Ouidius *consolatio ad Liuiam

Permalink: https://www.mqdq.it/texts/OV|cons|001

Visa diu felix, "mater" modo dicta "Neronum",

Iam tibi dimidium nominis huius abest.

Iam legis in Drusum miserabile, Liuia, carmen,

Vnum qui dicat iam tibi "mater" habes,

Nec tua te pietas distendit amore duorum,

Nec posito fili nomine dicis "uter?".

Et quisquam leges audet tibi dicere flendi?

Et quisquam lacrimas temperat ore tuas?

Ei mihi, quam facile est, quamuis hoc contigit omnes,

Alterius luctu fortia uerba loqui,

Scilicet: "exiguo percussa es fulminis ictu,

Fortior ut possis cladibus esse tuis".

Occidit exemplum iuuenis uenerabile morum:

Maximus ille armis, maximus ille toga.

Ille modo eripuit latebrosas hostibus Alpis

Et titulum belli dux duce fratre tulit.

Ille genus Sueuos acre indomitosque Sicambros

Contudit inque fugam barbara terga dedit

Ignotumque tibi meruit, Romane, triumphum,

Protulit in terras imperiumque nouas.

Soluere uota Ioui fatorum ignara tuorum,

Mater, et armiferae soluere uota deae

Gradiuomque patrem donis implere parabas

Et quoscunque coli est iusque piumque deos,

Maternaque sacros agitabas mente triumphos,

Forsitan et curae iam tibi currus erat.

Funera pro sacris tibi sunt ducenda triumphis,

Et tumulus Drusum pro Iouis arce manet.

Fingebas reducem praeceptaque mente fouebas

Gaudia, et ante oculos iam tibi uictor erat:

"Iam ueniet, iam me gratantem turba uidebit,

Iam mihi pro Druso dona ferenda meo.

Obuia progrediar felixque per oppida dicar

Collaque et os oculos illius ore premam.

Talis erit, sic occurret, sic oscula iunget,

Hoc mihi narrabit, sic prior ipsa loquar".

Gaudia magna foues: spem pone, miserrima, falsam;

Desine de Druso laeta referre tuo.

Caesaris illud opus, uoti pars altera uestri,

Occidit: indignas, Liuia, solue comas.

Quid tibi nunc mores prosunt actumque pudice

Omne aeuom et tanto tam placuisse uiro?

Quidque pudicitia tantum *inuiolata bonorum,

Vltima sit laudes inter ut illa tuas?

Quid, tenuisse animum contra sua saecula rectum,

Altius et uitiis exeruisse caput,

Nec nocuisse ulli et fortunam habuisse nocendi,

Nec quenquam neruos extimuisse tuos,

Nec uires errasse tuas campoue foroue

Quamque licet citra constituisse domum?

Nempe per hos etiam Fortunae iniuria mores

Regnat et incerta est hic quoque nixa rota;

Hic quoque sentitur: ne quid non improba carpat,

Saeuit et iniustum ius sibi ubique facit.

Scilicet immunis si luctus una fuisset

Liuia, Fortunae regna minora forent.

Quid si non habitu sic se gessisset in omni,

Vt sua non essent inuidiosa bona?

Caesaris adde domum, quae certe, funeris expers,

Debuit humanis altior esse malis.

Ille uigil, summa sacer ipse locatus in arce,

Res hominum ex tuto cernere dignus erat,

Nec fleri ipse suis nec quenquam flere suorum

Nec, quae nos patimur uulgus, et ipse pati-

Vidimus erepta maerentem stirpe sororis:

Luctus, ut in Druso, publicus ille fuit;

Condidit Agrippam quo te, Marcelle, sepulcro,

Et cepit generos iam locus ille duos;

Vix posito Agrippa tumuli bene ianua clausa est,

Percipit officium funeris ecce soror.

Ecce ter ante datis iactura nouissima Drusus

A magno lacrimas Caesare quartus habet.

Claudite iam, Parcae, nimium reserata sepulcra,

Claudite: plus iusto iam domus ista patet.

Cedis, et incassum tua nomina, Druse, leuantur:

Vltima sit fati haec summa querela tui.

Iste potest implere dolor uel saecula tota

Et magni luctus obtinuisse locum.

Multi in te amissi, nec tu, tot turba bonorum,

Omnis cui uirtus contigit, unus eras.

Nec genetrice tua fecundior ulla parentum,

Tot bona per partus quae dedit una duos.

Heu, par illud ubi est totidem uirtutibus aequom

Et concors pietas nec dubitatus amor?

Vidimus attonitum fraterna morte Neronem

Pallida promissa flere per ora coma

Dissimilemque sui uultu profitente dolorem:

Ei mihi, quam toto luctus in ore fuit.

Tu tamen extremo moriturum tempore fratrem

Vidisti, lacrimas uidit et ille tuas

Affigique suis moriens tua pectora sensit

Et tenuit uultu lumina fixa tuo,

Lumina caerulea iam iamque natantia morte,

Lumina fraternas iam subitura manus.

At miseranda parens suprema neque oscula legit,

Frigida nec fouit membra tremente sinu;

Non animam apposito fugientem excepit hiatu

Nec sparsit caesas per tua membra comas.

Raptus es absenti, dum te fera bella morantur,

100

Vtilior patriae quam tibi, Druse, tuae.

Liquitur, ut quondam zephyris et solibus ictae

Soluuntur tenerae uere tepente niues.

Te queritur casusque malos irrisaque *tales

Accusatque annos, ut diuturna, suos.

105

Talis in umbrosis, mitis nunc denique, siluis

Deflet Threicium Daulias ales Ityn;

Alcyonum tales uentosa per aequora questus

Ad surdas tenui uoce sonantur aquas;

Sic plumosa nouis plangentes pectora pennis

110

Oeniden subitae concinuistis aues;

Sic fleuit Clymene, sic et Clymeneides, alte

Cum iuuenis patriis excidit ictus equis.

Congelat interdum lacrimas duratque tenetque

Suspensasque, oculis fortior, intus agit:

115

Erumpunt iterumque grauant gremiumque sinusque

Effusae grauidis uberibusque genis.

In uires abiit flendi mora: plenior unda,

Defluit exigua siqua retenta mora.

Tandem ubi per lacrimas licuit, sed flebilis, orsa est

120

Singultu medios impediente sonos:

Nate, breuis fructus, duplicis sors altera partus,

Gloria conspectae, nate, parentis, ubi es?

Sed neque iam "duplicis", nec iam "sors altera partus",

Gloria conspectae nunc quoque matris, ubi es?

125

Heu, modo tantus, ubi es? tumulo portaris et igni.

Haec sunt in reditus dona paranda tuos?

Sicine dignus eras oculis occurrere matris?

Sic ego te reducem digna uidere fui?

Caesaris uxori si talia dicere fas est,

130

Iam dubito, magnos an rear esse deos.

Nam quid ego admisi? quae non ego numina cultu,

Quos ego non potui demeruisse deos?

Hic pietatis honos? artus amplector inanis:

Euocat hos ipsos flamma rogusque suos.

135

Tene ego sustineo positum scelerata uidere?

Tene meae poterunt ungere, nate, manus?

Nunc ego te infelix summum teneoque tuorque

Effingoque manus oraque ad ora fero?

Nunc primum adspiceris consul uictorque parenti?

140

Sic mihi, sic miserae nomina tanta refers?

Quos primum uidi fasces, in funere uidi,

Et uidi euersos indiciumque mali.

Quis credat? matri lux haec carissima uenit,

Qua natum in summo uidit honore suom.

145

Iamne ego non felix? iam pars mihi rapta Neronum,

Materni celeber nomine Drusus aui?

Iamne meus non est nec me facit ille parentem?

Iamne fui Drusi mater et ipse fuit?

Nec cum uictorem referetur adesse Neronem,

150

Dicere iam potero "maior an alter adest?"

Vltima contigimus: ius matris habemus ab uno,

Vnius est munus, quod tamen orba negor.

Me miseram, extimui, frigusque per ossa cucurrit:

Nil ego iam possum certa uocare meum.

155

Hic meus ecce fuit: iubet hic de fratre uereri;

Omnia iam metuo: fortior ante fui.

Sospite te saltem moriar, Nero: tu mea condas

Lumina et excipias hanc animam ore pio.

Atque utinam Drusi manus altera et altera fratris

160

Formarent oculos comprimerentque meos.

Quod licet, hoc certe, tumulo ponemur in uno,

Druse, neque ad ueteres conditus ibis auos;

Miscebor cinerique cinis atque ossibus ossa:

Hanc lucem celeri turbine Parca neat".

165

Haec et plura refert. lacrimae sua uerba sequuntur

Oraque nequiquam per modo questa fluunt.

Quin etiam corpus matri uix uixque remissum

Exequiis caruit, Liuia, paene suis.

Quippe ducem arsuris exercitus omnis in armis

170

Inter quaeque ruit, ponere certus erat:

Abstulit inuitis corpus uenerabile frater

Et Drusum patriae quod licuitque dedit.

Funera ducuntur Romana per oppida Drusi,

(Heu facinus) per quae uictor iturus erat,

175

Per quae deletis Raetorum uenerat armis:

Ei mihi, quam dispar huic fuit illud iter.

Consul init fractis maerentem fascibus Vrbem:

Quid faceret uictus, sic ubi uictor init?

Maesta domus plangore sonat, cui figere laetus

180

Parta sua dominus uouerat arma manu.

Vrbs gemit et uultum miserabilis induit unum:

Gentibus aduersis forma sit illa, precor.

Incerti clauduntque domos strepitantque per Vrbem:

Hic illic pauidi clamque palamque dolent.

185

Iura silent mutaeque tacent sine uindice leges;

Aspicitur toto purpura nulla foro.

Dique latent templis neque iniqua ad funera uultus

Praebent nec poscunt tura ferenda rogo.

Obscuros delubra tenent; pudet ora colentum

190

Aspicere inuidiae, quam meruere, metu.

Atque aliquis de plebe pius pro paupere nato

Sustulerat timidas sidera ad alta manus,

Iamque precaturus "quid ego autem credulus" inquit

"Suscipiam in nullos irrita uota deos?

195

Liuia, non illo? pro Druso Liuia mouit,

Nos erimus magno maxima cura Ioui?

Dixit et iratu? uota insuscepta reliquit

Durauitque animum destituitque preces.

Obuia turba ruit lacrimisque rigantibus ora

200

Consulis erepti publica damna refert.

Omnibus idem oculi, par est concordia flendi:

Funeris exequiis adsumus omnis eques.

Omnis adest aetas, maerent iuuenesque senesque,

Ausoniae matres Ausoniaeque nurus.

205

Auctorisque sui praefertur imagine maesta

Quae uictrix templis debita laurus erat.

Certat onus lecti generosa subire iuuentus

Et studet officio sedula colla dare.

Et uoce et lacrimis laudasti, Caesar, alumnum,

210

Tristia cum medius rumperet orsa dolor.

Tu letum optasti, dis auersantibus omen,

Par tibi, si sinerent te tua fata mori.

Sed tibi debetur caelum, te fulmine pollens

Accipiet cupidi regia magna Iouis.

215

Quod petiit tulit ille, tibi ut sua facta placerent,

Magnaque laudatus praemia mortis habet.

Armataeque rogum celebrant de more cohortes:

Has? pedes exequias reddit equesque duci.

Te clamore uocant iterumque iterumque supremo,

220

At uox aduersis collibus icta redit.

Ipse pater flauis Tiberinus adhorruit undis,

Sustulit et medio nubilus amne caput.

Tum salice implexum muscoque et harundine crinem

Caeruleum magna legit ab ore manu

225

Vberibusque oculis lacrimarum flumina misit:

Vix capit adiectas alueus altus aquas.

Iamque rogi flammas exstinguere fluminis ictu,

Corpus et intactum tollere certus erat,

Sustentabat aquas cursusque inhibebat <ad> aequor,

230

Vt posset toto proluere amne rogum,

Sed Mauors, templo uicinus et accola campi,

Tot dixit siccis uerba neque ipse genis:

Quamquam amnes decet ira, tamen, Tiberine, quiescas:

Non tibi, non ullis uincere fata datur.

235

Iste meus periit, periit arma inter et enses

Et dux pro patria: funera *causa latet.

Quod potui tribuisse, dedi: uictoria parta est;

Auctor abit operis, sed tamen extat opus.

Quondam ego tentaui Clothoque duasque sorores,

240

Pollice quae certo pensa seuera trahunt,

Vt Remus Iliades et frater conditor Vrbis

Effugerent aliqua stagna profunda uia.

De tribus una mihi "partem accipe quae datur" inquit

"Muneris: ex istis quod petis alter erit.

245

Hic tibi, mox Veneri Caesar promissus uterque:

Hos debet solos Martia Roma deos".

Sic cecinere deae, nec tu, Tiberine, repugna

Irrite nec flammas amne morare tuo

Nec iuuenis positi supremos destrue honores.

250

Vade age et immissis labere pronus aquis".

Paret et in longum spatiosas explicat undas

Structaque pendenti pumice tecta subit.

Flamma diu cunctata caput contingere sanctum

Errauit posito lenta sub usque toro.

255

Tandem ubi complexa est siluas alimentaque sumpsit,

Aethera subiectis lambit et astra comis,

Qualis in Herculeae colluxit collibus Oetae,

Cum sunt imposito membra cremata deo.

Vritur heu decor ille uiri generosaque forma

260

Et facilis uultus, uritur ille uigor

Victricesque manus facundaque principis ora

Pectoraque, ingenii magna capaxque domus.

Spes quoque multorum flammis uruntur in isdem,

Iste rogus miserae uiscera matris habet.

265

Facta ducis uiuent operosaque gloria rerum:

Haec manet, haec auidos effugit una rogos.

Pars erit historiae totoque legetur in aeuo

Seque opus ingeniis carminibusque dabit.

Stabis et in rostris tituli speciosus honore

270

Causaque dicemur nos tibi, Druse, necis.

At tibi ius ueniae superest, Germania, nullum:

Postmodo tu poenas, barbare, morte dabis.

Aspiciam regum liuentia colla catenis

Duraque per saeuas uincula nexa manus

275

Et tandem trepidos uultus inque illa ferocum

Inuitis lacrimas decidere ora genis.

Spiritus ille minax et Drusi morte superbus

Carnifici in maesto carcere dandus erit.

Consistam laetisque oculis laetusque uidebo

280

Strata per obscaenas corpora nuda uias.

Hunc Aurora diem spectacula tanta ferentem

Quam primum croceis roscida portet equis

Adice Ledaeos, concordia sidera, fratres

Templaque Romano conspicienda foro

285

-Quam paruo numeros impleuit principis aeuo,

In patriam meritis occubuitque senex-

Nec sua conspiciet -miserum me- munera Drusus

Nec sua prae templi nomina fronte leget.

Saepe Nero illacrimans summissa uoce loquetur

290

"Cur adeo fratres heu sine fratre deos?"

Certus eras numquam nisi uictor, Druse, reuerti;

Haec te debuerant tempora: uictor eras.

Consule nos, duce nos, duce iam uictore caremus:

Inuenit tota maeror in Vrbe locum.

295

At comitum squalent immissis ora capillis,

Infelix, Druso sed pia turba suo.

Quorum aliquis tendens in te sua bracchia dixit

"Cur sine me, cur sic incomitatus abis?"

Quid referam de te, dignissima coniuge Druso

300

Atque eadem Drusi digna parente nurus?

Par bene compositum: iuuenum fortissimus alter,

Altera tam forti mutua cura uiro.

Femina tu princeps, tu filia Caesaris illi

Nec minor es magni coniuge uisa Iouis.

305

Tu concessus amor, tu solus et ultimus illi,

Tu requies fesso grata laboris eras.

Te moriens per uerba nouissima questus abesse,

Et mota in nomen frigida lingua tuom.

Infelix recipis non quem promiserat ipse,

310

Nec qui missus erat nec tuos ille redit,

Nec tibi deletos poterit narrare Sicambros,

Ensibus et Sueuos terga dedisse suis

Fluminaque et montes et nomina magna locorum

Et siquid miri uidit in orbe nouo.

315

Frigidus ille tibi corpusque refertur inane,

Quemque premat sine te, sternitur ecce torus.

Quo raperis laniata comas similisque furenti?

Quo ruis attonita quid petis ora manu?

Hoc fuit Andromaches, cum uir religatus ad axem

320

Terruit admissos sanguinolentus equos.

Hoc fuit Euadnes tunc, cum ferienda coruscis

Fulminibus Capaneus impauida ora dedit.

Quid mortem tibi maesta rogas amplexaque natos

Pignora de Druso sola relicta tenes

325

Et modo per somnos agitaris imagine falsa

Teque tuo Drusum credis habere sinu

Et subito temptasque manu sperasque receptum,

Quaeris et in uacui parte priore tori?

Ille pio, si non temere haec creduntur, in aruo

330

Inter honoratos excipietur auos,

Magnaque maternis maioribus, aequa paternis

Gloria quadriiugis aureus ibit equis,

Regalique habitu curruque superbus eburno

Fronde triumphali tempora uinctus erit.

335

Accipient iuuenem Germanica signa ferentem,

Consulis imperio conspicuomque decus

Gaudebuntque suae merito cognomine gentis,

Quod solum domito uictor ab hoste tulit.

Vix credent tantum rerum cepisse tot annos,

340

Magna uiri latum quaerere facta locum.

Haec ipsum sublime ferent, haec, optima mater,

Debuerint luctus attenuare tuos.

Femina digna illis, quos aurea condidit aetas,

Principibus natis, principe digna uiro,

345

Quid deceat Drusi matrem matremque Neronis

Aspice, quo surgas, aspice, mane toro.

Non eadem uulgusque decent et lumina rerum:

Est quod praecipuom debeat ista domus.

Imposuit te alto Fortuna locumque tueri

350

Iussit honoratum: Liuia, perfer onus.

Ad te oculos auresque trahis, tua facta notamus,

Nec uox missa potest principis ore tegi.

Alta mane supraque tuos exurge dolores

Infragilemque animum, quod potes, usque tene.

355

An melius per te uirtutum exempla petemus

Quam si Romanae principis edis opus?

Fata manent omnis, omnis expectat auarus

Portitor et turbae uix satis una ratis.

Tendimus huc omnes, metam properamus ad unam,

360

Omnia sub leges Mors uocat atra suas.

Ecce necem intentam caelo terraeque fretoque,

Casurum triplex uaticinantur opus:

I nunc et rebus tanta impendente ruina

In te solam oculos et tua damna refer.

365

Maximus ille quidem iuuenum spes publica uixit

Et, qua natus erat, gloria summa domus.

Sed mortalis erat, nec tu secura fuisti

Fortia progenie bella gerente tua.

Vita data est utenda, data est sine faenore nobis

370

Mutua nec certa persoluenda die.

Fortuna arbitriis tempus dispensat iniquis:

Illa rapit iuuenes, sustinet illa senes,

Quaque ruit, furibunda ruit totumque per orbem

Fulminat et caecis caeca triumphat equis.

375

Regna deae immitis parce irritare querendo,

Sollicitare animos parce potentis erae.

Quae tamen hoc uno tristis tibi tempore uenit,

Saepe eadem rebus fauit amica tuis:

Nata quod alte es quodque es fetibus aucta duobus,

380

Quodque etiam magno consociata Ioui,

Quod semper domito rediit tibi Caesar ab orbe,

Gessit et inuicta prospera bella manu,

Quod spes implerunt maternaque uota Nerones,

Quod pulsus totiens hostis utroque duce:

385

Rhenus et Alpinae ualles et sanguine nigro

Decolor infecta testis Isarcus aqua,

Danuuiusque rapax et Dacius orbe remoto

Apulus -huic hosti perbreue Pontus iter-

Armeniusque fugax et tandem Dalmata supplex

390

Summaque dispersi per iuga Pannonii

Et modo Germani Romanis cognitus orbis:

Aspice quam meritis culpa sit una minor.

Adde quod est absens functus nec cernere nati

Semineces oculos sustinuere tui,

395

Qui dolor et menti lenissimus influit aegrae,

Accipere es luctus aure coacta tuos,

Praeuertitque metus per longa pericula luctum,

Tu quibus auditis anxia mentis eras:

Non ex praecipiti dolor in tua pectora uenit,

400

Sed per mollitos ante timore gradus.

Iuppiter ante dedit fati mala signa cruenti,

Flammifera petiit cum tria templa manu:

Iunonisque grauis nocte impauidaeque Mineruae

Sanctaque et immensi Caesaris icta domus.

405

Sidera quin etiam caelo fugisse feruntur,

Lucifer et solitas destituisse uias.

Lucifer in toto nulli comparuit orbe,

Et uenit stella non praeeunte dies.

Sideris hoc obitus terris instare monebat

410

Et mergi Stygia nobile lumen aqua.

At tu, qui superes maestae solacia matri,

Comprecor illi ipsi conspiciare senex

Perque annos diuturnus eas fratrisque tuosque,

Et uiuat nato cum sene mater anus.

415

Euentura precor: deus excusare priora

Dum uolet, a Druso cetera laeta dabit.

Tu tamen icta potes tanto indulgere dolori,

Longius ut nolis (heu male fortis) ali?

Vix etiam fueras paucas uitalis in horas,

420

Obtulit inuitae cum tibi Caesar opem

Admouitque preces et ius immiscuit illis

Aridaque affusa guttura tinxit aqua.

Nec minor est nato seruandae cura parentis:

Hic adhibet blandas, nec sine iure, preces.

425

Coniugis et nati meritum peruenit ad omnis,

Coniugis et nati, Liuia, sospes ope es.

Supprime iam lacrimas: non est reuocabilis istis,

Quem semel umbrifera nauita lintre tulit.

Hectora tot fratres, tot defleuere sorores

430

Et pater et coniux Astyanaxque puer

Et longaeua parens: tamen ille redemptus ad ignes,

Nullaque per Stygias umbra renauit aquas.

Contigit hoc etiam Thetidi: populator Achilles

Iliaca ambustis ossibus arua premit.

435

Illi caeruleum Panope matertera crinem

Soluit et immensas fletibus auxit aquas,

Consortesque deae centum longaeuaque magni

Oceani coniux Oceanusque pater

Et Thetis ante omnis, sed nec Thetis ipsa neque omnes

440

Mutarunt auidi tristia iura dei.

Prisca quid huc repeto? Marcellum Octauia fleuit,

Et fleuit populo Caesar utrumque palam.

Sed rigidum ius est et ineuitabile Mortis,

Stant rata non ulla fila tenenda manu.

445

Ipse tibi emissus nebulosum litus Auerni

-Sic liceat- forti uerba tot ore sonet:

"Quid numeras annos? uixi maturior annis:

Acta senem faciunt: haec numeranda tibi:

His aeuom fuit implendum, non segnibus annis;

450

Hostibus eueniat longa senecta metu.

Hoc ataui monuere mei proauique Nerones:

Fregerunt ambo Punica bella duces;

Hoc domus ista docet, per te mea, Caesaris alti:

Exitus hic, mater, debuit esse meus.

455

Nec meritis, quamquam illa iuuant magis, abfuit ipsis,

Mater, honos: titulis nomina plena uides.

Consul et ignoti uictor Germanicus orbis,

Cui fuit heu mortis publica causa, legor.

Cingor Apollinea uictricia tempora lauro

460

Et sensi exequias funeris ipse mei,

Decursusque uirum notos mihi donaque regum

Cunctaque per titulos oppida lecta suos,

Et quo me officio portauerit illa iuuentus,

Quae fuit ante meum tam generosa torum.

465

Denique laudari sacrato Caesaris ore

Emerui, lacrimas elicuique deo.

Et cuiquam miserandus ero? iam comprime fletus.

Hoc ego, qui flendi sum tibi causa, rogo".

Haec sentit Drusus, si quid modo sentit in umbra,

470

Nec tu de tanto crede minora uiro.

Est tibi, sitque precor, multorum filius instar,

Parsque tui partus sit tibi salua prior;

Est coniux, tutela hominum, quo sospite uestram,

Liuia, funestam dedecet esse domum.