Seneca *Octauia

Testo base di riferimento: O. Zwierlein, 1986

Cura dell'edizione digitale: G. C. Musa, 2007


Iam uaga caelo sidera fulgens

Aurora fugat,

Surgit Titan radiante coma

Mundoque diem reddit clarum.

5

Age, tot tantis onerata malis,

Repete assuetos iam tibi questus

Atque aequoreas uince Alcyonas,

Vince et uolucres Pandionias:

Grauior namque his fortuna tua est.

10

Semper genetrix deflenda mihi,

Prima meorum causa malorum,

Tristes questus natae exaudi,

Si quis remanet sensus in umbris.

Vtinam ante manu grandaeua sua

15

Mea rupisset stamina Clotho,

Tua quam maerens uulnera uidi

Oraque foedo sparsa cruore!

O nox semper funesta mihi;

Tempore ab illo lux est tenebris

20

Inuisa magis:

Tulimus saeuae iussa nouercae,

Hostilem animum uultusque truces.

Illa, illa meis tristis Erinys

Thalamis Stygios praetulit ignes

25

Teque extinxit, miserande pater,

Modo cui totus paruit orbis

Vltra Oceanum cuique Britanni

Terga dedere,

Ducibus nostris ante ignoti

30

Iurisque sui;

Coniugis, heu me, pater, insidiis

Oppresse iaces seruitque domus

Cum prole tua capta tyranno.

Fulgore primo captus et fragili bono

35

Fallacis aulae quisquis attonitus stupet,

Subito latentis ecce Fortunae impetu

Modo praepotentem cernat euersam domum

Stirpemque Claudi, cuius imperio fuit

Subiectus orbis, paruit liber diu

40

Oceanus et recepit inuitus rates.

En qui Britannis primus imposuit iugum,

Ignota tantis classibus texit freta

Interque gentes barbaras tutus fuit

Et saeua maria, coniugis scelere occidit;

45

Mox illa nati: cuius extinctus iacet

Frater uenenis, maeret infelix soror

Eademque coniunx nec graues luctus ualet

Ira coacta tegere crudelis uiri,

Quem spreta refugit semper atque odio pari

50

Ardens mariti mutua flagrat face.

Animum dolentis nostra solatur fides

Pietasque frustra: uincit immitis dolor

Consilia nostra nec regi mentis potest

Generosus ardor, sed malis uires capit.

55

Heu quam nefandum prospicit noster timor

Scelus, quod utinam numen auertat deum.

O mea nullis aequanda malis

Fortuna, licet

Repetam luctus, Electra, tuos:

60

Tibi maerenti caesum licuit

Flere parentem,

Scelus ulcisci uindice fratre,

Tua quem pietas hosti rapuit

Texitque fides:

65

Me crudeli sorte parentes

Raptos prohibet lugere timor

Fratrisque necem deflere uetat,

In quo fuerat spes una mihi

Totque malorum breue solamen.

70

Nunc in luctus seruata meos

Magni resto nominis umbra.

Vox en nostras perculit aures

72bis

Tristis alumnae;

Cesset thalamis inferre gradus

Tarda senectus?

75

Excipe nostras lacrimas, nutrix,

Testis nostri fida doloris.

Quis te tantis soluet curis,

Miseranda, dies?

Qui me Stygias mittet ad umbras.

80

Omina quaeso sint ista procul.

Non uota meos tua nunc casus,

Sed fata regunt.

Dabit afflictae meliora deus

83bis

Tempora mitis;

Tu modo blando uince obsequio

85

Placata uirum.

Vincam saeuos ante leones

86bis

Tigresque truces

Fera quam saeui corda tyranni:

Odit genitos sanguine claro,

Spernit superos hominesque simul,

90

Nec fortunam capit ipse suam,

Quam dedit illi per scelus ingens

Infanda parens.

Licet ingratum dirae pudeat

93bis

Munere matris

Hoc imperium cepisse, licet

95

Tantum munus morte rependat,

Feret hunc titulum post fata tamen

Femina longo semper in aeuo.

Animi retine uerba furentis,

Temere emissam comprime uocem.

100

Toleranda quamuis patiar, haud umquam queant

Nisi morte tristi nostra finiri mala.

Genetrice caesa, per scelus rapto patre,

Orbata fratre, miseriis luctu obruta,

Maerore pressa, coniugi inuisa ac meae

105

Subiecta famulae, luce non grata fruor,

Trepidante semper corde non mortis metu,

Sed sceleris - absit crimen a fatis meis,

Mori iuuabit; poena nam grauior nece est

Videre tumidos et truces miserae mihi

110

Vultus tyranni, iungere atque hosti oscula,

Timere nutus cuius obsequium meus

Haud ferre posset fata post fratris dolor

Scelere interempti, cuius imperium tenet

Et sorte gaudet auctor infandae necis.

115

Quam saepe tristis umbra germani meis

Offertur oculis, membra cum soluit quies

Et fessa fletu lumina oppressit sopor:

Modo facibus atris armat infirmas manus

Oculosque et ora fratris infestus petit,

120

Modo trepidus idem refugit in thalamos meos;

Persequitur hostis atque inhaerenti mihi

Violentus ensem per latus nostrum rapit.

Tunc tremor et ingens excutit somnos pauor

Renouatque luctus et metus miserae mihi.

125

Adice his superbam paelicem, nostrae domus

Spoliis nitentem, cuius in munus suam

Stygiae parentem natus imposuit rati,

Quam, dira post naufragia, superato mari,

Ferro interemit saeuior pelagi fretis:

130

Quae spes salutis, post nefas tantum, mihi?

Inimica uictrix imminet thalamis meis

Odioque nostri flagrat et pretium stupri

Iustae maritum coniugis poscit caput.

Emergere umbris et fer auxilium tuae

135

Natae inuocanti, genitor, aut Stygios sinus

Tellure rupta pande, quo praeceps ferar.

Frustra parentis inuocas manes tui,

Miseranda, frustra, nulla cui prolis suae

Manet inter umbras cura: qui nato suo

140

Praeferre potuit sanguine alieno satum

Genitamque fratris coniugem captus sibi

Toris nefandis flebili iunxit face.

Hinc orta series facinorum: caedes, doli,

Regni cupido, sanguinis diri sitis;

145

Mactata soceri concidit thalamis gener

Victima, tuis ne fieret hymenaeis potens.

Pro facinus ingens! feminae est munus datus

Silanus et cruore foedauit suo

Patrios penates, criminis ficti reus.

150

Intrauit hostis, ei mihi, captam domum

Dolis nouercae, principis factus gener

Idemque natus, iuuenis infandi ingeni,

Capaxque scelerum, dira cui genetrix facem

Accendit et te iunxit inuitam metu.

155

Tantoque uictrix facta successu ferox

Ausa imminere est orbis imperio sacri.

Quis tot referre facinorum formas potest

Et spes nefandas feminae et blandos dolos

Regnum petentis per gradus scelerum omnium?

160

Tunc sancta Pietas extulit trepidos gradus

Vacuamque Erinys saeua funesto pede

Intrauit aulam, polluit Stygia face

Sacros penates, iura naturae furens

Fasque omne rupit: miscuit coniunx uiro

165

Venena saeua, cecidit atque eadem sui

Mox scelere nati. Tu quoque extinctus iaces,

Deflende nobis semper, infelix puer,

Modo sidus orbis, columen augustae domus,

Britannice, heu me, nunc leuis tantum cinis

170

Et tristis umbra; saeua cui lacrimas dedit

Etiam nouerca, cum rogis artus tuos

Dedit cremandos membraque et uultus deo

Similes uolanti saeuiens flamma abstulit.

Extinguat et me, ne manu nostra cadat!

175

Natura uires non dedit tantas tibi.

Dolor ira maeror miseriae luctus dabunt.

Vince obsequendo potius immitem uirum.

Vt fratrem ademptum scelere restituat mihi?

Incolumis ut sis ipsa, labentem ut domum

180

Genitoris olim subole restituas tua.

Expectat aliam principis subolem domus;

Me dira miseri fata germani trahunt.

Confirmet animum ciuium tantus fauor.

Solatur iste nostra, non releuat mala.

185

Vis magna populi est.

                                          Principis maior tamen.

Respiciet ipse coniugem.

                                                Paelex uetat.

Inuisa cunctis nempe.

                                           Sed cara est uiro.

Nondum uxor est.

                                    Iam fiet, et genetrix simul.

Iuuenilis ardor impetu primo furit,

190

Languescit idem facile nec durat diu

In Venere turpi, ceu leuis flammae uapor:

Amor perennis coniugis castae manet.

Violare prima quae toros ausa est tuos

Animumque domini famula possedit diu,

195

Iam metuit eadem

                                     Nempe praelatam sibi.

Subiecta et humilis, atque monumenta extruit

Quibus timorem fassa testatur suum.

Et hanc leuis fallaxque destituet deus

Volucer Cupido: sit licet forma eminens,

200

Opibus superba, gaudium capiet breue.

Passa est similes ipsa dolores

Regina deum,

Cum se formas uertit in omnes

Dominus caeli diuumque pater

205

Et modo pennas sumpsit oloris,

Modo Sidonii cornua tauri;

Aureus idem fluxit in imbri;

Fulgent caelo sidera Ledae,

Patrio residet Bacchus Olympo,

210

Deus Alcides possidet Heben

Nec Iunonis iam timet iras,

Cuius gener est qui fuit hostis.

Vicit sapiens tamen obsequium

Coniugis altae pressusque dolor:

215

Sola Tonantem tenet aetherio

Secura toro maxima Iuno,

Nec mortali captus forma

Deserit altam Iuppiter aulam.

Tu quoque, terris altera Iuno,

220

Soror Augusti coniunxque, graues

Vince dolores.

Iungentur ante saeua sideribus freta

Et ignis undae, Tartaro tristi polus,

Lux alma tenebris, roscidae nocti dies,

225

Quam cum scelesti coniugis mente impia

Mens nostra, semper fratris extincti memor.

Vtinam nefandi principis dirum caput

Obruere flammis caelitum rector paret,

Qui saepe terras fulmine infesto quatit

230

Mentesque nostras ignibus terret sacris

Nouisque monstris; uidimus caelo iubar

Ardens cometen pandere infaustam facem,

Qua plaustra tardus noctis alterna uice

Regit Bootes, frigore Arctoo rigens:

235

En ipse diro spiritu saeui ducis

Polluitur aether, gentibus clades nouas

Minantur astra, quas regit dux impius.

Non tam ferum Typhona neglecto Ioue

Irata Tellus edidit quondam parens:

240

Haec grauior illo pestis, hic hostis deum

Hominumque templis expulit superos suis

Ciuesque patria, spiritum fratri abstulit,

Hausit cruorem matris - et lucem uidet

Fruiturque uita noxiam atque animam trahit!

245

Pro summe genitor, tela cur frustra iacis

Inuicta totiens temere regali manu?

In tam nocentem dextra cur cessat tua?

Vtinam suorum facinorum poenas luat

Nero insitiuus, Domitio genitus patre,

250

Orbis tyrannus, quem premit turpi iugo

Morumque uitiis nomen Augustum inquinat!

Indignus ille, fateor, est thalamis tuis;

Sed cede fatis atque fortunae tuae,

Alumna, quaeso, neue uiolenti moue

255

Iram mariti. forsitan uindex deus

Existet aliquis, laetus et ueniet dies.

Graui deorum nostra iam pridem domus

Vrgetur ira, prima quam pressit Venus

Furore miserae dura genetricis meae,

260

Quae nupta demens nupsit incesta face,

Oblita nostri, coniugis, legum immemor.

Illos soluta crine, succincta anguibus

Vltrix Erinys uenit ad Stygios toros

Raptasque thalamis sanguine extinxit faces;

265

Incendit ira principis pectus truci

Caedem in nefandam: cecidit infelix parens,

Heu, nostra ferro meque perpetuo obruit

Extincta luctu; coniugem traxit suum

Natumque ad umbras, prodidit lapsam domum.

270

Renouare luctus parce cum fletu pios,

Manes parentis neue sollicita tuae,

Graues furoris quae sui poenas dedit.

Quae fama modo uenit ad aures?

Vtinam falso credita perdat

275

Frustra totiens iactata fidem,

Nec noua coniunx nostri thalamos

Principis intret, teneatque suos

Nupta penates Claudia proles.

Edat partu pignora pacis,

280

Qua tranquillus gaudeat orbis

Seruetque decus Roma aeternum.

Fratris thalamos sortita tenet

Maxima Iuno,

Soror Augusti sociata toris

285

Cur a patria pellitur aula?

Sancta quid illi prodest pietas

286bis

Diuusque pater?

Quid uirginitas castusque pudor?

Nos quoque nostri sumus immemores

Post fata ducis, cuius stirpem

290

Prodimus aegro suadente metu.

Vera priorum uirtus quondam

Romana fuit uerumque genus

Martis in illis sanguisque uiris.

Illi reges hac expulerunt

294bis

Vrbe superbos

295

Vltique tuos sunt bene manes,

301

Mactata tua, miseranda, manu,

Nata Lucreti,

Stuprum saeui passa tyranni.

300

Te quoque bellum triste secutum est,

296

Virgo dextra caesa parentis,

Ne seruitium paterere graue et

Improba ferret praemia uictrix

Dira libido.

304

Dedit infandi sceleris poenas

305

Cum Tarquinio Tullia coniunx,

Quae per caesi membra parentis

Egit saeuos impia currus

Laceroque seni uiolenta rogos

308bis

Nata negauit.

Haec quoque nati uidere nefas

310

Saecula magnum,

Cum Tyrrhenum rate ferali

Princeps captam fraude parentem

312bis

Misit in aequor.

Properant placidos linquere portus

Iussi nautae,

315

Resonant remis pulsata freta;

Fertur in altum prouecta ratis,

Quae resoluto robore labens

Pressa dehiscit sorbetque mare.

Tollitur ingens clamor ad astra

320

Cum femineo mixtus planctu.

Mors ante oculos dira uagatur;

Quaerit leti sibi quisque fugam:

Alii lacerae puppis tabulis

Haerent nudi fluctusque secant,

325

Repetunt alii litora nantes;

Multos mergunt fata profundo.

Scindit uestes Augusta suas

Laceratque comas

Rigat et maestis fletibus ora.

330

Postquam spes est nulla salutis,

Ardens ira, iam uicta malis:

'Haec 'exclamat 'mihi pro tanto

Munere reddis praemia, nate?

Hac sum, fateor, digna carina,

335

Quae te genui, quae tibi lucem

Atque imperium nomenque dedi

Caesaris amens.

Exere uultus Acheronte tuos

Poenisque meis pascere, coniunx:

340

Ego causa tuae, miserande, necis

Natoque tuo funeris auctor

En, ut merui, ferar ad manes

Inhumata tuos,

Obruta saeuis aequoris undis.

345

Feriunt fluctus ora loquentis,

Ruit in pelagus rursumque salo

Pressa resurgit;

Pellit palmis cogente metu

Freta, sed cedit fessa labori.

350

Mansit tacitis in pectoribus

Spreta tristi iam morte fides:

Multi dominae ferre auxilium

Pelago fractis uiribus audent;

Bracchia quamuis lenta trahentem

355

Voce hortantur manibusque leuant.

Quid tibi saeui fugisse maris

Profuit undas?

Ferro es nati moritura tui,

Cuius facinus uix posteritas,

360

Tarde semper saecula credent.

Furit ereptam pelagoque dolet

Viuere matrem

Impius ingens geminatque nefas:

Ruit in miserae fata parentis

365

Patiturque moram sceleris nullam.

Missus peragit iussa satelles:

Reserat dominae pectora ferro.

Caedis moriens illa ministrum

Rogat infelix,

370

Vtero dirum condat ut ensem:

'Hic est, hic est fodiendus 'ait

'Ferro, monstrum qui tale tulit.

Post hanc uocem cum supremo

Mixtam gemitu

375

Animam tandem per fera tristem

Vulnera reddit.

Quid, impotens Fortuna, fallaci mihi

Blandita uultu, sorte contentum mea

Alte extulisti, grauius ut ruerem edita

380

Receptus arce totque prospicerem metus?

Melius latebam procul ab inuidiae malis

Remotus inter Corsici rupes maris,

Vbi liber animus et sui iuris mihi

Semper uacabat studia recolenti mea.

385

O quam iuuabat, quo nihil maius parens

Natura genuit, operis immensi artifex,

Caelum intueri, solis et cursus sacros

Mundique motus, noctis alternas uices

Orbemque Phoebes, astra quam cingunt uaga,

390

Lateque fulgens aetheris magni decus;

Qui si senescit, tantus in caecum chaos

Casurus iterum, tunc adest mundo dies

Supremus ille, qui premat genus impium

Caeli ruina, rursus ut stirpem nouam

395

Generet renascens melior, ut quondam tulit

Iuuenis, tenente regna Saturno poli.

Tunc illa uirgo, numinis magni dea,

Iustitia, caelo missa cum sancta Fide

Terra regebat mitis humanum genus.

400

Non bella norant, non tubae fremitus truces,

Non arma gentes, cingere assuerant suas

Muris nec urbes: peruium cunctis iter,

Communis usus omnium rerum fuit;

Et ipsa Tellus laeta fecundos sinus

405

Pandebat ultro, tam piis felix parens

Et tuta alumnis. Alia sed suboles minus

407a

Conspecta mitis * * *

407b

* * * Tertium sollers genus

408

Nouas ad artes extitit, sanctum tamen,

Mox inquietum quod sequi cursu feras

410

Auderet acres, fluctibus tectos graui

Extrahere pisces rete uel calamo leui,

Decipere uolucres crate * * *

412bis

Tenere laqueo, premere subiectos iugo

Tauros feroces, uomere immunem prius

Sulcare terram, laesa quae fruges suas

414bis

* * *

415

Interior, alte condidit sacro sinu.

Sed in parentis uiscera intrauit suae

Deterior aetas; eruit ferrum graue

Aurumque, saeuas mox et armauit manus;

Partita fines regna constituit, nouas

420

Exstruxit urbes, tecta defendit sua

Aliena telis aut petit praedae imminens.

Neglecta terras fugit et mores feros

Hominum, cruenta caede pollutas manus

Astraea uirgo, siderum magnum decus.

425

Cupido belli creuit atque auri fames

Totum per orbem, maximum exortum est malum

Luxuria, pestis blanda, cui uires dedit

Roburque longum tempus atque error grauis.

Collecta uitia per tot aetates diu

430

In nos redundant: saeculo premimur graui,

Quo scelera regnant, saeuit impietas furens,

Turpi libido Venere dominatur potens,

Luxuria uictrix orbis immensas opes

Iam pridem auaris manibus, ut perdat, rapit.

435

Sed ecce, gressu fertur attonito Nero

Trucique uultu. quid ferat mente horreo.

Perage imperata: mitte, qui Plauti mihi

Sullaeque caesi referat abscisum caput.

Iussa haud morabor: castra confestim petam.

440

Nihil in propinquos temere constitui decet.

Iusto esse facile est cui uacat pectus metu.

Magnum timoris remedium clementia est.

Extinguere hostem maxima est uirtus ducis.

Seruare ciues maior est patriae patri.

445

Praecipere mitem conuenit pueris senem.

Regenda magis est feruida adolescentia.

Aetate in hac satis esse consilii reor.

Vt facta superi comprobent semper tua.

Stulte uerebor, ipse cum faciam, deos.

450

Hoc plus uerere quod licet tantum tibi.

Fortuna nostra cuncta permittit mihi.

Crede obsequenti parcius: leuis est dea.

Inertis est nescire quid liceat sibi.

Id facere laus est quod decet, non quod licet.

455

Calcat iacentem uulgus.

                                              Inuisum opprimit.

Ferrum tuetur principem.

                                                   Melius fides.

Decet timeri Caesarem.

                                              At plus diligi.

Metuant necesse est

                                        Quidquid exprimitur graue est.

Iussisque nostris pareant.

                                                  Iusta impera.

460

Statuam ipse.

                             Quae consensus efficiat rata.

Destrictus ensis faciet.

                                            Hoc absit nefas.

An patiar ultra sanguinem nostrum peti,

Inultus et contemptus ut subito opprimar?

Exilia non fregere summotos procul

465

Plautum atque Sullam, pertinax quorum furor

Armat ministros sceleris in caedem meam,

Absentium cum maneat etiam ingens fauor

In urbe nostra, qui fouet spes exulum.

Tollantur hostes ense suspecti mihi,

470

Inuisa coniunx pereat et carum sibi

Fratrem sequatur. quidquid excelsum est cadat.

Pulcrum eminere est inter illustres uiros,

Consulere patriae, parcere afflictis, fera

Caede abstinere, tempus atque irae dare,

475

Orbi quietem, saeculo pacem suo.

Haec summa uirtus, petitur hac caelum uia.

Sic ille patriae primus Augustus parens

Complexus astra est, colitur et templis deus.

Illum tamen Fortuna iactauit diu

480

Terra marique per graues belli uices,

Hostes parentis donec oppressit sui:

Tibi numen incruenta summisit suum

Et dedit habenas imperi facili manu

Nutuque terras maria subiecit tuo;

485

Inuidia tristis, uicta consensu pio,

Cessit; senatus, equitis accensus fauor;

Plebisque uotis atque iudicio patrum

Tu pacis auctor, generis humani arbiter

Electus orbem spiritu sacro regis

490

Patriae parens: quod nomen ut serues petit

Suosque ciues Roma commendat tibi.

Munus deorum est, ipsa quod seruit mihi

Roma et senatus quodque ab inuitis preces

Humilesque uoces exprimit nostri metus.

495

Seruare ciues principi et patriae graues,

Claro tumentes genere quae dementia est,

Cum liceat una uoce suspectos sibi

Mori iubere? Brutus in caedem ducis,

A quo salutem tulerat, armauit manus:

500

Inuictus acie, gentium domitor, Ioui

Aequatus altos saepe per honorum gradus

Caesar nefando ciuium scelere occidit.

Quantum cruoris Roma tum uidit sui,

Lacerata totiens! ille qui meruit pia

505

Virtute caelum, diuus Augustus, uiros

Quot interemit nobiles, iuuenes senes

Sparsos per orbem, cum suos mortis metu

Fugerent penates et trium ferrum ducum,

Tabula notante deditos tristi neci!

510

Exposita rostris capita caesorum patres

Videre maesti, flere nec licuit suos,

Non gemere dira tabe polluto foro,

Stillante sanie per putres uultus graui.

Nec finis hic cruoris aut caedis stetit:

515

Pauere uolucres et feras saeuas diu

516a

Tristes Philippi, * * *

516b

* * * hausit et Siculum mare

517

Classes uirosque saepe caedentes suos,

Concussus orbis uiribus magnis ducum.

Superatus acie puppibus Nilum petit

520

Fugae paratis, ipse periturus breui:

Hausit cruorem incesta Romani ducis

Aegyptus iterum, non leues umbras tegit.

Illic sepultum est impie gestum diu

Ciuile bellum. condidit tandem suos

525

Iam fessus enses uictor hebetatos feris

Vulneribus, et continuit imperium metus.

Armis fideque militis tutus fuit,

Pietate nati factus eximia deus,

Post fata consecratus et templis datus.

530

Nos quoque manebunt astra, si saeuo prior

Ense occuparo quidquid infestum est mihi

Dignaque nostram subole fundaro domum.

Implebit aulam stirpe caelesti tuam

Generata diuo, Claudiae gentis decus,

535

Sortita fratris more Iunonis toros.

Incesta genetrix detrahit generi fidem,

Animusque numquam coniugis iunctus mihi.

Teneris in annis haud satis clara est fides,

Pudore uictus cum tegit flammas amor.

540

Hoc equidem et ipse credidi frustra diu,

Manifesta quamuis pectore insociabili

Vultuque signa proderent odium mei,

Tandem quod ardens statuit ulcisci dolor-

Dignamque thalamis coniugem inueni meis

545

Genere atque forma, uicta cui cedet Venus

Iouisque coniunx et ferox armis dea.

Probitas fidesque coniugis, mores pudor

Placeant marito: sola perpetuo manent

Subiecta nulli mentis atque animi bona;

550

Florem decoris singuli carpunt dies.

Omnes in unam contulit laudes deus

Talemque nasci fata uoluerunt mihi.

Recedat a te (temere ne credas) amor.

Quem summouere fulminis dominus nequit,

555

Caeli tyrannum, saeua qui penetrat freta

Ditisque regna, detrahit superos polo?

Volucrem esse Amorem fingit immitem deum

Mortalis error, armat et telis manus

Arcuque sacras, instruit saeua face

560

Genitumque credit Venere, Vulcano satum:

Vis magna mentis blandus atque animi calor

Amor est; iuuenta gignitur, luxu otio

Nutritur inter laeta Fortunae bona.

Quem si fouere atque alere desistas, cadit

565

Breuique uires perdit extinctus suas.

Hanc esse uitae maximam causam reor,

Per quam uoluptas oritur; interitu caret,

Cum procreetur semper, humanum genus

Amore grato, qui truces mulcet feras.

570

Hic mihi iugales praeferat taedas deus

Iungatque nostris igne Poppaeam toris.

Vix sustinere possit hos thalamos dolor

Videre populi, sancta nec pietas sinat.

Prohibebor unus facere quod cunctis licet?

575

Maiora populus semper a summo exigit.

Libet experiri, uiribus fractus meis

An cedat animis temere conceptus furor.

Obsequere potius ciuibus placidus tuis.

Male imperatur, cum regit uulgus duces.

580

Nihil impetrare cum ualet, iuste dolet.

Exprimere ius est, ferre quod nequeunt preces?

Negare durum est.

                                     Principem cogi nefas.

Remittat ipse

                            Fama sed uictum feret.

Leuis atque uana.

                                    Sit licet, multos notat.

585

Excelsa metuit.

                               Non minus carpit tamen.

Facile opprimetur. merita te diui patris

Aetasque frangat coniugis, probitas pudor.

Desiste tandem, iam grauis nimium mihi,

Instare: liceat facere quod Seneca improbat.

590

Et ipse populi uota iam pridem moror

590bis

* * *

Cum portet utero pignus et partem mei.

Quin destinamus proximum thalamis diem.

Tellure rupta Tartaro gressum extuli,

Stygiam cruenta praeferens dextra facem

595

Thalamis scelestis: nubat his flammis meo

Poppaea nato iuncta, quas uindex manus

Dolorque matris uertet ad tristes rogos.

Manet inter umbras impiae caedis mihi

Semper memoria, manibus nostris grauis

600

Adhuc inultis, reddita et meritis meis

Funesta merces puppis et pretium imperi

Nox illa qua naufragia defleui mea;

Comitum necem natique crudelis nefas

Deflere uotum fuerat - haud tempus datum est

605

Lacrimis, sed ingens scelere geminauit nefas.

Perempta ferro, foeda uulneribus sacros

Intra penates spiritum effudi grauem

Erepta pelago, sanguine extinxi meo

Nec odia nati: saeuit in nomen ferus

610

Matris tyrannus, obrui meritum cupit,

Simulacra, titulos destruit mortis metu

Totum per orbem, quem dedit poenam in meam

Puero regendum noster infelix amor.

Extinctus umbras agitat infestus meas

615

Flammisque uultus noxios coniunx petit,

Instat, minatur, imputat fatum mihi

Tumulumque nati, poscit auctorem necis.

Iam parce: dabitur, tempus haud longum peto.

Vltrix Erinys impio dignum parat

620

Letum tyranno, uerbera et turpem fugam

Poenasque quis et Tantali uincat sitim,

Dirum laborem Sisyphi, Tityi alitem

Ixionisque membra rapientem rotam.

Licet extruat marmoribus atque auro tegat

625

Superbus aulam, limen armatae ducis

Seruent cohortes, mittat immensas opes

Exhaustus orbis, supplices dextram petant

Parthi cruentam, regna diuitias ferant:

Veniet dies tempusque quo reddat suis

630

Animam nocentem sceleribus, iugulum hostibus

Desertus ac destructus et cunctis egens.

Heu, quo labor, quo uota ceciderunt mea?

Quo te furor prouexit attonitum tuus

Et fata, nate, cedat ut tantis malis

635

Genetricis ira, quae tuo scelere occidit?

Vtinam, antequam te paruulum in lucem edidi

Aluique, saeuae nostra lacerassent ferae

Viscera: sine ullo scelere, sine sensu innocens

Meus occidisses; iunctus atque haerens mihi

640

Semper quieta cerneres sede inferum

Proauos patremque, nominis magni uiros,

Quos nunc pudor luctusque perpetuus manet

Ex te, nefande, meque quae talem tuli.

Quid tegere cesso Tartaro uultus meos,

645

Nouerca coniunx mater infelix meis?

Parcite lacrimis urbis festo

Laetoque die,

Ne tantus amor nostrique fauor

Principis acres suscitet iras

650

Vobisque ego sim causa malorum.

Non hoc primum pectora uulnus

Mea senserunt: grauiora tuli;

Dabit hic nostris finem curis

653bis

Vel morte dies;

Non ego saeui cernere cogar

655

Coniugis ora,

Non inuisos intrare mihi

Thalamos famulae;

Soror Augusti, non uxor ero.

Absint tantum tristes poenae

660

Letique metus -

Scelerum diri, miseranda, uiri

Potes hoc demens sperare memor?

Hos ad thalamos seruata diu

Victima tandem funesta cades.

665

Sed quid patrios saepe penates

Respicis udis confusa genis?

Propera tectis efferre gradus,

Linque cruentam principis aulam.

En illuxit suspecta diu

670

Fama totiens iactata dies:

Cessit thalamis Claudia diri

Pulsa Neronis,

Quos iam uictrix Poppaea tenet,

Cessat pietas dum nostra graui

675

Compressa metu segnisque dolor.

Vbi Romani uis est populi,

Fregit diros quae saepe duces,

Dedit inuictae leges patriae,

Fasces dignis ciuibus olim,

680

Iussit bellum pacemque, feras

680bis

Gentes domuit,

Captos reges carcere clausit?

Grauis en oculis undique nostris

Iam Poppaeae fulget imago

Iuncta Neroni!

685

Affligat humo uiolenta manus

Similes nimium uultus dominae

Ipsamque toris detrahat altis,

Petat infestis mox et flammis

Telisque feri principis aulam.

690

Quo trepida gressum coniugis thalamis tui

Effers, alumna, quidue secretum petis

Turbata uultu? cur genae fletu madent?

Certe petitus precibus et uotis dies

Nostris refulsit: Caesari iuncta es tuo

695

Taeda iugali, quem tuus cepit decor

Et culta sancte tradidit uinctum tibi

Genetrix Amoris, maximum numen, Venus.

O qualis altos quanta pressisti toros

Residens in aula! uidit attonitus tuam

700

Formam senatus, tura cum superis dares

Sacrasque grato spargeres aras mero,

Velata summum flammeo tenui caput;

Et ipse lateri iunctus atque haerens tuo

Sublimis inter ciuium laeta omina

705

Incessit habitu atque ore laetitiam gerens

Princeps superbo: talis emersam freto

Spumante Peleus coniugem accepit Thetin,

Quorum toros celebrasse caelestes ferunt

Pelagique numen omne consensu pari.

710

Quae subita uultus causa mutauit tuos?

Quid pallor iste, quid ferant lacrimae doce.

Confusa tristi proximae noctis metu

Visuque, nutrix, mente turbata feror,

Defecta sensu. laeta nam postquam dies

715

Sideribus atris cessit et nocti polus,

Inter Neronis uincta complexus mei

Somno resoluor; nec diu placida frui

Quiete licuit. uisa nam thalamos meos

Celebrare turba est maesta: resolutis comis

720

Matres Latinae flebiles planctus dabant;

Inter tubarum saepe terribilem sonum

Sparsam cruore coniugis genetrix mei

Vultu minaci saeua quatiebat facem.

Quam dum sequor coacta praesenti metu,

725

Diducta subito patuit ingenti mihi

Tellus hiatu; lata quo praeceps toros

Cerno iugales pariter et miror meos,

In quis resedi fessa. uenientem intuor

Comitante turba coniugem quondam meum

730

Natumque; properat petere complexus meos

Crispinus, intermissa libare oscula:

Irrupit intra tecta cum trepidus mea

Ensemque iugulo condidit saeuum Nero.

Tandem quietem magnus excussit timor;

735

Quatit ora et artus horridus nostros tremor

Pulsatque pectus; continet uocem timor,

Quam nunc fides pietasque produxit tua.

Heu quid minantur inferum manes mihi

Aut quem cruorem coniugis uidi mei?

740

Quaecumque mentis agitat intentus uigor,

Ea per quietem sacer et arcanus refert

Veloxque sensus. coniugem thalamos toros

Vidisse te miraris amplexu noui

Haerens mariti? sed mouent laeto die

745

Pulsata palmis pectora et fusae comae?

Octauiae discidia planxerunt sacros

Inter penates fratris et patrium larem.

Fax illa, quam secuta es, Augustae manu

Praelata clarum nomen inuidia tibi

750

Partum ominatur, inferum sedes toros

Stabiles futuros spondet aeternae domus.

Iugulo quod ensem condidit princeps tuus,

Bella haud mouebit, pace sed ferrum teget.

Recollige animum, recipe laetitiam, precor,

755

Timore pulso redde te thalamis tuis.

Delubra et aras petere constitui sacras,

Caesis litare uictimis numen deum,

Vt expientur noctis et somni minae

Terrorque in hostes redeat attonitus meos.

760

Tu uota pro me suscipe et precibus piis

Superos adora, maneat ut praesens status.

Si uera loquax fama Tonantis

Furta et gratos narrat amores

(Quem modo Ledae pressisse sinum

765

Tectum plumis pennisque ferunt,

Modo per fluctus raptam Europen

Taurum tergo portasse trucem),

Quae regit et nunc deseret astra,

Petet amplexus, Poppaea, tuos,

770

Quos et Ledae praeferre potest

Et tibi, quondam cui miranti

Fuluo, Danae, fluxit in auro.

Formam Sparte iactet alumnae

Licet et Phrygius praemia pastor,

775

Vincet uultus haec Tyndaridos,

Qui mouerunt horrida bella

Phrygiaeque solo regna dedere.

Sed quis gressu ruit attonito

Aut quid portat pectore anhelo?

780

Quicumque tectis excubat miles ducis,

Defendat aulam, cui furor populi imminet.

Trepidi cohortes ecce praefecti trahunt

Praesidia ad urbis, uicta nec cedit metu

Concepta rabies temere, sed uires capit.

785

Quis iste mentes agitat attonitus furor?

Octauiae fauore percussa agmina

Et efferata per nefas ingens ruunt.

Quid ausa facere quoue consilio doce.

Reddere penates Claudiae diri parant

790

Torosque fratris, debitam partem imperi.

Quos iam tenet Poppaea concordi fide?

Hinc urit animos pertinax nimium fauor

Et in furorem temere praecipites agit:

Quaecumque claro marmore effigies stetit

795

Aut aere fulgens, ora Poppaeae gerens,

Afflicta uulgi manibus et saeuo iacet

Euersa ferro; membra per partes trahunt

Diducta laqueis, obruunt turpi diu

Calcata caeno. uerba conueniunt feris

800

Immixta factis, quae timor reticet meus.

Saepire flammis principis sedem parant,

Populi nisi irae coniugem reddat nouam,

Reddat penates Claudiae uictus suos.

Vt noscat ipse ciuium motus mea

805

Voce, haud morabor iussa praefecti exequi.

Quid fera frustra bella mouetis?

Inuicta gerit tela Cupido:

Flammis uestros obruet ignes

Quis extinxit fulmina saepe

810

Captumque Iouem caelo traxit.

Laesi tristes dabitis poenas

Sanguine uestro;

Non est patiens feruidus irae

813bis

Facilisque regi:

Ille ferocem iussit Achillem

815

Pulsare lyram,

Fregit Danaos, fregit Atriden,

Regna euertit Priami, claras

817bis

Diruit urbes.

Et nunc animus quid ferat horret

Vis immitis uiolenta dei.

820

O lenta nimium militis nostri manus

Et ira patiens post nefas tantum mea,

Quod non cruor ciuilis accensas faces

Extinguit in nos, caede nec populi madet

Funerea Roma, quae uiros tales tulit!

825

Admissa sed iam morte puniri parum est,

Grauiora meruit impium plebis scelus.

En illa, cui me ciuium subicit furor,

Suspecta coniunx et soror semper mihi,

Tandem dolori spiritum reddat meo

830

Iramque nostram sanguine extinguat suo;

Mox tecta flammis concidant urbis meis,

Ignes ruinae noxium populum premant

Turpisque egestas, saeua cum luctu fames.

Exultat ingens saeculi nostri bonis

835

Corrupta turba nec capit clementiam

Ingrata nostram, ferre nec pacem potest,

Sed inquieta rapitur hinc audacia,

Hinc temeritate fertur in praeceps sua:

Malis domanda est et graui semper iugo

840

Premenda, ne quid simile temptare audeat

Contraque sanctos coniugis uultus meae

Attollere oculos; fracta per poenas metu

Parere discet principis nutu sui.

Sed adesse cerno rara quem pietas uirum

845

Fidesque castris nota praeposuit meis.

Populi furorem caede paucorum, diu

Qui restiterunt temere, compressum affero.

Et hoc sat est? sic miles audisti ducem?

848bis

* * *

Compescis? haec uindicta debetur mihi?

850

Cecidere motus impii ferro duces.

Quid illa turba, petere quae flammis meos

Ausa est penates, principi legem dare,

Abstrahere nostris coniugem caram toris,

Violare quantum licuit incesta manu

855

Et uoce dira? debita poena uacat?

Poenam dolor constituet in ciues tuos?

Constituet, aetas nulla quam famae eximat.

Tua temperet nos ira, non noster timor.

Iram expiabit prima quae meruit meam.

860

Quam poscat ede, nostra ne parcat manus.

Caedem sororis poscit et dirum caput.

Horrore uinctum trepidus astrinxit rigor.

Parere dubitas?

                                Cur meam damnas fidem?

Quod parcis hosti.

                                    Femina hoc nomen capit?

865

Si scelera cepit.

                                Estne qui sontem arguat?

Populi furor.

                           Quis regere dementes ualet?

Qui concitare potuit.

                                         Haud quemquam, reor,

Mulier - Dedit natura cui pronum malo

Animum, ad nocendum pectus instruxit dolis.

870

Sed uim negauit.

                                   Vt ne inexpugnabilis

Esset, sed aegras frangeret uires timor

Vel poena; quae iam sera damnatam premet

Diu nocentem. tolle consilium ac preces

Et imperata perage: deuectam rate

875

Procul in remotum litus interimi iube,

Tandem ut residat pectoris nostri tumor.

O funestus multis populi

877bis

Dirusque fauor,

Qui cum flatu uela secundo

Ratis impleuit uexitque procul,

880

Languidus idem deserit alto

Saeuoque mari.

Fleuit Gracchos miseranda parens,

Perdidit ingens quos plebis amor

883bis

Nimiusque fauor,

Genere illustres, pietate fide

885

Lingua claros, pectore fortes,

Legibus acres.

Te quoque, Liui, simili leto

Fortuna dedit,

Quem neque fasces texere, suae

890

Nec tecta domus - plura referre

Prohibet praesens exempla dolor:

Modo cui patriam reddere ciues

Aulam et fratris uoluere toros,

Nunc ad poenam letumque trahi

895

Flentem miseram cernere possunt.

Bene paupertas humili tecto

896bis

Contenta latet:

Quatiunt altas saepe procellae

Aut euertit Fortuna domos.

Quo me trahitis quodue tyrannus

900

Aut exilium regina iubet?

Sic mihi uitam fracta remittit,

Tot iam nostris euicta malis?

Sin caede mea cumulare parat

Luctus nostros, inuidet etiam

905

Cur in patria mihi saeua mori?

Sed iam spes est nulla salutis:

Fratris cerno miseranda ratem.

Hac est cuius uecta carina

Quondam genetrix, nunc et thalamis

910

Expulsa soror miseranda uehar.

Nullum Pietas nunc numen habet

Nec sunt superi:

Regnat mundo tristis Erinys.

Quis mea digne deflere potest

915

Mala? quae lacrimis nostris questus

915bis

Reddere aedon?

Cuius pennas utinam miserae

Mihi fata darent!

Fugerem luctus ablata meos

Penna uolucri procul et coetus

920

Hominum tristes caedemque feram.

Sola in uacuo nemore et tenui

921bis

Ramo pendens

Querulo possem gutture maestum

Fundere murmur.

Regitur fatis mortale genus

925

Nec sibi quidquam spondere potest

Firmum et stabile,

Quem per casus uoluit uarios

Semper nobis metuenda dies.

Animum firment exempla tuum,

930

Iam multa domus quae uestra tulit:

Quid saeuior est Fortuna tibi?

Tu mihi primum tot natorum

Memoranda parens, nata Agrippae,

Nurus Augusti, Caesaris uxor,

935

Cuius nomen clarum toto

Fulsit in orbe,

Vtero totiens enixa graui

937bis

Pignora pacis,

Mox exilium, uerbera, saeuas

Passa catenas, funera, luctus,

940

Tandem letum cruciata diu.

Felix thalamis Liuia Drusi

Natisque ferum ruit in facinus

Poenamque suam.

Iulia matris fata secuta est:

945

Post longa tamen tempora ferro

Caesa est, quamuis crimine nullo.

Quid non potuit quondam genetrix

Tua quae rexit principis aulam

Cara marito partuque potens?

950

Eadem famulo subiecta suo

Cecidit diri militis en

Quid cui licuit regnum caeli

Sperare, parens tanta Neronis?

Non funesta uiolata manu

955

Remigis ante,

Mox et ferro lacerata diu

Saeui iacuit uictima nati?

Me quoque tristes mittit ad umbras

Ferus et manes ecce tyrannus.

960

Quid iam frustra miseranda moror?

Rapite ad letum quis ius in nos

961bis

Fortuna dedit.

Testor superos - quid agis, demens?

Parce precari quis inuisa es

Numina diuum: Tartara testor

965

Erebique deas scelerum ultrices

Et te, genitor,

Dignum tali morte et poena:

Non inuisa est mors ista mihi.

Armate ratem, date uela fretis

970

Ventisque, petat puppis rector

Pandatariae litora terrae.

Lenes aurae zephyrique leues,

Tectam quondam nube aetheria

Qui uexistis raptam saeuae

975

Virginis aris Iphigeniam,

Hanc quoque tristi procul a poena

Portate, precor, templa ad Triuiae.

Vrbe est nostra mitior Aulis

Et Taurorum barbara tellus:

980

Hospitis illic caede litatur

Numen superum;

Ciuis gaudet Roma cruore.

4

reddit ω

redit Σ