      Armat et in ferrum vertere vult calamos.

At vos, utcumque est, sancti gaudete libelli:

      Tutius est ferro credere quam calamo.

 

7. ad Papiensem

Sindone donaras qualem non Lydia texit,

      Vtraque cum tonsa ... peruncta coma,

Sacrorum antistes niveo spectatus amictu,

      Te duce, te primo munera dante fui.

5

Semper aperta manus tua tot mihi contulit uni

      Pollicitus multis quot fuit Andronicus.

Addita caerulea est nuper toga nullius usu

      Trita, sed ex humeris nunc nova facta meis.

Cautus es: e nostro petitur tibi gloria tergo,

10

      Ingenii laudes nec satis esse putas;

Quanto splendidior nostris toga adacta lacertis

      Quam si sublimi pendeat alta trabe!

Caeruleus niveusque fui, spectabor et ostreo

      Murice cum plus tu quam Papiensis ers.

15

Nostra tuis varios sumit fortuna colores

      Auspiciis, ex te tingor ego et niteo.

 

8.

Gentiles, numeros tuos recepi

Dignos quos habeat Minerva in aede,

Quos candens ebur aureaque brattae

Ornent, margine vestiantque tota,

5

Scriptos in bibula tamen papyro

Plena sordibus atque destinata

Scombro aut sulphureo magis cucullo,

Cumque illis etiam meos libellos

Venale ut piper aut crocum involutos.

10

Hoc cur accidit? Auerum poema

Foedavit pice nigrior poeta.

Ludis de puero, sed impudenter.

Esset qui caneret lyra volebam

Mecum, per numeros iturus omnes.

15

Motum te lachrymis refers parentis;

Sunt nugae, omnia posse te volebas,

Credi nec poteras. Quid obtulisti

Vltro tu mihi? Disce polliceri

Quae praestare potes, tuasque vires

20

Expende ad trutinam prius. Sinolfus

Discessit, rediit, manet, recedet.

Siquid vis, propera: fugat subornat

Clam nobis. Papiensis it per agros

Venator leporum. Fugit Corintho

25

Mercator vacuus. Carina merces

Allatura novas Rhodon petivit,

Piscosam reditura mox Corinthum.

Mordes de manicis, tamen bibisti

Mecum tu ciatho pari. Excitavit

30

Campano papiensis unda somnum,

Gentilem gravis impulit liaeus

Sudare ad pateras et aestuare

Nullo sole, loqui procaciora

Et passu dubio genas rubere

35

Et quicquid, scio, sobrium pudere.

Haec pro nequitia tua locutum

Aequo tu me animo feras. Cavebis

Posthac, si sapias, eum ferire

Ensem qui teneat manu. Valeto.

40

Tres nostros Medices: Petrum parentem

Ac Laurentium et inde Iulianum,

Donatumque meum meumque Francum,

Paulum philosophum tuamque strumam,

Quorum et nomina non capit libellus,

45

Quos multos mihi tu parasti amicos,

Et Bessum quoque millies saluta.

 

9. ad Cardinalem S. Sixti

Cum tibi tot scribant passim, curo nemo poeta

      Qui non laudator nunc sit in orbe tuus,

Cur solus tacem quaeris: fortuna timenda est,

      Laudari tuto non satis illa potest.

5

Aut cautas blanditor ero suspectus ad aures,

      Aut laus ad stolidos non satis ulla fuit,

Nec mihi mercede est mens vendere carmen iniqua,

      Quod facit iste cibo, quod facit ille toga:

Horum, si nescis, et terga et venter emuntur;

10

      Campanum si vis, lotus emendus ero.

Vis tuus ut fiam vates et carus amicus?

      Ne servire tibi me puta, amare puta.

Non mihi serva iacet vili sub pectore fibra,

      Nec metuisse volo quos amo, amare volo.

15

Sit miti lex stabilis iurataque foedera tecum,

      Quicquid ero in primis, hoc tibi semper ero.

Nil breve curo pretio est, totum seges exigit annum;

      Quae facit una dies, deserit una dies.

Nec tibi pro scurra fuero bibuloque lirista,

20

      Sed colar, admittar, lauder, honorer, amer.

Ianua fac pateat semper, fac mensa sit una,

      Fercula sint eadem cuncta, bibamus idem.

Sit mihi fas cubitum socia flexisse fenestra,

      In faciem liceat dicere, si qua volo.

25

Excludar nunquam, pateant arcana vocerque,

      Auribus accessus sit mihi ubique tuis.

Des mihi quae posco, tu nil nisi carmina poscas:

      Carminibus maius nec dare nec capere est.

Addere communi si quid pro iure volemus,

30

      Lex mihi restat adhunc una, sed hanc taceo.

Haec, Petre, si placeant, tuus est Campanus, habebis

      Qui digitos rodat in tua gesta suos

Primaque solliciti vincat praeconia galli

      Et fraudet somnum nocte, dieque cibum.

35

Sin minus, ad Marsum redeo Baccique coraulem;

      Inter opes tetrica tu tibi fronte vale,

Divinasque tuas laudes et maxima facta

      Et genus et patriam qui canat alter erit.

 

10.

Inclite dux, validam cui prospera fata salutem

      Restituere, preces hoc potuere meae,

Hoc populi, hoc procerum pro te iustissima vota,

      Hoc quaecumque potest flectere lingua potest.

5

Namque tua stat nostra salus: pendemus ab uno

      Cuncti, in fortunam consequimurque tuam.

Reddita curo tibi sit subita valitudo medela,

      Reddita sunt regno gaudia vera tuo.

Tu spes, tu columen, tu post patris aurea regna

10

      Non defecturo sanguine sceptra reges.

Quam bene di certa dispensant omnia lege!

      Quam bene magnanimo crescis et ipse patri!

An transisse canam picena per arva cohortes

      Arimini et victos agmina mille duces?

15

An quoque bonorum pulsos e finibus hostes,

      Omnia aragonio libera facta duce?

Te populi laudant tusci, Florentia nomen

      Et colit et semper feret ad astra tuum.

Altera pacatae tua sunt praeconia gentes

20

      Quamque domi es placidus tam quoque marte ferox.

Quantum patre tuo claris non dispar in armis

      Tam nec pace tuo dispar haberis avo.

Sic ille externos homines in vota trahebat,

      Sic illi ingenia extollere cura fuit.

25

Vixerat Alphonsus loto praeclarus in orbe,

      Sic quoque tu toto darus in orbe vives.

 

11. ad Federicum V

Si media erepta est coniunx Baptista iuventa,

      Fata nec accusa nec, Federice, deos.

Dii sua iuta petunt, sua fata negare protervum est;

      Fata diem nobis, dii statuere locum.

5

Venerat in terras e caelo, reddita caelo est.

      Non fugit, in patriam sed redit illa suam.

Tu superis debes quod tali coniuge dignum

      Te fecere; sinas cetera velle deos.

 

12.

Octavi, insignis maioribus, inclite fama,

      Clareque fraterno nomine, clare tuo;

Bella placent illi durique insignia Martis,

      At tibi tranquillo convenit esse domi.

5

Hunc movet horrenti strident cava buccina cornu,

      Excitat armatos cum tuba rauca viros;

Te lyra, te quicquid dulces cecinere puellae

      Dum se Libetrides ore sonante canunt.

Sic bene partita est regni communis utrique

10

      Res et succedet sic bene Guido puer:

Artibus instructus patriis et moribus, ambos

      Effinget, patrui consilia, arma patris.

 

13.

Gratia tanta tibi quantam, Federice, meretur

      Eximium munus magnificumque tuum.

De me sic statuas: pergratum vivere et omnes

      Ingenii vires invigilare tibi.

5

Nemo interpellat mea scripta, epigrammata nemo:

      Campanum totum dux Federicus habet.

 

14. ad Papiensem

Implorare tuum Campanum dentice noli

      Excluso: non est qui fuit ante locus.

Fronte ali a, obliquis oculis fugienteque vultu

      Aspicior: non est qui Papiensis erat.

5

Computat, exiguum si quid dedit, et dare cessat;

      Vultum ego nec curo dentice, curo manum.

 

15.

Quid, Papiensis, agis? Roma secessimus una

      Atque una optatam vidimus Etruriam.

Nunc tu solus abis, soli nos linquimur; illa

      Gratia tam sociae deperitura viae est.

5

Fac, quo te eripuit praelata Pientia nobis,

      Illo tu nobis inveniare loco.

Reddamur Romae, Roma qui cessimus, omnes:

      Vna dies reddat quos dedit una dies.

16.

Non satis es odisse malos; malus hoc quoque posset.

      Id fuerat maius, Cosme: placere bonis.

 

17. de Gela sacrifico

Sacra peracturus venientem ad sacra puellam

      Arripit, incertum qua sed amore, Gela.

Inserta cupidus sed dum rapit oscula lingua,

      Linguam perstringens abscidit illa Gelae.

5

Accusator agit nutu; sua iura puella

      Obicit. Ille suos advocat, illa suos.

Arbiter est populus: populi pars illa volebat

      Oscula sacrifici casta fuisse patris.

Scire puella negat; verum, quaecumque fuissent,

10

      Oscula sive patris, basia sive viri,

"Qua data mente, Gelae cepi hac" ait "oscula: linguam

      Intulit ille furens, abscidi et ipsa furens".

 

18. de Mirrone

Vulgarem solitus venerem conducere Mirro

      Imprudens gravidam Layda nocte vocat.

Vt iacuit posito Lays cum veste pudore

      Mirroque sollicita prenderet arma manu,

5

Nondum tacta, deos et te, Lucina, vocare

      Incipit, instantem reicit, orat opem;

Parturit; ad vocem currit vicinia, claudit

      Mirro fores, frangit turba, revellit, init.

Ridet turba, rubet Mirro, laetissima Lays

10

      Cum puero quem mox edidit acta domo est.

Roma videt quae non fuerant miracula quondam;

      Maius id est, fari quam potuisse bovem:

Nocte venir Lays et concipit et parit una,

      Et fit, cui non est femina tacta, pater.

 

19.

Octo puerperiis totidem, Federice, tulisti

      Femellas, nono fata dedere marem.

Hunc ideo Lucina diem tot distulit annis,

      Herculeas vincant ut pueri astra moras.

5

Tanto maior erit natus puer Hercule, quanto

      Nox gemina est annis amplius octo minor.

Cresce, infans, animosque hauri, generose, paternos:

      Alcidem si vis vincere, vince patrem.

 

20. ad Candidum] [ad Sixtum IV

Candidus es solo tu nomine, sordidus ore:

      Factum audes Christum dicere, non genitum.

Omnia qui fecit, cui caelum et sidera parent,

      Esse Deum non vis, vis opus esse Dei.

5

Sed Victorinus longe, nigre Candide, vincit,

      Tuque tuum perdis nomen et ille tenet.

 

21.

Evam cunctorum primam tu, Crispe, parentem

      Fecisti; mater quae tibi, Crispe, fuit?

 

22.

Vita deest tantum; Crispi mihi cetera quaeque

      Artificis mira tradidit arte manus.

Quaeque deest tantum, vitalis defuit aura

      Quod non humanis viribus illa venit.

5

Viva tamen videor, non sim licet: aspice sensum

      Fallere ut exterior haec mea forma queat.

Laus tua quod fallo est, fateor; sed crederis, auctor,

      Hoc quod fallo Fides, laudis habere minus.

Quicquid id est igitur quo fallo, detrahe rursus,

10

      Vel mihi dent animam numina funde preces,

Ne vultu, alma Fides superum nutrixque parensque

      Quae dicor, fallam decipiamque meo.

 

23. De Baptista muliere

Dum cursum memoras actae, Baptista, iuventae,

      Miror ego tot te tantaque posse loqui.

At tua si posset cunnus quoque facta referre,

      Compleret rauco garrula tecta sono.

5

Ille tacet dum tu loqueris; ic maxima vitae

      Pars perit, in cunno quae fuit acta tuo.

 

24.

Ne tibi rescribam, studio ne fungar amici,

      Nominis in causa est syllaba sexta tui,

Quaequamquam sexta est, non hoc contenta, videtur

      Septima: tantum orbem Septimuleius agit.

5

Vel nomen muta, vel nostra silentia perfer:

      Deficit ad tantos spiritus amphilobos.

 

25.

Si mi non poteris pro versu reddere versum,

      Saltem quod poteris reddere redde mihi;

Hac mercede tibi, Papiensis, scribere malo,

      Quam Musae a magnis sacre tulere viris.

 

26.

Si tibi pro numeris numeros fortuna dedisset,

      Non staret capiti tanta corona tuo.