Arator de actibus apostolorum 1

Testo base di riferimento: A. P. McKinlay, 1951

Cura dell'edizione digitale: L. Calzavara, 2010


LIBER PRIMVS

In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti beato domino Petro adiuuante.

Vt sceleris Iudaea sui polluta cruore,

Ausa nefas, compleuit opus rerumque Creator

Hoc quod ab humanis sumpsit sine semine membris

Humana pro stirpe dedit, dignatus ut ima

5

Tangeret inferni, non linquens ardua caeli,

Soluit ab aeterna damnatas nocte tenebras

Ad Manes ingressa dies; fugitiua relinquunt

Astra polum comitata Deum; cruce territa Christi

Vult pariter natura pati, mortisque potestas

10

Se uincente perit, quae, pondere mersa triumphi,

Plus rapiens nil iuris habet; diuinaque uirtus

Rursus membra ligans animata cadauera mouit;

Ad uitam monumenta patent, cineresque piorum

Natalem post busta nouant. Lux tertia surgit;

15

Maiestas cum carne redit speciemque coruscam

Vmbrarum de sede refert ut ab exule limo

Interclusa diu patriae repetatur origo.

Omnipotens parat ipse uias et corpora secum

Post tumulos regnare iubet; moriente ueneni

20

Semine, florigero sua germina reddidit horto.

De eo ubi Dominus noster Iesus Christus post resurrectionem uidentibus Apostolis, quibus usque ad fines terrae praedicare iussit, signa faciens et manducans quadragesimo die de monte Oliueti a nube susceptus est et eleuatus in caelum, discipulique mirantes post angelicam admonitionem Hierosolymam per iter Sabbati sunt regressi, ubi erat Maria mater Iesu.

Iamque quater denis Dominus manifesta diebus

Contulerat per signa fidem cernentibus illis,

Vsque sub extremum diffuso in limite mundum

Quos testes iubet esse suos. Miracula rerum

25

Non poterant celare Deum. Documenta resurgens

Quae sic certa daret quam mandere? Corpora uitam

Hinc humana probant. Caelum petiturus oliuae

Progreditur lustrare nemus quia germine sacro

Luminis et pacis locus est; uult inde reuerti

30

Vnde creaturam signata fronte micantem

Diuinus commendat odor. Cum desuper unctos

Abluit interius Christi de nomine chrisma,

Tollitur astrigerum rediturus uictor in axem

Et secum quod sumpsit habet. Noua pompa triumphi!

35

Arua Deus petiit, homo sidera. Quis datur illi

Aetheria de parte fragor, quantumque resultant

Caelestes in laude chori cum rector Olympi

Euehit excelsis quicquid suscepit ab imis

Ingrediensque polum carnis comitante tropaeo

40

Exuuias atri raptas de fauce profundi

Lucis in arce locat terrenosque erigit artus!

Qua pietate capit, propter quem uenerat, iuit.

Discipulos stupor altus agit, quibus ore corusco

Perspicui dixere uiri. Quae cognita nobis

45

Et miranda sonant, nunc iam speculemur ouantes

Imperiique modum per subdita iura probemus:

Virgine matre satus, calcata morte resurgens,

Caeli sceptra petens, his nuntiat acta ministris.

Nec cessant elementa suo seruire Tonanti;

50

Stella comes praegressa Magos uenientis honori

Militat; obsequio nubes famulatur euntis.

Angelicis igitur postquam est affatibus usa,

Liquit oliuiferi ueneranda cacumina montis

Ad messem praelecta manus, qui calle citato

55

Moenia nota petunt, quo per sua sabbata mille

Passibus ire licet, qua tunc statione sedebat

Porta Maria, Dei genetrix intacta creantis,

A nato formata suo. Mala criminis Euae

Virgo secunda fugat; nulla est iniuria sexus;

60

Restituit quod prima tulit. Non uoce querelas

Excitet aut gemitu maerentia corda fatiget

Antiqua pro lege dolor; scelera ipsa nefasque

Hac potius mercede placent, mundoque redempto

Sors melior de clade uenit. Persona ruinam,

65

Non natura, dedit; tunc femina feta periclum,

Nunc tumuit paritura Deum, mortalia gignens

Et diuina ferens, per quam Mediator in orbem

Prodiit et ueram portauit ad aethera carnem.

De eo ubi beatus Petrus de Iuda proditore describit quomodo suspensus crepuit medius et uiscera eius effusa sunt uocatusque est ager sanguinis, admonens ut, sicut Dauid praedixerat, alter eligeretur; et de Ioseph cognominato Iusto et Mathia Mathias duodecimus est relatus.

Primus apostolico, parua de puppe uocatus,

70

Agmine Petrus erat, quo piscatore solebat

Squamea turba capi; subito de litore uisus

Dum trahit, ipse trahi meruit; piscatio Christi

Discipulum dignata rapit, qui retia laxet

Humanum captura genus; quae gesserat hamum

75

Ad clauem est translata manus, quique aequoris imi

Ardebat madidas ad litora uertere praedas

Et spoliis implere ratem, melioribus undis

Nunc alia de parte leuat nec deserit artem

Per latices sua lucra sequens, cui tradidit Agnus

80

Quas passus saluauit oues, totumque per orbem

Hoc auget pastore gregem, quo munere summus

Surgit et, insinuans diuina negotia, coram

Sic uenerandus ait: "Nostis quia proditor amens

Mercedem sceleris soluit sibi; taedia noxae

85

Horruit ipse suae stringens in gutture uocem

Exemplo cessante ream, qui parte necari

Promeruit qua culpa fuit, crimenque retractans

Iudicio tali permisit membra furori

Aeris ut medio communi poneret hosti

90

Debita poena locum; caelo terraeque perosus

Inter utrumque perit; nullis condenda sepulcris

Viscera rupta cadunt, tenuesque elapsus in auras

Fugit ab orbe cinis. Non haec uacat ultio Iudae,

Quae suprema negat uindictaque mercis iniquae

95

Sic placitura uenit: Nam, cum modo rura parasset

Funeris ex pretio, cum nomine Sanguinis emptus

Cespes in externas componens busta fauillas

De tumulis fecundet humum, caret impius agri

Fertilitate sui solusque excluditur aruis

100

Quae monumenta ferunt, cuius tuba saeua cruentum

Est exorsa nefas, qui signifer oscula fingens

Pacis ab indicio bellum lupus intulit agno."

Nunc opus est uotis quod uerba prophetica clamant

Quem liceat supplere uices. Tunc summa precantes

105

Constituere duos, Ioseph cognomine Iustum

Mathiamque, Dei paruum quod nomen, ut aiunt,

Hebraeo sermone sonat humilemque uocando

Comprobat. O quantum distant humana supernis

Iudiciis! Parui merito transcenditur ille

110

Laude hominum qui iustus erat. Duodena refulgent

Signa chori terrisque iubar iaculantur Olympi.

Haec quoque lux operis quid praeferat edere pergam:

Quattuor est laterum discretus partibus orbis;

Trina fides uocat hunc, quo nomine fonte lauatur;

115

Quattuor ergo simul repetens ter computat omnem

Quam duodenarius circumtulit ordo figuram,

Discipulisque piis, quibus hoc baptisma iubetur,

Mystica causa dedit numerum remeare priorem.

De eo ubi Spiritus sanctus in igne descendens repleuit omnem domum in qua erant Apostoli congregati. Qui mox linguis uariis sunt locuti magnalia Dei, ita ut omnium gentium aduenae mirarentur quasi suas linguas. Quidam musto plenos esse dicebant cum esset hora diei tertia.

Spiritus aetheria descendens sanctus ab aula

120

Irradiat fulgore locum quo stemma beatum

Ecclesiae nascentis erat, quibus igne magistro

Imbuit ora calor dictisque fluentibus exit

Linguarum populosa seges; non littera gessit

Officium, non ingenii stillauit ab aure

125

Vena, nec egregias signauit cera loquelas;

Sola fuit doctrina fides opulentaque uerbi

Materies, caeleste datum, noua uocis origo

Quae numerosa uenit totoque ex orbe disertis

Sufficit una loqui. Dudum uetus aequoris arca

130

Cum superasset aquas, turrim uoluere maligni

In caelum proferre suam, quibus impia corda

Sermonum secuere modos sociisque superbis

Affectus cum uoce perit. Confusio linguae

Consimili tunc gente fuit; nunc pluribus una est

135

Ecclesiae quoniam uenientis imagine gaudet

Concordes habitura sonos et pace modestis

Fit facunda redux, humilisque recolligit ordo

Quod tumidi sparsere uiri. Res maxima cogit

Non reticere diu quid sit quod Spiritus almus

140

His datur in flamma, Iordanis ab amne columba;

Quod tunc rite canam promissaque debita soluam

Si sua dona ferat. Duo sunt haec signa figurae

Vt sit simplicitas, quam congrua diligit ales,

Quae ne tarda gerat sine dogmatis igne tepores,

145

Sit pariter succensa fides. Ibi destinat undis

Vnanimes; hic ore iubet flagrare docentes.

Mentibus instat amor; sermonibus aestuat ardor.

Hos etiam musto typica ratione moueri

Error uerus ait, quos ebria fonte recenti

150

Compleuit doctrina poli. Noua uasa liquorem

Suscepere nouum nec corrumpuntur acerbo,

Quo ueteres maduere lacus de uite bibentes,

Quae Christo cultore dedit conuiuia uerbis,

Vnde rubent quas uertit aquas, tenuemque saporem

155

Legis in Ecclesiae fecit feruescere libris.

Tertia sidereis inclaruit hora loquelis:

Hunc numerum Deus unus habet, substantia simplex

Personis distincta tribus; quam plurima nobis

Instrumenta patent simul hoc et tempora monstrant.

De eo ubi beatus Petrus de incarnatione, passione, et resurrectione Christi Domini uel quem ad modum dolores inferni fuerint resoluti praedicans admonuit ut a Iudaeorum praua generatione discederent et baptizarentur; atque eodem die tria milia baptizauit.

160

Primus at ille Petrus, cui seruit in aequore gressus,

Retia iam cupiens hominum uibrare saluti,

Vt piscator ouans leuet has de fonte cateruas,

Rettulit aetherios populo mirante triumphos:

"Venit ad occiduas carnaliter editus oras

165

Humana sub lege Deus, qui temporis expers

Principium de matre tulit nec uile putauit

Maiestate potens terreni sumere formam

Corporis atque opifex hominum pars esse suoque

Nos pretio reuocare sibi post dona salutis

170

Postque tot erectos pulsis languoribus aegros,

Cum defleta etiam perfunctaque corpora luci

Redderet et superas iterum concederet auras.

Se quoque permittens fusae genetricis ab aluo

Carnis iure pati, uitam ne perderet orbis,

175

Maluit ipse mori. Sed quod de uirgine feta

Nascitur, illud obit. Ligno suspenditur insons,

Et ligni uacuatur onus. Sic uulnus iniqui

Fit medicina Dei. Pauidis resplenduit umbris

Pallida regna petens; propria quem luce coruscum

180

Non potuit fuscare chaos, fugere dolores;

Infernus tunc esse timet, nullumque coercens

In se poena redit; noua tortor ad otia languet;

Tartara maesta gemunt quia uincula cuncta quiescunt.

Mors ibi quid faceret quo uitae portitor ibat?

185

Hunc Deus omnipotens, cui numquam terminus instat,

Post sacra busta leuat; radiantem in corpore Iesum

Vidimus et propriis reducem conspeximus astris.

Sed fugite, o miseri, funesta piacula gentis,

Cui, ueniente Deo ueteres auertere noxas,

190

Addita sacrilegae creuerunt uulnera culpae.

Cur natos, Iudaea, tuos per uota cruoris

Parricida trahis? Quid Christi sanguine fuso

Hos tecum damnata premis necdumque creatos

Festinas proferre reos, homicidaque lingua

195

Naturae percussit iter? Cui serior ortus

Quam facinus discrimen alit scelerumque propago

De natale perit, quae saucia uoce parentum

In lucem punita uenit. Si soluere cura est

Fecundi crementa mali, felicibus undis

200

Exstinctum reparate genus; spes una remitti

Debita supplicii post crimina uelle renasci."

Multiplicat iam pastor oues; tria milia uulgi,

Non minus, illa dies in flumine diluit Agni.

Hic primum post iussa Dei baptismatis usus

205

Exoritur data iura probans; nam trina potestas

Colligit hanc prolem numerum partita per aequum.

Perfectum est quod mille sonat; sic denique saeclis

Ponimus aetates cum tempora dicimus orbis.

Res perfecta semel ter iungitur, et facit agmen

210

Mystica uis numeri. Gregis est pia forma nouelli.

De eo ubi post aduentum Spiritus sancti erant illis omnia communia et unanimiter habitabant collaudantes Dominum atque habentes gratiam ad omnem plebem.

Funditur interea per cunctos gratia sensus,

Diuitiasque metit locuples in amore uoluntas;

Vtque pii coeant in foedera pignore certo,

Res laxant et corda ligant; sine limite census

215

Affectu consorte licet; noua iura beatis

Munifica fluxere manu, quibus ubere laeto

Diuisae geminantur opes, et crescit in omnes

Quod faciunt commune sibi, totumque capessunt

Qui proprium nihil esse uolunt. Quo fonte cucurrit

220

Haec probitas quaeue illa fuit bonitatis origo,

Hinc canere incipiam. Sacris bis Spiritus almus

Discipulis concessus erat: spiratus in illos

A Christo surgente semel; post missus ab astris

Nescia uerba uiris facundus detulit ignis.

225

Ne quid inexpertum studio meditemur inani,

Spiritus alme, ueni! Sine te non diceris umquam;

Munera da linguae qui das in munere linguas.

Haec iterata, reor, confirmant praemia iustos,

Vt duo iussa colant tabulis conscripta duabus:

230

"Dilige mente Deum feruenti plenus amore."

Rursus ait: "Carus tibi sit quoque proximus ut tu."

Hoc pactum ius omne tenet, quod Spiritus almus

Bis ueniens per corda creat: semel hunc dedit Auctor

In terris, ut ametur homo; post misit ab astris,

235

Vt flagrent humana Deum. Dilectio prima est

Quae Dominum uehementer amat, cui deinde secunda

Quae sociat mortale genus. Tamen incipit ante

Posterior numero; sequitur comitata secunda

Quae prior est. Sic forma docet: "Nisi diligis" inquit

240

"Cernere quem potis est fratrem, quem cernere non est

Nescis amare Deum." Concordia nexa calescat

Ergo pari uoto, Dominumque in pectore condat

Fratris amor; geminae sibi sit substantia causae.

De eo ubi beatus Petrus cum Iohanne ad Portam templi Speciosam claudum quadragenarium ex utero matris sedentem mendicantemque respexit negansque sibi esse diuitias eum apprehensa manu sermone curauit. Qui exsiliens et currens intrauit cum his in templum et processit in Porticum Salomonis.

Claudus erat, cui prima dies exordia uitae

245

Membrorum cum strage dedit, languore coaeuo

Octo lustra gerens, ad quem comitante Iohanne

"Respice" Petrus ait; uotum spes lusit auarum

Cumque negat meliora parat. Quam saepe grauatos

Desperata iuuant, et semine nata sinistro

250

Prosperitas, celans maestis confinia laeta

Principiis, ad uota uenit! Gaudebit egenus

Plus uacua meruisse manu, qui munera poscens

Est datus ipse sibi. "Nulla hic mihi uena metalli"

Respondit "quae fundat opes; ego ditior aegro

255

Pauper ero; progressus abi!" De uoce iubentis

Exsiluit medicina potens, atque hospite gressu

Conuixere pedes. Cunabula longa relinquens

Calcauit ueteranus humum, plantisque nouellis

Materies se prisca mouet, cui praepete cursu

260

Protulit incessus quicquid non edidit ortus;

Stat facti manifesta fides. Sed et altera nobis

Res aperit quod causa gerit: Gens nomen ab illo

Israel dicta tenet qui bella reliquerat aeger,

Conatus certare Deo. Tulit ipse figuram

265

Corporis ante grauem, quam post in uulnere mentis

Israel claudus habet, qui per sua crimina labens

Corde magis quam carne fluit spatiisque sub ipsis

Quadraginta annos Aegypti fine remotus

Claudicat, Aegyptum cupiens atque idola quaerens.

270

Ponitur ad portam Speciosam debilis; ultra

Non ualet ire miser nec limina tangere portae;

Culpa negauit iter. Qui sunt qui pectore claudum

Israel ferre solent portaeque adiungere certant

Quae speciosa suo prodit de nomine Iesum?

275

Isaias, Daniel, similes quique ore prophetae

Obscuris manifesta canunt miracula Christi;

Et portae qui nomen habet sic admonet ipse:

"Porta ego sum uobis; qui per me intrare recusat

Fur erit ille nocens." Possunt portare prophetae

280

Ad portam, cernenda magis quam uisa loquentes;

In templum non ferre queunt; haec ianua Petro

Credita, qui Christum confessus cognita monstrat,

Non uentura sonat. Vetus o! Sine fine iacebis

Ni Petrum iam, claude, roges, qui noxia pellens

285

Auri uitat onus, rerum cui censuit Auctor

Nec peram gestare sibi. Pete dona salutis;

Non fragiles secteris opes, quas spernere debet

Cum Domino qui diues erit. Post limina templi

Porticus hunc Salomonis habet qui iure uocatur

290

Pacificus; regnante fide quis semper in orbe

Pacificus nisi Christus erit? Hic protegit omnem

Qui Petro ductore placet, quo praesule surgit.

De eo ubi, cum iam essent quinque milia credentium, Iudaei interdicebant ne hoc signum in Christi factum nomine praedicarent. Qui beato Petro sunt respondente contempti dimissique. Ad Apostolos alios sunt regressi quia propter populum eos retinere timuerunt.

Agmine iam niueo per milia quinque uirorum

Ecclesiae crescebat apex; arcere laborat

295

Hunc Iudaea coli cuius de munere fluxit

Quod uirtus operata dedit, sed linquere Christum

Petri nescit amor. "Non hunc reticebimus" inquit

"Quo remeat praestante salus, qui iure creantis

Infectum suppleuit opus; solidumque decorem

300

Pars reparat quam iussa nouant. Hic membra redemptor

Saucia restituit qui mortua surgere cedit."

Fert animus patrare nefas sanctisque uerendis

Sacrilegas inferre neces. O semper iniqui!

Dona uident et bella mouent; sed coepta relinquunt,

305

Ne uiolent quos turba fouet, quibus indice claudo

Testis erat meriti; cumque hoc sua corda leuabant.

Nam non parua dedit populo miracula gressus

Quem rudis atque senex nullis iam legibus aeui

Vernula sumpsit humi, cum quo stupet ipsa moueri

310

Quae iacuit natura diu firmataque nuper

Incessu proprio noua iam uestigia signat,

Quae fuerint aliena sibi. Tamen improba proles

Saeuit adhuc farique uetat quod gaudia clamant.

Quid totiens, Iudaea, cadis? Surrectio Christi

315

Vt furto celetur emis, sed inania demens

A somno documenta petis; liuore caduco,

Quae sentis uirtute geri, uis fraude negari.

Infernum Dominus cum destructurus adiret,

Detulit inde suam spoliato funere carnem.

320

Victor ab arce crucis radiantia signa ministrat.

Sol ruit in tenebras, tu pectore nigra rebellas;

Arua tremunt concussa locis, tu fixior haeres;

Saxa crepant, tu dura manes. Iam scissio ueli,

Quae latuere diu, nudauit mystica templi.

325

Lux tua nos adiit, tecum nox sola remansit;

Mors sine fine premit, cui numquam uita resurgit.

Planta uetus, sociare nouis et condere libris,

Ne pereas uiduata cibis, sine munere quorum

Arida ficus eris nullo quia tempore fructum

330

Ad Christi uis ferre manum neque cernere quantum

Floruit insertus faciens oleaster oliuas

Plenaque per gentes de spinis pullulat uua.

Imminet exhaustis radicibus ira securis,

Vt succisa ruas ni iam translata uirescas.

De eo ubi beato Petro et Iohanne redeuntibus de miraculo claudi uel minis Iudaeorum omnes Apostoli Deo creatori rerum ab initio laudes dixerunt, commemorantes de Herode et Pilato et rogantes ut per manus eorum signa facere dignaretur; motusque est locus in quo stabant, et Spiritus sanctus aduenit.

335

Postquam mira salus in corpore nata uetusto

Discipulis audita liquet gentisque superbae

Cognouere minas, celebrant his uocibus hymnum:

"Tu, qui cuncta, Deus, propriis animata figuris

Artifici sermone facis, quique edita cernens

340

Ante uides rerumque creas per nomina formas,

Cum fierent, uox semen erat, nec distulit ortus

Imperium natura sequens; mox Spiritus oris

Aethera curuauit, sola nexuit, aequora fudit,

Materiamque operis sola est largita uoluntas.

345

Ne deforme iugum similis portaret imago,

Tegmine seruili latuit regnator Olympi,

Vt sua gentiles implerent coepta furores.

Quis dolus Herodis cum tristia bella moueret

Infantum mandata neci! Quos ubere raptos

350

Vulnera suscipiunt paruis errantia membris

Vix habitura locum, saeuoque iubente tyranno

Nasci poena fuit, cuius tulit impetus aeuum

Quem nesciuit agi qui perdidit. O noua mortis

Condicio, solo uitam pro fine subire

355

Et, cum prima dies atque ultima sit simul una,

Posse magis quam scire mori! Quis lumine sicco

Aut gemitu cessante queat memorare Pilati,

Quod deflent elementa, nefas? Quo iudice Christus

Subdere pro mundi uoluit sua membra periclis,

360

Vt carnale malum caro solueret et ferus hostis,

Cuius ab ingenio fluxerunt tela ueneni,

Perderet antiqui lacrimosa piacula belli

Materia superante pari, ne criminis ultra

Per subolem prodiret onus. Damnatio iusti

365

Libertas est facta reis. Da semina uerbi

Per tua dona coli, signisque noualibus usa

Colligat ista manus te fructificante maniplos

De quibus ipse tui componas horrea caeli

Triticeamque fidem lolio pereunte corones."

370

Qua sancti fulsere pedes, concurrere uisa est

Pondere terra graui, moxque almus Spiritus illis

Splenduit, et linguis facundia creuit abortis.

Auditae ualuere preces. Humana propago

Materies terrena sumus, limumque parentem

375

Nomine prodit homo. Vis flexit et impulit arua

Vocis apostolicae quae de tellure creatos

Fecit habere fidem; sed quod magis exsilit unus

Concutiturque locus, cecinit Scriptura decoros

Pacem ferre pedes; horum sub gressibus ergo

380

Laeta mouetur humus, quibus est sermone Magistri

Pax commissa pii, quae deportata per illos

Exiit in cunctas ueloci munere terras.

De eo ubi in multis hominum milibus credentium unum cor erat et anima una, qui praedia sua uendentes deferebant pretia pauperibus eroganda et ponebant ante pedes Apostolorum.

Ecce tot egregiis unum cor esse cateruis

Incipit, atque animam populus nanciscitur unam.

385

Quis dubitare queat mysteria dogmatis, unum

Personas tres esse Deum? Cum milia uulgi

Conueniant sub mente pari numerique frequentis

Sint animi uelut unus homo; quae turba perennem

Portatura crucem Dominumque secuta fidelem

390

Spreuit agros habitura polos; haec nempe facultas

Fortior est de parte magis conquirere totum

Atque caducorum pensare manentia causis

Et quaestum per damna sequi. Non, prodige, rerum

Venditor ista facis, sed qui tua iura tenere,

395

Ambitiose, cupis paruoque in tempore linquis

Quod semper uis esse tuum. Sic spargere rura

Nolle carere fuit; quid enim substantia prodest

Quae seruata perit, quam sideris arce locatam

Commodius qui cedit habet? Pete, creditor, inde

400

Vsurae maioris opem gazasque reconde

Quo nequeant aduersa pati; non deterit ullus

Perpetuas ibi casus opes; sine fine tenebis

Quod dominum debere facis. Nunc aspice partes,

Lector docte, pias et tecum mente sagaci

405

Volue quid esse putes rutili quod pompa metalli

Ponitur ante pedes sacris non tradita dextris.

Destitui debere probant quod tangere uitant

Calcandumque docent quod subdunt gressibus aurum;

De quo terrenae ueniunt ad pectora curae

410

Consimili iactatur humo. Quo sistat, auare,

Mens tua disce loco: Quod tu custodis anhelus,

Quod statione premis, quod cernere saepius ardes,

Cuius in amplexus per somnia cuncta recurris,

Horrescunt tractare pii nec tunc quoque gestant

415

Cum bona facta parat. Quantum speculantur in illo

Stare nefas, et dona gerens contemnitur aurum!

De eo ubi Ananias fraudauit ex pretio agri conscia uxore sua et minoris pretii uenditum fuisse professi sunt atque ob hoc sunt pro falsitate puniti, cum beatus Petrus dixisset Ananiae, quare fefellisset Spiritui sancto, non esse mentitum hominibus sed Deo.

Decidit infelix Ananias uulnere culpae

Fur census sub fraude sui. Cadit impia coniunx

Supplicio percussa pari, quia crimine ab uno

420

Fit commune nefas quotiens scelus ante peractum

Consensus facit esse suum. Non mentis auarae

Vindex illa fuit sententia. Denique quando

Auri cessat amor? Qui pectora semper adurit,

Quo capitur mortale genus, qua pullulat omne

425

De radice malum, cuius uiolentius ardet

Ambitio crescente modo, stimulantque rapinis

Addita lucra famem. Sed quod mutata uoluntas

Falsi crimen habet cumque est iam cautio uoti,

Stare decet nec uelle prius uiolare sequenti;

430

Ius proprium retinere magis quam demere fas est.

Omnibus exemplum sanxit uindicta duorum,

Ne quis dona uocet quae sponsio debita poscit.

Respice, uera fides, ac dogmate clara beato

Verba require Petri: "Quisnam te fallere suasit?"

435

Conclusitque probans: "Homines haud talia fando

Deludis, mentite Deo." Quae damnat iniquos

Aedificat doctrina pios. Quod Spiritus almus

Sit Deus, ex multis plena est instructio libris;

Et tamen hinc capit arma fides; quo tendimus ultra?

440

Quis dubitet quod Petrus ait: "Qui iure uenitis

Ad latices, hoc state loco." Satis hostibus obstat

Ecclesiae quod forma sonat: Diuisor amare,

Iudicium de fine time! Qui criminis auctor

Errorisque tui est, fusa ruit Arius aluo

445

Infelix, plus mente cadens, letumque peremptus

Cum Iuda commune tulit, qui gutture pendens,

Visceribus uacuatus obit, nec poena sequestrat

Quos par culpa ligat, qui maiestatis honori

Vulnus ab ore parant; hic prodidit, ille diremit,

450

Sacrilega de uoce rei. Deus arbiter orbis

Personis tribus est, in quo simul una potestas.

Abstulit his species operum bonitate creatas,

Qui fabricatoris non inspexere decorem

Errantesque putant qui fecerit omnia factum.

De eo ubi beato Petro incedenti per medium omnes qui diuersis locis adferebantur aegroti et iacebant in lectulis, sancti corporis eius umbra sanabat, ita ut ab infirmitatibus et daemonibus curarentur.

455

Fama ciet populos ad mystica signa salutis

E cunctis properare locis et pestibus aegros

In lectis deferre suis, quos urbis in illa

Parte locant qua sacra tenet uestigia Petrus.

O mihi si cursus facundior ora moueret

460

Centenosque daret uox ferrea, lingua diserta

Hac in laude sonos, quantum speciosior esset

Ambitus eloquii, uariis aperire figuris

Singula nec modicis includere grandia uerbis!

Quae fuerit rerum facies, cum tempore paruo

465

Morborum cecidere greges et fluxit ad omnes

Improuisa salus, quam corpore fusa sereno

Luminis umbra creat, dubiaque a morte remoti

Erexere caput! Sed non deprendere uisu

Auctorem potuere boni, quibus ardua uirtus

470

Occultat quam praestat opem, resque ante paratur

Quam spes ulla foret, furtiuaque praemia uitae

Dat medicina latens, et anheli corporis aestus

Ignaro languente rapit, quam nescit adesse

Qui uenisse probat, crescitque potentia facti

475

Agnitione carens; cuius splendoris imago

Omnia peruolitans tactuque nocentia mundans

Stat donis fugitiua oculis et munere plenos

Linquit ubique toros hostesque a sensibus atros

Proicit ac nebulis larualibus exuit artus.

480

I citus et curas hominum de calle frequentans

Excute, Petre, gradus; tecum medicina salutis

Ambulat; adde uiam; spes est ad gaudia uelox

In pedibus non esse moram; tua semita uita est;

Si properas, iam nemo iacet; tu motibus umbrae

485

Corpora cuncta leuas; atque hoc simul inscia uoti

Sumit turba tacens quod, cum rogat, accipit unus.

Omnibus ergo salus uno poscente uenibat.

Quaerite, quos agitat tanti reuerentia facti,

Quid typicum res ista ferat, librisque uolutis

490

Noscite quod soli cessa est haec gloria Petro,

Quaeue sub hac specie lateant documenta uidete;

Quae temptabo loquens, et si datur ista facultas,

Aridus ut magnas impellat riuulus undas:

Rursus ab antiquis ueniunt miracula causis;

495

Firmior in cunctis capitur substantia rerum

Corpore sensa suo; sequitur quae corpore certo

Funditur et solidam non terminat umbra figuram,

Sed tamen ipsa sibi praecedere corpora signat.

Ecclesiam terris colimus, quam prodere nullos

500

Aetheriam dubitasse licet, sed uerior illa est

Quae super astra manens caelestis et alta uocatur.

Haec, in transcursu dubii quae cernitur orbis,

Ad uitae datur esse uiam spatioque sub isto

Destinat aeternae quos colligit, atque probatis

505

Hinc iter est excelsa sequi. Regit agmen utrumque

Petrus et hinc ductis sorti dat sidera turmis

Vt patuit per uerba Dei: "Quod solueris" inquit

"Quodque ligas terris sic uinctum siue solutum

Aethere perdurat." Culta haec quam cernimus aruis

510

Ergo figura foret; firma est quam nubila gestant.

Petrus utramque regens ibi corpus et hic parat umbram,

Vt quos hic uitiis noxisque resoluerit aegros

Innocui ducantur ei quae permanet astris,

Susceptura pias hac emundante cateruas.

De eo ubi zelo Iudaeorum omnes Apostoli, ne praedicarent, in carcerem sunt detrusi; quos angelus nocte produxit; qui mane ostiis clausis custodibusque ibidem positis in templo magis quam in carcere sunt reperti.

515

Interea templi zelo mordente priores

Ecclesiam creuisse dolent animaeque colonos,

Ne spargant quod corde metant, in sede relegant

Carceris, ut desint nascenti sarcula messi.

Angelus adueniens tenebrosa uolumina noctis

520

Reppulit, et subito micuerunt astra sereno,

Erumpensque dies alieno tempore sanctos

Ad templum facit ire uiros; sed cardine fixo

Irrita signato custodia permanet antro,

Stansque suis foribus uallante crepidine carcer

525

Clausus apostolicis uestigia pandit aperta

Gressibus, et uigiles illudit ianua fallax.

O numquam neglecta fides! Cui subiacet illud

Quod natura negat, propriis quam legibus uti

Non sinit Omnipotens, quotiens iubet ipse uicissim

530

Posse quod insolitum fieri mirata perurget.

Si quis adhuc fragili meditatur pectore Thomam,

Hinc documenta petat: Quia tunc penetrata recepit

Ianua clausa Deum, mirum est si corpore portam

Sic adeat quem uirgo parit, quem uiscera matris

535

Integra concipiunt? Humanam quae, rogo, carnem

Sumere causa fuit nisi suscitet? Inde reuersus

Exhibuit pro teste latus nostrique fauillas

Corporis exemplo proprii docet esse nouandas,

Vulneribus sua membra probans. Modo, Didyme, discis

540

Quam fuerit dubitasse nefas an fecerit Auctor

Quod uobis licuisse uides; si uoluere sensu

Cura subit quod Christus ait, non indiga uocis

Est species cur has sancti liquere tenebras.

Dixit opima parans hos luminis esse ministros

545

Et candelabri positas uelut arce lucernas

In tota fulgere domo; nox nulla retentat

Quos lumen lux ipse uocat, qui dona ferentem

Et testem meruere Deum qua lege cauernis

Occulerit locus ille suis tot in ordine soles,

550

De quibus, ut tenebras pulsis erroribus orbis

Vinceret, aeternam meruit cognoscere lucem.

De eo ubi septem diacones ordinati, inter quos Stephanus est electus, cum dixissent Apostoli oportere se uerbo magis praedicationis insistere quam mensis populo ministrare.

Iura ministerii sacris altaribus apti

In septem statuere uiris, quos undique lectos

Leuitas uocitare placet. Quam splendida coepit

555

Ecclesiae fulgere manus quae pocula uitae

Misceat et latices cum sanguine porrigat Agni!

Hoc numero delatus honor sublimia secum

Sacramenta gerit, per quae nunc longius ire

Non patitur mensura uiae, ne plura locutus

560

Inueniar dixisse minus. Sit cura ministris

Officium librare suum, quo laudis amictu

Hunc deceat lucere chorum, quem mysticus ordo

Consecrat in numero cui dant caelestia formam.

Promissum seruabo modum. Venerabilis orbi

565

Coetus ait: "Verbi potius nos conuenit omnes

Quam mensae captare cibos." O gloria diues

Oris apostolici, numquam permittere plebem

Virtutum sentire famem! Dispersa talenti

Crescere summa solet; commissa pecunia linguae

570

Displicuit cum sola fuit. Locus indicat iste

Quod meliora rudi populo sint fercula mentis

Quam fusae per membra dapes lateque peritum

Nutriat ingenium uerbi pinguedo superni.

Nam quid corporeae prosunt alimenta saginae

575

Esuriente anima? Cuius ieiunia pasci

Semper ab ore decet, mensam ut tendamus ad illam

Vberibus uerbis ad quam conuiua recumbit

Qui uestis candore nitet, ne fulcra beata

Deserat abstractus quisquis deformis ad illam

580

Eloquio sordente uenit; ferat esca salutem

Progrediens de pane poli; gula pectoris ipsum

Ambiat, atque animi pleno gustare palato

Interior festinet homo; ne uilior esset

Causa relicta tamen, claris tractanda ministris

585

Creditur et numerum tenuit pretiosa supernum.

De eo ubi sanctus Stephanus, qui primus martyr effectus est, a Iudaeis lapidatur, pro quibus etiam ut eis ignosceretur orabat. Qui caelos apertos aspiciens Filium hominis a dextris Dei stantem uidere se dixit. Quem cum lapidarent persecutores, ad Sauli pedes sua uestimenta posuerunt.

Emicat hinc Stephanus, primus qui in agone coronam,

Nominis heres, habet, de quo praenuntia palmae

Vox cecinit quod causa dedit. Sere proelia, martyr,

Felices habitura neces, ubi gloria poena

590

Et cadere est ortus iugulisque parantibus aeuum

Nascitur aeternae complectens munera uitae.

Vitae principium fuit en sine fine beatae

Sic meruisse mori. Lapides, Iudaea rebellis,

In Stephanum lymphata rapis, quae crimine duro

595

Saxea semper eris. Hunc denique Christus adoptat,

Ad quem miles ouans, per uulnera sacra uocatus,

Sanguine fecit iter cupiensque in praemia uictor

Hac properare uia niuei metitus honorem

Callis ad excelsi pergit fastigia regis

600

Et per tot lapides petrae coniungitur uni.

Quis furor iste nouus, nulli feritate secundus,

Parcere nolle pio! Vibrantibus acta lacertis

Saxa iacis; parat ille preces nec respicit unde

Grando nefanda cadat, qui tempore mortis amicae

605

Pro populo peccante rogat. Licet omnia tecum

Tela feras silicesque graues et pondera libres,

Quem perimis uicturus erit, qui fine colono

Seminat exemplum quo surgat uinea Christi

Et calicem Domini conuiuia festa coronent.

610

Lumina cordis habens caelos conspexit apertos,

Ne lateat quod Christus agat. Pro martyre surgit,

Quem tunc stare uidet, confessio nostra sedentem

Cum soleat celebrare magis; caro iuncta Tonanti

In Stephano fauet ipsa sibi; dux praescius armat

615

Quos ad dona uocat; ne quis hic dimicet anceps,

Corpus in arce Dei patuit pro munere testi.

Ad Sauli posuere pedes uelamina saeui,

Infernum quod Hebraeus ait. Iam constat utrisque

Hinc meritum sentire suum cum sidera martyr,

620

Carnifices inferna petunt. Sors prima reuelat

Exemplumque creat quod talia bella gerenti

Hoc de fonte fluit, sic occidentibus ut mox

Tartara succedant, morientibus astra patescant.

De eo ubi beato Petro et Iohanne manum imponentibus in Samaria baptizatis cum Spiritus sanctus superueniret, Simon, qui iam fuerat baptizatus, post magus pecunias obtulit, ut hoc facere posset. Qui beato Petro est increpante confusus quia cor eius in felle et amaritudine teneretur.

Saepe sibi socium Petrus facit esse Iohannem

625

Ecclesiae quia uirgo placet; quo denique iuncto

Samariae uicina petens baptismatis undis

Ablutas signauit oues, quibus adfuit almus

Spiritus et uarias fecit procedere linguas.

Fonte quidem lotus sed non in pectore mundus,

630

Hic fuerat Simon ille magus, quem prodidit orbi

Poena sequens nescisse fidem; contractibus auri

Munera uult aequare Dei nummisque referre

Quod pretio mercator emat. Quem talia Petrus

Attemptare uidens, "Quisnam te, perdite," dixit

635

"Mouit ad ista furor? Domini quod gratia donat

Vt uenale putes? Sensu hoc, non sumitur auro,

Nec licet ut caelum corrupta pecunia quaerat,

Quam terrae scrutator amat; tibi nulla profecto

Hac superest in sorte quies, nec ad ista uenire

640

Tu poteris, pollute dolis, qui cordis amari

Felle tumens aliena petis; namque atria mentis

Spiritus illa subit quae simplicitate nitescunt."

Hac de uoce sacrae lux est manifesta figurae:

Ecclesiae speciem praestabat machina quondam

645

Temporibus constructa Noe, quae sola recepit

Omne genus clausisque ferens baptismatis instar,

Cum uaga letales pateretur turba procellas,

Ad uitam conuertit aquas. Simul ipsa columbam

Diluit et coruum, sed non concordia mentis

650

Fecit utrosque pares; hunc guttura plena rapinae

Subduxere uiae cupiensque in funere pasci

Nil potuit uitale sequi; redit ales amica

Frugibus et nullis succumbit naufraga lymphis,

Nutriri de morte timens, studioque laboris

655

Dat documenta pii, quanto teneatur amore

Plus operi deuota fides, rostrique modesti

Pignus oliua fuit; dilectio semper in ore

Fructum pacis habet; uolitant in fluctibus ambo

Ex uno sanctoque sinu seruantis in aluo

660

Purgati uallante freto; tamen exsulat unus

Et reditu cessante perit; non ergo saluti

Sufficit unda lauans nisi sit sine felle columba

Qui generatur aquis. Simon hic baptismatis undam

Contigerat, sed coruus erat sua lucra requirens,

665

Quae numquam meruere Deum, qui limine templi

Vendentes arcere solet. Meliora sequamur!

Petrus ad ista uocat, qui filius esse columbae

Dicitur ore Dei meritoque hac matre creatus

Ecclesiae sublimat opus; de munere prolis

670

Nomen habet genetrix, quod Spiritus eligit almus,

Alitis innocuae dignatus imagine cerni.

De eo ubi angelus dixit Philippo ire obuiam spadoni et thesaurario Aethiopum reginae admonitusque se propinquauit ad currum. Quem mox leuauit eunuchus, qui legebat Isaiam ad locum in quo de Christi praedixit natiuitate et passione. Cui cum euangelizasset, iussa aqua repetiit baptizari.

Angelus alloquitur plenum uirtute Philippum

Australem celebrare uiam, qua spado iugatis

Aethiopum pergebat equis, qui fidus in aula

675

Reginae seruabat opes; uolat axe citato

Gaudia fixa petens curruque merebitur ipso

Errorum iactare rotas. O quanta bonorum

Semina percipies qui tam pretiosa lauacri

Sumere dona uenis sterilique in corpore condis

680

Quod fructu meliore metas! Impone Philippum,

Cor oris quod Hebraeus ait, qui mentis honorem

Nomine teste probat; iuuat hunc audire Magistrum

Discipuli quia iure docet; dabit ipse prophetae

De quo uerba sonent, cumque omnia fecerit olim,

685

Qua fuerit nunc parte satus, si credulus audis,

Et tibi nascetur, tuque inde renasceris illi.

Conspectis properanter aquis ardescere coepit

Eunuchi fecunda fides, qui gurgite mersus

Deposuit serpentis onus plaustroque cucurrit

690

Heliae meditatus iter. Non parua figurae

Causa sub obscurae regionis imagine lucet:

Comprobat Omnipotens taedarum foedere Moysen

Aethiopam sociasse sibi, quem dogmata produnt

Postea cum Domino uicinius ore locutum.

695

Quid mirum si legis amor tunc crescere coepit

Ecclesiae cum iuncta fuit? Quod sponsa perennis

Hac ueniat de gente magis, nec Cantica celant,

Quae fuscam pulchramque uocant; haec pergit ab austro,

Aethiopum qui torret humum, Salomonis in ore

700

Pacificum laudare suum, quo nomine dudum

Signatum est quod Christus habet. Iam debita mundo

Custodem praemittit opum, quo pignore gazas

Incipiat proferre suas. Thesaurus in illa

Quis potius quam fontis honor? Quod ditius aurum

705

Quam locuples sub corde fides? Quam denique recte

Praeuius huic spado est, qua procedente libido

Pellitur et capiunt caelestia regna pudici?

De eo ubi Saulus ad Damascum uadens, ut Christi uastaret Ecclesiam, claritate de caelo percussus, Christum audiens et agnoscens, cecidit caecatus triduoque sic fuit et ab Anania baptizatus uisum recepit. De cuius oculis squameae ceciderunt, et post in sporta missus euasit insidias Iudaeorum.

Saulus acerba fremens committere bella Damasci

Iudaica feritate parat, sed amabitur agnus

710

Quo properat saeuire lupus. Sors laeta ruinae

In qua culpa cadit, didicitque e corpore lapso

In mentis iam stare gradu; cum lumina claudit,

Pectora tunc aperit, caelique agnoscitur Auctor

Discedente die. Quantum meruere tenebrae!

715

Post oculos maiora uidet; mirabile saeclis

Exemplum dedit alma fides. Anania furorem

Excutit, o noua palma! Lupum domat ille rapacem,

Hebraeus quem dixit ouem; clamabitur orbi

Hoc praecone Deus, legisque exutus ab umbra

720

Sub qua caecus erat, terras lucebit in omnes

Perpetuo de Sole canens. Ne desine, Saule,

Hunc celebrare diem; multorum lumine plena

Nox datur ista tibi, tuque hic tua nubila portas,

Vt mundi purgare queas. Nunc plena figuris

725

Interius documenta sequar tectumque latebris

Aggrediar proferre iubar: Quod tempora Saulus

In tenebris triduana gerit, facit esse fidelem

Exempli mensura sui, tandemque coactum

Poena magistra docet Dominum ne respuat ultra

730

Post triduum superasse chaos; cum coeperit ipse

Sic uisus reparare suos, quod ab orbibus atris

Et squamae cedidere graues, natura quod anguis

Ferre solet, ratione uiget. Iudaea uenenum

Semper ab ore uomet crudelior aspide surda;

735

Perfidiae coluber Synagogae sibilat antro.

Discipulis Saluator ait: "Calcabitis angues,

Purior obsequiis ut sit caelestibus actus."

Vipereum iacit ante nefas et proelia doctor

Mox meliora gerit; qui cum superasset iniquos,

740

Insidias meruit portis euadere clausis;

Sporta solens texi iuncis palmisque uicissim

Tegmina dat Saulo retinens in honore figuram

Ecclesiae, nam iuncus aquis et palma coronis

Semper inest: Iuuat Ecclesiam baptismatis unda

745

Martyriique cruor; dudum uescente caterua

Nutriti sub dente cibi distendere septem

Sportarum coepere sinus; tot in orbe profecto

Ecclesias Scriptura canit quod Spiritus illic

Sic operator adest et signat nomina uirtus,

750

Cum tamen Ecclesiam celebremus in omnibus unam.

Protegit ergo uirum species cui militat ipse

Vas in uase manens, atque hac duce tutus ab hoste

Egreditur, cunctis ductor cui uincit in armis.

De eo ubi beatus Petrus, cum circumisset sanctos, ad Lyddam ueniens octo annis iacentem paralyticum curauit Aeneam. Cui dixit: "Surge et sterne tibi"; et mox qui ibi erant Domino crediderunt.

Peruigil excubiis commissi Petrus ouilis,

755

Postquam cuncta uidens lustrauit in ordine sanctos,

Per Lyddae tulit arua gradus, ubi moenibus adstans

Respicit Aeneam defunctis uiuere membris

Atque anima, nodis laxata mole solutis,

Non moriente mori, "Surgens, paralytice", dixit

760

"Vectorem compone tuum nec reddere tardes

Officium, portate diu." Quo munere uocis

Stringitur in solidum qui fluxerat antea neruis.

Tunc iterum formatus homo longique cadauer

Temporis exstinctos ad uitam surrigit artus

765

Seque leuans uacui linquit monumenta cubilis,

Quod misero pars mortis erat. Plebs cuncta per illam

Coepit stare uiam, multisque superuenit ampla

Vnius languore salus tactoque liquore

Expulit inclusi sua mox contagia morbi

770

Fonte lauans animas alieno robore firmas.

Eloquar hic sacrae quae sint arcana figurae,

Si mihi corda mouet, cuius uox corpora reddit:

Octo quod annorum languoris proditur aetas,

Iure per hoc tempus membris defecit ademptis

775

Antiqua sub Lege iacens; iugulantia quippe

Vulnera semper habent quorum fit saucius infans

Octauo ueniente die; sanauit ab illa

Parte grauem lacerumque diu discrimine carnis

In liquidis solidauit aquis, octauus ut aegrum

780

Solueret a plagis exstincti corporis annus,

Quo numero ueniente die sollemne resurgens

Iam Christus sacrauit opus. Stat temporis usus

Sed uoto meliore redux; hinc uulnera serpunt,

Hinc ablata ruunt; ibi subdit regula poenis,

785

Hic purgat medicina uadis, spatioque priore

Dudum laxa neci stringuntur membra saluti.

Signatis etiam numero paralyticus annis

Ille iacebat iners, cui proxima mota Siloa,

Heu! Nullas praestabat aquas. Piscina ligata

790

Porticibus Iudaea fuit; namque atria quinque

Ad sua claustra tenet per quinque uolumina Moysi

Legis adepta modum, cuius circumdata gyro

Debilis aeternum uidit sine munere Iesum

In libris aegrota suis; hinc eripit unum,

795

Cui ueniens peccata tulit. Quam rite figuram

Mundus ubique gerit; quem postquam sabbata soluens

Impulit ad fontem, superauit gratia legem.

Petrus ad Ecclesiam reuocat documenta Magistri,

Cuius in orbe manu paralyticus exsilit unus,

800

Et gradiente fide sua uincula proicit orbis.

De eo ubi beatus Petrus Tabitham eleemosynariam, quae et Dorcas uocabatur, inuitatus a Lydde in Ioppe, mortuam suscitauit uiduis eam pauperibusque consignans. Qui tacentes manu eius facta monstrauerunt per uestimenta.

Te quoque, laude potens, caelestibus inclita signis

Carminibus, Ioppe, canimus, qua sede Tabitha

Mansuras fundebat opes et semper egenis

Munere mater erat, quae uitae tempore clauso

805

Ponitur in medio, lacrimis plus lota, feretro,

Post funus uictura suum. Fiducia Petrum

Euocat; ille gerens diuini pignus amoris,

Vt numquam pietate uacet, quod uota requirunt

Praestaturus adest. Lugentia tecta petenti

810

Stant inopes uiduique greges et bracchia monstrant

Exuuiis onerata suis, quas Dorcadis ipsis

Texuerant dederantque manus. O qualia feruens

Implorat fomenta dolor! Non murmure tristi

Affectum pietatis agunt nec ab ore frequentant

815

Instrumenta precum qui, quod bona facta merentur,

Officiis uoluere loqui uocisque repulsam

Elegere suae, lateant ne uulnera cordis

Quae lacrimis fecere uiam. Facunda gementi

Materia est dixisse nihil, nimiumque sonora

820

Causa petit quod lingua tacet nec cessat ab aure

Clamosa pulsante fide, qua Petrus aditur,

Qui mentes audire solet; iubet ocius omnes

Ire foras flexoque genu fit pronior aruis;

Tunc magis alta petens oratio fusa Tonanti

825

Mox super astra uolat, propriis quae clauibus intrat.

Dic ubi sunt, mundana, tuae, sapientia, leges,

Quae uirtute? Negas in se corrupta reuerti

Quae uitam de morte uides! Vt munera Petrus

Sensit adesse Dei quibus est reddenda saluti

830

Quae defleta iacet, fatur conuersus ad illam:

"Surge, Tabitha." Vocata redit lucique reducta

Se stupuit superesse sibi, quam protinus ipse

Prendit et erectam turbis gaudentibus offert.

Illa manus meruit Petri contingere dextram

835

Pauperibus quae larga fuit, qua uita reuertens

Cetera membra leuat corpusque itura per omne

Hanc subiit quae causa fuit. Si iure mouemur,

Instaurata dies animae patet apta figuris,

Quam nimis antiqui depresserat umbra pericli

840

Ad uocem conuersa Petri: caput ante grauatum

Legis in obscurae gremio uelut altera surgens

Ecclesia praesente leuat, tenebrasque repellit

Lux operum comitata fidem, quae legis ab ore

Non fuerat promissa salus, quia fonte renatis

845

Gratia perpetuae coepit dare munera uitae.

De eo ubi hora diei nona Cornelio centurioni angelus nuntiauit quod Domino eleemosynae eius et orationes placerent, admonens ut propter agnoscendam fidem ad beatum Petrum mitteret; ad quem misit tres; qui primus baptizatus est ex gentibus.

Caesarea uenerandus erat Cornelius urbe,

Gentili de stirpe satus, quem dedita causis

Vita piis sacrauit aquis, coepitque gerendo

Credere qui gessit quicquid baptismate lotis

850

Consueuit praestare fides; nam missus ab astris

Angelus hunc adiens "Summi conspectibus" inquit

"Stant Domini quas spargis opes, quae uerba precaris;

Praemia ne desint uirtutibus, accipe certam

Huc Petro ueniente uiam." Sic uoce coruscans

855

Nuntius aeternis fixit mandata lauacris.

Nona fuit tunc hora, magis qua rectius hora

Prodiret iam trina fides: Quod tertia simplex,

Hoc iterum ter trina docet, sacramque figuram

Singula ter faciunt, et ter triplicata fatentur.

860

Haec est nona potens oculos quae reddidit orbi

Post tenebras remeante die cum protulit ortum

De radiis lux nata crucis cunctosque repleuit

Hoc sine fine iubar; nam mundum constat onustum

Gentibus esse locum, quibus in baptismate lotis

865

Plena repurgato fulserunt lumina mundo.

Hanc solet ille sequi denarius omnia donans,

Quem praecepta decem seruantibus arbiter offert

Nec sinit ut tardos praecedant aere priores.

Temporis huius opem quam sacri fontis adiuit

870

Praeuius, o utinam nostrae petat actio uitae

Mortalisque sibi studium proponat origo,

Vt credentis amor rerum speculetur honorem

Et ferat exemplum meritis qui praebuit undis!

Iamque capax fidei Cornelius indice uoto

875

Ad Petrum tres ire iubet: Confessio trina

Sic ueniet generantis aquae numerumque per ipsum

Europae atque Asiae Libyaeque tenebitur oris.

De eo ubi beatus Petrus hora diei sexta, cum esuriret in cenaculo, uas sibi cum omnium animalium generibus uidit ostendi. Vnde cum se negaret posse comedere, audiuit uocem ne immunda aut communia diceret quae Deus mundauit; et hoc ter est factum.

Ardua progreditur cenacula Petrus adire

Iam medio torrente die: Locus instruit altus

880

Despiciensque solum Petrum caelestia semper,

Non terrena sequi; sextae quoque circulus horae

Detegit aetatem qua Christus uenit in orbem

Largiri saluantis opem; numerusque dierum

Praetulit exemplum quo condidit antea mundum,

885

Quem uetat hac eadem ueniens aetate Redemptor

Peccati ditione premi; sic denique sexta

Fertur et illa geri; fessus de calle Magister

Cum putei super ora sedens per uasa puellae

Pocula quaerit aquae, requiem facturus ubique

890

Ecclesiae de fonte suae. Qua Petrus in hora

Esurit, ille sitit pius ad sua dona Magister

Addere semper amans; cui nominis auxit honorem

Dat pariter nutrire fidem; laetabitur orbis

Hac saturante fame quae munere pinguior omni

895

Deliciosa fluit nullumque relinquit inanem

Perpetuas latura dapes. Qui soluere nosti

Excute, Petre, meae retinacula tarda loquelae

Deque tuis epulis exhaustae porrige linguae.

Clauiger aetherius caelum conspexit apertum

900

Vsus honore suo; demittitur inde figura

Vasis, ut in terris sit uisio corpore Petri

Omnia posse capi, qui quicquid sumit edendum

Ecclesiae facit esse cibum. Praefertur imago

Quattuor ordinibus se submittentibus: Vna

905

Ecclesiae forma est, quae quattuor eminet orbis

Partibus et laxat totidem praeconibus ora

Omne genus retinens uolucrum pecudumque, ferarum

Reptiliumque simul; mortalibus ista cohaerent

Ex meritis uitiisque suis; patet ergo quod Auctor

910

Iussit in Ecclesiae transfundi uiscera gentes,

"Macta et manduca" dum praecipit, "abstrahe quod sunt

Et tibi fac similes"; qui uertitur alter habetur;

Denique Saulus obit, quia Paulus uiuere coepit.

"Absit", Petrus ait (quanta est reuerentia sancto

915

Legis) et esuriens oblatas respuit escas.

Ter sonuit Domini uox, quae dictata saluti est:

Hoc Genitor Natusque simul sanctusque peregit

Spiritus; huic fidei pugnax cadit Arius unum

Personas tres esse negans; Sabellius unum,

920

Sed Patrem confessus, ait, qui deinde uicissim

Filius et sanctus dicatur Spiritus idem,

Sed totum sit ut ipse Pater, quodque ordine trino

Continet unus apex hic diuidit, ille relinquit.

Victus uterque iacet; nam iussio trina monentis

925

Personis numerum uirtutibus indicat unum,

Quo uocat imperio gentes; hoc credere fas est

Si uolumus complere fidem; facis omnia, Christe,

Sanguine munda tuo, lateris qui fluxit ab ictu

Discretae coniunctus aquae; maculosus oberrat

930

Anguis et exstinctum lymphis gemit esse uenenum.

De eo ubi Petrus dubius de uisione legatos Cornelii excepit. Cum quibus, inuitatus, est profectus ad Cornelium, quem ad pedes salutare prohibuit; et cum coepta praedicatione Spiritus sanctus superueniret, mox eum cum suis baptizauit.

Comperit accitus quae sit sua uisio Petrus,

De merito qui nomen habet; nam Petrus Hebraeo

Agnoscens sermone sonat; pro munere Christus

Sic uocitare dedit quo cognoscente patescit.

935

Descendit uisurus eos quos miserat illuc

Qui laticum quaesitor erat. Descendere Petrus

Dicitur ad plebem ueniens gentemque nouellam

Quae necdum cognorat aquam; pars mersa profecto est

Sacro fonte carens, cuius uia ducit euntes

940

Ad patriae melioris opem, qua pergere cessans

Non intrat quo uita uocat. Comitantibus isdem

Cornelii properat, caelestia regna daturus,

Sanctificare domum, genibus quem poplite flexo

Non sinit aduolui; gratis dare munera suetus

945

Arcet honoris opus. Caput hinc nouus erigis orbis,

Qui percussus eras antiqui dente parentis,

Natalemque tibi fons reddidit; edite rursus

Ne preme colla tuis, alienis libera, culpis.

Vt primum fari sublimia dogmata Petrus

950

Coepit et aeterni mysteria pandere Christi,

Magnanimes stupuere uiri uocemque sequentes

Inuenere uiam. Quid non credentibus offert

Indubitata fides? Cui numquam munera tardant

Nec faciunt diuina moram; mox Spiritus almus

955

Indulgens uarias opulento munere linguas

Compleuit sine more domum; baptisma frequentat

Petrus, ut ablutos flammis purgaret in undis.

Exemplo caret iste locus, quo Spiritus almus

Praeuenit quas sanxit aquas; qui talia semper

960

Addere dona solet solisque ex fonte renatis

Imposita properare manu; gerit ista uicissim,

Ne quisquam putet esse suum meritisque uenire

Quod uariat qui sponte parat; nam Spiritus almus

Nescia mensurae fert praemia, plusque ministrans

965

Quam sperantis erat praecedit gratia uotum.

De eo ubi beato Petro Hierosolymam regresso inquisitio fiebat cur gentibus praedicasset. Quibus suam rettulit uisionem, per quam ostendit quia diuina iussione gentiles fuerint baptizati.

Peruenit hinc abiens sublimem Petrus in urbem

Quae retinet uexilla crucis; plebs cuncta requirit

967a

Cur introisti ad uiros praeputium habentes

Gentibus unde salus; aperit quibus omnia doctor

Subiungensque monet numquam fas esse negari

970

Quae ueniunt bonitate Dei; sententia uoce

Digna pii monstrare palam custodis amorem,

Vt uelit ad cunctos caelestia regna patere

Qui tenet has sine fine fores. Quid, turba, querelis

Gaudia nostra teris? Non sunt noua munera Petro

975

Tot uicibus signata prius cum nominis almi

Huic Christus dat laude frui, quem iura locauit

Ecclesiae portare suae, cum litore naues

Prospiciens adstare duas praecepta ministrans

In Petri uult puppe uehi. Synagoga profecto

980

Sicca remansit humi postquam doctrina Magistri

Ecclesiae dedit alta sequi; stat perfida terris

Iam pelago currente fide; sua quippe figura

Haesit utrique rati: Ioseph Iudaea uocabat

Hunc natum cui Petrus ait: "Tu, Christe, probaris

985

Filius esse Dei." Pars haec defigitur aruis

Quae cecidit terrena sequens; processit in altum

Quae creuit diuina loquens cum pisce sine ullo

In tenebris captura fuit. Nam tempore lucis

Lux quia Christus adest, spoliat uada salsa draconis,

990

Vt cunctos ad litus agant sacra retia fontis

Et de caerulei rapiantur fauce profundi.

Nam mare mundus erat, cuius de gurgite Petrus

Humida lina trahens uerbo piscante carinas

Compleuit maiore sinu, quia turba duobus

995

E populis uentura foret; gentesque leuauit

Tunc famulante salo plenaque in puppe fatetur

Ecclesiam, cuius placida statione recondit

Quod Domini sermone capit, qui dixerat ante

Esse alias quas quaerat oues; has nempe parabat

1000

Quas nunc rite uocat, per quas clementia Petri

Congregat aethereis humana peculia saeptis.

Non deerit sua fama locis. Petrus omnia prendens

Bethsaida satus urbe fuit, quae nomine Hebraeo

Venatorum est dicta domus. Quam uerus ab illa

1005

Ecclesiae uenator adest, qui cuncta peragrans

Cinxit et ad fidei collegit retia gentes!

De eo ubi beatus Petrus cum custodiretur in carcere, nocte angelus est ingressus et refulsit habitaculum pulsatoque latere eius secum duxit ubi se ferrea porta quae ad Hierosolymam mittit aperuit; et ibi ueritatem liberationis agnoscens Deo gratias egit. Quem puella respiciens gaudium nuntiauit.

Clauditur obscuro, sed non sine lumine, Petrus

Carcere, nec possunt tenebrae caligine furua

Ecclesiae celare diem; commune per omnes

1010

Supplicium timor ille facit; custodia Petri

Publica poena fuit; proprium sed pastor ouile

Seruato custode regit, quem ditat honore

Ter Dominum confessus amor; de nomine petrae

Nomen Petrus habens aeterna uocabula portat,

1015

Fundamenta gerens numquam passura ruinam.

Exspectate tuis cunctoque in tempore carus

Et nobis iam, Petre, ueni! Simul omnibus exi

Quos stimulat nunc cura prior! Iam nocte profunda

Angelus astra ferens ergastula candidus intrat

1020

Se comitante die; caeli ueniente ministro

Carceris umbra fugit; pulsae periere tenebrae

Lucifero radiante nouo; color exulat ater,

Et mutata uident nocturna crepuscula solem.

Custodum uallante manu inter uincula Petro

1025

Corpore somnus erat; sed cum uigilaret in illo

Quae nescit dormire fides, hoc Cantica clamant:

"Dormio corde uigil." Laeti documenta figurae

Discite, qui liquido meruistis fonte renasci,

Et quae forma manet sacrato in corpore Petri

1030

Cernite corde pio: Docet hanc uirtutis apertae

Angelus ipse uiam; tangens latus impulit in qua

Ecclesiae stat parte caput; qua nuntius ortam

Nouerat, inde leuat. Lateri subnexuit arcae

Ostia sancta Noe clausis animalibus; hinc est

1035

Diluuio uastante salus. Producitur Eua

Dormitante uiro lateris generata propago,

Nomen habens uitae, si numquam culpa fuisset,

Sic mansura magis. Christus post, mysticus Adam,

Dignatus dare membra cruci atque in carne perempta

1040

Morte premi qua uita redit, noua dona liquoris

Per lateris sacrauit iter. Nunc angelus illa

Petrum parte uocat, mens credat ut omnis in ipso

Ecclesiae constare decus teneatque superno

Assertore fidem, quo calciamenta monente

1045

Hi meruere pedes, tetigit quos dextra Magistri,

Quae totum mundauit aquis. Gradientibus illis

Conclusae cessere fores; putat omnia somno

Ludificante geri, cui praemia uera parauit

Maiestas ignara doli; iam ferrea claustris

1050

Porta patet, rigidi laxant sua uincula postes.

Gentibus abscidens durae feritatis acumen

Aspera cuncta domat, ne ianua fixa uetaret

Orbis iter quo cursus erit. Dic, gloria rerum,

Ferrea quid mirum si cedunt ostia Petro!

1055

Quem Deus aetheriae custodem deputat aulae

Ecclesiaeque suae faciens retinere cacumen

Infernum superare iubet. Mox liber ab hoste

Diuinum celebrauit opus, quem prima puella

A tenebris remeare probat quia gratia Christi

1060

Rem dedit esse parem: Visus adit ipse resurgens

Femineos; loquitur redeuntis gloria carnis

Ad sexum quem mater habet; patet hinc quoque uatem

Ecclesiam sensisse suum, quae gaudia portet

In cunctum diffusa gregem. Quis talia fando

1065

Explicet aut uerbis attollat pondera rerum?

Maximus ille pauor gelidos qui strinxerat artus

Laetitiae mensura fuit; manet omne per aeuum

Pignoris huius apex et sideris obtinet instar,

Corpore quod Petrus sacrauit et angelus ore.

1070

His solidata fides, his est tibi, Roma, catenis

Perpetuata salus; harum circumdata nexu

Libera semper eris; quid enim non uincula praestent

Quae tetigit qui cuncta potest absoluere? Cuius

Haec inuicta manu uel religiosa triumpho

1075

Moenia non ullo penitus quatientur ab hoste.

Claudit iter bellis qui portam pandit in astris.