Manilius astronomica 4

Testo base di riferimento: E. Flores, 1996

Cura dell'edizione digitale: A. Fioravanti, 2010

Altre sezioni


Quid tam sollicitis uitam consumimus annis

Torquemurque metu caecaque cupidine rerum

Aeternisque senes curis, dum quaerimus, aeuum

Perdimus et nullo uotorum fine beati

5

Victuros agimus semper nec uiuimus umquam?

Pauperiorque bonis quisque est quae plura requirit,

Nec quod habet numerat, tantum quod non habet optat,

Cumque sui paruos usus natura reposcat

Materiam struimus magnae per uota ruinae

10

Luxuriamque lucris emimus luxuque rapinas,

Et summum census pretium est effundere censum.

Soluite, mortales, animos curasque leuate

Totque superuacuis uitam deplete querellis.

Fata regunt orbem, certa stant omnia lege

15

Longaque per certos signantur tempora casus.

Nascentes morimur, finisque ab origine pendet.

Hinc et opes et regna fluunt et, saepius orta,

Paupertas, artesque datae moresque creatis

Et uitia et laudes, damna et compendia rerum.

20

Nemo carere dato poterit nec habere negatum

Fortunamue suis inuitam prendere uotis

Aut fugere instantem: sors est sua cuique ferenda.

An, nisi fata darent leges uitaeque necisque,

Fugissent ignes Aenean, Troia sub uno

25

Non euersa uiro fatis uicisset in ipsis?

Aut lupa proiectos nutrisset Martia fratres,

Roma casis enata foret, pecudumque magistri

In Capitolinos duxissent fulmina montes,

Includiue sua potuisset Iuppiter arce,

30

Captus et <a> captis orbis foret: igne sepulto

Vulneribus uictor repetisset Mucius urbem,

Solus et oppositis clausisset Horatius armis

Pontem urbemque simul, rupisset foedera uirgo,

Tresque sub unius fratres uirtute iacerent?

35

Nulla acies tantum uicit: pendebat ab uno

Roma uiro regnumque orbis sortita iacebat.

39

Postque tuos, Trasimenne, lacus Fabiumque morantem,

37

Quid referam Cannas admotaque moenibus arma

Varronemque fuga magnum, qua uincere posset,

40

Ac cepisse iugum uictae Carthaginis arces,

Seque ratum Hannibalem nostris cecidisse catenis

Exiliumque rei furtiua morte luisse?

Adde etiam Italicas acies Romamque suismet

Pugnantem membris, adice et ciuilia bella

45

Et Cimbrum in Mario Mariumque in carcere uictum.

Quod, consul totiens, exul, quod de exule consul

Adiacuit Libycis compar iactura ruinis

Eque crepidinibus cepit Carthaginis urbem,

Hoc, nisi fata darent, numquam fortuna tulisset.

50

Quis te Niliaco periturum litore, Magne,

Post uictas Mithridatis opes pelagusque receptum

Et tris emenso meritos ex orbe triumphos,

Cum te iam posses alium componere Magnum,

Crederet, ut corpus sepeliret naufragus ignis

55

Eiectaeque rogum facerent fragmenta carinae?

Quis tantum mutare potest sine numine fati?

Ille etiam caelo genitus caeloque receptus,

Cum bene compositis uictor ciuilibus armis

Iura togae regeret, totiens praedicta cauere

60

Vulnera non potuit: toto spectante senatu,

Indicium dextra retinens nomenque, cruore

Deleuit proprio, possent ut uincere fata.

Quid numerem euersas urbes regumque ruinas,

Inque rogo Croesum, Priamumque in litore truncum

65

Cui nec Troia rogus? quid Xerxen, maius et ipso

Naufragium pelago? quid capto sanguine regem

Romano impositum, raptosque ex ignibus ignes

Cedentemque uiro flammam qui templa ferebat?

Quot subitae ueniunt ualidorum in corpora mortes

70

Seque ipsae rursus fugiunt errantque per ignes!

Ex ipsis quidam elati rediere sepulcris,

Atque his uita duplex, illis uix contigit una.

Ecce leuis perimit morbus grauiorque remittit;

Succumbunt artes, rationis uincitur usus,

75

Cura nocet, cessare iuuat, mora saepe malorum

Dat causas; laeduntque cibi parcuntque uenena.

Degenerant nati patribus uincuntue parentes

Ingeniumque suum retinent; transitque per illum,

Ex illo Fortuna uenit. furit alter amore

80

Et pontum transnare potest uel uertere Troiam,

Alterius frons est scribendis legibus apta.

Ecce patrem nati perimunt natosque parentes

Mutuaque armati coeunt in uulnera fratres.

Non nostrum hoc bellum est; coguntur tanta mouere

85

Inque suas ferri poenas lacerandaque membra.

Quod Decios non omne tulit, non omne Camillos

Tempus et inuictum deuicta morte Catonem,

Materies in rem superat sed lege repugnat.

Et neque paupertas breuiores excipit annos

90

Nec sunt immensis opibus uenalia fata,

Sed rapit et sceptro funus Fortuna superbum

Indicitque rogum summis statuitque sepulcrum.

Quantum est hoc regnum, quod regibus imperat ipsis!

Quin etiam infelix uirtus et noxia felix,

95

Et male consultis pretium est, prudentia fallit;

Nec Fortuna probat causas, sequiturque merentis,

Sed uaga per cunctos nullo discrimine fertur.

Scilicet est aliud, quod nos cogatque regatque,

Maius, et in proprias ducat mortalia leges

100

Attribuatque suos ex se nascentibus annos

Fortunaeque uices. permiscet saepe ferarum

Corpora cum membris hominum: non serninis ille

Partus erit; quid enim nobis commune ferisque,

Quisue in portenti noxam peccarit adulter?

105

Astra nouant formas caelumque interserit ora.

Denique, si non est, fati cur traditur ordo,

Cunctaque temporibus certis uentura canuntur?

Nec tamen haec ratio facinus defendere pergit

Virtutemue suis fraudare in praemia donis.

110

Nam neque mortiferas quisquam minus oderit herbas

Quod non arbitrio ueniunt sed semine certo,

Gratia nec leuior tribuetur dulcibus escis

Quod natura dedit fruges, non ulla uoluntas.

Sic hominum meritis tanto fit gloria maior

115

Quod caelo gaudente uenit, rursusque nocentis

Oderimus magis in culpam poenasque creatos.

Nec refert scelus unde cadat, scelus esse fatendum.

Hoc quoque fatale est, sic ipsum expendere fatum.

(Quod quoniam docui, superest nunc ordine certo

120

Caelestis fabricare gradus, qui ducere flexo

Tramite pendentem ualeant ad sidera uatem)

Nunc tibi signorum mores summumque colorem

Et studia et uarias artes ex ordine reddam.

Diues fecundis Aries in uellera lanis

125

Exutusque nouis rursum, spem semper habebit,

Naufragiumque inter subitum censusque beatos

Crescendo cadet et uotis in damna feretur,

In uulgumque dabit fructus et mille per artes

Vellera diuersos ex se parientia quaestus:

130

Nunc glomerare rudis nunc rursus soluere lanas,

Nunc tenuare leui filo nunc ducere telas,

Nunc emere et uarias in quaestum uendere uestes,

Quis sine non poterant ullae subsistere gentes

Vel sine luxuria. tantum est opus, ipsa suismet

135

Adseruit Pallas manibus dignumque putauit,

Seque in Arachnaeo magnam putat esse triumpho.

Haec studia et similis dicet nascentibus artes,

Et dubia in trepido praecordia pectore finget

Seque sua semper cupientia uendere laude.

140

Taurus simplicibus dotabit rura colonis

Pacatisque labor ueniet; nec praemia laudis

Sed terrae tribuet partus. summittit in astris

Colla iugumque suis poscit ceruicibus ipse.

Ille suis Phoebi portat cum cornibus orbem,

145

Militiam indicit terris et segnia rura

In ueteres reuocat cultus, dux ipse laboris,

Nec iacet in sulcis soluitque in puluere pectus.

Serranos Curiosque tulit fascesque per arua

Tradidit, eque suo dictator uenit aratro,

150

Laudis amor tacitae; mentes et corpora tarda

Mole ualent, habitatque puer sub fronte Cupido.

Mollius e Geminis studium est et mitior aetas

Per uarios cantus modulataque uocibus ora

Et gracilis calamos et neruis insita uerba

155

Ingenitumque Bonum: labor est etiam ipsa uoluptas.

Arma procul lituosque uolunt tristemque senectam,

Otia et aeternam peragunt in amore iuuentam.

Inueniunt et in astra uias numerisque modisque

Consummant orbem postque ipsos sidera linquunt:

160

Natura ingenio minor est perque omnia seruit.

In tot fecundi Gemini commenta feruntur.

Cancer ad ardentem fulgens in cardine metam,

Quam Phoebus summis reuocatus curribus ambit,

Articulum mundi retinet lucesque reflectit.

165

Ille tenax animi nullosque effusus in usus

Attribuit uarios quaestus artemque lucrorum:

Merce peregrina fortunam ferre per urbes

Et grauia annonae speculantem incendia uentis

Credere opes orbisque orbi bona uendere posse

170

Totque per ignotas commercia iungere terras

Atque alio sub sole nouas exquirere praedas

Et rerum pretio subitos componere census.

Nauigat et, celeris optando sortibus annos,

Dulcibus usuris brumae quoque tempora uendit.

175

Ingenium sollers suaque in compendia pugnax.

Quis dubitet, uasti quae sit natura Leonis

Quasque suo dictet signo nascentibus artes?

Ille nouas semper pugnas, noua bella ferarum

Apparat, et spolio uiuit pecorumque rapinis;

180

Hos habet hoc studium, postis ornare superbos

Pellibus et captas domibus praefigere praedas

Et pacare metu siluas et uincere uictas.

Sunt quorum similis animos nec moenia frenent,

Sed pecudum membris media grassentur in urbe

185

Et laceros artus suspendant fronte tabernae

Luxuriaeque parent caedem mortesque lucrentur.

Ingenium ad subitas iras facilisque recessus

Aequale et puro sententia pectore simplex.

At quibus Erigone dixit nascentibus aeuum,

190

Ora magisterio uestesque coercita Virgo,

Ad studium ducet mores et pectora doctis

Artibus instituet, nec tam compendia census

Quam causas uiresque dabit perquirere rerum.

Illa decus linguae faciet regnumque loquendi

195

Atque oculos mentis, qui possint cernere cuncta

Quamuis occultis naturae condita causis.

Hinc et scriptor erit uelox, cui littera uerbum est

Quique notis linguam superet cursimque loquentis

Excipiat longas noua per compendia uoces.

200

In uitio bona sunt: teneros pudor impedit annos,

Magnaque naturae cohibendo munera frenat

Nec fecundus erit (quid mirum in uirgine?) partus.

Librantes noctem Chelae cum tempore lucis

Per noua maturi post annum munera Bacchi

205

Mensurae tribuent usus ac pondera rerum

Et Palamedeis certantem uiribus ortum,

Qui primus numeros rebus, qui nomina summis

Imposuit certumque modum propriasque figuras.

Hic etiam legum tabulas et condita iura

210

Nouerit atque notis leuibus pendentia uerba,

Et licitum sciet, et uetitum quae poena sequatur,

Perpetuus populi priuato in limine praetor.

Non allo potius genitus sit Seruius astro,

Qui leges etiam posuit, cum iura retexit.

215

Denique, in ambiguo fuerit quodcumque locatum

Et rectoris egens, diriment examina Librae.

Scorpios armata uiolenta cuspide cauda,

Qua, sua cum Phoebi currum per sidera ducit,

Rimatur terras et sulcis semina miscet,

220

In bellum ardentis animos et Martia castra

Efficit et multo gaudentem sanguine ciuem

Nec praeda quam caede magis. quin ipsa sub armis

Pax agitur: capiunt saltus siluasque peragrant,

Nunc hominum, nunc bella gerunt uiolenta ferarum,

225

Nunc caput in mortem uendunt et funus harenae,

Atque hostem sibi quisque parat, cum bella quiescunt.

Sunt quibus et simulacra placent et ludus in armis

(Tantus amor pugnae), discuntque per otia bellum

Et quodcumque pari studium producitur ante.

230

At, quibus in bifero Centauri corpore sots est

Nascendi concessa, libet subiungere currus,

Ardentis et equos ad mollia ducere frena

Et totis armenta sequi pascentia campis,

Quadrupedum omne genus positis domitare magistris,

235

Exorare tigres rabiemque auferre leoni

Cumque elephante loqui tantamque aptare loquendo

Artibus humanis uaria ad spectacula molem.

Quippe ferae mixtum est hominis per sidera corpus

Impositumque manet, quocirca regnat in illas.

240

Quodque intenta gerit curuato spicula cornu,

Et neruos tribuit membris et acumina cordi

Et celeris motus nec delassabile pectus.

Vesta tuos, Capricorne, touet penetralibus ignes:

Hinc artes studiumque trahis. nam quidquid in usus

245

Ignis eget poscitque nouas ad munera flammas

Sub te censendum est. scrutari caeca metalla,

Depositas et opes terrarum exurere uenis,

Materiamque manu certam duplicare per artem,

Quidquid et argento fabricetur, quidquid et auro.

250

Quod ferrum calidi soluant atque aera camini

Consummentque foci Cererem, tua munera surgent.

Addis et in uestes studium mercemque fugantem

Frigora, brumalem seruans per saecula sortem,

Qua retrahis ductas summa ad fastigia noctes

255

Nascentemque facis reuocatis lucibus annum.

Hinc et mobilitas rerum, mutataque saepe

Mens natat; et Veneri mixto cum crimine seruit

Pars prior, at melior iuncto sub pisce senecta est.

Ille quoque, inflexa fontem qui proicit urna,

260

Cognatas tribuit iuuenalis Aquarius artes:

Cernere sub terris undas, inducere terris,

Ipsaque conuersis aspergere fluctibus astra

Litoribusque nouis per luxum inludere ponto

Et uarios fabricare lacus et flumina ficta

265

Et peregrinantis domibus sospendere riuos.

Mille sub hoc habitant artes, quas temperat unda,

269

Quae, per aquas, ueniunt operum, fontesque sequuntur.

267

Quippe etiam mundi faciem sedesque mouebit

Sidereas caelumque nouum uersabit in orbem.

270

Mite genus dulcesque fluunt a sidere partus,

Pectora nec sordent; faciles in damna feruntur;

Nec dest nec superest census. sic profluit urna.

Vltima quos gemini producunt sidera Pisces,

His erit in pontum studium, uitamque profundo

275

Credent et puppes aut puppibus arma parabunt,

Quidquid et in proprios pelagus desiderat usus.

Innumerae ueniunt artes: uix nomina rebus

Sufficiunt, tot sunt paruae quoque membra carinae.

Adde gubernandi studium, peruenit in astra

280

Et pontum caelo uincit. et nouerit orbem

Fluminaque et portus, mundum uentosque, necesse est

Iamque huc atque illuc agilem conuertere clauum

Et frenare ratem fluctusque effundere rector,

Aut remis agere et lentas inflectere tonsas.

285

Quin placidum ductis euerrere retibus aequor

Litoribusque suis populos exponere captos

Aut uncos celare cibis aut carcere fraudem,

Naualis etiam pugnas, pendentia bella,

Attribuunt pelagique infectos sanguine fluctus.

290

Fecundum genus est natis et amica uoluptas

Et celeres motus mutataque cuncta per aeuum.

Hos tribuunt mores atque has nascentibus artes

Bis sex materia propria pollentia signa.

Sed nihil in semet totum ualet: omnia uires

295

Cum certis sociant signis sub partibus aequis

Et uelut hospitio mundi commercia iungunt

Conceduntque suas partes retinentibus astris.

Quam partem Graiae dixere decanica gentes.

A numero nomen positum est, quod partibus astra

300

Condita tricenis triplici sub sorte feruntur

Et tribuunt denas in se coeuntibus astris

Inque uicem ternis habitantur sidera signis.

Sic altis natura manet consaepta tenebris

Et uerum in caeco est multaque ambagine rerum;

305

Nec breuis est usus nec amat compendia caelum,

Verum aliis alia opposita est et fallit imago

Mentiturque suas uires et nomina celat.

Quae tibi non oculis, alta sed mente fuganda est

Caligo, penitusque deus, non fronte, notandus.

310

Nunc quae sint coniuncta quibus quoue ordine reddarn,

Ne lateant aliae uires aliena per astra.

Namque Aries primam partem sibi uindicat ipsi,

Altera sors Tauro, Geminis pars tertia cedit.

Sic inter trina et diuisum dicitur astrum

315

Totque dabit uires dominus quotcumque recepit.

Diuersa in Tauro ratio est, nec parte sub ulla

Censetur: Cancro primam mediamque Leoni,

Extremam Erigonae tribuit, Natura per astrum

Stat tamen et proprias miscet per singula uires.

320

Libra decem partes Geminorum prima capessit,

Scorpios adiunctas; Centauri tertia pars est,

Nec quicquam numero discernitur, ordine cedit.

Cancer in aduersum Capricorni derigit astrum

Bis quinas primum partes, dignatus in illo

325

Temporis articulo sub quo censetur et ipse,

Quod facit aequalis luces brumalibus umbris

Cognatamque gerit diuerso in cardine legem;

Alterius partis perfundit Aquarius ignes,

Quem subeunt Pisces extremo sidere Cancri.

330

At Leo consortis meminit sub lege trigoni

Lanigerumque ducem recipit Taurumque quadrato

Coniunctum sibi; sub Geminis pars tertia fertur:

Hos quoque contingit per senos linea flexus.

Praecipuum Erigone Cancro concedit honorem

335

Cui primam tribuit partem; uicina relicta est

Vicino, Nemeaee, tibi; pars ipsius una est

Quae fastidito concessa est iure potiri.

Sed Libra exemplo gaudet, pariterque regentem

Noctes atque dies diuerso in tempore secum

340

Lanigerum sequitur: ueris iuga temperat ille,

Haec autumnalis componit lancibus horas:

Nulli concedit primam, traditque sequenti

Vicinam partem; Centauri tertia summa est.

Scorpios in prima Capricornum parte locauit,

345

Alterius dominum fecit cui nomen ab undis,

Extremas uoluit partes sub Piscibus esse.

At qui contento minitatur spicula neruo

Lanigero primas tradit sub iure trigoni

Et medias Tauro partes Geminisque supremas.

350

Nec manet ingrati Capricornus crimine turpis

Sed munus reddit Cancro recipitque receptus

Principiumque sui donat; coniuncta Leonis

Regna ferunt, summas partes et Virginis esse.

Fontibus aeternis gaudens urnaque fluenti

355

Iura sui Librae permittit prima regenda,

Haerentisque decem partes Nepa uindicat ipsi;

Summas Centaurus retinet iuuenale per antrum.

Iam superant gemini Pisces, qui sidera claudunt.

Lanigero primos tradunt in finibus usus,

360

Perque decem medias partes tu, Taure, receptus;

Quod superest, ipsi sumunt, utque orbe feruntur

Extremo sic et sortis pars ultima cedit.

Haec ratio retegit latitantis robora mundi

In plurisque modos repetitaque nomina caelum

365

Diuidit et melius sociat, quo saepius, orbem.

Nec tua sub titulis fallantur pectora notis:

Dissimulant, non ostendunt mortalibus astra.

Altius est acies animi mittenda sagacis

Inque alio quaerendum aliud iunctisque sequendum

370

Viribus; et, cuius signi quis parte creatur,

Eius habet mores atque illo nascitur astro,

Talis per denas sortes natura feretur.

Testis erit uarius sub eodem sidere fetus,

Quodque in tam multis animantum milibus uno

375

Quae ueniunt signo, tot sunt, quot corpora, mores,

Et genus externum referunt aliena per astra,

Confusique fluunt partus hominum atque ferarum.

Scilicet in partis iunguntur condita plures

Diuersasque ferunt proprio sub nomine leges.

380

Nec tantum lanas Aries nec Taurus aratra

Nec Gemini Musas nec merces Cancer amabit,

Nec Leo uenator ueniet nec Virgo magistra,

Mensuris aut Libra potens aut Scorpios armis

Centaurusque feris, igni Capricornus et undis

385

Ipse suis Iuuenis geminique per aequora Pisces;

Mixta sed in pluris sociantur sidera uires.

"Multum" inquis "tenuemque iubes me ferre laborem,

Rursus et in magna mergis caligine mentem,

Cernere cum facili lucem ratione uiderer."

390

Quod quaeris, deus est: conaris scandere caelum

Fataque fatali genitus cognoscere lege

Et transire tuum pectus mundoque potiri.

Pro pretio labor est nec sunt immunia tanta,

Ne mirere uiae Plexus rerumque catenas.

395

Admitti potuisse sat est: sint cetera nostra.

At nisi perfossis fugiet to montibus aurum,

Obstabitque suis opibus super addita tellus.

Vt ueniant gemmae, totus transibitur orbis,

Nec lapidum pretio pelagus cepisse pigebit.

400

Annua solliciti consument uota coloni,

Et quantae mercedis erunt fallacia rura!

Quaeremus lucrum naui Martemque sequemur

In praedas. pudeat tanto bona uelle caduca.

Luxuriae quoque militia est, uigilatque ruinis

405

Venter, et, ut pereat, suspirant saepe nepotes.

Quid caelo dabimus? Quantum est, quo ueneat omne?

Impendendus homo est, deus esse ut possit in ipso.

Hac tibi nascentum mores sunt lege notandi.

Nec satis est signis dominantia discere signa

410

Per denos numeros et quae sint insita cuique;

Sed proprias partes ipsas spectare memento

Vel glacie rigidas uel quas exusserit ignis,

Et sterilis in utroque tamen, quas largior umor

Quasue minor iusto uitiat. namque omnia mixtis

415

Viribus et uario consurgunt sidera textu.

Est aequale nihil. terrenos aspice tractus

Et maris et notis fugientia flumina ripis:

Crimen ubique frequens et laudi noxia iuncta est.

Sic sterilis tellus laetis interuenit aruis

420

Ac subito rumpit paruo discrimine foedus;

Et modo portus erat pelagi iam uasta charybdis,

Laudatique cadit post paulum gratia ponti;

Et nunc per scopulos, nunc campis labitur amnis,

Et, faciens iter aut quaerens, curritue reditue.

425

Sic etiam caeli partes uariantur in astris:

Vt signum a signo, sic a se discrepat ipsum

Momentoque negat uires usumque salubrem,

Quodque per has geritur partes sine fruge creatur

Aut cadit aut multis sentit bona mixta querellis.

430

Hae mihi signandae proprio sunt carmine partes.

Sed quis tot numeros totiens sub lege referre,

Tot partes iterare queat, tot dicere summas,

Perque paris causas faciem mutare loquendi?

Incidimus in uerba; piget. si gratia derit,

435

In uanumque labor cedit quem despicit auris.

Sed mihi per carmen fatalia Tura ferenti

Et sacros caeli motus ad iussa loquendum est,

Nec fingenda datur, tantum monstranda figura.

Ostendisse deum nimis est: dabit ipse sibimet

440

Pondera. nec fas est uerbis suspendere mundum:

Rebus erit major. nec parua est gratia nostri

Oris, si tantum poterit signare cauenda.

Accipe damnandae quae sint per sidera partes.

Lanigeri pars quarta nocet nec sexta salubris;

445

Septima par illi ac decima est decimaeque secunda

Quaeque duas duplicant summas septemque nouemque;

Vnaque uiginti numeris pars addita laedit

Et quinta et duram consummans septima partem.

Tauri nona mala est, similis quoi tertia pars est

450

Post decimam nec non decimae pars septima iuncta;

Bisque undena notans et bis duodena noce tes

Quaeque decem trisque ingeminat fraudatque duobus

Triginta numeros et tu, tricesima summa, es.

Pestifera in Geminis pars prima et tertia signi,

455

Septima non melior, ter quintae noxia par est,

Vnaque bis denis breuior nocet unaque maior,

Et similis noxae ueniet uicesima quinta

Cumque duae subeunt uel cum se quattuor addunt.

Nec Cancri prima immunis nec tertia pars est

460

Nec sexta; octaua est similis, decimaque peracta

Prima rapit, nec ter quintae clementior usus;

Septima post decimam luctum et uicesima portat

Et quinta accedens et septima nonaque summa.

Tu quoque contactu primo, Nemeaee, timendus,

465

Et quarta sub parte premis; bis quinta salubri

Terque caret caelo, uicesima et altera laedit,

Et tribus adpositis uitium est totidemque secutis,

Vltima nec prima melior tricesima pars est.

Erigones nec pars prima est nec sexta nec una

470

Ad decimam nec quarta nec octaua utilis umquam;

Proxima uiginti numeris et quarta timenda est,

Et quae ter decimam claudit sors ultima partem.

Et quinta in Chelis et septima inutilis pars est,

Tertia et undecimae decimaeque est septima iuncta

475

Quartaque bis denis actis et septima et ambae

Quae numerum claudunt nona et tricesima partes.

Scorpios in prima reus est, cui tertia par est

Et sexta et decima et quae ter tibi quinta notatur,

Vndecimam geminans et quae uicesima quinta est

480

Octauoque manet numero nonumque capessit.

Si te fata sinant, quartam ne selige partem

Centauri; fuge et octauam; bis sexque peractis,

Octo bis aut denis, metuendus dicitur aer,

Cumque iterum duodena refert aut terna decemque

485

Aut septena quater, uel cum ter dena figurat.

Nec pars optanda est Capricorni septima; nona

Consentit decimamque sequens quarn tertia signat

Et tribus aut una quae te, uicesima, fraudat

Quaeue auget quinto numero uel septima fertur.

490

Damnanda est decimae succedens prima peractae

Tertiaque et quinta et numero quae condita nono est

Et post uiginti prima et uicesima quinta

Cumque illa quartam accumulans uicesima nona.

Tertia per geminos et quinta et septima Pisces,

495

Vndecima et decimae metuenda est septima iuncta;

Et quinta in quinos numeros reuocata duasque

Accipiens ultra summas metuenda feretur.

Hae partes sterilem ducunt et frigore et igni

Aera uel sicco uel quod superauerit umor,

500

Si rapidus Mauors ignes iaculatur in illum

Saturnusue suam glaciem Phoebusue calores.

Nec te perceptis signorum cura relinquat

Partibus: in tempus quaedam mutantur, et ortu

Accipiunt proprias uires ultraque remittunt.

505

Namque, ubi se summis Aries extollet ab undis

Et ceruice prior flexa quam cornibus ibit,

Non contenta suo generabit pectora censu

Et dabit in praedas animos soluetque pudorem:

Tantum audere iuuat. sic ipse in cornua fertur

510

Et ruet ut uincat. non illos sedibus isdem

Mollia per placidas delectant otia curas,

Sed iuuat ignotas semper transire per urbes

Scrutarique nouum pelagus totius et esse

Orbis in hospitio. testis tibi Laniger ipse,

515

Cum uitreum findens aurauit uellere pontum

Orbatumque sua Phrixum per fata sorore

Phasidos ad ripas et Colchida tergore uexit.

At, quos prima creant nascentis sidera Tauri,

Feminei iaceant. nec longe causa petenda est,

520

Si modo per causas naturam quaerere fas est:

Auersus uenit in caelum diuesque puellis,

Pleiadum paruo referens glomeramine sidus.

Accedunt et ruris open, propriaque iuuencum

Dote per inuersos exornat uomere campos.

525

Sed, Geminos aequa cum profert unda tegitque

Parte, dabit studia et doctas producet ad artes.

Nec triste ingenium sed dulci tincta lepore

Corda creat, uocisque bonis citharaeque sonantis

Instruit, et dotes Salium cum pectore iungit.

530

At, niger obscura Cancer cum nube feretur,

Qua uelut exustus Phoebeis ignibus ignis

Defuit et multa fuscat caligine sidus,

Lumina deficient partus, geminamque creatis

Mortem fata dabunt: se quisque et uiuit et effert.

535

Sicui per summas auidus produxerit undas

Ora Leo et scandat malis hiscentibus orbem,

Ille patri natisque reus, quas ceperit ipse,

Non legabit opes, censumque immerget in ipso.

Tanta fames animumque cibi tam dira cupido

540

Corripit, ut capiat semet nec compleat umquam,

Inque epulas funus reuocet pretiumque sepulcri.

Erigone surgens, quae rexit saecula prisca

Iustitia rursusque eadem labentia fugit,

Alta per imperium tribuit fastigia summum,

545

Rectoremque dabit legum iurisque sacrati

Sancta pudicitia diuorum templa colentem.

Sed, cum autumnales coeperunt surgere Chelae,

Felix aequato genitus sub pondere Librae.

Iudex examen sistet uitaeque necisque

550

Imponetque iugum terris legesque rogabit.

Illum urbes et regna trement nutuque regentur

Vnius et caeli post terras iura manebunt.

Scorpios extremae cum tollet lumina caudae,

Siquis erit stellis tunc suffragantibus ortus,

555

Vrbibus augebit terras iunctisque iuuencis

Moenia succinctus curuo describet aratro,

Aut sternet positas urbes inque arua reducet

Oppida et in domibus maturas reddet aristas.

Tanta erit et uirtus et cum uirtute potestas.

560

Nec non Arcitenens, prima cum ceste resurgit,

Pectora clara dabit bello, magnisque triumphis

Conspicuum patrias uictorem ducet ad arces,

Altaque nunc statuet nunc idem moenia uertet.

Sed nimium indulgens rebus Fortuna secundis

565

Inuidet in facie saeuitque asperrima fronti.

Horrendus bello Trebiam Cannasque lacumque

Ante fugam tali pensabat imagine uictor,

Vltimus in caudae Capricornus acumine summo

Militiam in ponto dictat puppisque colendae

570

Dura ministeria et uitae discrimen in aestu.

Quod si quem sanctumque uelis castumque probumque

Hic tibi nascetur cum primes Aquarius exit.

Ne uelit et primos animus procedere Pisces,

Garrulitas odiosa datur linguaeque mouentur,

575

Verba maligna nouas mutantes semper ad aures

Crimina per populum populi ferre ore bilingui.

Nulla fides Merit natis, sed summa libido

Ardentem medios animum iubet ire per ignes.

Scilicet in piscem sese Cytherea nouauit,

580

Cum Babyloniacas summersa profugit in undas

Anguipedem alatos umeros Typhona ferentem,

Inseruitque suos squamosis Piscibus ignes.

Nec solus fuerit geminis sub Piscibus ortus:

Frater erit dulcisue soror, materue duorum.

585

Nunc age diuersis dominantia sidera terris

Percipe. sed summa est rerum referenda figura.

Quattuor in partes caeli discribitur orbis,

Nascentem lapsumque diem mediosque calores

Teque, Helice. totidem uenti de partibus isdem

590

Erumpunt secumque gerunt per inania bella.

Asper ab axe ruit Boreas, fugit Eurus ab ortu,

Auster amat medium solem Zephyrusque profectum.

Hos inter binae mediis e partibus aurae

Exspirant similis mutato nomine flatus.

595

Ipsa natat tellus pelagi lustrata corona

Cingentis medium liquidis amplexibus orbem,

Inque sinus pontum recipit, qui uespere ab atro

Admissus dextra Numidas Libyamque calentem

Alluit et magnae quondam Carthaginis arces,

600

Litoraque in Syrtes reuocans sinuata uadosas

Rursum usque ad Nilum derectis fluctibus exit.

Laeua freti caedunt Hispanas aequora gentes

Teque in uicinis haerentem, Gallia, terris

Italiaeque urbes dextram sinuantis in undam

605

Vsque canes ad,Scylla, tuos auidamque Charybdin.

Hac ubi se primum porta mare fudit, aperto)

Enatat Ionio laxasque uagatur in undas

Et prius in laeuam se fundens circuit omnem

Italiam, Hadriaco mutatum nomina ponto,

610

Eridanique bibit fluctus; secat aequore bellum

Illyricum, Epirurnque lauat claramque Corinthum

Et Peloponnesi patulas circumuolat oras;

Rursus et in laeuum refluit uastoque recessu

Thessaliae fines et Achaica praeterit arua.

615

Hinc penitus iuuenisque fretum mersaeque puellae

Truditur inuitum, faucesque Propontidos artas

Euxino iniungit ponto Maeotis et undis,

Quae tergo coniuncta manet fontemque ministrat.

Inde ubi in angustas reuocatus nauita fauces

620

Hellespontiacis iterum se fluctibus effert,

Icarium Aegaeumque secat laeuaque nitentis

Miratur populos Asiae totidemque tropaea

Quot loca et innumeras gentes Taurumque minantem

Fluctibus et Cilicum populos Syriamque perustam

625

Ingentique sinu fugientis aequora terras,

Donec in Aegyptum redeunt curuata per undas

Litora Niliacis iterum morientia ripis.

Haec medium terris circumdat linea pontum

Atque his undarum tractum constringit harenis.

630

Mille iacent mediae diffusa per aequora terrae.

Sardiniam in Libyco signant uestigia plantae,

Trinacria Italia tantum praecisa recessit,

Aduersa Euboicos miratur Graecia montes.

Est genetrix Crete ciuem sortita Tonantem

635

Aegyptique Cypros pulsatur fluctibus omnis,

Totque minore solo taceo emergentia ponto

Litora, inaequalis Cycladas Delonque Rhodonque

Aulidaque et Tenedon uicinaque Corsica terris

Litora Sardiniae primumque intrantis in orbem

640

Oceani uictricem Ebusum et Balearica rura,

Innumeri surgunt scopuli montesque per altum.

Nec tantum ex una pontus sibi parte reclusit

Faucibus abruptis orbem; nam litora plura

Impulit Oceano Phorcys, sed montibus altis

645

Est uetitus totam ne uinceret aequore terram.

Namque inter borean ortumque aestate nitentem

In longum angusto penetrabilis aequore fluctus

Peruenit et patulis turn demum funditur aruis

Caspiaque Euxini similis facit aequora ponti.

650

Altera sub medium solem duo bella perinde

Intulit Oceanus terris. nam Persica fluctus

Arua tenet, titulum pelagi praedatus ab isdem

Quae rigat ipse locis, latoque infunditur orbe.

Nec procul in mollis Arabas terramque ferentem

655

Delicias uariaeque nouos radicis odores

Leniter adfundit gemmantia litura pontus,

Et terrae mare nomen habet. media illa duobus

Quondam Carthago regnum sortita sub armis,

Ignibus Alpinas cum contudit Hannibal arces,

660

Fecit et aeternum Trebiam Cannasque sepulcris

Obruit et Libyam Italicas infudit in urbes.

Huc uarias pestes diuersaque monstra ferarum

Congessit bellis natura infesta futuris.

Horrendos angues habitataque membra ueneno

665

Et mortis pastu uiuentia, crimina terrae,

Et uastos elephantas habet, saeuosque leones;

In poenas fecunda suas parit horrida bella

Et portentosos cercopum ludit in ortus

Ac sterili peior siccas infestat harenas,

670

Donec ad Aegypti ponat sua Tura colonos.

Inde Asiae populi diuesque per omnia tellus:

Auratique fluunt amnes gemmisque relucet

Pontus, odoratae spirant medicamina siluae:

India notitia maior, Parthique uel orbis

675

Alter, et in caelum surgentis moenia Tauri

Totque illum circa diuerso nomine gentes

Ad Tanain Scythicis dirimentem fluctibus orbes,

Maeotisque lacus Euxinique aspera ponti.

[Aequora et extremum Propontidos Hellespontum]

680

Hanc Asiae metam posuit natura potentis.

Quod superest Europa tenet, quae prima natantem

Fluctibus excepitque Iouem taurumque resoluit,

Pandere passa suos ignes comitique iugari.

Ille puellari <et> donauit nomine litus

685

Et monumenta sui titulo sacrauit amoris.

Maxima terra uiris et fecundissima doctis

Vrbibus. in regnum florentes oris Athenae,

Sparta manu, Thebae diuis, et rege uel uno

Princeps illa domus, Troiani gratia belli;

690

Thessalia Epirosque potens uicinaque ripa

Illyris, et Thrace Martem sortita colonum,

Et stupefacta suos inter Germania partus;

Gallia per census, Hispania maxima bellis;

Italia in summa, quam rerum maxima Roma

695

Imposuit terris caeloque adiungitur ipsa.

Hos erit in fines orbis pontusque uocandus,

Quem deus in partes et singula diuidit astra

Ac sua cuique dedit tutelae regna per orbem

Et proprias gentes atque urbes addidit altas,

700

In quibus adsererent praestantis sidera uires.

Ac, uelut humana est signis discripta figura,

Et, quamquam communis eat tutela per omne

Corpus, et in proprium diuisis artubus exit

(Namque Aries capiti, Taurus ceruicibus haeret,

705

Bracchia sub Geminis censentur, pectora Cancro,

Te scapulae, Nemeaee, uocant teque ilia, Virgo,

Libra colit clunes et Scorpios inguine regnat,

Et femina Arcitenens, genua et Capricornus amauit,

Cruraque defendit Iuuenis, uestigia Pisces),

710

Sic alias aliud terras sibi uindicat astrum.

Idcirco in uarias leges uariasque figuras

Dispositum genus est hominum, proprioque colore

Formantur gentes, sociataque iura per artus

Materiamque parem priuato foedere signant.

715

Flaua per ingentis surgit Germania partus,

Gallia uicino minus est infecta rubore,

Asperior solidos Hispania contrahit artus.

Martia Romanis urbis pater induit ora

Gradiuumque Venus miscens bene temperat artus,

720

Perque coloratas subtilis Graecia gentes

Gymnasium praefert uultu fortisque palaestras,

Et Syriam produnt torti per tempora crines.

Aethiopes maculant orbem tenebrisque figurant

Perfusas hominum gentes; minus India tostos

725

Progenerat, mediumque facit moderata tenorem

Silua Arabum, tellusque natans Aegyptia Nilo

Lenius inriguis infuscat corpora campis.

Phoebus harenosis Afrorum puluere terras

Exsiccat populos, et Mauretania nomen

730

Oris habet titulumque suo fert ipsa colore.

Adde sonos totidem uocum, totidem insere linguas

Et mores pro sorte paris ritusque locorum;

Adde genus proprium simili sub semine frugum

Et Cererem uaria redeuntem messe per urbes

735

Nec paribus siliquas referentem uiribus omnis,

Nec te, Bacche, pari donantem munere terras

Atque alias aliis fundentem collibus uuas,

Cinnama nec totis passim nascentia campis;

Diuersas pecudum facies propriasque ferarum

740

Et duplici clausos elephantas carcere terrae.

Quot partes orbis, totidem sub partibus orbes,

Vt certis discripta nitent regionibus astra

Perfunduntque suo subiectas aethere gentes.

Laniger in medio sortitus sidera mundo,

745

Cancrum inter gelidumque <Caprum> per tempora ueris,

Adserit in uires pontum quem uicerat ipse,

Virgine delapsa cum fratrem ad litora uexit

Et minui defleuit onus dorsumque leuari.

Illum etiam uenerata colit uicina Propontis

750

Et Syriae gentes et laxo Persis amictu

Vestibus ipsa suis haerens Nilusque tumescens

In Cancrum et tellus Aegypti iussa natare.

Taurus habet Scythiae montes Asiamque potentem

Et mollis Arabas, siluarum ditia regna.

755

Euxinus Scythicos pontus sinuatus in arcus

Sub Geminis te, Phoebe, colit; uos Thracia, fratres,

Vltimus et sola uos tranans colit Indica Ganges.

Ardent Aethiopes Cancro, cui plurimus ignis:

Hoc color ipse docet. Phrygia, Nemeaee, potiris

760

Idaeae matris famulus regnoque feroci

Cappadocum Armeniaeque iugis; Bithynia diues

Te colit et Macetum tellus, quae uicerat orbem.

Virgine sub casta felix terraque marique

Est Rhodos, hospitium recturi principis orbem,

765

Tumque domus uere Solis, cui tota sacrata est,

Cum caperet lumen magni sub Caesare mundi;

Ioniae quoque sunt urbes et Dorica rura,

Arcades antiqui celebrataque Caria fama.

Quod potius colat Italiam, si seligis, astrum

770

Quam quod cuncta regit, quod rerum pondera nouit,

Designat summas et iniquum separat aequo,

Tempora quo pendent, coeunt quo noxque diesque?

Hesperiam sua Libra tenet, qua condita Roma

Orbis et imperium retinet discrimina rerum,

775

Lancibus et positas gentes tollitque premitque,

Qua genitus Caesar melius nunc condidit urbem

Et propriis frenat pendentem nutibus orbem.

Inferius uictae sidus Carthaginis arces

Et Libyam Aegyptique latus donataque rura

780

Cyrenes lacrimis radicis Scorpios acris

Eligit, Italiaeque tamen respectat ad undas

Sardiniamque tenet fusasque per aequora terras.

Gnosia Centauro tellus circumdata ponto

Paret, et in geminum Minois filius astrum

785

Ipse uenit geminus. celeris hinc Creta sagittas

Adserit intentosque imitatur sideris arces.

Insula Trinacriae fluitantem ad iura sororem

Subsequitur Creten sub eodem condita signo,

Proximaque Italiae tenui diuisa profundo

790

Ora paris sequitur leges nec sidere rupta est.

Tu, Capricorne, regis quidquid sub sole cadente

Est positum gelidamque Helicen quod tangit ab illo,

Hispanas gentes et quot fert Gallia diues;

Teque feris dignam tantum, Germania, matrem

795

Adserit ambiguum sidus terraeque marisque

Aestibus assiduis pontum terrasque tenentem.

Sed Iuuenis nudos formatus mollior artus

Aegyptum ad tepidam Tyriasque recedit <in oras>

Et Cilicum gentes uicina et Aquarius arua.

800

Piscibus Euphrates datus est, ubi pisce sub apto

Cum fugeret Typhona Venus subsedit in undis.

Magna iacet tellus magnis circumdata ripis,

Parthis, et <a> Parthis domitae per saecula gentes,

Bactraque et exterius Babylon et Susa Ninosque,

805

Nominaque innumeris uix complectenda figuris,

Et Tigris et rubri radiantia litora ponti.

Sic diuisa manet tellus per sidera cuncta,

E quibus in proprias partes sunt iura trahenda;

Namque eadem, quae sunt signis, commercia seruant,

810

Vtque illa inter se coeunt odioque repugnant,

Nunc aduersa polo, nunc et coniuncta trigono,

Quaeque alia in uarios affectus causa gubernant,

Sic terrae terris respondent, urbibus urbes,

Litora litoribus, regnis contraria regna;

815

Sic erit et sedes fugienda petendaque cuique,

Sic speranda fides, sic et metuenda pericla,

Vt genus in terram caelo descendit ab alto.

Percipe nunc etiam quae sint ecliptica Graio

Nomine, quod certos quasi delassata per annos

820

Non numquam cessant sterili torpentia motu.

Scilicet immenso nihil est aequale sub aeuo

Perpetuosque tenet flores unumque tenorem,

Mutantur sed cuncta die uariantque per annos;

Et fecunda suis subsistunt frugibus arua

825

Continuosque negant partus effeta creando,

Rursus quae fuerant steriles ad semina terrae

Post noua sufficiunt nullo mandante tributa.

Concutitur tellus ualidis compagibus haerens

Subducitque solum pedibus; natat orbis in ipso

830

Et uomit Oceanus pontum sitiensque resorbet

Nec sese ipse capit. sic quondam merserat urbes,

Humani generis cum solus constitit heres

Deucalion scopuloque orbem possedit in uno.

Nec non, cum patrias Phaethon temptauit habenas,

835

Arserunt gentes timuitque incendia caelum

Fugeruntque nouas ardentia sidera flammas

Atque uno metuit condi natura sepulcro.

In tantum longo mutantur tempore cuncta

Atque iterum in semet redeunt. sic tempore certo

840

Signa quoque amittunt uires sumuntque receptas.

Causa patet, quod, Luna quibus defecit in astris

Orba sui fratris noctisque immersa tenebris,

Cum medius Phoebi radios intercipit orbis

Nec trahit accensum quo fulget Delia lumen,

845

Haec quoque signa suo pariter cum sidere languent

Incuruata simul solitoque exempta uigori

Et uelut elatam Phoeben in funere lugent.

Ipse docet titulus causas: ecliptica signa

Dixere antiqui. pariter sed bina laborant,

850

Nec uicina loco sed quae contraria fulgent,

Sicut Luna suo tum tantum deficit orbe

Cum Phoebum aduersis currentem non uidet astris.

Nec tamen aequali languescunt tempore cuncta,

Sed modo in affectus totus producitur annus,

855

Nunc breuius lassata manent, nunc longius astra

Exceduntque suo Phoebeia tempora casu.

Atque, ubi perfectum est spatium quod cuique dicatur

Impleruntque suos certa statione labores

Bina per aduersum caelum fulgentia signa,

860

Tum uicina labant ipsis haerentia casu,

Quae prius in terras ueniunt terrasque relinquunt,

Sidereo non ut pugnet contrarius orbi

Sed, qua mundus agit cursus, inclinet et ipse,

Amissasque negat uires, nec munera tanta

865

Nec similis reddit noxas. locus omnia uertit.

Sed quid tam tenui prodest ratione nitentem

Scrutari mundum, si mens sua cuique repugnat

Spemque timor tollit prohibetque a limine caeli?

"Conditur en" inquit "uasto natura recessu

870

Mortalisque fugit uisus et pectora nostra,

Nec prodesse potest quod fatis cuncta reguntur,

Cum fatum nulla possit ratione uideri."

Quid iuuat in semet sua per conuicia ferri

Et fraudare bonis, quae nec deus inuidet ipse,

875

Quosque dedit natura oculos deponere mentis?

Perspicimus caelum, cur non et munera caeli,

Inque ipsos penitus mundi descendere census

Seminibusque suis tantam componere molem

Et partum caeli sua per nutricia ferre

880

Extremumque sequi pontum terraeque subire

Pendentis tractus et toto uiuere in orbe?

Quanta et pars superet rationem discere noctis.

Iam nusquam natura latet; peruidimus omnem

Et capto potimur mundo nostrumque parentem

885

Pars sua perspicimus genitique accedimus astris.

An dubium est habitare ileum sub pectore nostro

In caelumque redire animas caeloque uenire,

Vtque sit ex omni constructus corpore mundus

Aetheris atque ignis summi terraeque marisque

890

Spiritus aut motu rapido qui iussa gubernet,

Sic esse in nobis terrenae corpora sortis

Sanguineasque animas anima, qui cuncta gubernet

Dispensatque hominem? quid mirum, noscere mundum

Si possunt homines, quibus est et mundus in ipsis

895

Exemplumque dei quisque est in imagine parua?

An cuiquam genitos, nisi caelo, credere fas est

Esse homines? proiecta iacent animalia cuncta

In terra uel mersa uadis, uel in aere pendent,

Omnibus una quies uenter censusque per artus,

900

Et, quia consilium non est, et lingua remissa.

Vnius inspectus rerum uiresque loquendi

Ingeniumque capax; uariasque educit in artes

Hic partus, qui cuncta regit: secessit in urbes,

Edomuit terram ad fruges, animalia cepit

905

Imposuitque uiam ponto, stetit unus in arcem

Erectus capitis uictorque ad sidera mittit

Sidereos oculos propiusque aspectat Olympum

Inquiritque Iouem; nec sola fronte deorum

Contentus manet, et caelum scrutatur in aluo

910

Cognatumque sequens corpus se quaerit in astris.

Huic in tanta fidem petimus, quam saepe uolucres

Accipiunt trepidaeque suo sub pectore fibrae.

An minus est sacris rationem ducere signis

Quam pecudum mortes auiumque attendere cantus?

915

Atque ideo faciem caeli non inuidet orbi

Ipse deus uultusque suos corpusque recludit

Voluendo semper seque ipsum inculcat et offert,

Vt bene cognosci possit doceatque uidentis,

Qualis eat, cogatque suas attendere leges.

920

Ipse uocat nostros animos ad sidera mundus

Nec patitur, quia non condit, sua iura latere.

Quis putet esse nefas nosci, quod cernere fas est?

Nec contemne tuas quasi paruo in corpore uires:

Quod ualet, immensum est. sic auri pondera parui

925

Exsuperant pretio numerosos aeris aceruos;

Sic adamas, punctum lapidis, pretiosior auro est;

Paruula sic totum peruisit pupula caelum,

Quoque uident oculi minimum est, cum maxima cernant;

Sic animi cedes tenui sub corde locata

930

Per totum angusto regnat de limite corpus.

Materiae ne quaere modum, sed perspice uires,

Quas ratio, non pondus, habet: ratio omnia uincit.

Ne dubites homini diuinos credere uisus,

Iam facis ipse deos mittisque ad sidera numen,

935

Maius et Augusto crescet sub principe caelum.

6

bonis G L

bonus M