appendix Vergiliana moretum

Testo base di riferimento: A. Salvatore, 1997

Cura dell'edizione digitale: C. Laudani, 2009


Iam nox hibernas bis quinque peregerat horas

Excubitorque diem cantu praedixerat ales,

Simulus exigui cultor cum rusticus agri,

Tristia uenturae metuens ieiunia lucis,

5

Membra leuat uili sensim demissa grabato

Sollicitaque manu tenebras explorat inertes

Vestigatque focum, laesus quem denique sensit.

Paruulus exusto remanebat stipite fomes

Et cinis obductae celabat lumina prunae.

10

Admouet his pronam summissa fronte lucernam

Et producit acu stuppas umore carentis

Excitat et crebris languentem flatibus ignem.

Tandem concepto, sed uix, fulgore recedit

Oppositaque manu lumen defendit ab aura

15

Et reserat clausae *qua peruidet* ostia claui.

Fusus erat terra frumenti pauper aceruus:

Hinc sibi depromit quantum mensura patebat,

Quae bis in octonas excurrit pondere libras.

Inde abit adsistitque molae paruaque tabella,

20

Quam fixam paries illos seruabat in usus,

Lumina fida locat; geminos tunc ueste lacertos

Liberat et cinctus uillosae tergore caprae

Peruerrit cauda silices gremiumque molarum.

Aduocat inde manus operi, partitus utroque:

25

Laeua ministerio, dextra est intenta labori.

Haec rotat adsiduum gyris et concitat orbem

(Tunsa Ceres silicum rapido decurrit ab ictu),

Interdum fessae succedit laeua sorori

Alternatque uices. modo rustica carmina cantat

30

Agrestique suum solatur uoce laborem,

Interdum clamat Scybalen (erat unica custos,

Afra genus, tota patriam testante figura,

Torta comam labroque tumens et fusca colore,

Pectore lata, iacens mammis, compressior aluo,

35

Cruribus exilis, spatiosa prodiga planta):

Hanc uocat atque arsura focis imponere ligna

Imperat et flamma gelidos adolere liquores.

Postquam impleuit opus iustum uersatile finem,

Transfert inde manu fusas in cribra farinas

40

Et quatit, ac remanent summo purgamina dorso;

Subsidit sincera foraminibusque liquatur

Emundata Ceres. leui tum protinus illam

Componit tabula, tepidas super ingerit undas,

Contrahit admixtos nunc fontes atque farinas,

45

Transuersat durata manu liquidoque coacta,

Interdum grumos spargit sale. iamque subactum

Leuat opus palmisque suum dilatat in orbem

Et notat impressis aequo discrimine quadris.

Infert inde foco (Scybale mundauerat aptum

50

Ante locum) testisque tegit, super aggerat ignis.

Dumque suas peragit Vulcanus Vestaque partes,

Simulus interea uacua non cessat in hora,

Verum aliam sibi quaerit opem, neu sola palato

Sit non grata Ceres, quas iungat comparat escas.

55

Non illi suspensa focum carnaria iuxta,

Durati sale terga suis truncique *uacabant*,

Traiectus medium sparto sed caseus orbem

Et uetus adstricti fascis pendebat anethi:

Ergo aliam molitur opem sibi prouidus heros.

60

Hortus erat iunctus casulae, quem uimina pauca

Et calamo rediuiua leui munibat harundo,

Exiguus spatio, uariis sed fertilis herbis.

Nil illi deerat quod pauperis exigit usus:

Interdum locuples a paupere plura petebat.

65

Nec sumptus erat ullius [opus], sed regula curae:

Si quando uacuum casula pluuiaeue tenebant

Festaue lux, si forte labor cessabat aratri,

Horti opus illud erat, uarias disponere plantas

Norat et occultae committere semina terrae

70

Vicinosque apte *cura* summittere riuos.

Hic holus, hic late fundentes bracchia bethae

Fecundusque rumex maluaeque inulaeque uirebant,

Hic siser et nomen capiti debentia porra

Grataque nobilium requies lactuca ciborum,

75

...... crescitque in acumina radix

Et grauis in latum dimissa cucurbita uentrem.

Verum hic non domini (quis enim contractior illo?)

Sed populi prouentus erat, nonisque diebus

Venalis umero fasces portabat in urbem:

80

Inde domum ceruice leuis, grauis aere redibat,

Vix unquam urbani comitatus merce macelli.

Coepa rubens sectique famem domat area porri

Quaeque trahunt acri uultus nasturtia morsu

Intibaque et Venerem reuocans eruca morantem.

85

Tunc quoque tale aliquid meditans intrauerat hortum.

Ac primum, leuiter digitis tellure refossa,

Quattuor educit cum spissis alia fibris,

Inde comas apii gracilis rutamque rigentem

Vellit et exiguo coriandra trementia filo.

90

Haec ubi collegit, laetum considit ad ignem

Et clara famulam poscit mortaria uoce.

Singula tum capitum nodoso corpore nudat

Et summis spoliat coriis, contemptaque passim

Spargit humi atque abicit. seruatum *gramine* bulbum

95

Tinguit aqua lapidisque cauum demittit in orbem.

His salis inspargit micas, sale durus adhaeso

Caseus adicitur, lectas super ingerit herbas,

Et laeua *uestem* saetosa sub inguina fulcit,

Dextera pistillo primum fragrantia mollit

100

Alia, tum pariter mixto terit omnia suco.

It manus in gyrum: paulatim singula uires

Deperdunt proprias, color est e pluribus unus,

Nec totus uiridis, quia lactea frusta repugnant,

Nec de lacte nitens, quia tot uariatur ab herbis.

105

Saepe uiri nares acer iaculatur apertas

Spiritus et simo damnat sua prandia uultu,

Saepe manu summa lacrimantia lumina terget

Immeritoque furens dicit conuicia fumo.

Procedebat opus; nec iam salebrosus ut ante,

110

Sed grauior lentos ibat pistillus in orbis.

Ergo Palladii guttas instillat oliui

Exiguique super uires infundit aceti

Atque iterum commiscet opus mixtumque retractat.

Tum demum digitis mortaria tota duobus

115

Circuit inque globum distantia contrahit unum,

Constet ut effecti species nomenque moreti.

Eruit interea Scybale quoque sedula panem,

Quem laetus recipit manibus, pulsoque timore

Iam famis inque diem securus Simulus illam,

120

Ambit crura ocreis paribus tectusque galero

Sub iuga parentis cogit lorata iuuencos

Atque agit in segetes et terrae condit aratrum.

8

fomes Scaliger

fumus Ω