Iuno
Soror Tonantis (hoc enim solum mihi
Nomen relictum est) semper alienum Iouem
Ac templa summi uidua deserui aetheris
Locumque caelo pulsa paelicibus dedi;
5
Tellus colenda est, paelices caelum tenent:
Hinc Arctos alta parte glacialis poli
Sublime classes sidus Argolicas agit;
Hinc, qua recenti uere laxatur dies,
Tyriae per undas uector Europae nitet;
10
Illinc timendum ratibus ac ponto gregem
Passim uagantes exerunt Atlantides;
Ferro minax hinc terret Orion deos
Suasque Perseus aureus stellas habet;
Hinc clara gemini signa Tyndaridae micant
15
Quibusque natis mobilis tellus stetit.
Nec ipse tantum Bacchus aut Bacchi parens
Adiere superos: ne qua pars probro uacet,
Mundus puellae serta Cnosiacae gerit.
19a
19b
* * * * una me dira ac fera
20
Thebana tellus matribus sparsa impiis
Quotiens nouercam fecit! escendat licet 
Meumque uictrix teneat Alcmene locum,
Pariterque natus astra promissa occupet,
In cuius ortus mundus impendit diem
25
Tardusque Eoo Phoebus effulsit mari
Retinere mersum iussus Oceano iubar?
Non sic abibunt odia; uiuaces aget
Violentus iras animus et saeuus dolor
Aeterna bella pace sublata geret.
30
Quae bella? quidquid horridum tellus creat
Inimica, quidquid pontus aut aer tulit
Terribile dirum pestilens atrox ferum,
Fractum atque domitum est. superat et crescit malis
Iraque nostra fruitur; in laudes suas
35
Mea uertit odia: dum nimis saeua impero,
Patrem probaui, gloriae feci locum.
Qua Sol reducens quaque deponens diem
Binos propinqua tinguit Aethiopas face,
Indomita uirtus colitur et toto deus
40
Narratur orbe. monstra iam desunt mihi
Minorque labor est Herculi iussa exequi,
Quam mihi iubere: laetus imperia excipit.
Quae fera tyranni iussa uiolento queant
Nocere iuueni? nempe pro telis gerit
45
Quae timuit et quae fudit: armatus uenit
Leone et hydra. Nec satis terrae patent:
Effregit ecce limen inferni Iouis
Et opima uicti regis ad superos refert.
Parum est reuerti, foedus umbrarum perit:
50
Vidi ipsa, uidi nocte discussa inferum
Et Dite domito spolia iactantem patri
Fraterna. cur non uinctum et oppressum trahit
Ipsum catenis paria sortitum Ioui
Ereboque capto potitur? en retegit Styga!
55
Patefacta ab imis manibus retro uia est
Et sacra dirae mortis in aperto iacent.
At ille, rupto carcere umbrarum ferox,
De me triumphat et superbifica manu
Atrum per urbes ducit Argolicas canem.
60
Viso labantem Cerbero uidi diem
Pauidumque Solem; me quoque inuasit tremor,
Et terna monstri colla deuicti intuens
Timui imperasse. Leuia sed nimium queror;
Caelo timendum est, regna ne summa occupet
65
Qui uicit ima: sceptra praeripiet patri.
Nec in astra lenta ueniet ut Bacchus uia:
Iter ruina quaeret et uacuo uolet
Regnare mundo. robore experto tumet,
Et posse caelum uiribus uinci suis
70
Didicit ferendo; subdidit mundo caput
72
Mediusque collo sedit Herculeo polus
71
Nec flexit umeros molis immensae labor;
73
Immota ceruix sidera et caelum tulit
Et me prementem: quaerit ad superos uiam.
75
Perge, ira, perge et magna meditantem opprime,
Congredere, manibus ipsa dilacera tuis:
Quid tanta mandas odia? discedant ferae,
Ipse imperando fessus Eurystheus uacet.
Titanas ausos rumpere imperium Iouis
80
Emitte, Siculi uerticis laxa specum,
Tellus gigante Doris excusso tremens
Supposita monstri colla terrifici leuet,
Sublimis alias Luna concipiat feras -
Sed uicit ista. quaeris Alcidae parem?
85
Nemo est nisi ipse: bella iam secum gerat.
Adsint ab imo Tartari fundo excitae
Eumenides, ignem flammeae spargant comae,
Viperea saeuae uerbera incutiant manus.
I nunc, superbe, caelitum sedes pete,
90
Humana temne. iam Styga et manes, ferox,
Fugisse credis? hic tibi ostendam inferos.
Reuocabo in alta conditam caligine,
Vltra nocentum exilia, discordem deam
Quam munit ingens montis oppositi specus;
95
Educam et imo Ditis e regno extraham
Quidquid relictum est: ueniet inuisum Scelus
Suumque lambens sanguinem Impietas ferox
Errorque et in se semper armatus Furor -
Hoc hoc ministro noster utatur dolor.
100
Incipite, famulae Ditis, ardentem citae
Concutite pinum et agmen horrendum anguibus
Megaera ducat atque luctifica manu
Vastam rogo flagrante corripiat trabem.
Hoc agite, poenas petite uiolatae Stygis;
105
Concutite pectus, acrior mentem excoquat
Quam qui caminis ignis Aetnaeis furit.
Vt possit animum captus Alcides agi,
Magno furore percitus, nobis prius
Insaniendum est: Iuno, cur nondum furis?
110
Me me, sorores, mente deiectam mea
Versate primam, facere si quicquam apparo
Dignum nouerca. uota mutentur mea:
Natos reuersus uideat incolumes pater
Manuque fortis redeat. inueni diem,
115
Inuisa quo nos Herculis uirtus iuuet.
Me uicit? et se uincat et cupiat mori
Ab inferis reuersus. hic prosit mihi
Ioue esse genitum. stabo et, ut certo exeant
Emissa neruo tela, librabo manu,
120
Regam furentis arma, pugnanti Herculi
Tandem fauebo - scelere perfecto licet
Admittat illas genitor in caelum manus.
Mouenda iam sunt bella: clarescit dies
Ortuque Titan lucidus croceo subit.
Chorus
125
Iam rara micant sidera prono
Languida mundo, nox uicta uagos
Contrahit ignes luce renata,
Cogit nitidum Phosphoros agmen;
Signum celsi glaciale poli
130
Septem stellis Arcados ursae
Lucem uerso temone uocat.
Iam caeruleis euectus aquis
Titan summa prospicit Oeta;
Iam Cadmeis incluta Bacchis
135
Aspersa die dumeta rubent
Phoebique fugit reditura soror.
146
Pendet summo stridula ramo
Pinnasque nouo tradere soli
Gestit querulos inter nidos
Thracia paelex,
150
Turbaque circa confusa sonat
Murmure mixto testata diem.
137
Labor exoritur durus et omnis
Agitat curas aperitque domos:
Pastor gelida cana pruina
140
Grege dimisso pabula carpit;
Ludit prato liber aperto
Nondum rupta fronte iuuencus,
Vacuae reparant ubera matres;
Errat cursu leuis incerto
145
Molli petulans haedus in herba.
152
Carbasa uentis credit dubius
Nauita uitae
Laxos aura complente sinus.
155
Hic exesis pendens scopulis
Aut deceptos instruit hamos
Aut suspensus spectat pressa
157bis
Praemia dextra:
Sentit tremulum linea piscem.
Haec, innocuae quibus est uitae
160
Tranquilla quies
Et laeta suo paruoque domus.
Spes immanes urbibus errant
Trepidique metus:
Ille superbos aditus regum
165
Durasque fores expers somni
Componit opes gazis inhians
Et congesto pauper in auro.
Illum populi fauor attonitum
170
Fluctuque magis mobile uulgus
Aura tumidum tollit inani;
Hic clamosi rabiosa fori
Iurgia uendens
Improbus iras et uerba locat.
175
Nouit paucos secura quies,
Qui uelocis memores aeui
Tempora numquam reditura tenent.
Dum fata sinunt, uiuite laeti:
Properat cursu uita citato
180
Volucrique die rota praecipitis
180bis
Vertitur anni.
Durae peragunt pensa sorores
Nec sua retro fila reuoluunt.
At gens hominum fertur rapidis
Obuia fatis incerta sui:
185
Stygias ultro quaerimus undas.
Nimium, Alcide, pectore forti
Properas maestos uisere manes:
Certo ueniunt tempore Parcae,
Nulli iusso cessare licet,
190
Nulli scriptum proferre diem:
Recipit populos urna citatos.
Alium multis gloria terris
Tradat et omnes fama per urbes
Garrula laudet caeloque parem
195
Tollat et astris,
Alius curru sublimis eat:
Me mea tellus lare secreto
197bis
Tutoque tegat.
Venit ad pigros cana senectus,
Humilique loco sed certa sedet
200
Sordida paruae fortuna domus:
Alte uirtus animosa cadit.
Sed maesta uenit crine soluto
Megara paruum comitata gregem,
Tardusque senio graditur Alcidae parens.
Amphitryon
205
O magne Olympi rector et mundi arbiter,
Iam statue tandem grauibus aerumnis modum
Finemque cladi. nulla lux umquam mihi
Secura fulsit: finis alterius mali
Gradus est futuri. protinus reduci nouus
210
Paratur hostis; antequam laetam domum
Contingat, aliud iussus ad bellum meat;
Nec ulla requies tempus aut ullum uacat,
Nisi dum iubetur. sequitur a primo statim
Infesta Iuno: numquid immunis fuit
215
Infantis aetas? monstra superauit prius
Quam nosse posset. Gemina cristati caput
Angues ferebant ora, quos contra obuius
Reptauit infans igneos serpentium
Oculos remisso pectore ac placido intuens;
220
Artos serenis uultibus nodos tulit,
Et tumida tenera guttura elidens manu
Prolusit hydrae. Maenali pernix fera,
Multo decorum praeferens auro caput,
Deprensa cursu; maximus Nemeae timor
225
Pressus lacertis gemuit Herculeis leo.
Quid stabula memorem dira Bistonii gregis
Suisque regem pabulum armentis datum,
Solitumque densis hispidum Erymanthi iugis
Arcadia quatere nemora Maenalium suem,
230
Taurumque centum non leuem populis metum?
Inter remotos gentis Hesperiae greges
Pastor triformis litoris Tartesii
Peremptus, acta est praeda ab occasu ultimo:
Notum Cithaeron pauit Oceano pecus.
235
Penetrare iussus solis aestiui plagas
Et adusta medius regna quae torret dies
Vtrimque montes soluit ac rupto obice
Latam ruenti fecit Oceano uiam.
Post haec adortus nemoris opulenti domos
240
Aurifera uigilis spolia serpentis tulit.
Quid? saeua Lernae monstra, numerosum malum,
Non igne demum uicit et docuit mori,
Solitasque pinnis condere obductis diem
Petit ab ipsis nubibus Stymphalidas?
245
Non uicit illum caelibis semper tori
Regina gentis uidua Thermodontiae,
Nec ad omne clarum facinus audaces manus
Stabuli fugauit turpis Augei labor.
Quid ista prosunt? orbe defenso caret.
250
Sensere terrae pacis auctorem suae
Abesse terris: prosperum ac felix scelus
Virtus uocatur; sontibus parent boni,
Ius est in armis, opprimit leges timor.
Ante ora uidi nostra truculenta manu
255
Gnatos paterni cadere regni uindices
Ipsumque, Cadmi nobilis stirpem ultimam,
Occidere, uidi regium capiti decus
Cum capite raptum - quis satis Thebas fleat?
Ferax deorum terra, quem dominum tremit!
260
E cuius aruis eque fecundo sinu
Stricto iuuentus orta cum ferro stetit
Cuiusque muros natus Amphion Ioue
Struxit canoro saxa modulatu trahens,
In cuius urbem non semel diuum parens
265
Caelo relicto uenit, haec quae caelites
Recepit et quae fecit et - fas sit loqui -
Fortasse faciet, sordido premitur iugo.
Cadmea proles atque Ophionium genus,
Quo reccidistis? tremitis ignauum exulem,
270
Suis carentem finibus, nostris grauem.
Qui scelera terra quique persequitur mari
Ac saeua iusta sceptra confregit manu
Nunc seruit absens fertque quae fieri uetat,
Tenetque Thebas exul Herculeas Lycus. -
275
Sed non tenebit. aderit et poenas petet
Subitusque ad astra emerget; inueniet uiam
Aut faciet. Adsis sospes et remees tuis
Tandemque uenias uictor ad uictam domum.
Megara
Emerge, coniunx, atque dispulsas manu
280
Abrumpe tenebras; nulla si retro uia
Iterque clusum est, orbe diducto redi
Et quidquid atra nocte possessum latet
Emitte tecum. dirutis qualis iugis
Praeceps citato flumini quaerens iter
285
Quondam stetisti, scissa cum uasto impetu
Patuere Tempe, pectore impulsus tuo
Huc mons et illuc cecidit, et rupto aggere
Noua cucurrit Thessalus torrens uia:
Talis, parentes liberos patriam petens,
290
Erumpe rerum terminos tecum efferens,
Et quidquid auida tot per annorum gradus
Abscondit aetas redde et oblitos sui
Lucisque pauidos ante te populos age:
Indigna te sunt spolia, si tantum refers
295
Quantum imperatum est. Magna sed nimium loquor
Ignara nostrae sortis. unde illum mihi
Quo te tuamque dexteram amplectar diem
Reditusque lentos nec mei memores querar?
Tum tibi, deorum ductor, indomiti ferent
300
Centena tauri colla; tibi, frugum potens,
Secreta reddam sacra; tibi muta fide
Longas Eleusin tacita iactabit faces.
Tum restitutas fratribus rebor meis
Animas et ipsum regna moderantem sua
305
Florere patrem. si qua te maior tenet
Clausum potestas, sequimur: aut omnis tuo
Defende reditu sospes aut omnes trahe. -
Trahes nec ullus eriget fractos deus.
Amphitryon
O socia nostri sanguinis, casta fide
310
Seruans torum gnatosque magnanimi Herculis,
Meliora mente concipe atque animum excita.
Aderit profecto, qualis ex omni solet
Labore, maior.
Megara
Quod nimis miseri uolunt,
Hoc facile credunt.
Amphitryon
Immo quod metuunt nimis
315
Numquam moueri posse nec tolli putant:
Prona est timoris semper in peius fides.
Demersus ac defossus et toto insuper
Oppressus orbe quam uiam ad superos habet?
Amphitryon
Quam tunc habebat cum per arentem plagam
320
Et fluctuantes more turbati maris
Adit harenas bisque discedens fretum
Et bis recurrens, cumque deserta rate
Deprensus haesit Syrtium breuibus uadis
Et puppe fixa maria superauit pedes.
Megara
325
Iniqua raro maximis uirtutibus
Fortuna parcit; nemo se tuto diu
Periculis offerre tam crebris potest:
Quem saepe transit casus, aliquando inuenit.
Sed ecce saeuus ac minas uultu gerens
330
Et qualis animo est talis incessu uenit
Aliena dextra sceptra concutiens Lycus.
Vrbis regens opulenta Thebanae loca
Et omne quidquid uberis cingit soli
Obliqua Phocis, quidquid Ismenos rigat,
335
Quidquid Cithaeron uertice excelso uidet
Et bina findens Isthmos exilis freta,
Non uetera patriae iura possideo domus
Ignauus heres; nobiles non sunt mihi
Aui nec altis inclitum titulis genus,
340
Sed clara uirtus: qui genus iactat suum,
Aliena laudat. rapta sed trepida manu
Sceptra optinentur; omnis in ferro est salus:
Quod ciuibus tenere te inuitis scias,
Strictus tuetur ensis. alieno in loco
345
Haut stabile regnum est; una sed nostras potest
Fundare uires iuncta regali face
Thalamisque Megara: ducet e genere inclito
Nouitas colorem nostra. non equidem reor
Fore ut recuset ac meos spernat toros;
350
Quod si impotenti pertinax animo abnuet,
Stat tollere omnem penitus Herculeam domum.
Inuidia factum ac sermo popularis premet?
Ars prima regni est posse in inuidia pati.
Temptemus igitur, fors dedit nobis locum;
355
Namque ipsa, tristi uestis obtentu caput
Velata, iuxta praesides adstat deos,
Laterique adhaeret uerus Alcidae sator.
Megara
Quidnam iste, nostri generis exitium ac lues,
Noui parat? quid temptat?
Lycus
O clarum trahens
360
A stirpe nomen regia, facilis mea
Parumper aure uerba patienti excipe.
Si aeterna semper odia mortales gerant,
Nec coeptus umquam cedat ex animis furor,
Sed arma felix teneat, infelix paret,
365
Nihil relinquent bella; tum uastis ager
Squalebit aruis, subdita tectis face
Altus sepultas obruet gentes cinis.
Pacem reduci uelle uictori expedit,
Victo necesse est - particeps regno ueni;
370
Sociemur animis; pignus hoc fidei cape:
Continge dextram. quid truci uultu siles?
Megara
Egone ut parentis sanguine aspersam manum
Fratrumque gemina caede contingam? prius
Extinguet ortus, referet occasus diem,
375
Pax ante fida niuibus et flammis erit
Et Scylla Siculum iunget Ausonio latus,
Priusque multo uicibus alternis fugax
Euripus unda stabit Euboica piger.
Patrem abstulisti, regna, germanos, larem
380
Patrium - quid ultra est? una res superest mihi
Fratre ac parente carior, regno ac lare:
Odium tui, quod esse cum populo mihi
Commune doleo: pars quota ex isto mea est?
Dominare tumidus, spiritus altos gere:
385
Sequitur superbos ultor a tergo deus.
Thebana noui regna: quid matres loquar
Passas et ausas scelera? quid geminum nefas
Mixtumque nomen coniugis gnati patris?
Quid bina fratrum castra? quid totidem rogos?
390
Riget superbo Tantalis luctu parens
Maestusque Phrygio manat in Sipylo lapis.
Quin ipse toruum subrigens crista caput
Illyrica Cadmus regna permensus fuga
Longas reliquit corporis tracti notas.
395
Haec te manent exempla: dominare ut libet,
Dum solita regni fata te nostri uocent.
Lycus
Agedum efferatas rabida uoces amoue
Et disce regum imperia ab Alcide pati.
Ego rapta quamuis sceptra uictrici geram
400
Dextra regamque cuncta sine legum metu
Quas arma uincunt, pauca pro causa loquar
Nostra. cruento cecidit in bello pater?
Cecidere fratres? arma non seruant modum;
Nec temperari facile nec reprimi potest
405
Stricti ensis ira; bella delectat cruor.
Sed ille regno pro suo, nos improba
Cupidine acti? quaeritur belli exitus,
Non causa. sed nunc pereat omnis memoria:
Cum uictor arma posuit, et uictum decet
410
Deponere odia. non ut inflexo genu
Regnantem adores petimus: hoc ipsum placet
Animo ruinas quod capis magno tuas;
Es rege coniunx digna: sociemus toros.
Megara
Gelidus per artus uadit exanguis tremor.
415
Quod facinus aures pepulit? haut equidem horrui,
Cum pace rupta bellicus muros fragor
Circumsonaret, pertuli intrepide omnia:
Thalamos tremesco; capta nunc uideor mihi. -
Grauent catenae corpus et longa fame
420
Mors protrahatur lenta: non uincet fidem
Vis ulla nostram; moriar, Alcide, tua.
Lycus
Animosne mersus inferis coniunx facit?
Megara
Inferna tetigit, posset ut supera assequi.
Lycus
Telluris illum pondus immensae premit.
Megara
425
Nullo premetur onere, qui caelum tulit.
Lycus
Cogere.
Megara
Cogi qui potest nescit mori.
Lycus
Effare thalamis quod nouis potius parem
Regale munus.
Megara
Aut tuam mortem aut meam.
Lycus
Moriere demens.
Megara
Coniugi occurram meo.
Lycus
430
Sceptrone nostro famulus est potior tibi?
Megara
Quot iste famulus tradidit reges neci!
Lycus
Cur ergo regi seruit et patitur iugum?
Megara
Imperia dura tolle: quid uirtus erit?
Lycus
Obici feris monstrisque uirtutem putas?
Megara
435
Virtutis est domare quae cuncti pauent.
Lycus
Tenebrae sequentem magna Tartareae premunt.
Megara
Non est ad astra mollis e terris uia.
Lycus
Quo patre genitus caelitum sperat domos?
Amphitryon
Miseranda coniunx Herculis magni, sile:
440
Partes meae sunt reddere Alcidae patrem
Genusque uerum. post tot ingentis uiri
Memoranda facta postque pacatum manu
Quodcumque Titan ortus et labens uidet,
Post monstra tot perdomita, post Phlegram impio
445
Sparsam cruore postque defensos deos
Nondum liquet de patre? mentimur Iouem?
Iunonis odio crede.
Lycus
Quid uiolas Iouem?
Mortale caelo non potest iungi genus.
Amphitryon
Communis ista pluribus causa est deis.
Lycus
450
Famuline fuerant ante quam fierent dei?
Amphitryon
Pastor Pheraeos Delius pauit greges.
Lycus
Sed non per omnes exul errauit plagas.
Amphitryon
Quem profuga terra mater errante edidit?
Lycus
Num monstra saeua Phoebus aut timuit feras?
Amphitryon
455
Primus sagittas imbuit Phoebi draco.
Quam grauia partus tulerit ignoras mala?
E matris utero fulmine eiectus puer
Mox fulminanti proximus patri stetit.
Quid? qui gubernat astra, qui nubes quatit,
460
Non latuit infans rupis exesae specu?
Sollicita tanti pretia natales habent
Semperque magno constitit nasci deum.
Lycus
Quemcumque miserum uideris, hominem scias.
Amphitryon
Quemcumque fortem uideris, miserum neges.
Lycus
465
Fortem uocemus cuius ex umeris leo,
Donum puellae factus, et claua excidit
Fulsitque pictum ueste Sidonia latus?
Fortem uocemus cuius horrentes comae
Maduere nardo, laude qui notas manus
470
Ad non uirilem tympani mouit sonum,
Mitra ferocem barbara frontem premens?
Amphitryon
Non erubescit Bacchus effusos tener
Sparsisse crines nec manu molli leuem
Vibrare thyrsum, cum parum forti gradu
475
Auro decorum syrma barbarico trahit:
Post multa uirtus opera laxari solet.
Lycus
Hoc Euryti fatetur euersi domus
Pecorumque ritu uirginum oppressi greges;
Hoc nulla Iuno, nullus Eurystheus iubet:
480
Ipsius haec sunt opera.
Non nosti omnia:
Ipsius opus est caestibus fractus suis
Eryx et Eryci iunctus Antaeus Libys,
Et qui hospitali caede manantes foci
Bibere iustum sanguinem Busiridis;
485
Ipsius opus est uulneri et ferro obuius
Mortem coactus integer Cycnus pati,
Nec unus una Geryon uictus manu.
Eris inter istos - qui tamen nullo stupro
Laesere thalamos.
Lycus
Quod Ioui hoc regi licet:
490
Ioui dedisti coniugem, regi dabit;
Et te magistro non nouum hoc discet nurus,
Etiam uiro probante meliorem sequi.
Sin copulari pertinax taedis negat,
Vel ex coacta nobilem partum feram.
Megara
495
Vmbrae Creontis et penates Labdaci
Et nuptiales impii Oedipodae faces,
Nunc solita nostro fata coniugio date.
Nunc nunc, cruentae regis Aegypti nurus,
Adeste multo sanguine infectae manus.
500
Dest una numero Danais: explebo nefas.
Lycus
Coniugia quoniam peruicax nostra abnuis
Regemque terres, sceptra quid possint scies.
Complectere aras: nullus eripiet deus
Te mihi, nec orbe si remolito queat
505
Ad supera uictor lumina Alcides uehi.
Congerite siluas: templa supplicibus suis
Iniecta flagrent, coniugem et totum gregem
Consumat unus igne subiecto rogus.
Amphitryon
Hoc munus a te genitor Alcidae peto,
510
Rogare quod me deceat, ut primus cadam.
Lycus
Qui morte cunctos luere supplicium iubet
Nescit tyrannus esse: diuersa inroga;
Miserum ueta perire, felicem iube.
Ego, dum cremandis trabibus accrescit rogus,
515
Sacro regentem maria uotiuo colam.
Amphitryon
Pro numinum uis summa, pro caelestium
Rector parensque, cuius excussis tremunt
Humana telis, impiam regis feri
Compesce dextram! - quid deos frustra precor?
520
Vbicumque es, audi, gnate. - cur subito labant
Agitata motu templa? cur mugit solum?
Infernus imo sonuit e fundo fragor.
Audimur! est est sonitus Herculei gradus.
Chorus
O Fortuna uiris inuida fortibus,
525
Quam non aequa bonis praemia diuidis!
Eurystheus facili regnet in otio,
Alcmena genitus bella per omnia
Monstris exagitet caeliferam manum?
Serpentis resecet colla feracia,
530
Deceptis referat mala sororibus,
Cum somno dederit peruigiles genas
Pomis diuitibus praepositus draco?
Intrauit Scythiae multiuagas domos
Et gentes patriis sedibus hospitas,
535
Calcauitque freti terga rigentia
Et mutis tacitum litoribus mare.
Illic dura carent aequora fluctibus,
Et qua plena rates carbasa tenderent,
Intonsis teritur semita Sarmatis.
540
Stat pontus, uicibus mobilis annuis,
Nauem nunc facilis, nunc equitem pati.
Illic quae uiduis gentibus imperat,
Detraxit spolium nobile corpori
545
Et peltam et niuei uincula pectoris,
Victorem posito suspiciens genu.
Qua spe praecipites actus ad inferos,
Audax ire uias inremeabiles,
Vidisti Siculae regna Proserpinae?
550
Illic nulla noto nulla fauonio
Consurgunt tumidis fluctibus aequora;
Non illic geminum Tyndaridae genus
Succurrunt timidis sidera nauibus:
Stat nigro pelagus gurgite languidum,
555
Et cum Mors auidis pallida dentibus
Gentes innumeras manibus intulit,
Vno tot populi remige transeunt.
Euincas utinam iura ferae Stygis
Parcarumque colos non reuocabiles.
560
Hic qui rex populis pluribus imperat,
Bello cum peteres Nestoream Pylon,
Tecum conseruit pestiferas manus
Telum tergemina cuspide praeferens:
Effugit tenui uulnere saucius
565
Et mortis dominus pertimuit mori.
Fatum rumpe manu, tristibus inferis
Prospectus pateat lucis et inuius
Limes det faciles ad superos uias.
Immites potuit flectere cantibus
570
Vmbrarum dominos et prece supplici
Orpheus, Eurydicen dum repetit suam.
Quae siluas et aues saxaque traxerat
Ars, quae praebuerat fluminibus moras,
Ad cuius sonitum constiterant ferae,
575
Mulcet non solitis uocibus inferos,
Et surdis resonat clarius in locis.
Deflent Eumenides Threiciam nurum,
Deflent et lacrimis difficiles dei,
Et qui fronte nimis crimina tetrica
580
Quaerunt ac ueteres excutiunt reos
Flentes Eurydicen iuridici sedent.
Tandem mortis ait 'uincimur' arbiter,
'Euade ad superos, lege tamen data:
Tu post terga tui perge uiri comes,
585
Tu non ante tuam respice coniugem,
Quam cum clara deos obtulerit dies
Spartanique aderit ianua Taenari.'
Odit uerus amor nec patitur moras:
Munus dum properat cernere, perdidit.
590
Quae uinci potuit regia carmine,
Haec uinci poterit regia uiribus.
Hercules
O lucis almae rector et caeli decus,
Qui alterna curru spatia flammifero ambiens
Inlustre laetis exeris terris caput,
595
Da, Phoebe, ueniam, si quid inlicitum tui
Videre uultus: iussus in lucem extuli
Arcana mundi. tuque, caelestum arbiter
Parensque, uisus fulmine opposito tege;
Et tu, secundo maria qui sceptro regis,
600
Imas pete undas. quisquis ex alto aspicit
Terrena, facie pollui metuens noua,
Aciem reflectat oraque in caelum erigat
Portenta fugiens: hoc nefas cernant duo,
Qui aduexit et quae iussit. in poenas meas
605
Atque in labores non satis terrae patent
Iunonis odio: uidi inaccessa omnibus,
Ignota Phoebo quaeque deterior polus
Obscura diro spatia concessit Ioui;
Et, si placerent tertiae sortis loca,
610
Regnare potui: noctis aeternae chaos
Et nocte quiddam grauius et tristes deos
Et fata uici. morte contempta redi:
Quid restat aliud? uidi et ostendi inferos:
Da si quid ultra est, iam diu pateris manus
615
Cessare nostras, Iuno: quae uinci iubes?
Sed templa quare miles infestus tenet
Limenque sacrum terror armorum obsidet?
Amphitryon
Vtrumne uisus uota decipiunt meos,
An ille domitor orbis et Graium decus
620
Tristi silentem nubilo liquit domum?
Estne ille natus? membra laetitia stupent.
O nate, certa at sera Thebarum salus,
Teneone in auras editum an uana fruor
Deceptus umbra? tune es? agnosco toros
625
Vmerosque et alto nobile in trunco caput.
Hercules
Vnde iste, genitor, squalor et lugubribus
Amicta coniunx? unde tam foedo obsiti
Paedore nati? quae domum clades grauat?
Amphitryon
Socer est peremptus, regna possedit Lycus,
630
Natos parentem coniugem leto petit.
Hercules
Ingrata tellus, nemo ad Herculeae domus
Auxilia uenit? uidit hoc tantum nefas
Defensus orbis? - cur diem questu tero?
Mactetur hostis, hanc ferat uirtus notam
635
Fiatque summus hostis Alcidae Lycus.
Ad hauriendum sanguinem inimicum feror;
Theseu, resiste, ne qua uis subita ingruat.
Me bella poscunt, differ amplexus, parens,
Coniunxque differ. nuntiet Diti Lycus
640
Me iam redisse.
Theseus
Flebilem ex oculis fuga,
Regina, uultum, tuque nato sospite
Lacrimas cadentes reprime: si noui Herculem,
Lycus Creonti debitas poenas dabit.
Lentum est dabit: dat; hoc quoque est lentum: dedit.
Amphitryon
645
Votum secundet qui potest nostrum deus
Rebusque lassis adsit. O magni comes
Magnanime nati, pande uirtutum ordinem,
Quam longa maestos ducat ad manes uia,
Vt uincla tulerit dura Tartareus canis.
Theseus
650
Memorare cogis acta securae quoque
Horrenda menti. uix adhuc certa est fides
Vitalis aurae, torpet acies luminum
Hebetesque uisus uix diem insuetum ferunt.
Amphitryon
Peruince, Theseu, quidquid alto in pectore
655
Remanet pauoris neue te fructu optimo
Frauda laborum: quae fuit durum pati,
Meminisse dulce est. fare casus horridos.
Theseus
Fas omne mundi teque dominantem precor
Regno capaci teque quam toto inrita
660
Quaesiuit orbe mater, ut iura abdita
Et operta terris liceat impune eloqui.
Spartana tellus nobile attollit iugum,
Densis ubi aequor Taenarus siluis premit;
Hic ora soluit Ditis inuisi domus
665
Hiatque rupes alta et immenso specu
Ingens uorago faucibus uastis patet
Latumque pandit omnibus populis iter.
Non caeca tenebris incipit primo uia;
Tenuis relictae lucis a tergo nitor
670
Fulgorque dubius solis adflicti cadit
Et ludit aciem: nocte sic mixta solet
Praebere lumen primus aut serus dies.
Hinc ampla uacuis spatia laxantur locis,
In quae omne mersum pergat humanum genus.
675
Nec ire labor est; ipsa deducit uia:
Vt saepe puppes aestus inuitas rapit,
Sic pronus aer urguet atque auidum chaos,
Gradumque retro flectere haut umquam sinunt
Vmbrae tenaces. Intus immenso sinu
680
Placido quieta labitur Lethe uado
Demitque curas, neue remeandi amplius
Pateat facultas, flexibus multis grauem
Inuoluit amnem: qualis incertis uagus
Maeander undis ludit et cedit sibi
685
Instatque dubius litus an fontem petat.
Palus inertis foeda Cocyti iacet;
Hic uultur, illic luctifer bubo gemit
Omenque triste resonat infaustae strigis.
Horrent opaca fronde nigrantes comae
690
Taxo imminente, quam tenet segnis Sopor,
Famesque maesta tabido rictu iacet
Pudorque serus conscios uultus tegit.
Metus Pauorque, Funus et frendens Dolor
Aterque Luctus sequitur et Morbus tremens
695
Et cincta ferro Bella; in extremo abdita
Iners Senectus adiuuat baculo gradum.
Amphitryon
Estne aliqua tellus Cereris aut Bacchi ferax?
Theseus
Non prata uiridi laeta facie germinant
Nec adulta leni fluctuat Zephyro seges;
700
Non ulla ramos silua pomiferos habet:
Sterilis profundi uastitas squalet soli
Et foeda tellus torpet aeterno situ.
[Rerumque maestus finis et mundi ultima]
Immotus aer haeret et pigro sedet
705
Nox atra mundo: cuncta maerore horrida
Ipsaque morte peior est mortis locus.
Amphitryon
Quid ille opaca qui regit sceptro loca?
Qua sede positus temperat populos leues?
Theseus
Est in recessu Tartari obscuro locus,
710
Quem grauibus umbris spissa caligo alligat.
A fonte discors manat hinc uno latex,
Alter quieto similis (hunc iurant dei)
Tacente sacram deuehens fluuio Styga;
At hic tumultu rapitur ingenti ferox
715
Et saxa fluctu uoluit Acheron inuius
Renauigari. cingitur duplici uado
Aduersa Ditis regia, atque ingens domus
Vmbrante luco tegitur. hic uasto specu
Pendent tyranni limina, hoc umbris iter,
720
Haec porta regni. campus hanc circa iacet,
In quo superbo digerit uultu sedens
Animas recentes. dira maiestas deo,
Frons torua, fratrum quae tamen specimen gerat
Gentisque tantae, uultus est illi Iouis,
725
Sed fulminantis: magna pars regni trucis
Est ipse dominus, cuius aspectus timet
Quidquid timetur.
Amphitryon
Verane est fama inferis
Tam sera reddi iura et oblitos sui
Sceleris nocentes debitas poenas dare?
730
Quis iste ueri rector atque aequi arbiter?
Theseus
Non unus alta sede quaesitor sedens
Iudicia trepidis sera sortitur reis.
Aditur illo Gnosius Minos foro,
Rhadamanthus illo, Thetidis hoc audit socer.
735
Quod quisque fecit, patitur; auctorem scelus
Repetit suoque premitur exemplo nocens:
Vidi cruentos carcere includi duces
Et impotentis terga plebeia manu
Scindi tyranni. quisquis est placide potens
740
Dominusque uitae seruat innocuas manus
Et incruentum mitis imperium regit
Animoque parcit, longa permensus diu
Felicis aeui spatia uel caelum petit
Vel laeta felix nemoris Elysii loca,
745
Iudex futurus. sanguine humano abstine
Quicumque regnas: scelera taxantur modo
Maiore uestra.
Amphitryon
Certus inclusos tenet
Locus nocentes? utque fert fama, impios
Supplicia uinclis saeua perpetuis domant?
Theseus
750
Rapitur uolucri tortus Ixion rota;
Ceruice saxum grande Sisyphia sedet;
In amne medio faucibus siccis senex
Sectatur undas, alluit mentum latex,
Fidemque cum iam saepe decepto dedit,
755
Perit unda in ore; poma destituunt famem.
Praebet uolucri Tityos aeternas dapes
Vrnasque frustra Danaides plenas gerunt;
Errant furentes impiae Cadmeides
Terretque mensas auida Phineas auis.
Amphitryon
760
Nunc ede nati nobilem pugnam mei.
Patrui uolentis munus an spolium refert?
Theseus
Ferale tardis imminet saxum uadis,
Stupente ubi unda segne torpescit fretum.
Hunc seruat amnem cultu et aspectu horridus
765
Pauidosque manes squalidus gestat senex.
Impexa pendet barba, deformem sinum
Nodus coercet, concauae lucent genae;
Regit ipse longo portitor conto ratem.
Hic onere uacuus litori puppem applicans
770
Repetebat umbras; poscit Alcides uiam
Cedente turba; dirus exclamat Charon:
'Quo pergis, audax? siste properantem gradum.'
Non passus ullas natus Alcmena moras
Ipso coactum nauitam conto domat
775
Scanditque puppem. cumba populorum capax
Succubuit uni; sidit et grauior ratis
Vtrimque Lethen latere titubanti bibit.
Tunc uicta trepidant monstra, Centauri truces
Lapithaeque multo in bella succensi mero;
780
Stygiae paludis ultimos quaerens sinus
Fecunda mergit capita Lernaeus labor.
Post haec auari Ditis apparet domus:
Hic saeuus umbras territat Stygius canis,
Qui trina uasto capita concutiens sono
785
Regnum tuetur. sordidum tabo caput
Lambunt colubrae, uiperis horrent iubae
Longusque torta sibilat cauda draco.
Par ira formae: sensit ut motus pedum,
Attollit hirtas angue uibrato comas
790
Missumque captat aure subrecta sonum,
Sentire et umbras solitus. ut propior stetit
Ioue natus antro, sedit incertus canis
Leuiterque timuit - ecce latratu graui
Loca muta terret; sibilat totos minax
795
Serpens per armos. uocis horrendae fragor
Per ora missus terna felices quoque
Exterret umbras. soluit a laeua feros
Tunc ipse rictus et Cleonaeum caput
Opponit ac se tegmine ingenti clepit,
800
Victrice magnum dextera robur gerens.
Huc nunc et illuc uerbere assiduo rotat,
Ingeminat ictus. domitus infregit minas
Et cuncta lassus capita summisit canis
Antroque toto cessit. extimuit sedens
805
Vterque solio dominus et duci iubet;
Me quoque petenti munus Alcidae dedit.
Tum grauia monstri colla permulcens manu
Adamante texto uincit; oblitus sui
Custos opaci peruigil regni canis
810
Componit aures timidus et patiens trahi
Erumque fassus, ore summisso obsequens,
Vtrumque cauda pulsat anguifera latus.
Postquam est ad oras Taenari uentum et nitor
Percussit oculos lucis ignotae, nouos
815
Resumit animos uictus et uastas furens
Quassat catenas; paene uictorem abstulit
Pronumque retro uexit et mouit gradu.
Tunc et meas respexit Alcides manus;
Geminis uterque uiribus tractum canem
820
Ira furentem et bella temptantem inrita
Intulimus orbi. uidit ut clarum diem
Et pura nitidi spatia conspexit poli,
[Oborta nox est, lumina in terram dedit]
Compressit oculos et diem inuisum expulit
825
Aciemque retro flexit atque omni petit
Ceruice terram; tum sub Herculeas caput
Abscondit umbras. Densa sed laeto uenit
Clamore turba frontibus laurum gerens
Magnique meritas Herculis laudes canit.
Chorus
830
Natus Eurystheus properante partu
Iusserat mundi penetrare fundum:
Derat hoc solum numero laborum,
Tertiae regem spoliare sortis.
Ausus es caecos aditus inire,
835
Ducit ad manes uia qua remotos
Tristis et nigra metuenda silua,
Sed frequens magna comitante turba.
Quantus incedit populus per urbes
Ad noui ludos auidus theatri,
840
Quantus Eleum ruit ad Tonantem,
Quinta cum sacrum reuocauit aestas;
Quanta, cum longae redit hora nocti
Crescere et somnos cupiens quietos
Libra Phoebeos tenet aequa currus,
845
Turba secretam Cererem frequentat
Et citi tectis properant relictis
Attici noctem celebrare mystae:
Tanta per campos agitur silentes
Turba; pars tarda graditur senecta
850
Tristis et longa satiata uita;
Pars adhuc currit melioris aeui:
Virgines nondum thalamis iugatae
Et comis nondum positis ephebi
Matris et nomen modo doctus infans.
855
His datum solis, minus ut timerent,
Igne praelato releuare noctem;
Ceteri uadunt per opaca tristes.
Qualis est uobis animus, remota
Luce cum maestus sibi quisque sensit
860
Obrutum tota caput esse terra?
Stat chaos densum tenebraeque turpes
Et color noctis malus ac silentis
Otium mundi uacuaeque nubes.
Sera nos illo referat senectus:
865
Nemo ad id sero uenit, unde numquam,
Cum semel uenit, poterit reuerti.
Quid iuuat, durum, properare, fatum?
Omnis haec magnis uaga turba terris
Ibit ad manes facietque inerti
870
Vela Cocyto: tibi crescit omne,
Et quod occasus uidet et quod ortus.
Parce uenturis: tibi, mors, paramur;
Sis licet segnis, properamus ipsi:
Prima quae uitam dedit hora carpit.
875
Thebis laeta dies adest.
Aras tangite supplices,
Pingues caedite uictimas;
Permixtae maribus nurus
Sollemnes agitent choros;
880
Cessent deposito iugo
Arui fertilis incolae.
Pax est Herculea manu
Auroram inter et Hesperum,
Et qua sol medium tenens
885
Vmbras corporibus negat;
Quodcumque alluitur solum
Longo Tethyos ambitu,
Alcidae domuit labor.
Transuectus uada Tartari
890
Pacatis redit inferis.
Iam nullus superest timor:
Nil ultra iacet inferos.
Stantes sacrificus comas
Dilecta tege populo.
Hercules
895
Vltrice dextra fusus aduerso Lycus
Terram cecidit ore; tum quisquis comes
Fuerat tyranni iacuit et poenae comes.
Nunc sacra patri uictor et superis feram
Caesisque meritas uictimis aras colam.
900
Te te laborum socia et adiutrix precor,
Belligera Pallas, cuius in laeua ciet
Aegis feroces ore saxifico minas;
Adsit Lycurgi domitor et rubri maris,
Tectam uirente cuspidem thyrso gerens,
905
Geminumque numen Phoebus et Phoebi soror
(Soror sagittis aptior, Phoebus lyrae)
Fraterque quisquis incolit caelum meus
Non ex nouerca frater. Huc appellite
Greges opimos, quidquid Indorum seges
909bis
* * * * * * *
910
Arabesque odoris quidquid arboribus legunt
Conferte in aras, pinguis exundet uapor.
Populea nostras arbor exornet comas,
Te ramus oleae fronde gentili tegat,
Theseu; Tonantem nostra adorabit manus,
915
Tu conditores urbis et siluestria
Trucis antra Zethi, nobilis Dircen aquae
Laremque regis aduenae Tyrium coles.
Date tura flammis.
Amphitryon
Nate, manantes prius
Manus cruenta caede et hostili expia.
Hercules
920
Vtinam cruore capitis inuisi deis
Libare possem: gratior nullus liquor
Tinxisset aras; uictima haut ulla amplior
Potest magisque opima mactari Ioui,
Quam rex iniquus.
Amphitryon
Finiat genitor tuus
925
Opta labores, detur aliquando otium
Quiesque fessis.
Hercules
Ipse concipiam preces
Ioue meque dignas: stet suo caelum loco
Tellusque et aether; astra inoffensos agant
Aeterna cursus, alta pax gentes alat;
930
Ferrum omne teneat ruris innocui labor
Ensesque lateant. nulla tempestas fretum
Violenta turbet, nullus irato Ioue
Exiliat ignis, nullus hiberna niue
Nutritus agros amnis euersos trahat.
935
Venena cessent, nulla nocituro grauis
Suco tumescat herba. non saeui ac truces
Regnent tyranni; si quod etiamnum est scelus
Latura tellus, properet, et si quod parat
Monstrum, meum sit. - Sed quid hoc? medium diem
940
Cinxere tenebrae. Phoebus obscuro meat
Sine nube uultu. quis diem retro fugat
Agitque in ortus? unde nox atrum caput
Ignota profert? unde tot stellae polum
Implent diurnae? primus en noster labor
945
Caeli refulget parte non minima leo
Iraque totus feruet et morsus parat.
Iam rapiet aliquod sidus: ingenti minax
Stat ore et ignes efflat et rutilam iubam
Ceruice iactans quidquid autumnus grauis
950
Hiemsque gelido frigida spatio refert
Vno impetu transiliet et uerni petet
Frangetque tauri colla.
Amphitryon
Quod subitum hoc malum est?
Quo, nate, uultus huc et huc acres refers
Acieque falsum turbida caelum uides?
Hercules
955
Perdomita tellus, tumida cesserunt freta,
Inferna nostros regna sensere impetus:
Immune caelum est, dignus Alcide labor.
In alta mundi spatia sublimis ferar,
Petatur aether: astra promittit pater.
960
Quid, si negaret? non capit terra Herculem
Tandemque superis reddit. en ultro uocat
Omnis deorum coetus et laxat fores,
Vna uetante. recipis et reseras polum?
An contumacis ianuam mundi traho?
965
Dubitatur etiam? uincla Saturno exuam
Contraque patris impii regnum impotens
Auum resoluam; bella Titanes parent,
Me duce furentes; saxa cum siluis feram
Rapiamque dextra plena Centauris iuga.
970
Iam monte gemino limitem ad superos agam:
Videat sub Ossa Pelion Chiron suum,
In caelum Olympus tertio positus gradu
Perueniet aut mittetur.
Amphitryon
Infandos procul
Auerte sensus; pectoris sani parum
975
Magni tamen compesce dementem impetum.
Hercules
Quid hoc? Gigantes arma pestiferi mouent.
Profugit umbras Tityos ac lacerum gerens
Et inane pectus quam prope a caelo stetit.
Labat Cithaeron, alta Pallene tremit
980
Macetumque Tempe. rapuit hic Pindi iuga,
Hic rapuit Oeten, saeuit horrendum Mimans.
Flammifera Erinys uerbere excusso sonat
Rogisque adustas propius ac propius sudes
In ora tendit; saeua Tisiphone, caput
985
Serpentibus uallata, post raptum canem
Portam uacantem clausit opposita face.
Sed ecce proles regis inimici latet,
Lyci nefandum semen: inuiso patri
Haec dextra iam uos reddet. excutiat leuis
990
Neruus sagittas. tela sic mitti decet
Herculea.
Amphitryon
Quo se caecus impegit furor?
Vastum coactis flexit arcum cornibus
Pharetramque soluit, stridet emissa impetu
Harundo - medio spiculum collo fugit
995
Vulnere relicto.
Hercules
Ceteram prolem eruam
Omnisque latebras. quid moror? maius mihi
Bellum Mycenis restat, ut Cyclopia
Euersa manibus saxa nostris concidant.
Huc eat et illuc claua disiecto obice
1000
Rumpatque postes; columen impulsum labet. -
Perlucet omnis regia: hic uideo abditum
Gnatum scelesti patris.
Amphitryon
En blandas manus
Ad genua tendens uoce miseranda rogat.
Scelus nefandum, triste et aspectu horridum:
1005
Dextra precantem rapuit et circa furens
Bis ter rotatum misit; ast illi caput
Sonuit, cerebro tecta disperso madent. -
At misera, paruum protegens gnatum sinu,
Megara furenti similis e latebris fugit.
1010
Licet Tonantis profuga condaris sinu,
Petet undecumque temet haec dextra et feret.
Quo misera pergis? quam fugam aut latebras petis?
Nullus salutis Hercule infesto est locus.
Amplectere ipsum potius et blanda prece
1015
Lenire tempta.
Megara
Parce iam, coniunx, precor,
Agnosce Megaram. gnatus hic uultus tuos
Habitusque reddit; cernis, ut tendat manus?
Hercules
Teneo nouercam. sequere, da poenas mihi
Iugoque pressum libera turpi Iouem;
1020
Sed ante matrem paruulum hoc monstrum occidat.
Quo tendis amens? sanguinem fundes tuum?
Pauefactus infans igneo uultu patris
Perit ante uulnus, spiritum eripuit pauor.
In coniugem nunc claua libratur grauis:
1025
Perfregit ossa, corpori trunco caput
Abest nec usquam est. cernere hoc audes, nimis
Viuax senectus? si piget luctus, habes
Mortem paratam - pectus en telo indue,
Vel stipitem istum huc caede monstrorum inlitum
1030
Conuerte, falsum ac nomini turpem tuo
Remoue parentem, ne tuae laudi obstrepat.
Quo te ipse, senior, obuium morti ingeris?
Quo pergis amens? profuge et obtectus late
Vnumque manibus aufer Herculeis scelus.
Hercules
1035
Bene habet, pudendi regis excisa est domus.
Tibi hunc dicatum, maximi coniunx Iouis,
Gregem cecidi; uota persolui libens
Te digna, et Argos uictimas alias dabit.
Amphitryon
Nondum litasti, nate: consumma sacrum.
1040
Stat ecce ad aras hostia, expectat manum
Ceruice prona; praebeo, occurro, insequor:
Macta - quid hoc est? errat acies luminum
Visusque maeror hebetat? an uideo Herculis
Manus trementes? uultus in somnum cadit
1045
Et fessa ceruix capite summisso labat;
Flexo genu iam totus ad terram ruit,
Vt caesa siluis ornus aut portum mari
Datura moles. uiuis an leto dedit
Idem tuos qui misit ad mortem furor?
1050
Sopor est: reciprocos spiritus motus agit.
Detur quieti tempus, ut somno grauis
Vis uicta morbi pectus oppressum leuet. -
Remouete, famuli, tela, ne repetat furens.
Chorus
Lugeat aether magnusque parens
1055
Aetheris alti tellusque ferax
Et uaga ponti mobilis unda,
Tuque ante omnis, qui per terras
Tractusque maris fundis radios
Noctemque fugas ore decoro,
1060
Feruide Titan:
Obitus pariter tecum Alcides
1061bis
Vidit et ortus
Nouitque tuas utrasque domos.
Soluite tantis animum monstris,
Soluite, superi,
1065
Rectam in melius flectite mentem.
Tuque, o domitor, Somne, malorum,
1066bis
Requies animi,
Pars humanae melior uitae,
Volucre o matris genus asteriae,
Frater durae languide Mortis,
1070
Veris miscens falsa, futuri
Certus et idem pessimus auctor,
Pax o rerum, portus uitae,
Lucis requies noctisque comes,
Qui par regi famuloque uenis
1075
Placidus fessum lenisque fouens,
Pauidum leti genus humanum
Cogis longam discere noctem:
Preme deuinctum torpore graui,
Sopor indomitos alliget artus,
1080
Nec torua prius pectora linquat,
Quam mens repetat pristina cursum.
En fusus humi saeua feroci
Corde uolutat somnia: nondum est
Tanti pestis superata mali;
1085
Clauaeque graui lassum solitus
1085bis
Mandare caput
Quaerit uacua pondera dextra,
Motu iactans bracchia uano,
Nec adhuc omnis expulit aestus,
Sed ut ingenti uexata noto
1090
Seruat longos unda tumultus
Et iam uento cessante tumet,
1091bis
* * * * *
Pelle insanos fluctus animi,
Redeat pietas uirtusque uiro -
Vel sit potius mens uesano
1095
Concita motu:
Error caecus qua coepit eat;
Solus te iam praestare potest
Furor insontem: proxima puris
Sors est manibus nescire nefas.
1100
Nunc Herculeis percussa sonent
Pectora palmis,
Mundum solitos ferre lacertos
Verbera pulsent ultrice manu;
Gemitus uastos audiat aether,
1105
Audiat atri regina poli
Vastisque ferox qui colla gerit
1106bis
Vincta catenis
Imo latitans Cerberus antro.
Resonet maesto clamore chaos
Latique patens unda profundi
1110
Et qui medius tua tela tamen
Senserat aer.
Pectora tantis obsessa malis
Non sunt ictu ferienda leui:
Vno planctu tria regna sonent.
1115
Et tu collo decus ac telum
Suspensa diu, fortis harundo,
Pharetraeque graues,
Date saeua fero uerbera tergo.
Caedant umeros robora fortes
1120
Stipesque potens duris oneret
1120bis
Pectora nodis:
Plangant tantos arma dolores.
1135
Ite infaustum genus, o pueri,
Noti per iter triste laboris,
1122
Non uos patriae laudis comites
Vlti saeuos uulnere reges,
Non Argiua membra palaestra
1125
Flectere docti fortes caestu
1125bis
Fortesque manu,
Iam tamen ausi telum Scythicis
Missum certa librare manu
Tutosque fuga figere ceruos
1130
Nondumque ferae terga iubatae:
Ite ad Stygios, umbrae, portus,
Ite, innocuae,
Quas in primo limine uitae
Scelus oppressit patriusque furor:
1137
Ite, iratos uisite reges.
Quis hic locus, quae regio, quae mundi plaga?
Vbi sum? sub ortu solis, an sub cardine
1140
Glacialis ursae? numquid Hesperii maris
Extrema tellus hunc dat Oceano modum?
Quas trahimus auras? quod solum fesso subest?
Certe redimus - unde prostrata ad domum
Video cruenta corpora? an nondum exuit
1145
Simulacra mens inferna? post reditus quoque
Oberrat oculis turba feralis meis?
Pudet fateri: paueo; nescioquod mihi,
Nescioquod animus grande praesagit malum.
Vbi est parens? ubi illa natorum grege
1150
Animosa coniunx? cur latus laeuum uacat
Spolio leonis? quonam abit tegimen meum
Idemque somno mollis Herculeo torus?
Vbi tela? ubi arcus? arma quis uiuo mihi
Detrahere potuit? spolia quis tanta abstulit
1155
Ipsumque quis non Herculis somnum horruit?
Libet meum uidere uictorem, libet,
Exurge, uirtus: quem nouum caelo pater
Genuit relicto, cuius in fetu stetit
Nox longior quam nostra? - quod cerno nefas?
1160
Gnati cruenta caede confecti iacent,
Perempta coniunx. quis Lycus regnum obtinet?
Quis tanta Thebis scelera moliri ausus est
Hercule reuerso? quisquis Ismeni loca,
Actaea quisquis arua, qui gemino mari
1165
Pulsata Pelopis regna Dardanii colis,
Succurre, saeuae cladis auctorem indica.
Ruat ira in omnis: hostis est quisquis mihi
Non monstrat hostem. uictor Alcidae, lates?
Procede, seu tu uindicas currus truces
1170
Thracis cruenti siue Geryonae pecus
Libyaeue dominos, nulla pugnandi mora est.
En nudus asto; uel meis armis licet
Petas inermem. - cur meos Theseus fugit
Paterque uultus? ora cur condunt sua?
1175
Differte fletus; quis meos dederit neci
Omnis simul, profare. quid, genitor, siles?
At tu ede, Theseu, sed tua, Theseu, fide. -
Vterque tacitus ora pudibunda obtegit
Furtimque lacrimas fundit. in tantis malis
1180
Quid est pudendum? numquid Argiuae impotens
Dominator urbis, numquid infestum Lyci
Pereuntis agmen clade nos tanta obruit?
Per te meorum facinorum laudem precor,
Genitor, tuique nominis semper mihi
1185
Numen secundum, fare. quis fudit domum?
Cui praeda iacui?
Amphitryon
Tacita sic abeant mala.
Hercules
Vt inultus ego sim?
Amphitryon
Saepe uindicta obfuit.
Hercules
Quisquamne segnis tanta tolerauit mala?
Amphitryon
Maiora quisquis timuit.
Hercules
His etiam, pater,
1190
Quicquam timeri maius aut grauius potest?
Amphitryon
Cladis tuae pars ista quam nosti quota est!
Hercules
Miserere, genitor, supplices tendo manus.
Quid hoc? manus refugit - hic errat scelus.
Vnde hic cruor? quid illa puerili madens
1195
Harundo leto? tincta Lernaea nece:
Iam tela uideo nostra. non quaero manum:
Quis potuit arcum flectere aut quae dextera
Sinuare neruom uix recedentem mihi?
Ad uos reuertor; genitor, hoc nostrum est scelus?
1200
Tacuere: nostrum est.
Amphitryon
Luctus est istic tuus,
Crimen nouercae: casus hic culpa caret.
Hercules
Nunc parte ab omni, genitor, iratus tona;
Oblite nostri, uindica sera manu
Saltem nepotes. stelliger mundus sonet
1205
Flammasque et hic et ille iaculetur polus;
Rupes ligatum Caspiae corpus trahant
Atque ales auida - cur Promethei uacant
Scopuli? paretur uertice immenso feras
Volucresque pascens Caucasi abruptum latus
1210
Nudumque siluis. illa quae pontum Scythen
Symplegas artat hinc et hinc uinctas manus
Distendat alto, cumque reuocata uice
In se coibunt saxa et in caelum expriment
Actis utrimque rupibus medium mare,
1215
Ego inquieta montium iaceam mora.
Quin structum aceruans nemore congesto aggerem
Cruore corpus impio sparsum cremo?
Sic, sic agendum est: inferis reddam Herculem.
Amphitryon
Nondum tumultu pectus attonito carens
1220
Mutauit iras, quodque habet proprium furor,
In se ipse saeuit.
Hercules
Dira Furiarum loca
Et inferorum carcer et sonti plaga
Decreta turbae - si quod exilium patet
Vlterius Erebo, Cerbero ignotum et mihi,
1225
Hoc me abde, Tellus; Tartari ad finem ultimum
Mansurus ibo. Pectus o nimium ferum!
Quis uos per omnem, liberi, sparsos domum
Deflere digne poterit? hic durus malis
Lacrimare uultus nescit. huc arcum date,
1230
Date huc sagittas, stipitem huc uastum date.
Tibi tela frangam nostra, tibi nostros, puer,
Rumpemus arcus; at tuis stipes grauis
Ardebit umbris; ipsa Lernaeis frequens
Pharetra telis in tuos ibit rogos:
1235
Dent arma poenas. uos quoque infaustas meis
Cremabo telis, o nouercales manus.
Quis nomen usquam sceleris errori addidit?
Hercules
Saepe error ingens sceleris obtinuit locum.
Nunc Hercule opus est: perfer hanc molem mali.
Hercules
1240
Non sic furore cessit extinctus pudor,
Populos ut omnes impio aspectu fugem.
Arma, arma, Theseu, flagito propere mihi
Subtracta reddi. sana si mens est mihi,
Referte manibus tela; si remanet furor,
1245
Pater, recede: mortis inueniam uiam.
Amphitryon
Per sancta generis sacra, per ius nominis
Vtrumque nostri, siue me altorem uocas
Seu tu parentem, perque uenerandos piis
Canos, senectae parce desertae, precor,
1250
Annisque fessis; unicum lapsae domus
Firmamen, unum lumen afflicto malis
Temet reserua. nullus ex te contigit
Fructus laborum; semper aut dubium mare
Aut monstra timui; quisquis in toto furit
1255
Rex saeuus orbe, manibus aut aris nocens,
A me timetur; semper absentis pater
Fructum tui tactumque et aspectum peto.
Hercules
Cur animam in ista luce detineam amplius
Morerque nihil est: cuncta iam amisi bona,
1260
Mentem arma famam coniugem gnatos manus,
Etiam furorem. nemo polluto queat
Animo mederi: morte sanandum est scelus.
Perimes parentem?
Hercules
Facere ne possim, occidam.
Genitore coram?
Hercules
Cernere hunc docui nefas.
1265
Memoranda potius omnibus facta intuens
Vnius a te criminis ueniam pete.
Hercules
Veniam dabit sibi ipse, qui nulli dedit?
Laudanda feci iussus: hoc unum meum est.
Succurre, genitor; siue te pietas mouet
1270
Seu triste factum siue uiolatum decus
Virtutis, effer arma; uincatur mea
Fortuna dextra.
Theseus
Sunt quidem patriae preces
Satis efficaces, sed tamen nostro quoque
Mouere fletu. surge et aduersa impetu
1275
Perfringe solito. nunc tuum nulli imparem
Animum malo resume, nunc magna tibi
Virtute agendum est: Herculem irasci ueta.
Hercules
Si uiuo, feci scelera; si morior, tuli.
Purgare terras propero. iamdudum mihi
1280
Monstrum impium saeuumque et immite ac ferum
Oberrat: agedum, dextra, conare aggredi
Ingens opus, labore bis seno amplius.
Ignaue, cessas, fortis in pueros modo
Pauidasque matres? arma nisi dantur mihi,
1285
Altum omne Pindi Thracis excidam nemus
Bacchique lucos et Cithaeronis iuga
Mecum cremabo, tota cum domibus suis
Dominisque tecta, cum deis templa omnibus
Thebana supra corpus excipiam meum
1290
Atque urbe uersa condar, et, si fortibus
Leue pondus umeris moenia immissa incident
Septemque opertus non satis portis premar,
Onus omne media parte quod mundi sedet
Dirimitque superos, in meum uertam caput.
1295
Vox est digna genitore Herculis.
Hoc en peremptus spiculo cecidit puer.
Hoc Iuno telum manibus emisit tuis.
Hercules
Hoc nunc ego utar.
Amphitryon
Ecce quam miserum metu
Cor palpitat pectusque sollicitum ferit.
1300
Aptata harundo est.
Ecce iam facies scelus
Volens sciensque.
Pande, quid fieri iubes?
Nihil rogamus: noster in tuto est dolor.
Natum potes seruare tu solus mihi,
Eripere nec tu; maximum euasi metum:
1305
Miserum haut potes me facere, felicem potes.
Sic statue, quidquid statuis, ut causam tuam
Famamque in arto stare et ancipiti scias:
Aut uiuis aut occidis. hanc animam leuem
Fessamque senio nec minus fessam malis
1310
In ore primo teneo. tam tarde patri
Vitam dat aliquis? non feram ulterius moram,
Senile ferro pectus impresso induam:
Hic, hic iacebit Herculis sani scelus.
Hercules
Iam parce, genitor, parce, iam reuoca manum.
1315
Succumbe, uirtus, perfer imperium patris.
Eat ad labores hic quoque Herculeos labor:
Viuamus. artus alleua afflicti solo,
Theseu, parentis. dextra contactus pios
Scelerata refugit.
Amphitryon
Hanc manum amplector libens,
1320
Hac nisus ibo, pectori hanc aegro admouens
Pellam dolores.
Hercules
Quem locum profugus petam?
Vbi me recondam quaue tellure obruar?
Quis Tanais aut quis Nilus aut quis Persica
Violentus unda Tigris aut Rhenus ferox
1325
Tagusue Hibera turbidus gaza fluens
Abluere dextram poterit? Arctoum licet
Maeotis in me gelida transfundat mare
Et tota Tethys per meas currat manus,
Haerebit altum facinus. in quas impius
1330
Terras recedes? ortum an occasum petes?
Vbique notus perdidi exilio locum.
Me refugit orbis, astra transuersos agunt
Obliqua cursus, ipse Titan Cerberum
Meliore uultu uidit. O fidum caput,
1335
Theseu, latebram quaere longinquam, abditam;
Quoniamque semper sceleris alieni arbiter
Amas nocentes, gratiam meritis refer
Vicemque nostris: redde me infernis, precor,
Vmbris reductum, meque subiectum tuis
1340
Restitue uinclis: ille me abscondet locus -
Sed et ille nouit.
Theseus
Nostra te tellus manet.
Illic solutam caede Gradiuus manum
Restituit armis: illa te, Alcide, uocat,
Facere innocentes terra quae superos solet.
contatti: 