Oedipus
Iam nocte Titan dubius expulsa redit
Et nube maestum squalida exoritur iubar,
Lumenque flamma triste luctifica gerens
Prospiciet auida peste solatas domos,
5
Stragemque quam nox fecit ostendet dies.
Quisquamne regno gaudet? o fallax bonum,
Quantum malorum fronte quam blanda tegis!
Vt alta uentos semper excipiunt iuga
Rupemque saxis uasta dirimentem freta
10
Quamuis quieti uerberat fluctus maris,
Imperia sic excelsa Fortunae obiacent.
Quam bene parentis sceptra Polybi fugeram!
Curis solutus exul, intrepidus uagans
(Caelum deosque testor) in regnum incidi;
15
Infanda timeo: ne mea genitor manu
Perimatur; hoc me Delphicae laurus monent,
Aliudque nobis maius indicunt scelus.
Est maius aliquod patre mactato nefas?
Pro misera pietas (eloqui fatum pudet),
20
Thalamos parentis Phoebus et diros toros
Gnato minatur impia incestos face.
Hic me paternis expulit regnis timor,
Hoc ego penates profugus excessi meos:
Parum ipse fidens mihimet in tuto tua,
25
Natura, posui iura. cum magna horreas,
Quod posse fieri non putes metuas tamen:
Cuncta expauesco meque non credo mihi.
Iam iam aliquid in nos fata moliri parant.
Nam quid rear quod ista Cadmeae lues
30
Infesta genti strage tam late edita
Mihi parcit uni? cui reseruamur malo?
Inter ruinas urbis et semper nouis
Deflenda lacrimis funera ac populi struem
Incolumis asto - scilicet Phoebi reus.
35
Sperare poteras sceleribus tantis dari
Regnum salubre? fecimus caelum nocens.
Non aura gelido lenis afflatu fouet
Anhela flammis corda, non Zephyri leues
Spirant, sed ignes auget aestiferi canis
40
Titan, leonis terga Nemeaei premens.
Deseruit amnes umor atque herbas color
Aretque Dirce, tenuis Ismenos fluit
Et tinguit inopi nuda uix unda uada.
Obscura caelo labitur Phoebi soror,
45
Tristisque mundus nubilo pallet nouo.
Nullum serenis noctibus sidus micat,
Sed grauis et ater incubat terris uapor:
Obtexit arces caelitum ac summas domos
Inferna facies. denegat fructum Ceres
50
Adulta, et altis flaua cum spicis tremat,
Arente culmo sterilis emoritur seges.
Nec ulla pars immunis exitio uacat,
Sed omnis aetas pariter et sexus ruit,
Iuuenesque senibus iungit et gnatis patres
55
Funesta pestis, una fax thalamos cremat,
Fletuque acerbo funera et questu carent.
Quin ipsa tanti peruicax clades mali
Siccauit oculos, quodque in extremis solet,
Periere lacrimae. portat hunc aeger parens
60
Supremum ad ignem, mater hunc amens gerit
Properatque ut alium repetat in eundem rogum.
Quin luctu in ipso luctus exoritur nouus,
Suaeque circa funus exequiae cadunt.
Tum propria flammis corpora alienis cremant;
65
Diripitur ignis: nullus est miseris pudor.
Non ossa tumuli lecta discreti tegunt:
Arsisse satis est - pars quota in cineres abit?
Dest terra tumulis, iam rogos siluae negant.
Non uota, non ars ulla correptos leuat: 
70
Cadunt medentes, morbus auxilium trahit.
Adfusus aris supplices tendo manus
Matura poscens fata, praecurram ut prior
Patriam ruentem neue post omnis cadam
Fiamque regni funus extremum mei.
75
O saeua nimium numina, o fatum graue!
Negatur uni nempe in hoc populo mihi
Mors tam parata? sperne letali manu
Contacta regna, linque lacrimas, funera,
Tabifica caeli uitia quae tecum inuehis
80
Infaustus hospes, profuge iamdudum ocius -
Vel ad parentes.
Iocasta
Quid iuuat, coniunx, mala
Grauare questu? regium hoc ipsum reor:
Aduersa capere, quoque sit dubius magis
Status et cadentis imperi moles labet,
85
Hoc stare certo pressius fortem gradu:
Haud est uirile terga Fortunae dare.
Oedipus
Abest pauoris crimen ac probrum procul,
Virtusque nostra nescit ignauos metus:
Si tela contra stricta, si uis horrida
90
Mauortis in me rueret - aduersus feros
Audax Gigantas obuias ferrem manus.
Nec Sphinga caecis uerba nectentem modis
Fugi: cruentos uatis infandae tuli
Rictus et albens ossibus sparsis solum;
95
Cumque e superna rupe iam praedae imminens
Aptaret alas uerbera et caudae mouens
Saeui leonis more conciperet minas,
Carmen poposci: sonuit horrendum insuper,
Crepuere malae, saxaque impatiens morae
100
Reuulsit unguis uiscera expectans mea;
Nodosa sortis uerba et implexos dolos
Ac triste carmen alitis solui ferae.
Quid sera mortis uota nunc demens facis?
Licuit perire. laudis hoc pretium tibi
105
Sceptrum et peremptae Sphingis haec merces datur.
Ille, ille dirus callidi monstri cinis
In nos rebellat, illa nunc Thebas lues
Perempta perdit. Vna iam superest salus,
Si quam salutis Phoebus ostendat uiam.
110
Occidis, Cadmi generosa proles,
Vrbe cum tota; uiduas colonis
Respicis terras, miseranda Thebe.
Carpitur leto tuus ille, Bacche,
Miles, extremos comes usque ad Indos,
115
Ausus Eois equitare campis
Figere et mundo tua signa primo:
Vidit et uersas equitis sagittas,
Terga fallacis metuenda Parthi;
120
Litus intrauit pelagi rubentis:
Promit hinc ortus aperitque lucem
Phoebus et flamma propiore nudos
Stirpis inuictae genus interimus,
125
Labimur saeuo rapiente fato;
Ducitur semper noua pompa Morti:
Longus ad manes properatur ordo
Agminis maesti, seriesque tristis
Haeret et turbae tumulos petenti
130
Non satis septem patuere portae.
Stat grauis strages premiturque iuncto
Funere funus.
Prima uis tardas tetigit bidentes:
Laniger pingues male carpsit herbas;
135
Colla tacturus steterat sacerdos:
Dum manus certum parat alta uulnus,
Aureo taurus rutilante cornu
Labitur segnis; patuit sub ictu
Ponderis uasti resoluta ceruix:
140
Nec cruor, ferrum maculauit atra
Turpis e plaga sanies profusa.
Segnior cursu sonipes in ipso
Concidit gyro dominumque prono
Prodidit armo.
145
Incubant agris pecudes relictae;
Taurus armento pereunte marcet:
Deficit pastor grege deminuto
Tabidos inter moriens iuuencos.
Non lupos cerui metuunt rapaces,
150
Cessat irati fremitus leonis,
Nulla uillosis feritas in ursis;
Perdidit pestem latebrosa serpens:
Aret et sicco moritur ueneno.
Non silua sua decorata coma
155
Fundit opacis montibus umbras,
Non rura uirent ubere glebae,
Non plena suo uitis Iaccho
Bracchia curuat:
Omnia nostrum sensere malum.
160
Rupere Erebi claustra profundi
Turba sororum face Tartarea
Phlegethonque sua motam ripa
Miscuit undis Styga Sidoniis.
Mors atra auidos oris hiatus
165
Pandit et omnis explicat alas;
Quique capaci turbida cumba
166bis
Flumina seruat
Durus senio nauita crudo,
Vix assiduo bracchia conto
Lassata refert,
170
Fessus turbam uectare nouam.
Quin Taenarii uincula ferri
Rupisse canem fama et nostris
Errare locis, mugisse solum,
Vaga per lucos * * *
175
Simulacra uirum maiora uiris,
Bis Cadmeum niue discussa
176bis
Tremuisse nemus,
Bis turbatam sanguine Dircen,
Nocte silenti * * *
Amphionios ululasse canes.
180
O dira noui facies leti
Grauior leto:
Piger ignauos alligat artus
Languor, et aegro rubor in uultu,
Maculaeque cutem sparsere leues.
185
Tum uapor ipsam corporis arcem
185bis
Flammeus urit
Multoque genas sanguine tendit,
187a, 188b
Oculique rigent, resonant aures
189
Stillatque niger naris aduncae
190
Cruor et uenas rumpit hiantes;
Intima creber uiscera quassat
192a
Gemitus stridens
187b, 188a
Et sacer ignis pascitur artus.
192b, 193a
Iamque amplexu frigida presso
193b
Saxa fatigant;
194
Quos liberior domus elato
195
Custode sinit, petitis fontes
Aliturque sitis latice ingesto.
Prostrata iacet turba per aras
197bis
Oratque mori:
Solum hoc faciles tribuere dei.
Delubra petunt, haut ut uoto
200
Numina placent,
Sed iuuat ipsos satiare deos.
Quisnam ille propero regiam gressu petit?
Adestne clarus sanguine ac factis Creo
An aeger animus falsa pro ueris uidet?
205
Adest petitus omnibus uotis Creo.
Horrore quatior, fata quo uergant timens,
Trepidumque gemino pectus affectu labat:
Vbi laeta duris mixta in ambiguo iacent,
Incertus animus scire cum cupiat timet.
210
Germane nostrae coniugis, fessis opem
Si quam reportas, uoce properata edoce.
Responsa dubia sorte perplexa iacent.
Oedipus
Dubiam salutem qui dat adflictis negat.
Ambage flexa Delphico mos est deo
215
Arcana tegere.
Oedipus
Fare, sit dubium licet:
Ambigua soli noscere Oedipodae datur.
Creo
Caedem expiari regiam exilio deus
Et interemptum Laium ulcisci iubet:
Non ante caelo lucidus curret dies
220
Haustusque tutos aetheris puri dabit.
Oedipus
Et quis peremptor incluti regis fuit?
Quem memoret ede Phoebus, ut poenas luat.
Creo
Sit, precor, dixisse tutum uisu et auditu horrida;
Torpor insedit per artus, frigidus sanguis coit.
225
Vt sacrata templa Phoebi supplici intraui pede
Et pias numen precatus rite summisi manus,
Gemina Parnasi niualis arx trucem fremitum dedit;
Imminens Phoebea laurus tremuit et mouit domum
Ac repente sancta fontis lympha Castalii stetit.
230
Incipit Letoa uates spargere horrentes comas
Et pati commota Phoebum; contigit nondum specum,
Emicat uasto fragore maior humano sonus:
'Mitia Cadmeis remeabunt sidera Thebis,
Si profugus Dircen Ismenida liquerit hospes
235
Regis caede nocens, Phoebo iam notus et infans.
Nec tibi longa manent sceleratae gaudia caedis:
Tecum bella geres, natis quoque bella relinques,
Turpis maternos iterum reuolutus in ortus.'
Oedipus
Quod facere monitu caelitum iussus paro,
240
Functi cineribus regis hoc decuit dari,
Ne sancta quisquam sceptra uiolaret dolo.
Regi tuenda maxime regum est salus:
Quaerit peremptum nemo quem incolumem timet.
Creo
Curam perempti maior excussit timor.
Oedipus
245
Pium prohibuit ullus officium metus?
Creo
Prohibent nefandi carminis tristes minae.
Oedipus
Nunc expietur numinum imperio scelus.
Quisquis deorum regna placatus uides:
Tu, tu penes quem iura praecipitis poli,
250
Tuque, o sereni maximum mundi decus,
Bis sena cursu signa qui uario legis,
Qui tarda celeri saecula euoluis rota,
Sororque fratri semper occurrens tuo,
Noctiuaga Phoebe, quique uentorum potens
255
Aequor per altum caerulos currus agis,
Et qui carentis luce disponis domos,
Adeste: cuius Laius dextra occidit,
Hunc non quieta tecta, non fidi lares,
Non hospitalis exulem tellus ferat:
260
Thalamis pudendis doleat et prole impia;
Hic et parentem dextera perimat sua,
Faciatque (num quid grauius optari potest?)
Quidquid ego fugi. Non erit ueniae locus:
Per regna iuro quaeque nunc hospes gero
265
Et quae reliqui perque penetrales deos,
Per te, pater Neptune, qui fluctu leui
Vtrimque nostro geminus alludis solo;
Et ipse nostris uocibus testis ueni,
Fatidica uatis ora Cirrhaeae mouens:
270
Ita molle senium ducat et summum diem
Securus alto reddat in solio parens
Solasque Merope nouerit Polybi faces,
Vt nulla sontem gratia eripiet mihi.
Sed quo nefandum facinus admissum loco est,
275
Memorate: aperto Marte an insidiis iacet?
Creo
Frondifera sanctae nemora Castaliae petens
Calcauit artis obsitum dumis iter,
Trigemina qua se spargit in campos uia.
Secat una gratum Phocidos Baccho solum,
280
Vnde altus arua deserit, caelum petens,
Clementer acto colle Parnasos biceps;
At una bimaris Sisyphi terras adit
Olenia in arua; tertius trames caua
Conualle serpens tangit errantes aquas
285
Gelidumque dirimit amnis Olmii uadum:
Hic pace fretum subita praedonum manus
Aggressa ferro facinus occultum tulit.
In tempore ipso sorte Phoebea excitus
Tiresia tremulo tardus accelerat genu
290
Comesque Manto luce uiduatum trahens.
Oedipus
Sacrate diuis, proximum Phoebo caput,
Responsa solue; fare, quem poenae petant.
Tiresia
Quod tarda fatu est lingua, quod quaerit moras
Haut te quidem, magnanime, mirari addecet:
295
Visu carenti magna pars ueri patet.
Sed quo uocat me patria, quo Phoebus, sequar:
Fata eruantur; si foret uiridis mihi
Calidusque sanguis, pectore exciperem deum.
Appellite aris candidum tergo bouem
300
Curuoque numquam colla depressam iugo.
Tu lucis inopem, gnata, genitorem regens
Manifesta sacri signa fatidici refer.
Manto
Opima sanctas uictima ante aras stetit.
Tiresia
In uota superos uoce sollemni uoca
305
Arasque dono turis Eoi extrue.
Manto
Iam tura sacris caelitum ingessi focis.
Tiresia
Quid flamma? largas iamne comprendit dapes?
Manto
Subito refulsit lumine et subito occidit.
Tiresia
Vtrumne clarus ignis et nitidus stetit
310
Rectusque purum uerticem caelo tulit
Et summam in auras fusus explicuit comam?
An latera circa serpit incertus uiae
Et fluctuante turbidus fumo labat?
Manto
Non una facies mobilis flammae fuit:
315
Imbrifera qualis implicat uarios sibi
Iris colores, parte quae magna poli
Curuata picto nuntiat nimbos sinu
(Quis desit illi quiue sit dubites color),
Caerulea fuluis mixta oberrauit notis,
320
Sanguinea rursus; ultima in tenebras abit.
Sed ecce pugnax ignis in partes duas
Discedit et se scindit unius sacri
Discors fauilla - genitor, horresco intuens:
Libata Bacchi dona permutat cruor
325
Ambitque densus regium fumus caput
Ipsosque circa spissior uultus sedet
Et nube densa sordidam lucem abdidit.
Quid sit, parens, effare.
Tiresia
Quid fari queam
Inter tumultus mentis attonitae uagus?
330
Quidnam loquar? sunt dira, sed in alto mala;
Solet ira certis numinum ostendi notis:
Quid istud est quod esse prolatum uolunt
Iterumque nolunt et truces iras tegunt?
Pudet deos nescioquid. Huc propere admoue
335
Et sparge salsa colla taurorum mola.
Placidone uultu sacra et admotas manus
Patiuntur?
Manto
Altum taurus attollens caput
Primos ad ortus positus expauit diem
Trepidusque uultum obliquat et radios fugit.
Tiresia
340
Vnone terram uulnere afflicti petunt?
Manto
Iuuenca ferro semet opposito induit
Et uulnere uno cecidit, at taurus duos
Perpessus ictus huc et huc dubius ruit
Animamque fessus uix reluctantem exprimit.
Tiresia
345
Vtrum citatus uulnere angusto micat
An lentus altas irrigat plagas cruor?
Manto
Huius per ipsam qua patet pectus uiam
Effusus amnis, huius exiguo graues
Maculantur ictus imbre; sed uersus retro
350
Per ora multus sanguis atque oculos redit.
Tiresia
Infausta magnos sacra terrores cient.
Sed ede certas uiscerum nobis notas.
Manto
Genitor, quid hoc est? non leui motu, ut solent,
Agitata trepidant exta, sed totas manus
355
Quatiunt nouusque prosilit uenis cruor.
Cor marcet aegrum penitus ac mersum latet
Liuentque uenae; magna pars fibris abest
Et felle nigro tabidum spumat iecur,
Ac (semper omen unico imperio graue)
360
En capita paribus bina consurgunt toris;
Sed utrumque caesum tenuis abscondit caput
Membrana latebram rebus occultis negans.
Hostile ualido robore insurgit latus
Septemque uenas tendit; has omnis retro
365
Prohibens reuerti limes oblicus secat.
Mutatus ordo est, sede nil propria iacet,
Sed acta retro cuncta: non animae capax
In parte dextra pulmo sanguineus iacet,
Non laeua cordi regio, non molli ambitu
370
Omenta pingues uisceri obtendunt sinus:
Natura uersa est; nulla lex utero manet.
Scrutemur, unde tantus hic extis rigor.
Quod hoc nefas? conceptus innuptae bouis,
Nec more solito positus alieno in loco,
375
Implet parentem; membra cum gemitu mouet,
Rigore tremulo debiles artus micant;
Infecit atras liuidus fibras cruor
Temptantque turpes mobilem trunci gradum,
Et inane surgit corpus ac sacros petit
380
Cornu ministros; uiscera effugiunt manum.
Neque ista, quae te pepulit, armenti grauis
Vox est nec usquam territi resonant greges:
Immugit aris ignis et trepidant foci.
Oedipus
Quid ista sacri signa terrifici ferant,
385
Exprome; uoces aure non timida hauriam:
Solent suprema facere securos mala.
Ti
His inuidebis quibus opem quaeris malis.
Oedipus
Memora quod unum scire caelicolae uolunt,
Contaminarit rege quis caeso manus.
Tiresia
390
Nec alta caeli quae leui pinna secant
Nec fibra uiuis rapta pectoribus potest
Ciere nomen; alia temptanda est uia:
Ipse euocandus noctis aeternae plagis,
Emissus Erebo ut caedis auctorem indicet.
395
Reseranda tellus, Ditis implacabile
Numen precandum, populus infernae Stygis
Huc extrahendus: ede cui mandes sacrum;
Nam te, penes quem summa regnorum, nefas
Inuisere umbras.
Oedipus
Te, Creo, hic poscit labor,
400
Ad quem secundum regna respiciunt mea.
Tiresia
Dum nos profundae claustra laxamus Stygis,
Populare Bacchi laudibus carmen sonet.
Chorus
Effusam redimite comam nutante corymbo,
Mollia Nysaeis armatus bracchia thyrsis,
405
Lucidum caeli decus. huc ades
Votis, quae tibi nobiles
Thebae, Bacche, tuae
407bis
Palmis supplicibus ferunt.
Huc aduerte fauens uirgineum caput,
Vultu sidereo discute nubila
410
Et tristes Erebi minas
Auidumque fatum.
Te decet cingi comam floribus uernis,
Te caput Tyria cohibere mitra
Hederaue mollem
415
Bacifera religare frontem,
Spargere effusos sine lege crines,
Rursus adducto reuocare nodo,
Qualis iratam metuens nouercam
Creueras falsos imitatus artus,
420
Crine flauenti simulata uirgo,
Lutea uestem retinente zona:
Inde tam molles placuere cultus
Et sinus laxi fluidumque syrma.
Vidit aurato residere curru
425
Veste cum longa regere et leones
Omnis Eoae plaga uasta terrae,
Qui bibit Gangen niueumque quisquis
Frangit Araxen.
Te senior turpi sequitur Silenus asello,
430
Turgida pampineis redimitus tempora sertis;
Condita lasciui deducunt orgia mystae.
Te Bassaridum comitata cohors
Nunc Edono pede pulsauit
Sola Pangaeo,
435
Nunc Threicio uertice Pindi;
Nunc Cadmeas inter matres
436bis
Impia maenas
Comes Ogygio uenit Iaccho,
Nebride sacra praecincta latus.
Tibi commotae pectora matres
440
Fudere comam
Thyrsumque leuem uibrante manu
441bis
* * * * *
Iam post laceros Pentheos artus
Thyades oestro membra remissae
Velut ignotum uidere nefas.
445
Ponti regna tenet nitidi matertera Bacchi
Nereidumque choris Cadmeia cingitur Ino;
Ius habet in fluctus magni puer aduena ponti,
Cognatus Bacchi, numen non uile Palaemon.
Te Tyrrhena, puer, rapuit manus,
450
Et tumidum Nereus posuit mare,
Caerula cum pratis mutat freta:
Hinc uerno platanus folio uiret
Et Phoebo laurus carum nemus;
Garrula per ramos auis obstrepit;
455
Viuaces hederas remus tenet,
Summa ligat uitis carchesia.
Idaeus prora fremuit leo,
Tigris puppe sedet Gangetica.
Tum pirata freto pauidus natat,
460
Et noua demersos facies habet:
Bracchia prima cadunt praedonibus
Inlisumque utero pectus coit,
Paruula dependet lateri manus,
Et dorso fluctum curuo subit,
465
Lunata scindit cauda mare:
Et sequitur curuus fugientia
466bis
Carbasa delphin.
Diuite Pactolos uexit te Lydius unda,
Aurea torrenti deducens flumina ripa;
Laxauit uictos arcus Geticasque sagittas
470
Lactea Massagetes qui pocula sanguine miscet;
Regna securigeri Bacchum sensere Lycurgi,
Sensere terrae † Zalacum feroces
Et quos uicinus Boreas ferit
Arua mutantes quasque Maeotis
475
Alluit gentes frigido fluctu
Quasque despectat uertice e summo
Sidus Arcadium geminumque plaustrum.
Ille dispersos domuit Gelonos,
Arma detraxit trucibus puellis:
480
Ore deiecto petiere terram
Thermodontiacae cateruae,
Positisque tandem leuibus sagittis
Maenades factae.
Sacer Cithaeron sanguine undauit
485
Ophioniaque caede;
Proetides siluas petiere, et Argos
Praesente Bacchum coluit nouerca.
Naxos Aegaeo redimita ponto
Tradidit thalamis uirginem relictam
490
Meliore pensans damna marito:
Pumice ex sicco
Fluxit Nyctelius latex;
Garruli gramen secuere riui,
Conbibit dulces humus alta sucos
495
Niueique lactis candidos fontes
Et mixta odoro Lesbia cum thymo.
Ducitur magno noua nupta caelo:
Sollemne Phoebus
Carmen infusis humero capillis
500
500bis
Telum deposuit Iuppiter igneum
Conditque Baccho ueniente fulmen.
Lucida dum current annosi sidera mundi,
Oceanus clausum dum fluctibus ambiet orbem
505
Lunaque dimissos dum plena recolliget ignes,
Dum matutinos praedicet Lucifer ortus
Altaque caeruleum dum Nerea nesciet Arctos,
Candida formosi uenerabimur ora Lyaei.
Oedipus
Etsi ipse uultus flebiles praefert notas,
510
Exprome cuius capite placemus deos.
Creo
Fari iubes tacere quae suadet metus.
Oedipus
Si te ruentes non satis Thebae mouent,
At sceptra moueant lapsa cognatae domus.
Creo
Nescisse cupies nosse quae nimium expetis.
Oedipus
515
Iners malorum remedium ignorantia est.
Itane et salutis publicae indicium obrues?
Creo
Vbi turpis est medicina, sanari piget.
Oedipus
Audita fare, uel malo domitus graui
Quid arma possint regis irati scies.
Creo
520
Odere reges dicta quae dici iubent.
Oedipus
Mitteris Erebo uile pro cunctis caput,
Arcana sacri uoce ni retegis tua.
Creo
Tacere liceat. ulla libertas minor
A rege petitur?
Oedipus
Saepe uel lingua magis
525
Regi atque regno muta libertas obest.
Creo
Vbi non licet tacere, quid cuiquam licet?
Oedipus
Imperia soluit qui tacet iussus loqui.
Creo
Coacta uerba placidus accipias precor.
Oedipus
Vlline poena uocis expressae fuit?
Creo
530
Est procul ab urbe lucus ilicibus niger
Dircaea circa uallis inriguae loca.
Cupressus altis exerens siluis caput
Virente semper alligat trunco nemus,
Curuosque tendit quercus et putres situ
535
Annosa ramos: huius abrupit latus
Edax uetustas; illa, iam fessa cadens
Radice, fulta pendet aliena trabe.
537bis
* * * * * *
Amara bacas laurus et tiliae leues
Et Paphia myrtus et per immensum mare
540
Motura remos alnus et Phoebo obuia
Enode Zephyris pinus opponens latus.
Medio stat ingens arbor atque umbra graui
Siluas minores urguet et magno ambitu
Diffusa ramos una defendit nemus.
545
Tristis sub illa, lucis et Phoebi inscius,
Restagnat umor frigore aeterno rigens;
Limosa pigrum circumit fontem palus.
Huc ut sacerdos intulit senior gradum,
549a
Haut est moratus: * * * *
549b
* * * praestitit noctem locus.
550
Tum effossa tellus, et super rapti rogis
Iaciuntur ignes. ipse funesto integit
Vates amictu corpus et frondem quatit;
554
Squalente cultu maestus ingreditur senex,
553
Lugubris imos palla perfundit pedes,
555
Mortifera canam taxus adstringit comam.
Nigro bidentes uellere atque atrae boues
Antro trahuntur. flamma praedatur dapes
Viuumque trepidat igne ferali pecus.
Vocat inde manes teque qui manes regis
560
Et obsidentem claustra Lethaei lacus,
Carmenque magicum uoluit et rabido minax
Decantat ore quidquid aut placat leues
Aut cogit umbras; sanguinem libat focis
Solidasque pecudes urit et multo specum
565
Saturat cruore; libat et niueum insuper
Lactis liquorem, fundit et Bacchum manu
Laeua canitque rursus ac terram intuens
Grauiore manes uoce et attonita citat.
Latrauit Hecates turba; ter ualles cauae
570
Sonuere maestum, tota succusso solo
Pulsata tellus. 'audior' uates ait,
'Rata uerba fudi: rumpitur caecum chaos
Iterque populis Ditis ad superos datur.'
Subsedit omnis silua et erexit comas,
575
Duxere rimas robora et totum nemus
Concussit horror, terra se retro dedit
Gemuitque penitus: siue temptari abditum
Acheron profundum mente non aequa tulit,
Siue ipsa tellus, ut daret functis uiam,
580
Compage rupta sonuit, aut ira furens
Triceps catenas Cerberus mouit graues.
Subito dehiscit terra et immenso sinu
Laxata patuit - ipse pallentes deos
Vidi inter umbras, ipse torpentes lacus
585
Noctemque ueram; gelidus in uenis stetit
Haesitque sanguis. saeua prosiluit cohors
Et stetit in armis omne uipereum genus,
Fratrum cateruae dente Dircaeo satae.
590
Tum torua Erinys sonuit et caecus Furor
Horrorque et una quidquid aeternae creant
Celantque tenebrae: Luctus auellens comam
Aegreque lassum sustinens Morbus caput,
Grauis Senectus sibimet et pendens Metus
589
Auidumque populi Pestis Ogygii malum -
595
Nos liquit animus; ipsa quae ritus senis
Artesque norat stupuit. Intrepidus parens
Audaxque damno conuocat Ditis feri
Exsangue uulgus: ilico, ut nebulae leues,
Volitant et auras libero caelo trahunt.
600
Non tot caducas educat frondes Eryx
Nec uere flores Hybla tot medio creat,
Cum examen arto nectitur densum globo,
Fluctusque non tot frangit Ionium mare,
Nec tanta gelidi Strymonis fugiens minas
605
Permutat hiemes ales et caelum secans
Tepente Nilo pensat Arctoas niues,
Quot ille populos uatis eduxit sonus.
Pauide latebras nemoris umbrosi petunt
Animae trementes: primus emergit solo,
610
Dextra ferocem cornibus taurum premens,
Zethus, manuque sustinet laeua chelyn
Qui saxa dulci traxit Amphion sono,
Interque natos Tantalis tandem suos
Tuto superba fert caput fastu graue
615
Et numerat umbras. peior hac genetrix adest
Furibunda Agaue, tota quam sequitur manus
Partita regem: sequitur et Bacchas lacer
Pentheus tenetque saeuus etiamnunc minas.
Tandem uocatus saepe pudibundum extulit
620
Caput atque ab omni dissidet turba procul
Celatque semet (instat et Stygias preces
Geminat sacerdos, donec in apertum efferat
Vultus opertos) Laius - fari horreo:
Stetit per artus sanguine effuso horridus,
625
Paedore foedo squalidam obtentus comam,
Et ore rabido fatur: 'O Cadmi effera,
Cruore semper laeta cognato domus,
Vibrate thyrsos, enthea gnatos manu
Lacerate potius - maximum Thebis scelus
630
Maternus amor est. patria, non ira deum,
Sed scelere raperis: non graui flatu tibi
Luctificus Auster nec parum pluuio aethere
Satiata tellus halitu sicco nocet,
Sed rex cruentus, pretia qui saeuae necis
635
Sceptra et nefandos occupat thalamos patris
[Inuisa proles: sed tamen peior parens
Quam gnatus, utero rursus infausto grauis]
Egitque in ortus semet et matri impios
Fetus regessit, quique uix mos est feris,
640
Fratres sibi ipse genuit - implicitum malum
Magisque monstrum Sphinge perplexum sua.
Te, te cruenta sceptra qui dextra geris,
Te pater inultus urbe cum tota petam
Et mecum Erinyn pronubam thalami traham,
645
Traham sonantis uerbera, incestam domum
Vertam et penates impio Marte obteram.
Proinde pulsum finibus regem ocius
Agite exulem quocumque; funesto gradu
Solum relinquat: uere florifero uirens
650
Reparabit herbas; spiritus puros dabit
Vitalis aura, ueniet et siluis decor;
Letum Luesque, Mors Labor Tabes Dolor,
Comitatus illo dignus, excedent simul;
Et ipse rapidis gressibus sedes uolet
655
Effugere nostras, sed graues pedibus moras
Addam et tenebo: reptet incertus uiae,
Baculo senili triste praetemptans iter:
Eripite terras, auferam caelum pater.'
Et ossa et artus gelidus inuasit tremor:
660
Quidquid timebam facere fecisse arguor -
Tori iugalis abnuit Merope nefas
Sociata Polybo; sospes absoluit manus
Polybus meas: uterque defendit parens
Caedem stuprumque. quis locus culpae est super?
665
Multo ante Thebae Laium amissum gemunt,
Boeota gressu quam meo tetigi loca.
Falsusne senior an deus Thebis grauis?
Iam iam tenemus callidi socios doli:
Mentitur ista praeferens fraudi deos
670
Vates, tibique sceptra despondet mea.
Creo
Egone ut sororem regia expelli uelim?
Si me fides sacrata cognati laris
Non contineret in meo certum statu,
Tamen ipsa me fortuna terreret nimis
675
Sollicita semper. liceat hoc tuto tibi
Exuere pondus nec recedentem opprimat:
Iam te minore tutior pones loco.
Oedipus
Hortaris etiam, sponte deponam ut mea
680
In utrumque quis est liber etiamnunc status:
Tibi iam necesse est ferre fortunam tuam.
Oedipus
Certissima est regnare cupienti uia
Laudare modica et otium ac somnum loqui;
Ab inquieto saepe simulatur quies.
Creo
685
Parumne me tam longa defendit fides?
Oedipus
Aditum nocendi perfido praestat fides.
Creo
Solutus onere regio regni bonis
Fruor domusque ciuium coetu uiget,
Nec ulla uicibus surgit alternis dies
690
Qua non propinqui munera ad nostros lares
Sceptri redundent; cultus, opulentae dapes,
Donata multis gratia nostra salus:
Quid tam beatae desse fortunae rear?
Oedipus
Quod dest: secunda non habent umquam modum.
Creo
695
Incognita igitur ut nocens causa cadam?
Oedipus
Num ratio uobis reddita est uitae meae?
Num audita causa est nostra Tiresiae? tamen
Sontes uidemur. facitis exemplum: sequor.
Creo
Quid si innocens sum?
Oedipus
Dubia pro certis solent
700
Timere reges.
Creo
Qui pauet uanos metus,
Veros meretur.
Oedipus
Quisquis in culpa fuit,
Dimissus odit: omne quod dubium est cadat.
Creo
Sic odia fiunt.
Oedipus
Odia qui nimium timet
Regnare nescit: regna custodit metus.
Creo
705
Qui sceptra duro saeuus imperio gerit,
Timet timentis: metus in auctorem redit.
Oedipus
Seruate sontem saxeo inclusum specu.
Ipse ad penates regios referam gradum.
Chorus
Non tu tantis causa periclis,
710
Non haec Labdacidas petunt
Fata, sed ueteres deum
Irae secuntur: Castalium nemus
Vmbram Sidonio praebuit hospiti
Lauitque Dirce Tyrios colonos,
715
Vt primum magni natus Agenoris,
Fessus per orbem furta sequi Iouis,
Sub nostra pauidus constitit arbore
Praedonem uenerans suum,
718bis
Monituque Phoebi
Iussus erranti comes ire uaccae,
720
Quam non flexerat
Vomer aut tardi iuga curua plaustri,
Deseruit fugas nomenque genti
Inauspicata de boue tradidit.
Tempore ex illo noua monstra semper
725
Protulit tellus:
Aut anguis imis uallibus editus
Annosa circa robora sibilat
727bis
Superatque pinus,
Supra Chaonias celsior arbores
Erexit caeruleum caput,
730
Cum maiore sui parte recumberet;
Aut feta tellus impio partu
731bis
Effudit arma:
Sonuit reflexo classicum cornu
Lituusque adunco stridulos cantus
734bis
* * * * *
735
Non ante linguas agiles et ora
Vocis ignotae clamore primum
Hostico experti.
Agmina campos cognata tenent,
Dignaque iacto semine proles
740
Vno aetatem permensa die
Post Luciferi nata meatus
Ante Hesperios occidit ortus.
Horret tantis aduena monstris
Populique timet bella recentis,
745
Donec cecidit saeua iuuentus
Genetrixque suo reddi gremio
Modo productos uidit alumnos -
Hac transierit ciuile nefas!
Illa Herculeae norint Thebae
750
Proelia fratrum.
Quid? Cadmei fata nepotis,
Cum uiuacis cornua cerui
Frontem ramis texere nouis
Dominumque canes egere suum?
755
Praeceps siluas montesque fugit
Citus Actaeon agilique magis
Pede per saltus ac saxa uagus
Metuit motas zephyris plumas
Et quae posuit retia uitat -
760
Donec placidi fontis in unda
Cornua uidit uultusque feros,
Vbi uirgineos fouerat artus
Nimium saeui diua pudoris.
Curas reuoluit animus et repetit metus.
765
Obisse nostro Laium scelere autumant
Superi inferique, sed animus contra innocens
Sibique melius quam deis notus negat.
Redit memoria tenue per uestigium,
Cecidisse nostri stipitis pulsu obuium
770
Datumque Diti, cum prior iuuenem senex
Curru superbus pelleret, Thebis procul
Phocaea trifidas regio qua scindit uias.
Vnanima coniunx, explica errores, precor:
Quae spatia moriens Laius uitae tulit?
775
Primone in aeuo uiridis an fracto occidit?
Iocasta
Inter senem iuuenemque, sed propior seni.
Oedipus
Frequensne turba regium cinxit latus?
Iocasta
Plures fefellit error ancipitis uiae,
Paucos fidelis curribus iunxit labor.
Oedipus
780
Aliquisne cecidit regio fato comes?
Iocasta
Vnum fides uirtusque consortem addidit.
Oedipus
Teneo nocentem: conuenit numerus, locus -
Sed tempus adde.
Iocasta
Decima iam metitur seges.
Senex Corinthius
Corinthius te populus in regnum uocat
785
Patrium: quietem Polybus aeternam obtinet.
Oedipus
Vt undique in me saeua Fortuna irruit!
Edissere agedum, quo cadat fato parens.
Senex
Animam senilem mollis exsoluit sopor.
Oedipus
Genitor sine ulla caede defunctus iacet:
790
Testor, licet iam tollere ad caelum pie
Puras nec ulla scelera metuentes manus.
Sed pars magis metuenda fatorum manet.
Senex
Omnem paterna regna discutient metum.
Oedipus
Repetam paterna regna; sed matrem horreo.
Senex
795
Metuis parentem, quae tuum reditum expetens
Sollicita pendet?
Oedipus
Ipsa me pietas fugat.
Senex
Viduam relinques?
Oedipus
Tangis en ipsos metus.
Senex
Effare mersus quis premat mentem timor;
Praestare tacitam regibus soleo fidem.
Oedipus
800
Conubia matris Delphico monitu tremo.
Senex
Timere uana desine et turpes metus
Depone. Merope uera non fuerat parens.
Oedipus
Quod subditiui praemium gnati petit?
Senex
Regum superbam liberi astringunt fidem.
Oedipus
805
Secreta thalami fare quo excipias modo.
Senex
Hae te parenti paruulum tradunt manus.
Oedipus
Tu me parenti tradis; at quis me tibi?
Senex
Pastor niuoso sub Cithaeronis iugo.
Oedipus
In illa temet nemora quis casus tulit?
Senex
810
Illo sequebar monte cornigeros greges.
Oedipus
Nunc adice certas corporis nostri notas.
Senex
Forata ferro gesseras uestigia,
Tumore nactus nomen ac uitio pedum.
Oedipus
Quis fuerit ille qui meum dono dedit
815
Corpus requiro.
Senex
Regios pauit greges;
Minor sub illo turba pastorum fuit.
Oedipus
Eloquere nomen.
Senex
Prima languescit senum
Memoria longo lassa sublabens situ.
Oedipus
Potesne facie noscere ac uultu uirum?
Senex
820
Fortasse noscam: saepe iam spatio obrutam
Leuis exoletam memoriam reuocat nota.
Oedipus
Ad sacra et aras omne compulsum pecus
Duces sequuntur: ite, propere accersite,
Famuli, penes quem summa consistit gregum.
825
Siue ista ratio siue fortuna occulit,
Latere semper patere quod latuit diu:
Saepe eruentis ueritas patuit malo.
Oedipus
Malum timeri maius his aliquod potest?
Magnum esse magna mole quod petitur scias:
830
Concurrit illinc publica, hinc regis salus,
Vtrimque paria; contine medias manus:
Vt nil lacessas, ipsa se fata explicant.
Oedipus
Non expedit concutere felicem statum:
Tuto mouetur quidquid extremo in loco est.
835
Nobilius aliquid genere regali appetis?
Ne te parentis pigeat inuenti uide.
Oedipus
Vel paenitendi sanguinis quaeram fidem:
Sic nosse certum est. - Ecce grandaeuus senex,
Arbitria sub quo regii fuerant gregis,
Phorbas
840
Refersne nomen aut uultum senis?
Senex
Adridet animo forma; nec notus satis,
Nec rursus iste uultus ignotus mihi.
Regnum optinente Laio famulus greges
Agitasti opimos sub Cithaeronis plaga?
Phorbas
845
Laetus Cithaeron pabulo semper nouo
Aestiua nostro prata summittit gregi.
Senex
Noscisne memet?
Phorbas
Dubitat anceps memoria.
Huic aliquis a te traditur quondam puer?
Effare. dubitas? cur genas mutat color?
850
Quid uerba quaeris? ueritas odit moras.
Phorbas
Obducta longo temporum tractu moues.
Oedipus
Fatere, ne te cogat ad uerum dolor.
Phorbas
Inutile isti munus infantem dedi:
Non potuit ille luce, non caelo frui.
Senex
855
Procul sit omen; uiuit et uiuat precor.
Oedipus
Superesse quare traditum infantem negas?
Phorbas
Ferrum per ambos tenue transactum pedes
Ligabat artus, uulneri innatus tumor
Puerile foeda corpus urebat lue.
Oedipus
860
Quid quaeris ultra? fata iam accedunt prope. -
Quis fuerit infans edoce.
Phorbas
Prohibet fides.
Huc aliquis ignem! flamma iam excutiet fidem.
Per tam cruentas uera quaerentur uias?
Ignosce quaeso.
Si ferus uideor tibi
865
Et impotens, parata uindicta in manu est:
Dic uera: quisnam? quoue generatus patre?
Qua matre genitus?
Phorbas
Coniuge est genitus tua.
Oedipus
Oe. Dehisce, tellus, tuque tenebrarum potens,
In Tartara ima, rector umbrarum, rape
870
Retro reuersas generis ac stirpis uices.
Congerite, ciues, saxa in infandum caput,
Mactate telis: me petat ferro parens,
Me gnatus, in me coniuges arment manus
Fratresque, et aeger populus ereptos rogis
875
Iaculetur ignes. saeculi crimen uagor,
Odium deorum, iuris exitium sacri,
Qua luce primum spiritus hausi rudes
Iam morte dignus. redde nunc animos pares,
Nunc aliquid aude sceleribus dignum tuis. -
880
I, perge, propero regiam gressu pete:
Gratare matri liberis auctam domum.
Chorus
Fata si liceat mihi
Fingere arbitrio meo,
Temperem Zephyro leui
885
Vela, ne pressae graui
Spiritu antennae tremant:
Lenis et modice fluens
Aura nec uergens latus
Ducat intrepidam ratem;
890
Tuta me media uehat
Vita decurrens uia.
Gnosium regem timens
Astra dum demens petit
Artibus fisus nouis
895
Certat et ueras aues
Vincere ac falsis nimis
Imperat pinnis puer,
Callidus medium senex
900
Daedalus librans iter
Nube sub media stetit
Alitem expectans suum
(Qualis accipitris minas
Fugit et sparsos metu
905
Conligit fetus auis),
Donec in ponto manus
Mouit implicitas puer.
Quidquid excessit modum
910
Pendet instabili loco.
Regius quassat caput. -
Ede quid portes noui.
Nuntius
915
Praedicta postquam fata et infandum genus
Deprendit ac se scelere conuictum Oedipus
Damnauit ipse, regiam infestus petens
Inuisa propero tecta penetrauit gradu,
Qualis per arua Libycus insanit leo,
920
Fuluam minaci fronte concutiens iubam;
Vultus furore toruus atque oculi truces,
Gemitus et altum murmur, et gelidus uolat
Sudor per artus, spumat et uoluit minas
Ac mersus alte magnus exundat dolor.
925
Secum ipse saeuus grande nescioquid parat
Suisque fatis simile. 'quid poenas moror?'
Ait 'hoc scelestum pectus aut ferro petat
Aut feruido aliquis igne uel saxo domet.
Quae tigris aut quae saeua uisceribus meis
930
Incurret ales? ipse tu scelerum capax,
Sacer Cithaeron, uel feras in me tuis
Emitte siluis, mitte uel rabidos canes -
Nunc redde Agauen. anime, quid mortem times?
Mors innocentem sola Fortunae eripit.'
935
Haec fatus aptat impiam capulo manum
Ensemque ducit. 'itane? tam magnis breues
Poenas sceleribus soluis atque uno omnia
Pensabis ictu? moreris: hoc patri sat est;
Quid deinde matri, quid male in lucem editis
940
Gnatis, quid ipsi, quae tuum magna luit
Scelus ruina, flebili patriae dabis?
Soluendo non es: illa quae leges ratas
Natura in uno uertit Oedipoda, nouos
Commenta partus, supplicis eadem meis
945
Nouetur. iterum uiuere atque iterum mori
Liceat, renasci semper ut totiens noua
Supplicia pendas - utere ingenio, miser:
Quod saepe fieri non potest fiat diu;
Mors eligatur longa. quaeratur uia
950
Qua nec sepultis mixtus et uiuis tamen
Exemptus erres: morere, sed citra patrem.
Cunctaris, anime? subitus en uultus grauat
Profusus imber ac rigat fletu genas -
Et flere satis est? hactenus fundent leuem
955
Oculi liquorem? sedibus pulsi suis
Lacrimas sequantur: hi maritales statim
Fodiantur oculi.' Dixit atque ira furit:
Ardent minaces igne truculento genae
Oculique uix se sedibus retinent suis;
960
Violentus audax uultus, iratus ferox
Iamiam eruentis; gemuit et dirum fremens
Manus in ora torsit. at contra truces
Oculi steterunt et suam intenti manum
Vltro insecuntur, uulneri occurrunt suo.
965
Scrutatur auidus manibus uncis lumina,
Radice ab ima funditus uulsos simul
Euoluit orbes; haeret in uacuo manus
Et fixa penitus unguibus lacerat cauos
Alte recessus luminum et inanes sinus
970
Saeuitque frustra plusque quam satis est furit.
Tantum est periclum lucis? attollit caput
Cauisque lustrans orbibus caeli plagas
Noctem experitur. quidquid effossis male
Dependet oculis rumpit, et uictor deos
975
Conclamat omnis: 'parcite en patriae, precor:
Iam iusta feci, debitas poenas tuli;
Inuenta thalamis digna nox tandem meis.'
Rigat ora foedus imber et lacerum caput
Largum reuulsis sanguinem uenis uomit.
Chorus
980
Fatis agimur: cedite fatis;
Non sollicitae possunt curae
Mutare rati stamina fusi.
Quidquid patimur mortale genus,
Quidquid facimus uenit ex alto,
985
Seruatque suae decreta colus
Lachesis dura reuoluta manu.
Omnia certo tramite uadunt
Primusque dies dedit extremum:
Non illa deo uertisse licet,
990
Quae nexa suis currunt causis.
It cuique ratus prece non ulla
991bis
Mobilis ordo:
Multis ipsum metuisse nocet,
Multi ad fatum uenere suum
Dum fata timent.
995
Sonuere fores atque ipse suum
Duce non ullo molitur iter
Luminis orbus.
Oedipus
Bene habet, peractum est: iusta persolui patri.
Iuuant tenebrae. quis deus tandem mihi
1000
Placatus atra nube perfundit caput?
Quis scelera donat? conscium euasi diem.
Nil, parricida, dexterae debes tuae:
Lux te refugit. uultus Oedipodam hic decet.
Chorus
En ecce, rapido saeua prosiluit gradu
1005
Iocasta uaecors, qualis attonita et furens
Cadmea mater abstulit gnato caput
Sensitue raptum. dubitat afflictum alloqui,
Cupit pauetque. iam malis cessit pudor,
Iocasta
Quid te uocem?
1010
Gnatumne? dubitas? gnatus es: gnatum pudet;
Inuite loquere gnate - quo auertis caput
Vacuosque uultus?
Oedipus
Quis frui tenebris uetat?
Quis reddit oculos? matris, en matris sonus!
Perdidimus operam. congredi fas amplius
1015
Haut est nefandos. diuidat uastum mare
Dirimatque tellus abdita et quisquis sub hoc
In alia uersus sidera ac solem auium
Dependet orbis alterum ex nobis ferat.
Iocasta
Fati ista culpa est: nemo fit fato nocens.
Oedipus
1020
Iam parce uerbis, mater, et parce auribus:
Per has reliquias corporis trunci precor,
Per inauspicatum sanguinis pignus mei,
Per omne nostri nominis fas ac nefas.
Iocasta
Quid, anime, torpes? socia cur scelerum dare
1025
Poenas recusas? omne confusum perit,
Incesta, per te iuris humani decus:
Morere et nefastum spiritum ferro exige.
Non si ipse mundum concitans diuum sator
Corusca saeua tela iaculetur manu,
1030
Vmquam rependam sceleribus poenas pares
Mater nefanda. mors placet: mortis uia
Quaeratur. - Agedum, commoda matri manum,
Si parricida es. restat hoc operi ultimum:
Rapiatur ensis; hoc iacet ferro meus
1035
Coniunx - quid illum nomine haud uero uocas?
Socer est. utrumne pectori infigam meo
Telum an patenti conditum iugulo inprimam?
Eligere nescis uulnus: hunc, dextra, hunc pete
Vterum capacem, qui uirum et gnatos tulit.
Chorus
1040
Iacet perempta. uulneri immoritur manus
Ferrumque secum nimius eiecit cruor.
Oedipus
Fatidice te, te praesidem ueri deum
Compello: solum debui fatis patrem;
Bis parricida plusque quam timui nocens
1045
Matrem peremi: scelere confecta est meo.
O Phoebe mendax, fata superaui impia.
Pauitante gressu sequere fallentes uias;
Suspensa plantis efferens uestigia
Caecam tremente dextera noctem rege.
1050
Ingredere praeceps, lubricos ponens gradus,
I profuge uade - siste, ne in matrem incidas.
Quicumque fessi corpore et morbo graues
Semanima trahitis pectora, en fugio, exeo:
Releuate colla. mitior caeli status
1055
Posterga sequitur: quisquis exilem iacens
Animam retentat, uiuidos haustus leuis
Concipiat. ite, ferte depositis opem:
Mortifera mecum uitia terrarum extraho.
Violenta Fata et horridus Morbi tremor,
1060
Maciesque et atra Pestis et rabidus Dolor,
Mecum ite, mecum. ducibus his uti libet.
contatti: 