Quicumque regno fidit et magna potens
Dominatur aula nec leues metuit deos
Animumque rebus credulum laetis dedit,
Me uideat et te, Troia: non umquam tulit
5
Documenta fors maiora, quam fragili loco
Starent superbi. columen euersum occidit
Pollentis Asiae, caelitum egregius labor;
Ad cuius arma uenit et qui frigidum
Septena Tanain ora pandentem bibit 
10
Et qui renatum primus excipiens diem
Tepidum rubenti Tigrin inmiscet freto,
Et quae uagos uicina prospiciens Scythas
Ripam cateruis Ponticam uiduis ferit,
Excisa ferro est; Pergamum incubuit sibi.
15
En alta muri decora congestis iacent
Tectis adusti; regiam flammae ambiunt
Omnisque late fumat Assaraci domus.
Non prohibet auidas flamma uictoris manus:
Diripitur ardens Troia, nec caelum patet
20
Vndante fumo: nube ceu densa obsitus
Ater fauilla squalet Iliaca dies.
Stat auidus irae uictor et lentum Ilium
Metitur oculis ac decem tandem ferus
Ignoscit annis; horret afflictam quoque,
25
Victamque quamuis uideat, haut credit sibi
Potuisse uinci. spolia populator rapit
Dardania; praedam mille non capiunt rates.
Testor deorum numen aduersum mihi
Patriaeque cineres teque rectorem Phrygum
30
Quem Troia toto conditum regno tegit,
Tuosque manes quo stetit stante Ilium,
Et uos meorum liberum magni greges,
Vmbrae minores: quidquid aduersi accidit,
Quaecumque Phoebas ore lymphato furens
35
Credi deo uetante praedixit mala,
Prior Hecuba uidi grauida nec tacui metus
Et uana uates ante Cassandram fui.
Non cautus ignes Ithacus aut Ithaci comes
Nocturnus in uos sparsit aut fallax Sinon:
40
Meus ignis iste est, facibus ardetis meis.
Sed quid ruinas urbis euersae gemis,
Viuax senectus? respice infelix ad hos
Luctus recentes: Troia iam uetus est malum.
Vidi execrandum regiae caedis nefas
45
Ipsasque ad aras maius admissum scelus,
Aeacius armis cum ferox, saeua manu
Coma reflectens regium torta caput,
Alto nefandum uulneri ferrum abdidit;
Quod penitus actum cum recepisset libens,
50
Ensis senili siccus e iugulo redit.
Placare quem non potuit a caede effera
Mortalis aeui cardinem extremum premens
Superique testes sceleris et quoddam sacrum
Regni iacentis? ille tot regum parens
55
Caret sepulcro Priamus et flamma indiget
Ardente Troia. Non tamen superis sat est:
Dominum ecce Priami nuribus et natis legens
Sortitur urna, praedaque en uilis sequar.
Hic Hectoris coniugia despondet sibi,
60
Hic optat Heleni coniugem, hic Antenoris;
Nec dest tuos, Cassandra, qui thalamos petat.
Mea sors timetur, sola sum Danais metus.
Lamenta cessant? turba captiuae mea,
Ferite palmis pectora et planctus date
65
Et iusta Troiae facite. iamdudum sonet
Fatalis Ide, iudicis diri domus.
Non rude uulgus lacrimisque nouum
Lugere iubes:
Hoc continuis egimus annis,
70
Ex quo tetigit Phrygius Graiias
Hospes Amyclas secuitque fretum
Pinus matri sacra Cybebae.
Decies niuibus canuit Ide,
Ide nostris nudata rogis,
75
Et Sigeis trepidus campis
Decumas secuit messor aristas,
Vt nulla dies maerore caret,
Sed noua fletus causa ministrat.
Ite ad planctus,
80
Miseramque leua, regina, manum;
Vulgus dominam uile sequemur:
Non indociles lugere sumus.
Hec.
Fidae casus nostri comites,
Soluite crinem;
85
Per colla fluant maesta capilli
Tepido Troiae puluere turpes:
102
Complete manus,
Hoc ex Troia sumpsisse licet.
87
Paret exertos turba lacertos;
Veste remissa substringe sinus
Vteroque tenus pateant artus.
90
Cui coniugio pectora uelas,
Captiue pudor?
Cingat tunicas palla solutas,
Vacet ad crebri uerbera planctus
Furibunda manus -
95
Placet hic habitus, placet: agnosco
95bis
Troada turbam.
Iterum luctus redeant ueteres,
Solitum flendi uincite morem:
Hectora flemus.
Cho.
Soluimus omnes lacerum multo
99bis
Funere crinem;
100
Coma demissa est libera nodo
Sparsitque cinis feruidus ora.
104
Cadit ex umeris uestis apertis
105
Iam nuda uocant pectora dextras.
Nunc, nunc uires exprome, dolor:
Rhoetea sonent litora planctu,
Habitansque cauis montibus Echo
110
Non, ut solita est, extrema breuis
110bis
Verba remittat:
Totos reddat Troiae gemitus;
Audiat omnis pontus et aether.
Saeuite manus:
Pulsu pectus tundite uasto,
115
Non sum solito contenta sono:
Hectora flemus.
Hec.
Tibi nostra ferit dextra lacertos
Vmerosque ferit tibi sanguineos,
Tibi nostra caput dextera pulsat,
120
Tibi maternis ubera palmis
120bis
Laniata patent:
Quamcumque tuo funere feci
Rupta cicatrix.
Columen patriae, mora fatorum,
125
Tu praesidium Phrygibus fessis,
Tu murus eras umerisque tuis
Stetit illa decem fulta per annos:
Tecum cecidit summusque dies
Hectoris idem patriaeque fuit.
130
Vertite planctus:
Priamo uestros fundite fletus,
131bis
Satis Hector habet.
Cho.
Accipe, rector Phrygiae, planctus,
Accipe fletus, bis capte senex.
Nil Troia semel te rege tulit,
135
Bis pulsari Dardana Graio
Moenia ferro
Bisque pharetras passa Herculeas.
Post elatos Hecubae partus
138bis
Regumque gregem
Postrema pater funera cludis
140
Magnoque Ioui uictima caesus
Sigea premis litora truncus.
Hec.
Alio lacrimas flectite uestras:
Non est Priami miseranda mei
Mors, Iliades.
145
'Felix Priamus' dicite cunctae:
Liber manes uadit ad imos,
Nec feret umquam uicta Graiium
147bis
Ceruice iugum;
Non ille duos uidet Atridas
Nec fallacem cernit Vlixem;
150
Non Argolici praeda triumphi
Subiecta feret colla tropaeis;
Non adsuetas ad sceptra manus
152bis
Post terga dabit
Currusque sequens Agamemnonios
Aurea dextra uincula gestans
155
Latis fiet pompa Mycenis.
Cho.
'Felix Priamus' dicimus omnes:
Secum excedens sua regna tulit.
Nunc Elysii nemoris tutis
Errat in umbris interque pias
160
Felix animas Hectora quaerit.
Felix Priamus:
Felix quisquis bello moriens
Omnia secum consumpta tulit.
O longa Danais semper in portu mora,
165
Seu petere bellum, petere seu patriam uolunt.
Cho.
Quae causa ratibus faciat et Danais moram,
Effare, reduces quis deus claudat uias.
Ta.
Pauet animus, artus horridus quassat tremor.
Maiora ueris monstra (uix capiunt fidem)
170
Vidi ipse, uidi. summa iam Titan iuga
170bis
Stringebat ortu, uicerat noctem dies,
Cum subito caeco terra mugitu fremens
Concussa totos traxit ex imo sinus;
Mouere siluae capita et excelsum nemus
Fragore uasto tonuit et lucus sacer;
175
Idaea ruptis saxa ceciderunt iugis.
[Nec terra solum tremuit: et pontus suum
Adesse Achillem sensit ac strauit uada.]
Tum scissa uallis aperit immensos specus
Et hiatus Erebi peruium ad superos iter
180
Tellure fracta praebet ac tumulum leuat.
Emicuit ingens umbra Thessalici ducis,
Threicia qualis arma proludens tuis
Iam, Troia, fatis strauit aut Neptunium
Cana nitentem perculit iuuenem coma,
185
Aut cum inter acies Marte uiolento furens
Corporibus amnes clusit et quaerens iter
Tardus cruento Xanthus errauit uado,
Aut cum superbo uictor in curru stetit
Egitque habenas Hectorem et Troiam trahens.
190
Impleuit omne litus irati sonus:
'Ite, ite, inertes, debitos manibus meis
Auferte honores, soluite ingratas rates
Per nostra ituri maria. non paruo luit
Iras Achillis Graecia et magno luet:
195
Desponsa nostris cineribus Polyxene
Pyrrhi manu mactetur et tumulum riget.'
Haec fatus † alta nocte diuisit † diem
Repetensque Ditem mersus ingentem specum
Coeunte terra iunxit. immoti iacent
200
Tranquilla pelagi, uentus abiecit minas
Placidumque fluctu murmurat leni mare,
Tritonum ab alto cecinit hymenaeum chorus.
Pyrrhus
Cum laeta pelago uela rediturus dares,
Excidit Achilles, cuius unius manu
205
Impulsa Troia, quidquid adiecit morae
Illo remoto, dubia quo caderet stetit?
Velis licet quod petitur ac properes dare,
Sero es daturus: iam suum cuncti duces
Tulere pretium. quae minor merces potest
210
Tantae dari uirtutis? an meruit parum
Qui, fugere bellum iussus et longa sedens
Aeuum senecta ducere ac Pylii senis
Transcendere annos, exuit matris dolos
Falsasque uestes, fassus est armis uirum?
215
Inhospitali Telephus regno impotens,
Dum Mysiae ferocis introitus negat,
Rudem cruore regio dextram imbuit
Fortemque eandem sensit et mitem manum.
Cecidere Thebae, uidit Eetion capi
220
Sua regna uictus; clade subuersa est pari
Apposita celso parua Lyrnesos iugo,
Captaque tellus nobilis Briseide
Et causa litis regibus Chryse iacet
Et nota fama Tenedos et quae pascuo
225
Fecunda pingui Thracios nutrit greges
Scyros fretumque Lesbos Aegaeum secans
Et cara Phoebo Cilla; quid quas alluit
Vernis Caycus gurgitem attollens aquis?
Haec tanta clades gentium ac tantus pauor,
230
Sparsae tot urbes turbinis uasti modo,
Alterius esset gloria ac summum decus:
Iter est Achillis; sic meus uenit pater
Et tanta gessit bella, dum bellum parat.
Vt alia sileam merita, non unus satis
235
Hector fuisset? Ilium uicit pater,
Vos diruistis. inclitas laudes iuuat
Et clara magni facta genitoris sequi:
Iacuit peremptus Hector ante oculos patris
Patruique Memnon, cuius ob luctum parens
240
Pallente maestum protulit uultu diem;
Suique uictor operis exemplum horruit
Didicitque Achilles et dea natos mori.
Tum saeua Amazon ultimus cecidit metus. -
Debes Achilli, merita si digne aestimas,
245
Et si ex Mycenis uirginem atque Argis petat.
Dubitatur etiam? placida nunc subito probas
Priamique natam Pelei gnato ferum
Mactare credis? at tuam gnatam parens
Helenae immolasti: solita iam et facta expeto.
Agamemnon
250
Iuuenile uitium est regere non posse impetum;
Aetatis alios feruor hic primus rapit,
Pyrrhum paternus. spiritus quondam truces
Minasque tumidi lentus Aeacidae tuli:
Quo plura possis, plura patienter feras.
255
Quid caede dira nobiles clari ducis
Aspergis umbras? noscere hoc primum decet,
Quid facere uictor debeat, uictus pati.
Violenta nemo imperia continuit diu,
Moderata durant; quoque Fortuna altius
260
Euexit ac leuauit humanas opes,
Hoc se magis supprimere felicem decet
Variosque casus tremere metuentem deos
Nimium fauentes. magna momento obrui
Vincendo didici. Troia nos tumidos facit
265
Nimium ac feroces? stamus hoc Danai loco,
Vnde illa cecidit. fateor, aliquando impotens
Regno ac superbus altius memet tuli;
Sed fregit illos spiritus haec quae dare
Potuisset aliis causa, Fortunae fauor.
270
Tu me superbum, Priame? tu timidum facis.
Ego esse quicquam sceptra nisi uano putem
Fulgore tectum nomen et falso comam
Vinclo decentem? casus haec rapiet leuis,
Nec mille forsan ratibus aut annis decem:
275
Non omnibus Fortuna tam lenta imminet.
Equidem fatebor (pace dixisse hoc tua,
Argiua tellus, liceat) affligi Phrygas
Vincique uolui: ruere et aequari solo
Vtinam arcuissem; sed regi frenis nequit
280
Et ira et ardens ensis et uictoria
Commissa nocti. quidquid indignum aut ferum
Cuiquam uideri potuit, hoc fecit dolor
Tenebraeque, per quas ipse se irritat furor,
Gladiusque felix, cuius infecti semel
285
Vecors libido est. quidquid euersae potest
Superesse Troiae, maneat: exactum satis
Poenarum et ultra est. regia ut uirgo occidat
Tumuloque donum detur et cineres riget
Et facinus atrox caedis ut thalamos uocent,
290
Non patiar. in me culpa cunctorum redit:
Qui non uetat peccare, cum possit, iubet.
Py.
Nullumne Achillis praemium manes ferent?
Ag.
Ferent, et illum laudibus cuncti canent
Magnumque terrae nomen ignotae audient.
295
Quod si leuatur sanguine infuso cinis,
Opima Phrygii colla caedantur greges
Fluatque nulli flebilis matri cruor.
Quis iste mos est? quando in inferias homo est
Impensus hominis? detrahe inuidiam tuo
300
Odiumque patri, quem coli poena iubes.
Py.
O tumide, rerum dum secundarum status
Extollit animos, timide, cum increpuit metus,
Regum tyranne! iamne flammatum geris
Amore subito pectus ac ueneris nouae
304bis
* * * * * * * *
305
Solusne totiens spolia de nobis feres?
Hac dextra Achilli uictimam reddam suam.
Quam si negas retinesque, maiorem dabo
Dignamque quam det Pyrrhus; et nimium diu
A caede nostra regia cessat manus
310
Paremque poscit Priamus.
Ag.
Haud equidem nego
Hoc esse Pyrrhi maximum in bello decus,
Saeuo peremptus ense quod Priamus iacet,
Supplex paternus.
Py.
Supplices nostri patris
Hostesque eosdem nouimus. Priamus tamen
315
Praesens rogauit; tu, graui pauidus metu
Nec ad rogandum fortis, Aiaci preces
Ithacoque mandas clausus atque hostem tremens.
Ag.
At non timebat tunc tuus, fateor, parens,
Interque caedes Graeciae atque ustas rates
320
Segnis iacebat belli et armorum immemor,
Leui canoram uerberans plectro chelyn.
Py.
Tunc magnus Hector, arma contemnens tua,
Cantus Achillis timuit, et tanto in metu
Naualibus pax alta Thessalicis fuit.
Ag.
325
Nempe isdem in istis Thessalis naualibus
Pax alta rursus Hectoris patri fuit.
Py.
Est regis alti spiritum regi dare.
Ag.
Cur dextra regi spiritum eripuit tua?
Py.
Mortem misericors saepe pro uita dabit.
Ag.
330
Et nunc misericors uirginem busto petis?
Py.
Iamne immolari uirgines credis nefas?
Ag.
Praeferre patriam liberis regem decet.
Py.
Lex nulla capto parcit aut poenam impedit.
Ag.
Quod non uetat lex, hoc uetat fieri pudor.
Py.
335
Quodcumque libuit facere uictori licet.
Ag.
Minimum decet libere cui multum licet.
Py.
His ista iactas, quos decem annorum graui
Regno subactos Pyrrhus exsoluet iugo?
Ag.
Hos Scyros animos?
Py.
Scelere quae fratrum caret.
Ag.
340
Inclusa fluctu -
Py.
Nempe cognati maris:
Atrei et Thyestae nobilem noui domum.
Ag.
Ex uirginis concepte furtiuo stupro
Et ex Achille nate, sed nondum uiro -
Py.
Illo ex Achille, genere qui mundum suo,
345
Sparsus per omne caelitum regnum, tenet:
Thetide aequor, umbras Aeaco, caelum Ioue.
Ag.
Illo ex Achille, qui manu Paridis iacet.
Py.
Quem nec deorum comminus quisquam petit.
Ag.
Compescere equidem uerba et audacem malo
350
Poteram domare; sed meus captis quoque
Scit parcere ensis. potius interpres deum
Calchas uocetur: fata si poscent, dabo.
Tu, qui Pelasgae uincla soluisti rati
Morasque bellis, arte qui reseras polum,
355
Cui uiscerum secreta, cui mundi fragor
Et stella longa semitam flamma trahens
Dant signa fati, cuius ingenti mihi
Mercede constant ora: quid iubeat deus
Effare, Calchas, nosque consilio rege.
Calchas
360
Dant fata Danais quo solent pretio uiam:
Mactanda uirgo est Thessali busto ducis;
Sed quo iugari Thessalae cultu solent
Ionidesue uel Mycenaeae nurus,
Pyrrhus parenti coniugem tradat suo:
365
Sic rite dabitur. Non tamen nostras tenet
Haec una puppes causa: nobilior tuo,
Polyxene, cruore debetur cruor.
Quem fata quaerunt, turre de summa cadat
Priami nepos Hectoreus et letum oppetat.
370
Tum mille uelis impleat classis freta.
Chorus
Verum est an timidos fabula decipit
Vmbras corporibus uiuere conditis,
Cum coniunx oculis imposuit manum
Supremusque dies solibus obstitit
375
Et tristis cineres urna coercuit?
Non prodest animam tradere funeri,
Sed restat miseris uiuere longius?
An toti morimur nullaque pars manet
Nostri, cum profugo spiritus halitu
380
Immixtus nebulis cessit in aera
Et nudum tetigit subdita fax latus?
Quidquid sol oriens, quidquid et occidens
Nouit, caeruleis Oceanus fretis
Quidquid bis ueniens et fugiens lauat,
385
Aetas Pegaseo corripiet gradu.
Quo bis sena uolant sidera turbine,
Quo cursu properat uoluere saecula
Astrorum dominus, quo properat modo
Obliquis Hecate currere flexibus:
390
Hoc omnes petimus fata nec amplius,
Iuratos superis qui tetigit lacus,
Vsquam est; ut calidis fumus ab ignibus
Vanescit, spatium per breue sordidus,
Vt nubes, grauidas quas modo uidimus,
395
Arctoi Boreae dissipat impetus:
Sic hic, quo regimur, spiritus effluet.
Post mortem nihil est ipsaque mors nihil,
Velocis spatii meta nouissima;
Spem ponant auidi, solliciti metum:
400
Tempus nos auidum deuorat et chaos.
Mors indiuidua est, noxia corpori
Nec parcens animae: Taenara et aspero
Regnum sub domino limen et obsidens
Custos non facili Cerberus ostio
405
Rumores uacui uerbaque inania
Et par sollicito fabula somnio.
Quaeris quo iaceas post obitum loco?
Quo non nata iacent.
Andromacha
Quid, maesta Phrygiae turba, laceratis comas
410
Miserumque tunsae pectus effuso genas
Fletu rigatis? leuia perpessae sumus,
Si flenda patimur. Ilium uobis modo,
Mihi cecidit olim, cum ferus curru incito
Mea membra raperet et graui gemeret sono
415
Peliacus axis pondere Hectoreo tremens.
Tunc obruta atque euersa quodcumque accidit
Torpens malis rigensque sine sensu fero.
Iam erepta Danais coniugem sequerer meum,
Nisi hic teneret: hic meos animos domat
420
Morique prohibet; cogit hic aliquid deos
Adhuc rogare, tempus aerumnae addidit.
Hic mihi malorum maximum fructum abstulit,
Nihil timere: prosperis rebus locus
Ereptus omnis, dura qua ueniant habent.
425
Miserrimum est timere, cum speres nihil.
Senex
Quis te repens commouit afflictam metus?
An.
Exoritur aliquod maius ex magno malum.
Nondum ruentis Ilii fatum stetit.
Sen.
Et quas reperiet, ut uelit, clades deus?
An.
430
Stygis profundae claustra et obscuri specus
Laxantur et, ne desit euersis metus,
Hostes ab imo conditi Dite exeunt -
Solisne retro peruium est Danais iter?
Certe aequa mors est! - turbat atque agitat Phrygas
435
Communis iste terror; hic proprie meum
Exterret animum, noctis horrendae sopor.
Sen.
Quae uisa portas? effer in medium metus.
An.
Partes fere nox alma transierat duas
Clarumque septem uerterant stellae iugum;
440
Ignota tandem uenit afflictae quies
Breuisque fessis somnus obrepsit genis,
Si somnus ille est mentis attonitae stupor:
Cum subito nostros Hector ante oculos stetit,
Non qualis ultro bella in Argiuos ferens
445
Graias petebat facibus Idaeis rates,
Nec caede multa qualis in Danaos furens
Vera ex Achille spolia simulato tulit;
Non ille uultus flammeum intendens iubar,
Sed fessus ac deiectus et fletu grauis
450
Similisque nostro, squalida obtectus coma.
Iuuat tamen uidisse. tum quassans caput:
'Dispelle somnos' inquit 'et natum eripe,
O fida coniunx: lateat, haec una est salus.
Omitte fletus - Troia quod cecidit gemis?
455
Vtinam iaceret tota. festina, amoue
Quocumque nostrae paruulam stirpem domus.'
Mihi gelidus horror ac tremor somnum excutit,
Oculosque nunc huc pauida, nunc illuc ferens
Oblita nati misera quaesiui Hectorem:
460
Fallax per ipsos umbra complexus abit.
O nate, magni certa progenies patris,
Spes una Phrygibus, unica afflictae domus,
Veterisque suboles sanguinis nimium inclita
Nimiumque patri similis. hos uultus meus
465
Habebat Hector, talis incessu fuit
Habituque talis, sic tulit fortes manus,
Sic celsus umeris, fronte sic torua minax
Ceruice fusam dissipans iacta comam -
O nate sero Phrygibus, o matri cito,
470
Eritne tempus illud ac felix dies
Quo Troici defensor et uindex soli
Recidiua ponas Pergama et sparsos fuga
Ciues reducas, nomen et patriae suum
Phrygibusque reddas? sed mei fati memor
475
Tam magna timeo uota - quod captis sat est,
Viuamus. Heu me, quis locus fidus meo
Erit timori quaue te sede occulam?
Arx illa pollens opibus et muris deum,
Gentes per omnes clara et inuidiae grauis,
480
Nunc puluis altus, strata sunt flamma omnia
Superestque uasta ex urbe ne tantum quidem,
Quo lateat infans. quem locum fraudi legam?
Est tumulus ingens coniugis cari sacer,
Verendus hosti, mole quem immensa parens
485
Opibusque magnis struxit, in luctus suos
Rex non auarus: optume credam patri -
Sudor per artus frigidus totos cadit:
Omen tremesco misera feralis loci.
Sen.
497
Miser occupet praesidia, securus legat.
An.
496
Quid quod latere sine metu magno nequit,
492
Ne prodat aliquis?
Sen.
Amoue testes doli.
An.
Si quaeret hostis?
Sen.
Vrbe in euersa perit:
489
Haec causa multos una ab interitu arcuit,
490
Credi perisse.
Vix spei quicquam est super:
Graue pondus illum magna nobilitas premit;
494
Quid proderit latuisse redituro in manus?
Sen.
495
Victor feroces impetus primos habet.
An.
498
Quis te locus, quae regio seducta, inuia
Tuto reponet? quis feret trepidis opem?
500
Quis proteget? qui semper, etiamnunc tuos,
Hector, tuere: coniugis furtum piae
Serua et fideli cinere uicturum excipe.
Succede tumulo, nate - quid retro fugis?
Turpesne latebras spernis? agnosco indolem:
505
Pudet timere. spiritus magnos fuga
Animosque ueteres, sume quos casus dedit.
En intuere, turba quae simus super:
Tumulus, puer, captiua: cedendum est malis.
Sanctas parentis conditi sedes age
510
Aude subire. fata si miseros iuuant,
Habes salutem; fata si uitam negant,
Habes sepulcrum.
Sen.
Claustra commissum tegunt;
Quem ne tuus producat in medium timor,
Procul hinc recede teque diuersam amoue.
An.
515
Leuius solet timere, qui propius timet;
Sed, si placet, referamus hinc alio pedem.
Sen.
Cohibe parumper ora questusque opprime:
Gressus nefandos dux Cephallanum admouet.
An.
Dehisce tellus, tuque, coniunx, ultimo
520
Specu reuulsam scinde tellurem et Stygis
Sinu profundo conde depositum meum.
Adest Vlixes, et quidem dubio gradu
Vultuque: nectit pectore astus callidos.
Durae minister sortis hoc primum peto,
525
Vt, ore quamuis uerba dicantur meo,
Non esse credas nostra: Graiorum omnium
Procerumque uox est, petere quos seras domos
Hectorea suboles prohibet: hanc fata expetunt.
Sollicita Danaos pacis incertae fides
530
Semper tenebit, semper a tergo timor
Respicere coget arma nec poni sinet,
Dum Phrygibus animos natus euersis dabit,
Andromacha, uester. augur haec Calchas canit;
Et, si taceret augur haec Calchas, tamen
535
Dicebat Hector, cuius et stirpem horreo.
Generosa in ortus semina exsurgunt suos:
Sic ille magni paruus armenti comes
Primisque nondum cornibus findens cutem
Ceruice subito celsus et fronte arduus
540
Gregem paternum ducit ac pecori imperat;
Quae tenera caeso uirga de trunco stetit,
Par ipsa matri tempore exiguo subit
Vmbrasque terris reddit et caelo nemus;
Sic male relictus igne de magno cinis
545
Vires resumit. Est quidem iniustus dolor
Rerum aestimator: si tamen tecum exigas,
Veniam dabis, quod bella post hiemes decem
Totidemque messes iam senex miles timet
Aliasque clades rursus ac numquam bene
550
Troiam iacentem. magna res Danaos mouet,
Futurus Hector: libera Graios metu.
Haec una naues causa deductas tenet,
Hic classis haeret. neue crudelem putes,
Quod sorte iussus Hectoris natum petam:
555
Petissem Oresten. patere quod uictor tulit.
An.
Vtinam quidem esses, nate, materna in manu,
Nossemque quis te casus ereptum mihi
Teneret, aut quae regio - non hostilibus
Confossa telis pectus ac uinclis manus
560
Secantibus praestricta, non acri latus
Vtrumque flamma cincta maternam fidem
Vmquam exuissem. nate, quis te nunc locus,
Fortuna quae possedit? errore auio
Vagus arua lustras? uastus an patriae uapor
565
Corripuit artus? saeuus an uictor tuo
Lusit cruore? numquid immanis ferae
Morsu peremptus pascis Idaeas aues?
Vl.
Simulata remoue uerba; non facile est tibi
Decipere Vlixem: uicimus matrum dolos
570
Etiam dearum. cassa consilia amoue;
Vbi natus est?
An.
Vbi Hector? ubi cuncti Phryges?
Vbi Priamus? unum quaeris: ego quaero omnia.
Vl.
Coacta dices sponte quod fari abnuis:
587
Stulta est fides celare quod prodas statim.
An.
574
Tuta est, perire quae potest debet cupit.
Vl.
575
Magnifica uerba mors prope admota excutit.
An.
Si uis, Vlixe, cogere Andromacham metu,
Vitam minare: nam mori uotum est mihi.
Vl.
Verberibus igni morte cruciatu eloqui
Quodcumque celas adiget inuitam dolor
580
Et pectore imo condita arcana eruet:
Necessitas plus posse quam pietas solet.
An.
Propone flammas, uulnera et diras mali
Doloris artes et famem et saeuam sitim
Variasque pestes undique et ferrum inditum
585
Visceribus ipsis, carceris caeci luem,
Et quidquid audet uictor iratus tumens:
588
Animosa nullos mater admittit metus.
Vl.
Hic ipse, quo nunc contumax perstas, amor
590
Consulere paruis liberis Danaos monet.
Post arma tam longinqua, post annos decem
Minus timerem quos facit Calchas metus,
Si mihi timerem: bella Telemacho paras.
An.
Inuita, Vlixe, gaudium Danais dabo:
595
Dandum est; fatere quos premis luctus, dolor.
Gaudete, Atridae, tuque laetifica, ut soles,
Refer Pelasgis: Hectoris proles obit.
Vl.
Et esse uerum hoc qua probas Danais fide?
An.
Ita quod minari maximum uictor potest
600
Contingat et me fata maturo exitu
Facilique soluant ac meo condant solo
Et patria tellus Hectorem leuiter premat,
Vt luce caruit: inter extinctos iacet
Datusque tumulo debita exanimis tulit.
Vl.
605
Expleta fata stirpe sublata Hectoris
Solidamque pacem laetus ad Danaos feram -
Quid agis, Vlixe? Danaidae credent tibi:
Tu cui? parenti: fingit an quisquam hoc parens,
Nec abominandae mortis auspicium pauet?
610
Auspicia metuunt qui nihil maius timent.
Fidem alligauit iure iurando suam -
Si peierat, timere quid grauius potest?
Nunc aduoca astus, anime, nunc fraudes, dolos,
Nunc totum Vlixem; ueritas numquam perit.
615
Scrutare matrem: maeret, illacrimat, gemit;
Sed huc et illuc anxios gressus refert
Missasque uoces aure sollicita excipit:
Magis haec timet, quam maeret. ingenio est opus.
Alios parentes alloqui in luctu decet:
620
Tibi gratulandum est, misera, quod nato cares,
Quem mors manebat saeua praecipitem datum
E turre, lapsis sola quae muris manet.
An.
Reliquit animus membra, quatiuntur, labant
Torpetque uinctus frigido sanguis gelu.
Vl.
625
Intremuit: hac, hac parte quaerenda est mihi;
Matrem timor detexit: iterabo metum. -
Ite, ite celeres, fraude materna abditum
Hostem, Pelasgi nominis pestem ultimam,
Vbicumque latitat, erutam in medium date. -
630
Bene est: tenetur. perge, festina, attrahe -
Quid respicis trepidasque? iam certe perit.
An.
Vtinam timerem. solitus ex longo est metus:
Dediscit animus sero quod didicit diu.
Vl.
Lustrale quoniam debitum muris puer
635
Sacrum antecessit nec potest uatem sequi
Meliore fato raptus, hoc Calchas ait
Modo piari posse redituras rates,
Si placet undas Hectoris sparsi cinis
Ac tumulus imo totus aequetur solo.
640
Nunc ille quoniam debitam effugit necem,
Erit admouenda sedibus sacris manus.
An.
Quid agimus? animum distrahit geminus timor:
Hinc natus, illinc coniugis cari cinis.
Pars utra uincet? testor immites deos,
645
Deosque ueros coniugis manes mei:
Non aliud, Hector, in meo nato mihi
Placere quam te. uiuat, ut possit tuos
Referre uultus - prorutus tumulo cinis
Mergetur? ossa fluctibus spargi sinam
650
Disiecta uastis? potius hic mortem oppetat. -
Poteris nefandae deditum mater neci
Videre, poteris celsa per fastigia
Missum rotari? potero, perpetiar, feram,
Dum non meus post fata uictoris manu
655
Iactetur Hector. - hic suam poenam potest
Sentire, at illum fata iam in tuto locant -
Quid fluctuaris? statue, quem poenae extrahas.
Ingrata, dubitas? Hector est illinc tuus -
Erras: utrimque est Hector; hic sensus potens,
660
Forsan futurus ultor extincti patris -
Vtrique parci non potest: quidnam facis?
Serua e duobus, anime, quem Danai timent.
Vl.
Responsa peragam: funditus busta eruam.
An.
Quae uendidistis?
Vl.
Pergam et e summo aggere
665
Traham sepulcra.
An.
Caelitum appello fidem
Fidemque Achillis: Pyrrhe, genitoris tui
Munus tuere.
Vl.
Tumulus hic campo statim
Toto iacebit.
An.
Fuerat hoc prorsus nefas
Danais inausum. templa uiolastis, deos
670
Etiam fauentes: busta transierat furor.
Resistam, inermis offeram armatis manus,
Dabit ira uires. qualis Argolicas ferox
Turmas Amazon strauit, aut qualis deo
Percussa Maenas entheo siluas gradu
675
Armata thyrso terret atque expers sui
Vulnus dedit nec sensit, in medios ruam
Tumuloque cineris socia defenso cadam.
Vl.
Cessatis et uos flebilis clamor mouet
Furorque cassus feminae? iussa ocius
680
Peragite.
An.
Me, me sternite hic ferro prius.
Repellor, heu me. rumpe fatorum moras,
Molire terras, Hector: ut Vlixem domes,
Vel umbra satis es - arma concussit manu,
Iaculatur ignes - cernitis, Danai, Hectorem?
685
An sola uideo?
Vl.
Funditus cuncta eruam.
An.
Quid agis? ruina mater et gnatum et uirum
Prosternis una? forsitan Danaos prece
Placare poteris. conditum elidet statim
Immane busti pondus - intereat miser
690
Vbicumque potius, ne pater natum obruat
Prematque patrem natus. - Ad genua accido
Supplex, Vlixe, quamque nullius pedes
Nouere dextram pedibus admoueo tuis.
Miserere matris et preces placidus pias
695
Patiensque recipe, quoque te celsum altius
Superi leuarunt, mitius lapsos preme:
Misero datur quodcumque, fortunae datur.
Sic te reuisat coniugis sanctae torus,
Annosque, dum te recipit, extendat suos
700
Laerta; sic te iuuenis excipiat tuus,
Et uota uincens uestra felici indole
Aetate auum transcendat, ingenio patrem.
Miserere matris: unicum adflictae mihi
Solamen hic est.
Vl.
Exhibe natum et roga.
An.
705
Huc e latebris procede tuis,
Flebile matris furtum miserae.
Hic est, hic est terror, Vlixe,
707bis
Mille carinis.
Submitte manus dominique pedes
Supplice dextra stratus adora
710
Nec turpe puta quidquid miseros
Fortuna iubet.
Pone ex animo reges atauos
Magnique senis iura per omnis
Incluta terras, excidat Hector,
715
Gere captiuum positoque genu -
Si tua nondum funera sentis -
Matris fletus imitare tuae.
Vidit pueri regis lacrimas
Et Troia prior, paruusque minas
720
Trucis Alcidae flexit Priamus.
Ille, ille ferox, cuius uastis
Viribus omnes cessere ferae,
Qui perfracto limine Ditis
Caecum retro patefecit iter,
725
Hostis parui uictus lacrimis
'Suscipe' dixit 'rector habenas
Patrioque sede celsus solio;
Sed sceptra fide meliore tene':
Hoc fuit illo uictore capi.
730
Discite mites Herculis iras -
An sola placent Herculis arma?
Iacet ante pedes non minor illo
Supplice supplex uitamque petit -
Regnum Troiae quocumque uolet
735
Fortuna ferat.
Matris quidem me maeror attonitae mouet,
Magis Pelasgae me tamen matres mouent,
Quarum iste magnos crescit in luctus puer.
An.
Has, has ruinas urbis in cinerem datae
740
Hic excitabit? hae manus Troiam erigent?
Nullas habet spes Troia, si tales habet.
Non sic iacemus Troes, ut cuiquam metus
Possimus esse. spiritus genitor facit?
Sed nempe tractus. ipse post Troiam pater
745
Posuisset animos, magna quos frangunt mala.
Si poena petitur (quae peti grauior potest?)
Famulare collo nobili subeat iugum,
Seruire liceat. aliquis hoc regi negat?
Vl.
Non hoc Vlixes, sed negat Calchas tibi.
An.
750
O machinator fraudis et scelerum artifex,
Virtute cuius bellica nemo occidit,
Dolis et astu maleficae mentis iacent
Etiam Pelasgi, uatem et insontes deos
Praetendis? hoc est pectoris facinus tui.
755
Nocturne miles, fortis in pueri necem
Iam solus audes aliquid et claro die.
Vl.
Virtus Vlixis Danaidis nota est satis
Nimisque Phrygibus. non uacat uanis diem
Conterere uerbis: ancoras classis legit.
760
Breuem moram largire, dum officium parens
Nato supremum reddo et amplexu ultimo
Auidos dolores satio.
Vl.
Misereri tui
Vtinam liceret. quod tamen solum licet,
Tempus moramque dabimus. arbitrio tuo
765
Implere lacrimis: fletus aerumnas leuat.
An.
O dulce pignus, o decus lapsae domus
Summumque Troiae funus, o Danaum timor,
Genetricis o spes uana, cui demens ego
Laudes parentis bellicas, annos aui
770
Medios precabar, uota destituit deus.
Iliaca non tu sceptra regali potens
Gestabis aula, iura nec populis dabis
Victasque gentes sub tuum mittes iugum,
Non Graia caedes terga, non Pyrrhum trahes;
775
Non arma tenera parua tractabis manu
Sparsasque passim saltibus latis feras
Audax sequeris nec stato lustri die,
Sollemne referens Troici lusus sacrum,
Puer citatas nobilis turmas ages;
780
Non inter aras mobili uelox pede,
Reboante flexo concitos cornu modos,
Barbarica prisco templa saltatu coles.
O morte dira tristius leti genus!
Flebilius aliquid Hectoris magni nece
785
Muri uidebunt.
Vl.
Rumpe iam fletus, parens:
Magnus sibi ipse non facit finem dolor.
An.
Lacrimis, Vlixe, parua quam petimus mora est;
Concede paucas, ut mea condam manu
Viuentis oculos. occidis paruus quidem,
790
Sed iam timendus. Troia te expectat tua:
I, uade liber, liberos Troas uide.
Astyanax Miserere, mater.
An.
Quid meos retines sinus
Manusque matris cassa praesidia occupas?
Fremitu leonis qualis audito tener
795
Timidum iuuencus applicat matri latus,
At ille saeuus matre summota leo
Praedam minorem morsibus uastis premens
Frangit uehitque: talis e nostro sinu
Te rapiet hostis. oscula et fletus, puer,
800
Lacerosque crines excipe et plenus mei
Occurre patri; pauca maternae tamen
Perfer querelae uerba: 'si manes habent
Curas priores nec perit flammis amor,
Seruire Graio pateris Andromachen uiro,
805
Crudelis Hector? lentus et segnis iaces?
Redit Achilles.' sume nunc iterum comas
Et sume lacrimas, quidquid e misero uiri
Funere relictum est, sume quae reddas tuo
Oscula parenti. matris hanc solacio
810
Relinque uestem: tumulus hanc tetigit meus
Manesque cari. si quid hic cineris latet,
Scrutabor ore.
Vl.
Nullus est flendi modus:
Abripite propere classis Argolicae moram.
Chorus
Quae uocat sedes habitanda captas?
815
Thessali montes et opaca Tempe,
819
An maris uasti domitrix Iolcos?
821
Parua Gyrtone sterilisque Tricce,
An frequens riuis leuibus Mothone?
816
An uiros tellus dare militares
Aptior Pthie meliorque fetu
Fortis armenti lapidosa Trachin,
823
Quae sub Oetaeis latebrosa siluis
Misit infestos Troiae ruinis
825
Non semel arcus?
Olenos tectis habitata raris,
Virgini Pleuron inimica diuae,
An maris lati sinuosa Troezen?
Pelion regnum Prothoi superbum,
830
Tertius caelo gradus? (hic recumbens
Montis exesi spatiosus antro
Iam trucis Chiron pueri magister,
Tinnulas plectro feriente chordas,
Tunc quoque ingentes acuebat iras
835
Bella canendo)
An ferax uarii lapidis Carystos,
An premens litus maris inquieti
Semper Euripo properante Chalcis?
Quolibet uento faciles Calydnae,
840
An carens numquam Gonoessa uento
Quaeque formidat Borean Enispe?
820
Vrbibus centum spatiosa Crete,
842
Attica pendens Peparethos ora,
An sacris gaudens tacitis Eleusin?
843bis
* * * * *
Numquid Aiacis Salamina † ueri
845
Aut fera notam Calydona saeua,
Quasque perfundit subiturus aequor
Segnibus terras Titaressos undis?
Bessan et Scarphen, Pylon an senilem?
Pharin an Pisas Iouis et coronis
850
Elida claram?
Quolibet tristis miseras procella
Mittat et donet cuicumque terrae,
Dum luem tantam Troiae atque Achiuis
Quae tulit, Sparte, procul absit, absit
855
Argos et saeui Pelopis Mycenae,
Neritos parua breuior Zacyntho
Et nocens saxis Ithace dolosis.
Quod manet fatum dominusque quis te,
Aut quibus terris, Hecabe, uidendam
860
Ducet? in cuius moriere regno?
Quicumque hymen funestus, inlaetabilis
Lamenta caedes sanguinem gemitus habet,
Est auspice Helena dignus. euersis quoque
Nocere cogor Phrygibus: ego Pyrrhi toros
865
Narrare falsos iubeor, ego cultus dare
Habitusque Graios. arte capietur mea
Meaque fraude concidet Paridis soror.
Fallatur; ipsi leuius hoc equidem reor:
Optanda mors est sine metu mortis mori.
870
Quid iussa cessas agere? ad auctorem redit
Sceleris coacti culpa. - Dardaniae domus
Generosa uirgo, melior afflictos deus
Respicere coepit teque felici parat
Dotare thalamo; tale coniugium tibi
875
Non ipsa sospes Troia, non Priamus daret.
Nam te Pelasgae maximum gentis decus,
878
Cui regna campi lata Thessalici patent,
877
Ad sancta lecti iura legitimi petit.
879
Te magna Tethys teque tot pelagi deae
880
Placidumque numen aequoris tumidi Thetis
Suam uocabunt, te datam Pyrrho socer
Peleus nurum uocabit et Nereus nurum.
Depone cultus squalidos, festos cape,
Dedisce captam; deprime horrentis comas
885
Crinemque docta patere distingui manu.
Hic forsitan te casus excelso magis
Solio reponet. profuit multis capi.
Andromacha
Hoc derat unum Phrygibus euersis malum,
Gaudere - flagrant strata passim Pergama:
890
O coniugale tempus! an quisquam audeat
Negare? quisquam dubius ad thalamos eat,
Quos Helena suadet? pestis exitium lues
Vtriusque populi, cernis hos tumulos ducum
Et nuda totis ossa quae passim iacent
895
Inhumata campis? haec hymen sparsit tuus.
Tibi fluxit Asiae, fluxit Europae cruor,
Cum dimicantes lenta prospiceres uiros,
Incerta uoti - perge, thalamos appara.
Taedis quid opus est quidue sollemni face?
900
Quid igne? thalamis Troia praelucet nouis.
Celebrate Pyrrhi, Troades, conubia,
Celebrate digne: planctus et gemitus sonet.
Hel.
Ratione quamuis careat et flecti neget
Magnus dolor sociosque nonnumquam sui
905
Maeroris ipsos oderit, causam tamen
Possum tueri iudice infesto meam,
Grauiora passa. luget Andromacha Hectorem
Et Hecuba Priamum: solus occulte Paris
Lugendus Helenae est. durum et inuisum et graue est
910
Seruitia ferre? patior hoc olim iugum,
Annis decem captiua. prostratum Ilium est,
Versi penates? perdere est patriam graue,
Grauius timere. uos leuat tantus mali
Comitatus: in me uictor et uictus furit.
915
Quam quisque famulam traheret incerto diu
Casu pependit? me meus traxit statim
Sine sorte dominus. causa bellorum fui
Tantaeque Teucris cladis? hoc uerum puta,
Spartana puppis uestra si secuit freta;
920
Sin rapta Phrygiis praeda remigibus fui
Deditque donum iudici uictrix dea,
Ignosce † Paridi: iudicem iratum mea
Habitura causa est: ista Menelaum manent
Arbitria. Nunc hanc luctibus paulum tuis,
925
Andromacha, omissis flecte - uix lacrimas queo
Retinere.
An.
Quantum est Helena quod lacrimat malum!
Cur lacrimat autem? fare quos Ithacus dolos,
Quae scelera nectat; utrum ab Idaeis iugis
Iactanda uirgo est, arcis an celsae edito
930
Mittenda saxo? num per has uastum in mare
Voluenda rupes, latere quas scisso leuat
Altum uadoso Sigeon spectans sinu?
Dic, fare, quidquid subdolo uultu tegis.
Leuiora mala sunt cuncta, quam Priami gener
935
Hecubaeque Pyrrhus. fare, quam poenam pares
Exprome et unum hoc deme nostris cladibus,
Falli: paratas perpeti mortem uides.
Hel.
Vtinam iuberet me quoque interpres deum
Abrumpere ense lucis inuisae moras
940
Vel Achillis ante busta furibunda manu
Occidere Pyrrhi, fata comitantem tua,
Polyxene miseranda, quam tradi sibi
Cineremque Achilles ante mactari suum,
Campo maritus ut sit Elysio, iubet.
An.
945
Vide ut animus ingens laetus audierit necem.
Cultus decoros regiae uestis petit
Et admoueri crinibus patitur manum:
Mortem putabat illud, hoc thalamos putat.
At misera luctu mater audito stupet;
950
Labefacta mens succubuit - assurge, alleua
Animum et cadentem, misera, firma spiritum.
Quam tenuis anima uinculo pendet leui:
Minimum est quod Hecubam facere felicem potest -
Spirat, reuixit. prima mors miseros fugit.
Hecuba
955
Adhuc Achilles uiuit in poenas Phrygum?
Adhuc rebellat? o manum Paridis leuem.
Cinis ipse nostrum sanguinem ac tumulus sitit.
Modo turba felix latera cingebat mea,
Lassabar in tot oscula et tantum gregem
960
Diuidere matrem; sola nunc haec est super,
Votum, comes, leuamen afflictae, quies;
Haec totus Hecubae fetus, hac sola uocor
Iam uoce mater. dura et infelix age
Elabere anima, denique hoc unum mihi
965
Remitte funus - inrigat fletus genas
Imberque uicto subitus e uultu cadit:
Laetare, gaude, nata. quam uellet tuos
Cassandra thalamos, uellet Andromache tuos!
An.
Nos, Hecuba, nos, nos, Hecuba, lugendae sumus,
970
Quas mota classis huc et huc sparsas feret;
Hanc cara tellus sedibus patriis teget.
Hel.
Magis inuidebis, si tuam sortem scies.
An.
An aliqua poenae pars meae ignota est mihi?
Hel.
Versata dominos urna captiuis dedit.
An.
975
Cui famula trador? ede: quem dominum uoco?
Hel.
Te sorte prima Scyrius iuuenis tulit.
An.
Cassandra felix, quam furor sorti eximit
Hel.
Regum hanc maximus rector tenet.
Hec.
Estne aliquis, Hecubam qui suam dici uelit?
Hel.
980
Ithaco obtigisti praeda nolenti breuis.
Hec.
Quis tam impotens ac durus et iniquae ferus
Sortitor urnae regibus reges dedit?
Quis tam sinister diuidit captas deus?
Quis arbiter crudelis et miseris grauis
985
Eligere dominos nescit et saeua manu
Dat iniqua miseris fata? quis matrem Hectoris
Armis Achillis miscet? ad Vlixem uocor:
Nunc uicta, nunc captiua, nunc cunctis mihi
Obsessa uideor cladibus: domini pudet,
990
Non seruitutis. [Hectoris spolium feret
Qui tulit Achillis?] sterilis et saeuis fretis
Inclusa tellus non capit tumulos meos.
Duc, duc, Vlixe, nil moror, dominum sequor;
Me mea sequentur fata (non pelago quies
995
Tranquilla ueniet, saeuiet uentis mare)
Et bella et ignes et mea et Priami mala.
Dumque ista ueniant, interim hoc poenae loco est:
Sortem occupaui, praemium eripui tibi.
Sed incitato Pyrrhus accurrit gradu
1000
Vultuque toruo. Pyrrhe, quid cessas? age
Reclude ferro pectus et Achillis tui
Coniunge soceros. perge, mactator senum,
Et hic decet te sanguis - abreptam trahit.
Maculate superos caede funesta deos,
1005
Maculate manes - quid precer uobis? precor
His digna sacris aequora: hoc classi accidat
Toti Pelasgae, ratibus hoc mille accidat
Meae precabor, cum uehar, quidquid rati.
Chorus
Dulce maerenti populus dolentum,
1010
Dulce lamentis resonare gentes;
Lenius luctus lacrimaeque mordent,
Turba quas fletu similis frequentat.
Semper a semper dolor est malignus:
Gaudet in multos sua fata mitti
1015
Seque non solum placuisse poenae.
Ferre quam sortem patiuntur omnes
Nemo recusat.
Nemo se credet miserum, licet sit:
Tolle felices; remouete multo
1020
Diuites auro, remouete centum
Rura qui scindunt opulenta bubus:
Pauperi surgent animi iacentes -
Est miser nemo nisi comparatus.
Dulce in immensis posito ruinis,
1025
Neminem laetos habuisse uultus:
Ille deplorat queriturque fatum,
Qui secans fluctum rate singulari
Nudus in portus cecidit petitos;
Aequior casum tulit et procellas,
1030
Mille qui ponto pariter carinas
Obrui uidit tabulaque litus
Naufraga sterni, mare cum coactis
Fluctibus Corus prohibet reuerti.
Questus est Hellen cecidisse Phrixus,
1035
Cum gregis ductor radiante uillo
Aureo fratrem simul ac sororem
Sustulit tergo medioque iactum
Fecit in ponto; tenuit querelas
Et uir et Pyrrha, mare cum uiderent,
1040
Et nihil praeter mare cum uiderent
Vnici terris homines relicti.
Soluet hunc coetum lacrimasque nostras
Sparget huc illuc agitata classis,
1043bis
* * * * * * *
Et tuba iussi dare uela nautae
1045
Cum simul uentis properante remo
Prenderint altum fugietque litus.
Quis status mentis miseris, ubi omnis
Terra decrescet pelagusque crescet,
Celsa cum longe latitabit Ide?
1050
Tum puer matri genetrixque nato
Troia qua iaceat regione monstrans
Dicet et longe digito notabit:
'Ilium est illic, ubi fumus alte
Serpit in caelum nebulaeque turpes.'
1055
Troes hoc signo patriam uidebunt.
Nuntius
O dura fata, saeua miseranda horrida!
Quod tam ferum, tam triste bis quinis scelus
Mars uidit annis? quid prius referens gemam,
Tuosne potius, an tuos luctus, anus?
Hecuba
1060
Quoscumque luctus fleueris, flebis meos:
Sua quemque tantum, me omnium clades premit;
Mihi cuncta pereunt: quisquis est Hecubae est miser.
Nun.
Mactata uirgo est, missus e muris puer;
Sed uterque letum mente generosa tulit.
Andromacha
1065
Expone seriem caedis, et duplex nefas
Persequere: gaudet magnus aerumnas dolor
Tractare totas. ede et enarra omnia.
Nun.
Est una magna turris e Troia super,
Assueta Priamo, cuius e fastigio
1070
Summisque pinnis arbiter belli sedens
Regebat acies. turre in hac blando sinu
Fouens nepotem, cum metu uersos graui
Danaos fugaret Hector et ferro et face,
Paterna puero bella monstrabat senex.
1075
Haec nota quondam turris et muri decus,
Nunc saeua cautes, undique adfusa ducum
Plebisque turba cingitur; totum coit
Ratibus relictis uulgus. his collis procul
Aciem patenti liberam praebet loco,
1080
His alta rupes, cuius in fastigio
Erecta summos turba librauit pedes.
Hunc pinus, illum laurus, hunc fagus gerit
Et tota populo silua suspenso tremit.
Extrema montis ille praerupti petit,
1085
Semusta at ille tecta uel saxum imminens
Muri cadentis pressit, atque aliquis (nefas)
Tumulo ferus spectator Hectoreo sedet.
Per spatia late plena sublimi gradu
Incedit Ithacus paruulum dextra trahens
1090
Priami nepotem, nec gradu segni puer
Ad alta pergit moenia. ut summa stetit
Pro turre, uultus huc et huc acres tulit
Intrepidus animo. qualis ingentis ferae
Paruus tenerque fetus et nondum potens
1095
Saeuire dente iam tamen tollit minas
Morsusque inanes temptat atque animis tumet:
Sic ille dextra prensus hostili puer
Ferox superbit. mouerat uulgum ac duces
Ipsumque Vlixem. non flet e turba omnium
1100
Qui fletur; ac, dum uerba fatidici et preces
Concipit Vlixes uatis et saeuos ciet
Ad sacra superos, sponte desiluit sua
In media Priami regna. -
An.
Quis Colchus hoc, quis sedis incertae Scytha
1105
Commisit, aut quae Caspium tangens mare
Gens iuris expers ausa? non Busiridis
Puerilis aras sanguis aspersit feri,
Nec parua gregibus membra Diomedes suis
Epulanda posuit. quis tuos artus teget
1110
Tumuloque tradet?
Nun.
Quos enim praeceps locus
Reliquit artus? ossa disiecta et graui
Elisa casu; signa clari corporis,
Et ora et illas nobiles patris notas,
Confundit imam pondus ad terram datum;
1115
Soluta ceruix silicis impulsu, caput
Ruptum cerebro penitus expresso - iacet
Deforme corpus.
An.
Sic quoque est similis patri.
Nun.
Praeceps ut altis cecidit e muris puer
Fleuitque Achiuum turba quod fecit nefas,
1120
Idem ille populus aliud ad facinus redit
Tumulumque Achillis. cuius extremum latus
Rhoetea leni uerberant fluctu uada;
Aduersa cingit campus et cliuo leui
Erecta medium uallis includens locum
1125
Crescit theatri more. concursus frequens
Impleuit omne litus: hi classis moram
Hac morte solui rentur, hi stirpem hostium
Gaudent recidi. magna pars uulgi leuis
Odit scelus spectatque; nec Troes minus
1130
Suum frequentant funus et pauidi metu
Partem ruentis ultimam Troiae uident:
Cum subito thalami more praecedunt faces
Et pronuba illi Tyndaris, maestum caput
Demissa. 'tali nubat Hermione modo'
1135
Phryges precantur, 'sic uiro turpis suo
Reddatur Helena.' terror attonitos tenet
Vtrosque populos. ipsa deiectos gerit
Vultus pudore, sed tamen fulgent genae
Magisque solito splendet extremus decor,
1140
Vt esse Phoebi dulcius lumen solet
Iamiam cadentis, astra cum repetunt uices
Premiturque dubius nocte uicina dies.
Stupet omne uulgus: [et fere cuncti magis
Peritura laudant] hos mouet formae decus,
1145
Hos mollis aetas, hos uagae rerum uices;
Mouet animus omnes fortis et leto obuius,
[Pyrrhum antecedit; omnium mentes tremunt]
Mirantur ac miserantur. Vt primum ardui
Sublime montis tetigit, atque alte edito
1150
Iuuenis paterni uertice in busti stetit,
Audax uirago non tulit retro gradum;
Conuersa ad ictum stat truci uultu ferox.
Tam fortis animus omnium mentes ferit,
Nouumque monstrum est Pyrrhus ad caedem piger.
1155
Vt dextra ferrum penitus exactum abdidit,
Subitus recepta morte prorupit cruor
Per uulnus ingens. nec tamen moriens adhuc
Deponit animos: cecidit, ut Achilli grauem
Factura terram, prona et irato impetu.
1160
Vterque fleuit coetus; at timidum Phryges
Misere gemitum, clarius uictor gemit.
Hic ordo sacri. non stetit fusus cruor
Humoue summa fluxit: obduxit statim
Saeuusque totum sanguinem tumulus bibit.
Hec.
1165
Ite, ite, Danai, petite iam tuti domos;
Optata uelis maria diffusis secet
Secura classis: concidit uirgo ac puer;
Bellum peractum est. quo meas lacrimas feram?
Vbi hanc anilis expuam leti moram?
1170
Natam an nepotem, coniugem an patriam fleam?
An omnia an me? sola mors uotum meum,
Infantibus, uiolenta, uirginibus uenis,
Vbique properas, saeua: me solam times
Vitasque, gladios inter ac tela et faces
1175
Quaesita tota nocte, cupientem fugis.
Non hostis aut ruina, non ignis meos
Absumpsit artus: quam prope a Priamo steti.
Repetite celeri maria, captiuae, gradu:
Iam uela puppis laxat et classis mouet.
contatti: 