Dumque ea Cephenum medio Danaeius heros

Agmine commemorat, fremida regalia turba

Atria conplentur, nec coniugialia festa

Qui canat est clamor, sed qui fera nuntiet arma,

5

Inque repentinos conuiuia uersa tumultus

Adsimilare freto possis, quod saeua quietum

Ventorum rabies motis exasperat undis.

Primus in his Phineus, belli temerarius auctor,

Fraxineam quatiens aeratae cuspidis hastam,

10

"En" ait "en adsum praereptae coniugis ultor,

Nec mihi te pennae nec falsum uersus in aurum

Iuppiter eripiet." conanti mittere Cepheus

"Quid facis?" exclamat "quae te, germane, furentem

Mens agit in facinus? meritisne haec gratia tantis

15

Redditur? hac uitam seruatae dote rependis?

Quam tibi non Perseus, uerum si quaeris, ademit,

Sed graue Nereidum numen, sed corniger Ammon,

Sed quae uisceribus ueniebat belua ponti

Exsaturanda meis. illo tibi tempore rapta est,

20

Quo peritura fuit, nisi si crudelis id ipsum

Exigis, ut pereat, luctuque leuabere nostro.

Scilicet haud satis est, quod te spectante reuincta est

Et nullam quod opem patruus sponsusue tulisti:

Insuper, a quoquam quod sit seruata, dolebis

25

Praemiaque eripies? quae si tibi magna uidentur,

Ex illis scopulis, ubi erant adfixa, petisses.

Nunc sine, qui petiit, per quem haec non orba senectus,

Ferre, quod et meritis et uoce est pactus, eumque

Non tibi, sed certae praelatum intellege morti."

30

Ille nihil contra, sed et hunc et Persea uultu

Alterno spectans petat hunc ignorat an illum

Cunctatusque breui contortam uiribus hastam,

Quantas ira dabat, nequiquam in Persea misit.

Vt stetit illa toro, stratis tum denique Perseus

35

Exsiluit teloque ferox inimica remisso

Pectora rupisset, nisi post altaria Phineus

Isset: et (indignum) scelerato profuit ara.

Fronte tamen Rhoeti non inrita cuspis adhaesit;

Qui postquam cecidit ferrumque ex osse reuulsum est,

40

Calcitrat et positas adspergit sanguine mensas.

Tum uero indomitas ardescit uulgus in iras

Telaque coniciunt et sunt, qui Cephea dicunt

Cum genero debere mori; sed limine tecti

Exierat Cepheus testatus iusque fidemque

45

Hospitiique deos ea se prohibente moueri.

Bellica Pallas adest et protegit aegide fratrem

Datque animos. erat Indus Athis, quem flumine Gange

Edita Limnaee uitreis peperisse sub undis

Creditur, egregius forma, quam diuite cultu

50

Augebat bis adhuc octonis integer annis,

Indutus chlamydem Tyriam, quam limbus obibat

Aureus; ornabant aurata monilia collum

Et madidos murra curuum crinale capillos;

Ille quidem iaculo quamuis distantia misso

55

Figere doctus erat, sed tendere doctior arcus.

Tum quoque lenta manu flectentem cornua Perseus

Stipite, qui media positus fumabat in ara,

Perculit et fractis confudit in ossibus ora.

Hunc ubi laudatos iactantem in sanguine uultus

60

Assyrius uidit Lycabas, iunctissimus illi

Et comes et ueri non dissimulator amoris,

Postquam exhalantem sub acerbo uulnere uitam

Deplorauit Athin, quos ille tetenderat arcus

Adripit et "mecum tibi sint certamina" dixit,

65

"Nec longum pueri fato laetabere, quo plus

Inuidiae quam laudis habes." haec omnia nondum

Dixerat, emicuit neruo penetrabile telum

Vitatumque tamen sinuosa ueste pependit.

Vertit in hunc harpen spectatam caede Medusae

70

Acrisioniades adigitque in pectus; at ille

Iam moriens oculis sub nocte natantibus atra

Circumspexit Athin seque adclinauit ad illum

Et tulit ad manes iunctae solacia mortis.

Ecce Suenites, genitus Metione, Phorbas

75

Et Libys Amphimedon, auidi committere pugnam,

Sanguine, quo late tellus madefacta tepebat,

Conciderant lapsi; surgentibus obstitit ensis,

Alterius costis, iugulo Phorbantis adactus.

At non Actoriden Erytum, cui lata bipennis

80

Telum erat, admoto Perseus petit ense, sed altis

Exstantem signis multaeque in pondere massae

Ingentem manibus tollit cratera duabus

Infligitque uiro: rutilum uomit ille cruorem

Et resupinus humum moribundo uertice pulsat.

85

Inde Semiramio Polydegmona sanguine cretum

Caucasiumque Abarim Sperchionidenque Lycetum

Intonsumque comas Helicem Phlegyamque Clytumque

Sternit et exstructos morientum calcat aceruos.

Nec Phineus ausus concurrere comminus hosti

90

Intorquet iaculum: quod detulit error in Idan

Expertem frustra belli et neutra arma secutum.

Ille tuens oculis inmitem Phinea toruis

"Quandoquidem in partes" ait "abstrahor, accipe, Phineu,

Quem fecisti hostem, pensaque hoc uulnere uulnus!"

95

Iamque remissurus tractum de uulnere telum

Sanguine defectos cecidit conlapsus in artus.

Tum quoque Cephenum post regem primus Hodites

Ense iacet Clymeni; Prothoenora percutit Hypseus,

Hypsea Lyncides. fuit et grandaeuus in illis

100

Emathion, aequi cultor timidusque deorum,

Qui, quoniam prohibent anni bellare, loquendo

Pugnat et incessit scelerataque deuouet arma.

Huic Chromis amplexo tremulis altaria palmis

Decutit ense caput, quod protinus incidit arae

105

Atque ibi semianimi uerba exsecrantia lingua

Edidit et medios animam exspirauit in ignes.

Hinc gemini fratres Broteasque et caestibus Ammon

Inuicti, uinci si possent caestibus enses,

Phinea cecidere manu Cererisque sacerdos

110

Ampycus albenti uelatus tempora uitta;

Tu quoque, Lampetide, non hos adhibendus ad usus,

Sed qui, pacis opus, citharam cum uoce moueres:

Iussus eras celebrare dapes festumque canendo.

Quem procul adstantem plectrumque inbelle tenentem

115

Paetalus inridens "Stygiis cane cetera" dixit

"Manibus" et laeuo mucronem tempore fixit;

Concidit et digitis morientibus ille retemptat

Fila lyrae, casuque fuit miserabile carmen.

Nec sinit hunc inpune ferox cecidisse Lycormas

120

Raptaque de dextro robusta repagula posti

Ossibus inlisit mediae ceruicis, at ille

Procubuit terrae mactati more iuuenci.

Demere temptabat laeui quoque robora postis

Cinyphius Pelates: temptanti dextera fixa est

125

Cuspide Marmaridae Corythi lignoque cohaesit;

Haerenti latus hausit Abas, nec corruit ille,

Sed retinente manum moriens e poste pependit.

Sternitur et Melaneus Perseia castra secutus

Et Nasamoniaci Dorylas ditissimus agri,

130

Diues agri Dorylas, quo non possederat alter

Latius aut totidem tollebat turis aceruos.

Huius in obliquo missum stetit inguine ferrum:

Letifer ille locus; quem postquam uulneris auctor

Singultantem animam et uersantem lumina uidit

135

Bactrius Halcyoneus, "hoc, quod premis" inquit "habeto

De tot agris terrae" corpusque exsangue reliquit.

Torquet in hunc hastam calido de uulnere raptam

Vltor Abantiades, media quae nare recepta

Ceruice exacta est in partesque eminet ambas,

140

Dumque manum Fortuna iuuat, Clytiumque Claninque

Matre satos una diuerso uulnere fudit;

Nam Clytii per utrumque graui librata lacerto

Fraxinus acta femur, iaculum Clanis ore momordit.

Occidit et Celadon Mendesius, occidit Astreus

145

Matre Palaestina, dubio genitore creatus,

Aethionque sagax quondam uentura uidere,

Tunc aue deceptus falsa, regisque Thoactes

Armiger et caeso genitore infamis Agyrtes.

Plus tamen exhausto superest; namque omnibus unum

150

Opprimere est animus, coniurata undique pugnant

Agmina pro causa meritum inpugnante fidemque.

Hac pro parte socer frustra pius et noua coniunx

Cum genetrice fauent ululatuque atria conplent,

Sed sonus armorum superat gemitusque cadentum,

155

Pollutosque simul multo Bellona penates

Sanguine perfundit renouataque proelia miscet.

Circueunt unum Phineus et mille secuti

Phinea; tela uolant hiberna grandine plura

Praeter utrumque latus praeterque et lumen et aures.

160

Adplicat hic umeros ad magnae saxa columnae

Tutaque terga gerens aduersaque in agmina uersus

Sustinet instantes; instabat parte sinistra

Chaonius Molpeus, dextra Nabataeus Echemmon.

Tigris ut auditis diuersa ualle duorum

165

Exstimulata fame mugitibus armentorum

Nescit, utro potius ruat, et ruere ardet utroque:

Sic dubius Perseus, dextra laeuane feratur,

Molpea traiecti summouit uulnere cruris

Contentusque fuga est; neque enim dat tempus Echemmon;

170

Sed furit et cupiens alto dare uulnera collo

Non circumspectis exactum uiribus ensem

Fregit, et extrema percussae parte columnae

Lammina dissiluit dominique in gutture fixa est.

Non tamen ad letum causas satis illa ualentes

175

Plaga dedit: trepidum Perseus et inertia frustra

Bracchia tendentem Cyllenide confodit harpe.

Verum ubi uirtutem turbae succumbere uidit,

"Auxilium" Perseus "quoniam sic cogitis ipsi,"

Dixit "ab hoste petam. uultus auertite uestros,

180

Siquis amicus adest" et Gorgonis extulit ora.

"Quaere alium, tua quem moueant oracula" dixit

Thescelus, utque manu iaculum fatale parabat

Mittere, in hoc haesit signum de marmore gestu.

Proximus huic Ampyx animi plenissima magni

185

Pectora Lyncidae gladio petit, inque petendo

Dextera deriguit nec citra mota nec ultra est.

At Nileus, qui se genitum septemplice Nilo

Ementitus erat, clipeo quoque flumina septem

Argento partim, partim caelauerat auro,

190

"Adspice," ait "Perseu, nostrae primordia gentis!

Magna feres tacitas solacia mortis ad umbras,

A tanto cecidisse uiro" - pars ultima uocis

In medio suppressa sono est, adapertaque uelle

Ora loqui credas, nec sunt ea peruia uerbis.

195

Increpat hos "uitio" que "animi, non uiribus" inquit

"Gorgoneis torpetis" Eryx, "incurrite mecum

Et prosternite humi iuuenem magica arma mouentem!"

Incursurus erat: tenuit uestigia tellus,

Inmotusque silex armataque mansit imago.

200

Hi tamen ex merito poenas subiere, sed unus

Miles erat Persei, pro quo dum pugnat, Aconteus,

Gorgone conspecta saxo concreuit oborto;

Quem ratus Astyages etiamnum uiuere, longo

Ense ferit: sonuit tinnitibus ensis acutis;

205

Dum stupet Astyages, naturam traxit eandem

Marmoreoque manet uultus mirantis in ore.

Nomina longa mora est media de plebe uirorum

Dicere: bis centum restabant corpora pugnae,

Gorgone bis centum riguerunt corpora uisa.

210

Paenitet iniusti tunc denique Phinea belli.

Sed quid agat? simulacra uidet diuersa figuris

Agnoscitque suos et nomine quemque uocatum

Poscit opem credensque parum sibi proxima tangit

Corpora: marmor erant; auertitur atque ita supplex

215

Confessasque manus obliquaque bracchia tendens

"Vincis," ait "Perseu! remoue tua monstra, tuaeque

Saxificos uultus, quaecumque ea, tolle Medusae:

Tolle, precor. non nos odium regnique cupido

Conpulit ad bellum: pro coniuge mouimus arma;

220

Causa fuit meritis melior tua, tempore nostra.

Non cessisse piget; nihil, o fortissime, praeter

Hanc animam concede mihi, tua cetera sunto."

Talia dicenti neque eum, quem uoce rogabat,

Respicere audenti "quod" ait, "timidissime Phineu,

225

Et possum tribuisse et magnum est munus inerti,

(Pone metum) tribuam: nullo uiolabere ferro;

Quin etiam mansura dabo monimenta per aeuum,

Inque domo soceri semper spectabere nostri,

Vt mea se sponsi soletur imagine coniunx."

230

Dixit et in partem Phorcynida transtulit illam,

Ad quam se trepido Phineus obuerterat ore.

Tum quoque conanti sua uertere lumina ceruix

Deriguit, saxoque oculorum induruit umor;

Sed tamen os timidum uultusque in marmore supplex

235

Submissaeque manus faciesque obnoxia mansit.

Victor Abantiades patrios cum coniuge muros

Intrat et inmeriti uindex ultorque parentis

Adgreditur Proetum: nam fratre per arma fugato

Acrisioneas Proetus possederat arces,

240

Sed nec ope armorum nec, quam male ceperat, arce

Torua colubriferi superauit lumina monstri.

Te tamen, o paruae rector, Polydecta, Seriphi,

Nec iuuenis uirtus per tot spectata labores

Nec mala mollierant, sed inexorabile durus

245

Exerces odium, nec iniqua finis in ira est.

Detrectas etiam laudem fictamque Medusae

Arguis esse necem. "dabimus tibi pignora ueri.

Parcite luminibus!" Perseus ait oraque regis

Ore Medusaeo silicem sine sanguine fecit.

250

Hactenus aurigenae comitem Tritonia fratri

Se dedit: inde caua circumdata nube Seriphon

Deserit, a dextra Cythno Gyaroque relictis,

Quaque super pontum uia uisa breuissima, Thebas

Virgineumque Helicona petit; quo monte potita

255

Constitit et doctas sic est adfata sorores:

"Fama noui fontis nostras peruenit ad aures,

Dura Medusaei quem praepetis ungula rupit.

Is mihi causa uiae: uolui mirabile factum

Cernere; uidi ipsum materno sanguine nasci."

260

Excipit Vranie: "quaecumque est causa uidendi

Has tibi, diua, domos, animo gratissima nostro es.

Vera tamen fama est: est Pegasus huius origo

Fontis," et ad latices deduxit Pallada sacros.

Quae mirata diu factas pedis ictibus undas

265

Siluarum lucos circumspicit antiquarum,

Antraque et innumeris distinctas floribus herbas

Felicesque uocat pariter studioque locoque

Mnemonidas; quam sic adfata est una sororum:

"O, nisi te uirtus opera ad maiora tulisset,

270

In partem uentura chori Tritonia nostri,

Vera refers, meritoque probas artesque locumque,

Et gratam sortem, tutae modo simus, habemus.

Sed (uetitum est adeo sceleri nihil) omnia terrent

Virgineas mentes, dirusque ante ora Pyreneus

275

Vertitur, et nondum tota me mente recepi.

Daulida Threicio Phoceaque milite rura

Ceperat ille ferox iniustaque regna tenebat.

Templa petebamus Parnasia: uidit euntes

Nostraque fallaci ueneratus numina uultu

280

"Mnemonides" (cognorat enim) "consistite" dixit

"Nec dubitate, precor, tecto graue sidus et imbrem"

(Imber erat) "uitare meo: subiere minores

Saepe casas superi." dictis et tempore motae

Adnuimusque uiro primasque intrauimus aedes.

285

Desierant imbres, uictoque aquilonibus austro

Fusca repurgato fugiebant nubila caelo;

Inpetus ire fuit: claudit sua tecta Pyreneus

Vimque parat; quam nos sumptis effugimus alis.

Ipse secuturo similis stetit arduus arce

290

"Qua" que "uia est uobis, erit et mihi" dixit "eadem,"

Seque iacit uecors e summae culmine turris

Et cadit in uultus discussisque ossibus oris

Tundit humum moriens scelerato sanguine tinctam."

Musa loquebatur: pennae sonuere per auras,

295

Voxque salutantum ramis ueniebat ab altis.

Suspicit et linguae quaerit tam certa loquentes

Vnde sonent hominemque putat Ioue nata locutum.

Ales erat, numeroque nouem sua fata querentes

Institerant ramis imitantes omnia picae.

300

Miranti sic orsa deae dea: "nuper et istae

Auxerunt uolucrum uictae certamine turbam.

Pieros has genuit Pellaeis diues in aruis;

Paeonis Euippe mater fuit: illa potentem

Lucinam nouiens, nouiens paritura, uocauit.

305

Intumuit numero stolidarum turba sororum

Perque tot Haemonias et per tot Achaidas urbes

Huc uenit et tali committit proelia uoce:

"Desinite indoctum uana dulcedine uulgus

Fallere. nobiscum, siqua est fiducia uobis,

310

Thespiades, certate, deae. nec uoce nec arte

Vincemur totidemque sumus. uel cedite uictae

Fonte Medusaeo et Hyantea Aganippe,

Vel nos Emathiis ad Paeonas usque niuosos

Cedamus campis. dirimant certamina nymphae."

315

Turpe quidem contendere erat, sed cedere uisum

Turpius; electae iurant per flumina nymphae

Factaque de uiuo pressere sedilia saxo.

Tunc sine sorte prior, quae se certare professa est,

Bella canit superum falsoque in honore Gigantas

320

Ponit et extenuat magnorum facta deorum,

Emissumque ima de sede Typhoea terrae

Caelitibus fecisse metum cunctosque dedisse

Terga fugae, donec fessos Aegyptia tellus

Ceperit et septem discretus in ostia Nilus.

325

Huc quoque terrigenam uenisse Typhoea narrat

Et se mentitis superos celasse figuris

"Dux" que "gregis" dixit "fit Iuppiter, unde recuruis

Nunc quoque formatus Libys est cum cornibus Ammon;

Delius in coruo est, proles Semeleia capro,

330

Fele soror Phoebi, niuea Saturnia uacca,

Pisce Venus latuit, Cyllenius ibidis alis."

Hactenus ad citharam uocalia mouerat ora:

Poscimur Aonides - sed forsitan otia non sint,

Nec nostris praebere uacet tibi cantibus aures?"

335

"Ne dubita uestrumque mihi refer ordine carmen"

Pallas ait nemorisque leui consedit in umbra.

Musa refert: "dedimus summam certaminis uni.

Surgit et inmissos hedera collecta capillos

Calliope querulas praetemptat pollice chordas

340

Atque haec percussis subiungit carmina neruis:

"Prima Ceres unco glaebam dimouit aratro,

Prima dedit fruges alimentaque mitia terris,

Prima dedit leges: Cereris sunt omnia munus.

Illa canenda mihi est; utinam modo dicere possim

345

Carmina digna dea! certe dea carmine digna est.

Vasta Giganteis ingesta est insula membris

Trinacris et magnis subiectum molibus urget

Aetherias ausum sperare Typhoea sedes.

Nititur ille quidem pugnatque resurgere saepe,

350

Dextra sed Ausonio manus est subiecta Peloro,

Laeua, Pachyne, tibi, Lilybaeo crura premuntur;

Degrauat Aetna caput; sub qua resupinus harenas

Eiectat flammamque ferox uomit ore Typhoeus.

Saepe remoliri luctatur pondera terrae

355

Oppidaque et magnos deuoluere corpore montes:

Inde tremit tellus, et rex pauet ipse silentum,

Ne pateat latoque solum retegatur hiatu

Inmissusque dies trepidantes terreat umbras.

Hanc metuens cladem tenebrosa sede tyrannus

360

Exierat curruque atrorum uectus equorum

Ambibat Siculae cautus fundamina terrae;

Postquam exploratum satis est loca nulla labare

Depositoque metu uidet hunc Erycina uagantem,

Monte suo residens natumque amplexa uolucrem

365

"Arma manusque meae, mea, nate, potentia" dixit,

"Illa, quibus superas omnes, cape tela, Cupido,

Inque dei pectus celeres molire sagittas,

Cui triplicis cessit fortuna nouissima regni.

Tu superos ipsumque Iouem, tu numina ponti

370

Victa domas ipsumque, regit qui numina ponti.

Tartara quid cessant? cur non matrisque tuumque

Imperium profers? agitur pars tertia mundi!

Et tamen in caelo, quae iam patientia nostra est,

Spernimur, ac mecum uires minuuntur Amoris.

375

Pallada nonne uides iaculatricemque Dianam

Abscessisse mihi? Cereris quoque filia uirgo,

Si patiemur, erit: nam spes adfectat easdem.

At tu pro socio, siqua est ea gratia, regno

Iunge deam patruo!" dixit Venus. ille pharetram

380

Soluit et arbitrio matris de mille sagittis

Vnam seposuit, sed qua nec acutior ulla

Nec minus incerta est nec quae magis audiat arcum,

Oppositoque genu curuauit flexile cornum

Inque cor hamata percussit harundine Ditem.

385

Haud procul Hennaeis lacus est a moenibus altae,

Nomine Pergus, aquae; non illo plura Caystros

Carmina cygnorum labentibus edit in undis.

Silua coronat aquas cingens latus omne suisque

Frondibus ut uelo Phoebeos submouet ictus.

390

Frigora dant rami, Tyrios humus umida flores:

Perpetuum uer est. quo dum Proserpina luco

Ludit et aut uiolas aut candida lilia carpit,

Dumque puellari studio calathosque sinumque

Inplet et aequales certat superare legendo,

395

Paene simul uisa est dilectaque raptaque Diti:

Vsque adeo est properatus amor. dea territa maesto

Et matrem et comites, sed matrem saepius, ore

Clamat, et, ut summa uestem laniarat ab ora,

Conlecti flores tunicis cecidere remissis,

400

Tantaque simplicitas puerilibus adfuit annis:

Haec quoque uirgineum mouit iactura dolorem.

Raptor agit currus et nomine quemque uocando

Exhortatur equos, quorum per colla iubasque

Excutit obscura tinctas ferrugine habenas,

405

Perque lacus altos et olentia sulphure fertur

Stagna Palicorum rupta feruentia terra

Et qua Bacchiadae, bimari gens orta Corintho,

Inter inaequales posuerunt moenia portus.

Est medium Cyanes et Pisaeae Arethusae,

410

Quod coit angustis inclusum cornibus aequor:

Hic fuit, a cuius stagnum quoque nomine dictum est,

Inter Sicelidas Cyane celeberrima nymphas;

Gurgite quae medio summa tenus exstitit aluo

Agnouitque deam. "nec longius ibitis!" inquit,

415

"Non potes inuitae Cereris gener esse: roganda,

Non rapienda fuit. quodsi conponere magnis

Parua mihi fas est, et me dilexit Anapis,

Exorata tamen, nec, ut haec, exterrita nupsi."

Dixit et in partes diuersas bracchia tendens

420

Obstitit. haud ultra tenuit Saturnius iram

Terribilesque hortatus equos in gurgitis ima

Contortum ualido sceptrum regale lacerto

Condidit. icta uiam tellus in Tartara fecit

Et pronos currus medio cratere recepit.

425

At Cyane raptamque deam contemptaque fontis

Iura sui maerens, inconsolabile uulnus

Mente gerit tacita lacrimisque absumitur omnis

Et, quarum fuerat magnum modo numen, in illas

Extenuatur aquas: molliri membra uideres,

430

Ossa pati flexus, ungues posuisse rigorem,

Primaque de tota tenuissima quaeque liquescunt,

Caerulei crines digitique et crura pedesque:

Nam breuis in gelidas membris exilibus undas

Transitus est; post haec umeri tergusque latusque

435

Pectoraque in tenues abeunt euanida riuos;

Denique pro uiuo uitiatas sanguine uenas

Lympha subit, restatque nihil, quod prendere posses.

Interea pauidae nequiquam filia matri

Omnibus est terris, omni quaesita profundo:

440

Illam non udis ueniens Aurora capillis

Cessantem uidit, non Hesperus; illa duabus

Flammiferas pinus manibus succendit ab Aetna

Perque pruinosas tulit inrequieta tenebras.

Rursus ubi alma dies hebetarat sidera, natam

445

Solis ab occasu solis quaerebat ad ortus.

Fessa labore sitim conceperat, oraque nulli

Conluerant fontes, cum tectam stramine uidit

Forte casam paruasque fores pulsauit; at inde

Prodit anus diuamque uidet lymphamque roganti

450

Dulce dedit, tosta quod texerat ante polenta.

Dum bibit illa datum, duri puer oris et audax

Constitit ante deam risitque auidamque uocauit.

Offensa est neque adhuc epota parte loquentem

Cum liquido mixta perfudit diua polenta;

455

Conbibit os maculas et, quae modo bracchia gessit,

Crura gerit, cauda est mutatis addita membris,

Inque breuem formam, ne sit uis magna nocendi,

Contrahitur, paruaque minor mensura lacerta est.

Mirantem flentemque et tangere monstra parantem

460

Fugit anum latebramque petit aptumque colori

Nomen habet uariis stellatus corpora guttis.

Quas dea per terras et quas errauerit undas,

Dicere longa mora est: quaerenti defuit orbis.

Sicaniam repetit, dumque omnia lustrat eundo,

465

Venit et ad Cyanen; ea ni mutata fuisset,

Omnia narrasset, sed et os et lingua uolenti

Dicere non aderant, nec qua loqueretur habebat;

Signa tamen manifesta dedit notamque parenti

Illo forte loco delapsam in gurgite sacro

470

Persephones zonam summis ostendit in undis.

Quam simul agnouit, tamquam tunc denique raptam

Scisset, inornatos laniauit diua capillos

Et repetita suis percussit pectora palmis.

Nescit adhuc, ubi sit; terras tamen increpat omnes

475

Ingratasque uocat nec frugum munere dignas,

Trinacriam ante alias, in qua uestigia damni

Repperit. ergo illic saeua uertentia glaebas

Fregit aratra manu parilique irata colonos

Ruricolasque boues leto dedit aruaque iussit

480

Fallere depositum uitiataque semina fecit.

Fertilitas terrae latum uulgata per orbem

Falsa iacet: primis segetes moriuntur in herbis,

Et modo sol nimius, nimius modo corripit imber,

Sideraque uentique nocent, auidaeque uolucres

485

Semina iacta legunt; lolium tribulique fatigant

Triticeas messes et inexpugnabile gramen.

Tum caput Eleis Alpheias extulit undis

Rorantesque comas a fronte remouit ad aures

Atque ait: "o toto quaesitae uirginis orbe

490

Et frugum genetrix, inmensos siste labores,

Neue tibi fidae uiolenta irascere terrae!

Terra nihil meruit patuitque inuita rapinae;

Nec sum pro patria supplex: huc hospita ueni.

Pisa mihi patria est et ab Elide ducimus ortus;

495

Sicaniam peregrina colo, sed gratior omni

Haec mihi terra solo est: hos nunc Arethusa penates,

Hanc habeo sedem; quam tu, mitissima, serua!

Mota loco cur sim tantique per aequoris undas

Aduehar Ortygiam, ueniet narratibus hora

500

Tempestiua meis, cum tu curaque leuata

Et uultus melioris eris. mihi peruia tellus

Praebet iter subterque imas ablata cauernas

Hic caput attollo desuetaque sidera cerno.

Ergo dum Stygio sub terris gurgite labor,

505

Visa tua est oculis illic Proserpina nostris:

Illa quidem tristis neque adhuc interrita uultu,

Sed regina tamen, sed opaci maxima mundi,

Sed tamen inferni pollens matrona tyranni".

Mater ad auditas stupuit ceu saxea uoces

510

Attonitaeque diu similis fuit, utque dolore

Pulsa graui grauis est amentia, curribus auras

Exit in aetherias. ibi toto nubila uultu

Ante Iouem passis stetit inuidiosa capillis,

"Pro" que "meo ueni supplex tibi, Iuppiter," inquit

515

"Sanguine proque tuo. si nulla est gratia matris,

Nata patrem moueat, neu sit tibi cura precamur

Vilior illius, quod nostro est edita partu.

En quaesita diu tandem mihi nata reperta est,

Si reperire uocas amittere certius, aut si

520

Scire, ubi sit, reperire uocas. quod rapta, feremus,

Dummodo reddat eam! neque enim praedone marito

Filia digna tua est, si iam mea filia non est."

Iuppiter excepit: "commune est pignus onusque

Nata mihi tecum; sed si modo nomina rebus

525

Addere uera placet, non hoc iniuria factum,

Verum amor est, neque erit nobis gener ille pudori,

Tu modo, diua, uelis. ut desint cetera, quantum est

Esse Iouis fratrem! quid quod non cetera desunt

Nec cedit nisi sorte mihi! sed tanta cupido

530

Si tibi discidii est, repetet Proserpina caelum,

Lege tamen certa, si nullos contigit illic

Ore cibos; nam sic Parcarum foedere cautum est."

Dixerat, at Cereri certum est educere natam.

Non ita fata sinunt, quoniam ieiunia uirgo

535

Soluerat et, cultis dum simplex errat in hortis,

Puniceum curua decerpserat arbore pomum

Sumptaque pallenti septem de cortice grana

Presserat ore suo; solusque ex omnibus illud

Ascalaphus uidit, quem quondam dicitur Orphne,

540

Inter Auernales haud ignotissima nymphas,

Ex Acheronte suo siluis peperisse sub atris;

Vidit et indicio reditum crudelis ademit.

Ingemuit regina Erebi testemque profanam

Fecit auem sparsumque caput Phlegethontide lympha

545

In rostrum et plumas et grandia lumina uertit.

Ille sibi ablatus fuluis amicitur in alis

Inque caput crescit longosque reflectitur ungues

Vixque mouet natas per inertia bracchia pennas

Foedaque fit uolucris, uenturi nuntia luctus,

550

Ignauus bubo, dirum mortalibus omen.

Hic tamen indicio poenam linguaque uideri

Commeruisse potest: uobis, Acheloides, unde

Pluma pedesque auium, cum uirginis ora geratis?

An quia, cum legeret uernos Proserpina flores,

555

In comitum numero, doctae Sirenes, eratis?

Quam postquam toto frustra quaesistis in orbe,

Protinus, ut uestram sentirent aequora curam,

Posse super fluctus alarum insistere remis

Optastis facilesque deos habuistis et artus

560

Vidistis uestros subitis flauescere pennis;

Ne tamen ille canor mulcendas natus ad aures

Tantaque dos oris linguae deperderet usum,

Virginei uultus et uox humana remansit.

At medius fratrisque sui maestaeque sororis

565

Iuppiter ex aequo uoluentem diuidit annum:

Nunc dea, regnorum numen commune duorum,

Cum matre est totidem, totidem cum coniuge menses.

Vertitur extemplo facies et mentis et oris;

Nam, modo quae poterat Diti quoque maesta uideri,

570

Laeta deae frons est, ut sol, qui tectus aquosis

Nubibus ante fuit, uictis e nubibus exit.

Exigit alma Ceres, nata secura recepta,

Quae tibi causa fugae, cur sis, Arethusa, sacer fons.

Conticuere undae, quarum dea sustulit alto

575

Fonte caput uiridesque manu siccata capillos

Fluminis Elei ueteres narrauit amores.

"Pars ego nympharum, quae sunt in Achaide," dixit,

"Vna fui: nec me studiosius altera saltus

Legit nec posuit studiosius altera casses.

580

Sed quamuis formae numquam mihi fama petita est,

Quamuis fortis eram, formosae nomen habebam.

Nec mea me facies nimium laudata iuuabat,

Quaque aliae gaudere solent, ego rustica dote

Corporis erubui crimenque placere putaui.

585

Lassa reuertebar (memini) Stymphalide silua:

Aestus erat, magnumque labor geminauerat aestum.

Inuenio sine uertice aquas, sine murmure euntes,

Perspicuas ad humum, per quas numerabilis alte

Calculus omnis erat, quas tu uix ire putares;

590

Cana salicta dabant nutritaque populus unda

Sponte sua natas ripis decliuibus umbras:

Accessi primumque pedis uestigia tinxi,

Poplite deinde tenus neque eo contenta recingor

Molliaque inpono salici uelamina curuae

595

Nudaque mergor aquis; quas dum ferioque trahoque

Mille modis labens excussaque bracchia iacto,

Nescio quod medio sensi sub gurgite murmur

Territaque insisto propiori margine fontis.

"Quo properas, Arethusa?" suis Alpheus ab undis,

600

"Quo properas?" iterum rauco mihi dixerat ore.

Sicut eram, fugio sine uestibus: altera uestes

Ripa meas habuit. tanto magis instat et ardet,

Et, quia nuda fui, sum uisa paratior illi.

Sic ego currebam, sic me ferus ille premebat,

605

Vt fugere accipitrem penna trepidante columbae,

Vt solet accipiter trepidas urgere columbas.

Vsque sub Orchomenon Psophidaque Cyllenenque

Maenaliosque sinus gelidumque Erymanthon et Elim

Currere sustinui, nec me uelocior ille;

610

Sed tolerare diu cursus ego uiribus inpar

Non poteram, longi patiens erat ille laboris.

Per tamen et campos, per opertos arbore montes

Saxa quoque et rupes et, qua uia nulla, cucurri.

Sol erat a tergo: uidi praecedere longam

615

Ante pedes umbram, nisi si timor illa uidebat;

Sed certe sonitusque pedum terrebat, et ingens

Crinalis uittas adflabat anhelitus oris.

Fessa labore fugae "fer opem, deprendimur" inquam,

"Armigerae, Diana, tuae, cui saepe dedisti

620

Ferre tuos arcus inclusaque tela pharetra."

Mota dea est spissisque ferens e nubibus unam

Me super iniecit: lustrat caligine tectam

Amnis et ignarus circum caua nubila quaerit

Bisque locum, quo me dea texerat, inscius ambit

625

Et bis "io Arethusa, io Arethusa!" uocauit.

Quid mihi tunc animi miserae fuit? anne quod agnae est,

Siqua lupos audit circum stabula alta frementes,

Aut lepori, qui uepre latens hostilia cernit

Ora canum nullosque audet dare corpore motus?

630

Non tamen abscedit; neque enim uestigia cernit

Longius ulla pedum: seruat nubemque locumque.

Occupat obsessos sudor mihi frigidus artus

Caeruleaeque cadunt toto de corpore guttae,

Quaque pedem moui, manat locus, eque capillis

635

Ros cadit, et citius, quam nunc tibi facta renarro,

In latices mutor. sed enim cognoscit amatas

Amnis aquas positoque uiri, quod sumpserat, ore

Vertitur in proprias, ut se mihi misceat, undas.

Delia rupit humum, caecisque ego mersa cauernis

640

Aduehor Ortygiam, quae me cognomine diuae

Grata meae superas eduxit prima sub auras."

Hac Arethusa tenus; geminos dea fertilis angues

Curribus admouit frenisque coercuit ora

Et medium caeli terraeque per aera uecta est

645

Atque leuem currum Tritonida misit in urbem

Triptolemo partimque rudi data semina iussit

Spargere humo, partim post tempora longa recultae.

Iam super Europen sublimis et Asida terram

Vectus erat iuuenis: Scythicas aduertitur oras.

650

Rex ibi Lyncus erat; regis subit ille penates.

Qua ueniat causamque uiae nomenque rogatus

Et patriam "patria est clarae mihi" dixit "Athenae,

Triptolemus nomen; ueni nec puppe per undas,

Nec pede per terras: patuit mihi peruius aether.

655

Dona fero Cereris, latos quae sparsa per agros

Frugiferas messes alimentaque mitia reddant."

Barbaras inuidit, tantique ut muneris auctor

Ipse sit, hospitio recipit somnoque grauatum

Adgreditur ferro. conantem figere pectus

660

Lynca Ceres fecit rursusque per aera iussit

Mopsopium iuuenem sacros agitare iugales".

Finierat doctos e nobis maxima cantus;

At nymphae uicisse deas Helicona colentes

Concordi dixere sono; conuicia uictae

665

Cum iacerent, "quoniam" dixit "certamine uobis

Supplicium meruisse parum est maledictaque culpae

Additis et non est patientia libera nobis,

Ibimus in poenas et, qua uocat ira, sequemur."

Rident Emathides spernuntque minacia uerba

670

Conantesque oculis magno clamore proteruas

Intentare manus pennas exire per ungues

Adspexere suos, operiri bracchia plumis,

Alteraque alterius rigido concrescere rostro

Ora uidet uolucresque nouas accedere siluis,

675

Dumque uolunt plangi, per bracchia mota leuatae

Aere pendebant, nemorum conuicia, picae.

Nunc quoque in alitibus facundia prisca remansit

Raucaque garrulitas studiumque inmane loquendi."