Auia Pieridum peragro loca nullius ante
Trita solo. iuuat integros accedere fontis
Atque haurire, iuuatque nouos decerpere flores
Insignemque meo capiti petere inde coronam
5
Vnde prius nulli uelarint tempora musae;
Primum quod magnis doceo de rebus et artis
Religionum animum nodis exsoluere pergo,
Deinde quod obscura de re tam lucida pango
Carmina, musaeo contingens cuncta lepore.
10
Id quoque enim non ab nulla ratione uidetur.
Nam ueluti pueris absinthia taetra medentes
Cum dare conantur, prius oras pocula circum
Contingunt mellis dulci flauoque liquore,
Vt puerorum aetas improuida ludificetur
15
Labrorum tenus, interea perpotet amarum
Absinthi laticem deceptaque non capiatur,
Sed potius tali pacto recreata ualescat,
Sic ego nunc, quoniam haec ratio plerumque uidetur
Tristior esse quibus non est tractata, retroque
20
Vulgus abhorret ab hac, uolui tibi suauiloquenti
Carmine Pierio rationem exponere nostram
Et quasi musaeo dulci contingere melle,
Si tibi forte animum tali ratione tenere
Versibus in nostris possem, dum percipis omnem
25
Naturam rerum ac persentis utilitatem.
Atque animi quoniam docui natura quid esset
Et quibus e rebus cum corpore compta uigeret
Quoue modo distracta rediret in ordia prima,
Nunc agere incipiam tibi, quod uementer ad has res
30
Attinet, esse ea quae rerum simulacra uocamus;
Quae, quasi membranae summo de corpore rerum
Dereptae, uolitant ultroque citroque per auras,
Atque eadem nobis uigilantibus obuia mentis
Terrificant atque in somnis, cum saepe figuras
35
Contuimur miras simulacraque luce carentum,
Quae nos horrifice languentis saepe sopore
Excierunt, ne forte animas Acherunte reamur
Effugere aut umbras inter uiuos uolitare
Neue aliquid nostri post mortem posse relinqui,
40
Cum corpus simul atque animi natura perempta
In sua discessum dederint primordia quaeque.
Dico igitur rerum effigias tenuisque figuras
Mittier ab rebus summo de cortice eorum;
Id licet hinc quamuis hebeti cognoscere corde.
45
Sed quoniam docui cunctarum exordia rerum
Qualia sint et quam uariis distantia formis
Sponte sua uolitent aeterno percita motu,
Quoque modo possit res ex his quaeque creari,
Nunc agere incipiam tibi, quod uementer ad has res
50
Attinet, esse ea quae rerum simulacra uocamus,
Quae quasi membranae uel cortex nominitandast,
Quod speciem ac formam similem gerit eius imago
Cuiuscumque cluet de corpore fusa uagari.
Principio quoniam mittunt in rebus apertis
55
Corpora res multae, partim diffusa solute,
Robora ceu fumum mittunt ignesque uaporem,
Et partim contexta magis condensaque, ut olim
Cum teretes ponunt tunicas aestate cicadae,
Et uituli cum membranas de corpore summo
60
Nascentes mittunt, et item cum lubrica serpens
Exuit in spinis uestem; nam saepe uidemus
Illorum spoliis uepris uolitantibus auctas.
Quae quoniam fiunt, tenuis quoque debet imago
Ab rebus mitti summo de corpore rerum.
65
Nam cur illa cadant magis ab rebusque recedant
Quam quae tenuia sunt, hiscendist nulla potestas;
Praesertim cum sint in summis corpora rebus
Multa minuta, iaci quae possint ordine eodem
Quo fuerint et formai seruare figuram,
70
Et multo citius, quanto minus indupediri
Pauca queunt et <quae> sunt prima fronte locata.
Nam certe iacere ac largiri multa uidemus,
Non solum ex alto penitusque, ut diximus ante,
Verum de summis ipsum quoque saepe colorem.
75
Et uulgo faciunt id lutea russaque uela
Et ferrugina, cum magnis intenta theatris
Per malos uulgata trabesque trementia flutant.
Namque ibi consessum caueai subter et omnem
Scaenai speciem, †patrum matrumque deorum†
80
Inficiunt coguntque suo fluitare colore.
Et quanto circum mage sunt inclusa theatri
Moenia, tam magis haec intus perfusa lepore
Omnia corrident correpta luce diei.
Ergo lintea de summo cum corpore fucum
85
Mittunt, effigias quoque debent mittere tenuis
Res quaeque, ex summo quoniam iaculantur utraque.
Sunt igitur iam formarum uestigia certa
Quae uulgo uolitant subtili praedita filo
Nec singillatim possunt secreta uideri.
90
Praeterea omnis odor fumus uapor atque aliae res
Consimiles ideo diffusae <e> rebus abundant,
Ex alto quia dum ueniunt intrinsecus ortae,
Scinduntur per iter flexum, nec recta uiarum
Ostia sunt qua contendant exire coortae.
95
At contra tenuis summi membrana coloris
Cum iacitur, nil est quod eam discerpere possit,
In promptu quoniam est in prima fronte locata.
Postremo speculis in aqua splendoreque in omni
Quaecumque apparent nobis simulacra, necessest,
100
Quandoquidem simili specie sunt praedita rerum,
Ex<in> imaginibus missis consistere eorum.
<>
<>
Sunt igitur tenues formae rerum similesque
105
Effigiae, singillatim quas cernere nemo
Cum possit, tamen assiduo crebroque repulsu
Reiectae reddunt speculorum ex aequore uisum,
Nec ratione alia seruari posse uidentur,
Tanto opere ut similes reddantur cuique figurae.
110
Nunc age quam tenui natura constet imago
Percipe. et in primis, quoniam primordia tantum
Sunt infra nostros sensus tantoque minora
Quam quae primum oculi coeptant non posse tueri,
Nunc tamen id quoque uti confirmem, exordia rerum
115
Cunctarum quam sint subtilia percipe paucis.
Primum animalia sunt iam partim tantula, eorum ut
Tertia pars nulla possit ratione uideri.
Horum intestinum quoduis quale esse putandumst?
Quid cordis globus aut oculi? quid membra? quid artus?
120
Quantula sunt? quid praeterea primordia quaeque
Vnde anima atque animi constet natura necessumst?
Nonne uides quam sint subtilia quamque minuta?
Praeterea quaecumque suo de corpore odorem
Exspirant acrem, panaces absinthia taetra
125
Habrotonique graues et tristia centaurea,
Quorum unum quiduis leuiter si forte duobus
Quin potius noscas rerum simulacra uagari
Multa modis multis nulla ui cassaque sensu?
Sed ne forte putes ea demum sola uagari,
130
Quaecumque ab rebus rerum simulacra recedunt,
Sunt etiam quae sponte sua gignuntur et ipsa
Constituuntur in hoc caelo qui dicitur aer,
Quae multis formata modis sublime feruntur,
Vt nubis facile interdum concrescere in alto
135
Cernimus et mundi speciem uiolare serenam
Aera mulcentis motu. nam saepe Gigantum
Ora uolare uidentur et umbram ducere late,
Interdum magni montes auulsaque saxa
Montibus anteire et solem succedere praeter,
140
Inde alios trahere atque inducere belua nimbos.
Nec speciem mutare suam liquentia cessant
Et cuiusque modi formarum uertere in oras.
Nunc ea quam facili et celeri ratione genantur
Perpetuoque fluant ab rebus lapsaque cedant
0-1
145
Semper enim summum quicquid de rebus abundat
Quod iaculentur. et hoc alias cum peruenit in res,
Transit, ut in primis uestem. sed ubi aspera saxa
Aut in materiam ligni peruenit, ibi iam
Scinditur ut nullum simulacrum reddere possit.
150
At cum splendida quae constant opposta fuerunt
Densaque, ut in primis speculum est, nil accidit horum.
Nam neque, uti uestem, possunt transire, neque autem
Scindi; quam meminit leuor praestare salutem.
Quapropter fit ut hinc nobis simulacra redundent.
155
Et quamuis subito quouis in tempore quamque
Rem contra speculum ponas, apparet imago;
Perpetuo fluere ut noscas e corpore summo
Texturas rerum tenuis tenuisque figuras.
Ergo multa breui spatio simulacra genuntur,
160
Vt merito celer his rebus dicatur origo.
Et quasi multa breui spatio summittere debet
Lumina sol ut perpetuo sint omnia plena,
Sic ab rebus item simili ratione necessest
Temporis in puncto rerum simulacra ferantur
165
Multa modis multis in cunctas undique partis;
Quandoquidem speculum quocumque obuertimus oris,
Res ibi respondent simili forma atque colore.
Praeterea modo cum fuerit liquidissima caeli
Tempestas, perquam subito fit turbida foede,
170
Vndique uti tenebras omnis Acherunta rearis
Liquisse et magnas caeli complesse cauernas,
Vsque adeo taetra nimborum nocte coorta
Impendent atrae formidinis ora superne;
Quorum quantula pars sit imago dicere nemost
175
Qui possit neque eam rationem reddere dictis.
Nunc age, quam celeri motu simulacra ferantur
Et quae mobilitas ollis tranantibus auras
Reddita sit, longo spatio ut breuis hora teratur,
In quem quaeque locum diuerso numine tendunt,
180
Suauidicis potius quam multis uersibus edam;
Paruus ut est cycni melior canor, ille gruum quam
Clamor in aetheriis dispersus nubibus austri.
Principio persaepe leuis res atque minutis
Corporibus factas celeris licet esse uidere.
185
In quo iam genere est solis lux et uapor eius
Propterea quia sunt e primis facta minutis
Quae quasi cuduntur perque aeris interuallum
Non dubitant transire sequenti concita plaga.
Suppeditatur enim confestim lumine lumen
190
Et quasi protelo stimulatur fulgere fulgur.
Quapropter simulacra pari ratione necessest
Immemorabile per spatium transcurrere posse
Temporis in puncto, primum quod paruula causa
Est procul a tergo quae prouehat atque propellat,
195
Quod superest, ubi tam uolucri leuitate ferantur;
Deinde quod usque adeo textura praedita rara
Mittuntur, facile ut quasuis penetrare queant res
Et quasi permanare per aeris interuallum.
Praeterea si quae penitus corpuscula rerum
200
Ex altoque foras mittuntur, solis uti lux
Ac uapor, haec puncto cernuntur lapsa diei
Per totum caeli spatium diffundere sese,
Perque uolare mare ac terras caelumque rigare,
Quid quae sunt igitur iam prima fronte parata,
205
Cum iaciuntur et emissum res nulla moratur?
Quone uides citius debere et longius ire
Multiplexque loci spatium transcurrere eodem
Tempore quo solis peruulgant lumina caelum?
Hoc etiam in primis specimen uerum esse uidetur
210
Quam celeri motu rerum simulacra ferantur,
Quod simul ac primum sub diu splendor aquai
Ponitur, extemplo caelo stellante serena
Sidera respondent in aqua radiantia mundi.
Iamne uides igitur quam puncto tempore imago
215
Aetheris ex oris in terrarum accidat oras?
Quare etiam atque etiam mira fateare necessest
0-2
Corpora quae feriant oculos uisumque lacessant.
Perpetuoque fluunt certis ab rebus odores;
Frigus ut a fluuiis, calor ab sole, aestus ab undis
220
Aequoris exesor moerorum litora circum.
Nec uariae cessant uoces uolitare per auras.
Denique in os salsi uenit umor saepe saporis,
Cum mare uersamur propter, dilutaque contra
Cum tuimur misceri absinthia, tangit amaror.
225
Vsque adeo omnibus ab rebus res quaeque fluenter
Fertur et in cunctas dimittitur undique partis
Nec mora nec requies interdatur ulla fluendi,
Perpetuo quoniam sentimus, et omnia semper
Cernere odorari licet et sentire sonare.
230
Praeterea quoniam manibus tractata figura
In tenebris quaedam cognoscitur esse eadem quae
Cernitur in luce et claro candore, necessest
Consimili causa tactum uisumque moueri.
Nunc igitur si quadratum temptamus et id nos
235
Commouet in tenebris, in luci quae poterit res
Accidere ad speciem quadrata, nisi eius imago?
Esse in imaginibus quapropter causa uidetur
Cernundi neque posse sine his res ulla uideri.
Nunc ea quae dico rerum simulacra feruntur
240
Vndique et in cunctas iaciuntur didita partis.
Verum nos oculis quia solis cernere quimus,
Propterea fit uti, speciem quo uertimus, omnes
Res ibi eam contra feriant forma atque colore.
Et quantum quaeque ab nobis res absit, imago
245
Efficit ut uideamus et internoscere curat.
Nam cum mittitur, extemplo protrudit agitque
Aera qui inter se cumque est oculosque locatus,
Isque ita per nostras acies perlabitur omnis
Et quasi perterget pupillas atque ita transit.
250
Propterea fit uti uideamus quam procul absit
Res quaeque. et quanto plus aeris ante agitatur
Et nostros oculos perterget longior aura,
Tam procul esse magis res quaeque remota uidetur.
Scilicet haec summe celeri ratione geruntur,
255
Quale sit ut uideamus et una quam procul absit.
Illud in his rebus minime mirabile habendumst,
Cur, ea quae feriant oculos simulacra uideri
Singula cum nequeant, res ipsae perspiciantur.
Ventus enim quoque paulatim cum uerberat et cum
260
Acre fluit frigus, non priuam quamque solemus
Particulam uenti sentire et frigoris eius,
Sed magis unorsum, fierique perinde uidemus
Corpore tum plagas in nostro tamquam aliquae res
Verberet atque sui det sensum corporis extra.
265
Praeterea lapidem digito cum tundimus, ipsum
Tangimus extremum saxi summumque colorem,
Nec sentimus eum tactu, uerum magis ipsam
Duritiem penitus saxi sentimus in alto.
Nunc age, cur ultra speculum uideatur imago
270
Percipe; nam certe penitus semota uidetur.
Quod genus illa foris quae uere transpiciuntur,
Ianua cum per se transpectum praebet apertum,
Multa facitque foris ex aedibus ut uideantur.
Is quoque enim duplici geminoque fit aere uisus.
275
Primus enim citra postis tum cernitur aer,
Inde fores ipsae dextra laeuaque sequuntur,
Post extraria lux oculos perterget et aer
Alter et illa foris quae uere transpiciuntur.
Sic ubi se primum speculi proiecit imago,
280
Dum uenit ad nostras acies, protrudit agitque
Aera qui inter se cumquest oculosque locatus,
Et facit ut prius hunc omnem sentire queamus
Quam speculum. sed ubi speculum quoque sensimus ipsum,
Continuo a nobis in idem quae fertur imago
285
Peruenit et nostros oculos reiecta reuisit
Atque alium prae se propellens aera uoluit
Et facit ut prius hunc quam se uideamus, eoque
Distare ab speculo tantum semota uidetur.
Quare etiam atque etiam minime mirarier est par,
0-3
290
Illis quae reddunt speculorum ex aequore uisum,
Aeribus binis quoniam res confit utraque.
Nunc ea quae nobis membrorum dextera pars est,
In speculis fit ut in laeua uideatur eo quod
Planitiem ad speculi ueniens cum offendit imago,
295
Non conuertitur incolumis, sed recta retrorsum
Sic eliditur, ut siquis, prius arida quam sit
Cretea persona, allidat pilaeue trabiue,
Atque ea continuo rectam si fronte figuram
Seruet et elisam retro sese exprimat ipsa.
300
Fiet ut, ante oculus fuerit qui dexter, ut idem
Nunc sit laeuus, et e laeuo sit mutua dexter.
Fit quoque de speculo in speculum ut tradatur imago,
Quinque etiam <aut> sex ut fieri simulacra suerint.
Nam quaecumque retro parte interiore latebunt,
305
Inde tamen, quamuis torte penitusque remota,
Omnia per flexos aditus educta licebit
Pluribus haec speculis uideantur in aedibus esse.
Vsque adeo speculo in speculum translucet imago,
Et cum laeua data est, fit rursum ut dextera fiat,
310
Inde retro rursum redit et conuertit eodem.
Quin etiam quaecumque latuscula sunt speculorum
Assimili lateris flexura praedita nostri,
Dextera ea propter nobis simulacra remittunt,
Aut quia de speculo in speculum transfertur imago,
315
Inde ad nos elisa bis aduolat, aut etiam quod
Circum agitur, cum uenit, imago propterea quod
Flexa figura docet speculi conuertier ad nos.
Indugredi porro pariter simulacra pedemque
Ponere nobiscum credas gestumque imitari
320
Propterea quia, de speculi qua parte recedas,
Continuo nequeunt illinc simulacra reuerti;
Omnia quandoquidem cogit natura referri
Ac resilire ab rebus ad aequos reddita flexus.
Splendida porro oculi fugitant uitantque tueri.
325
Sol etiam caecat, contra si tendere pergas,
Propterea quia uis magnast ipsius et alte
Aera per purum grauiter simulacra feruntur
Et feriunt oculos turbantia composituras.
Praeterea splendor quicumque est acer adurit
330
Saepe oculos ideo quod semina possidet ignis
Multa, dolorem oculis quae gignunt insinuando.
Lurida praeterea fiunt quaecumque tuentur
Arquati, quia luroris de corpore eorum
Semina multa fluunt simulacris obuia rerum,
335
Multaque sunt oculis in eorum denique mixta,
Quae contage sua palloribus omnia pingunt.
E tenebris autem quae sunt in luce tuemur
Propterea quia, cum propior caliginis aer
Ater init oculos prior et possedit apertos,
340
Insequitur candens confestim lucidus aer
Qui quasi purgat eos ac nigras discutit umbras
Aeris illius. nam multis partibus hic est
Mobilior multisque minutior et mage pollens.
Qui simul atque uias oculorum luce repleuit
345
Atque patefecit quas ante obsederat aer
<Ater>, continuo rerum simulacra sequuntur
Quae sita sunt in luce, lacessuntque ut uideamus.
Quod contra facere in tenebris e luce nequimus
Propterea quia posterior caliginis aer
350
Crassior insequitur qui cuncta foramina complet
Obsiditque uias oculorum, ne simulacra
Possint ullarum rerum coniecta mouere.
Quadratasque procul turris cum cernimus urbis,
Propterea fit uti uideantur saepe rotundae,
355
Angulus obtusus quia longe cernitur omnis
Siue etiam potius non cernitur ac perit eius
Plaga nec ad nostras acies perlabitur ictus,
Aera per multum quia dum simulacra feruntur,
Cogit hebescere eum crebris offensibus aer.
360
Hoc ubi suffugit sensum simul angulus omnis,
Fit quasi ut ad tornum saxorum structa tuantur,
Non tamen ut coram quae sunt uereque rotunda,
Sed quasi adumbratim paulum simulata uidentur.
Vmbra uidetur item nobis in sole moueri
365
Et uestigia nostra sequi gestumque imitari;
Aera si credis priuatum lumine posse
Indugredi, motus hominum gestumque sequentem.
Nam nil esse potest aliud nisi lumine cassus
Aer id quod nos umbram perhibere suemus.
370
Nimirum quia terra locis ex ordine certis
Lumine priuatur solis quacumque meantes
Officimus, repletur item quod liquimus eius,
Propterea fit uti uideatur, quae fuit umbra
Corporis, e regione eadem nos usque secuta.
375
Semper enim noua se radiorum lumina fundunt
Primaque dispereunt, quasi in ignem lana trahatur.
Propterea facile et spoliatur lumine terra
Et repletur item nigrasque sibi abluit umbras.
Nec tamen hic oculos falli concedimus hilum.
380
Nam quocumque loco sit lux atque umbra tueri
Illorum est; eadem uero sint lumina necne,
Vmbraque quae fuit hic eadem nunc transeat illuc,
An potius fiat paulo quod diximus ante,
Hoc animi demum ratio discernere debet,
385
Nec possunt oculi naturam noscere rerum.
Proinde animi uitium hoc oculis affingere noli.
Qua uehimur naui, fertur, cum stare uidetur;
Quae manet in statione, ea praeter creditur ire.
Et fugere ad puppim colles campique uidentur
390
Quos agimus praeter nauem uelisque uolamus.
Sidera cessare aetheriis affixa cauernis
Cuncta uidentur, et assiduo sunt omnia motu,
Quandoquidem longos obitus exorta reuisunt,
Cum permensa suo sunt caelum corpore claro.
395
Solque pari ratione manere et luna uidetur
In statione. ea quae ferri res indicat ipsa.
Exstantesque procul medio de gurgite montes
Classibus inter quos liber patet exitus ingens,
Insula coniunctis tamen ex his una uidetur.
400
Atria uersari et circumcursare columnae
Vsque adeo fit uti pueris uideantur, ubi ipsi
Desierunt uerti, uix ut iam credere possint
Non supra sese ruere omnia tecta minari.
Iamque rubrum tremulis iubar ignibus erigere alte
405
Cum coeptat natura supraque extollere montis,
Quos tibi tum supra sol montis esse uidetur
Comminus ipse suo contingens feruidus igni,
Vix absunt nobis missus bis mille sagittae,
Vix etiam cursus quingentos saepe ueruti.
410
Inter eos solemque iacent immania ponti
Aequora substrata aetheriis ingentibus oris,
Interiectaque sunt terrarum milia multa
Quae uariae retinent gentes et saecla ferarum.
At collectus aquae digitum non altior unum,
415
Qui lapides inter sistit per strata uiarum,
Despectum praebet sub terras impete tanto,
A terris quantum caeli patet altus hiatus;
Nubila despicere et caelum ut uideare uidere <et>
Corpora mirande sub terras abdita caelo.
420
Denique ubi in medio nobis equus acer obhaesit
Flumine et in rapidas amnis despeximus undas,
Stantis equi corpus transuersum ferre uidetur
Vis et in aduersum flumen contrudere raptim.
Et quocumque oculos traiecimus omnia ferri
425
Et fluere assimili nobis ratione uidentur.
Porticus aequali quamuis est denique ductu
Stansque in perpetuum paribus suffulta columnis,
Longa tamen parte ab summa cum tota uidetur,
Paulatim trahit angusti fastigia coni,
430
Tecta solo iungens atque omnia dextera laeuis
Donec in obscurum coni conduxit acumen.
In pelago nautis ex undis ortus in undis
Sol fit uti uideatur obire et condere lumen;
Quippe ubi nil aliud nisi aquam caelumque tuentur;
435
Ne leuiter credas labefactari undique sensus.
At maris ignaris in portu clauda uidentur
Nauigia aplustris fractis obnitier undis.
Nam quaecumque supra rorem salis edita pars est
Remorum, recta est, et recta superne guberna.
440
Quae demersa liquorem obeunt, refracta uidentur
Omnia conuerti sursumque supina reuerti
Et reflexa prope in summo fluitare liquore.
Raraque per caelum cum uenti nubila portant
Tempore nocturno, tum splendida signa uidentur
445
Labier aduersum nimbos atque ire superne
Longe aliam in partem ac uera ratione feruntur.
At si forte oculo manus uni subdita subter
Pressit eum, quodam sensu fit uti uideantur
Omnia quae tuimur fieri tum bina tuendo,
450
Bina lucernarum florentia lumina flammis
Binaque per totas aedes geminare supellex
Et duplices hominum facies et corpora bina.
Denique cum suaui deuinxit membra sopore
Somnus et in summa corpus iacet omne quiete,
455
Tum uigilare tamen nobis et membra mouere
Nostra uidemur, et in noctis caligine caeca
Cernere censemus solem lumenque diurnum,
Conclusoque loco caelum mare flumina montis
Mutare et campos pedibus transire uidemur,
460
Et sonitus audire, seuera silentia noctis
Vndique cum constent, et reddere dicta tacentes.
Cetera de genere hoc mirande multa uidemus,
Quae uiolare fidem quasi sensibus omnia quaerunt,
Nequiquam, quoniam pars horum maxima fallit
465
Propter opinatus animi quos addimus ipsi,
Pro uisis ut sint quae non sunt sensibu' uisa.
Nam nil aegrius est quam res secernere apertas
Ab dubiis animus quas ab se protinus addit.
Denique nil sciri siquis putat, id quoque nescit
470
An sciri possit, quoniam nil scire fatetur.
Hunc igitur contra mittam contendere causam,
Qui capite ipse sua in statuit uestigia sese.
Et tamen hoc quoque uti concedam scire, at id ipsum
Quaeram, cum in rebus ueri nil uiderit ante,
475
Vnde sciat quid sit scire et nescire uicissim,
Notitiam ueri quae res falsique crearit
Et dubium certo quae res differre probarit.
Inuenies primis ab sensibus esse creatam
Notitiem ueri neque sensus posse refelli.
480
Nam maiore fide debet reperirier illud,
Sponte sua ueris quod possit uincere falsa.
Quid maiore fide porro quam sensus haberi
Debet? an ab sensu falso ratio orta ualebit
Dicere eos contra, quae tota ab sensibus orta est?
485
Qui nisi sunt ueri, ratio quoque falsa fit omnis.
An poterunt oculos aures reprehendere, an auris
Tactus? an hunc porro tactum sapor arguet oris,
An confutabunt nares oculiue reuincent?
Non, ut opinor, ita est. nam sorsum cuique potestas
490
Diuisast, sua uis cuiquest, ideoque necessest
Et quod molle sit et gelidum feruensue seorsum
Et sorsum uarios rerum sentire colores
Et quaecumque coloribu' sint coniuncta uidere.
Sorsus item sapor oris habet uim, sorsus odores
495
Nascuntur, sorsum sonitus. ideoque necessest
Non possint alios alii conuincere sensus.
Nec porro poterunt ipsi reprehendere sese,
Aequa fides quoniam debebit semper haberi.
Proinde quod in quoquest his uisum tempore, uerumst.
500
Et si non poterit ratio dissoluere causam,
Cur ea quae fuerint iuxtim quadrata, procul sint
Visa rotunda, tamen praestat rationis egentem
Reddere mendose causas utriusque figurae,
Quam manibus manifesta suis emittere quoquam
505
Et uiolare fidem primam et conuellere tota
Fundamenta quibus nixatur uita salusque.
Non modo enim ratio ruat omnis, uita quoque ipsa
Concidat extemplo, nisi credere sensibus ausis
Praecipitesque locos uitare et cetera quae sint
510
In genere hoc fugienda, sequi contraria quae sint.
Illa tibi est igitur uerborum copia cassa
Omnis quae contra sensus instructa paratast.
Denique ut in fabrica, si prauast regula prima,
Normaque si fallax rectis regionibus exit,
515
Et libella aliqua si ex parti claudicat hilum,
Omnia mendose fieri atque obstipa necessest
Praua cubantia prona supina atque absona tecta,
Iam ruere ut quaedam uideantur uelle, ruantque
Prodita iudiciis fallacibus omnia primis,
520
Sic igitur ratio tibi rerum praua necessest
Falsaque sit, falsis quaecumque ab sensibus ortast.
Nunc alii sensus quo pacto quisque suam rem
Sentiat, haudquaquam ratio scruposa relicta est.
Principio auditur sonus et uox omnis, in auris
525
Insinuata suo pepulere ubi corpore sensum.
Corpoream quoque enim <uocem> constare fatendumst
Et sonitum, quoniam possunt impellere sensus.
Praeterea radit uox fauces saepe facitque
Asperiora foras gradiens arteria clamor.
530
Quippe per angustum turba maiore coorta
Ire foras ubi coeperunt primordia uocum,
Scilicet expletis quoque ianua raditur oris.
Haud igitur dubiumst quin uoces uerbaque constent
Corporeis e principiis, ut laedere possint.
535
Nec te fallit item quid corporis auferat et quid
Detrahat ex hominum neruis ac uiribus ipsis
Perpetuus sermo nigrai noctis ad umbram
Aurorae perductus ab exoriente nitore,
Praesertim si cum summost clamore profusus.
540
Ergo corpoream uocem constare necessest,
Multa loquens quoniam amittit de corpore partem.
Asperitas autem uocis fit ab asperitate
Principiorum et item leuor leuore creatur.
Nec simili penetrant auris primordia forma,
545
Cum tuba depresso grauiter sub murmure mugit
Et reboat raucum retro cita barbara bombum,
Et †ualidis necti tortis† ex Heliconis
Cum liquidam tollunt lugubri uoce querelam.
Hasce igitur penitus uoces cum corpore nostro
550
Exprimimus rectoque foras emittimus ore,
Mobilis articulat uerborum daedala lingua
Formaturaque labrorum pro parte figurat.
Hoc ubi non longum spatiumst unde illa profecta
Perueniat uox quaeque, necessest uerba quoque ipsa
555
Plane exaudiri discernique articulatim.
Seruat enim formaturam seruatque figuram.
At si interpositum spatium sit longius aequo,
Aera per multum confundi uerba necessest
Et conturbari uocem, dum transuolat auras.
560
Ergo fit, sonitum ut possis sentire neque illam
Internoscere, uerborum sententia quae sit:
Vsque adeo confusa uenit uox inque pedita.
Praeterea uerbum saepe unum perciet auris
Omnibus in populo, missum praeconis ab ore.
565
In multas igitur uoces uox una repente
Diffugit, in priuas quoniam se diuidit auris
Obsignans formam uerbis clarumque sonorem.
At quae pars uocum non auris incidit ipsas,
Praeterlata perit frustra diffusa per auras.
570
Pars solidis allisa locis reiecta sonorem
Reddit et interdum frustratur imagine uerbi.
Quae bene cum uideas, rationem reddere possis
Tute tibi atque aliis, quo pacto per loca sola
Saxa paris formas uerborum ex ordine reddant,
575
Palantis comites cum montis inter opacos
Quaerimus et magna dispersos uoce ciemus.
Sex etiam aut septem loca uidi reddere uoces,
Vnam cum iaceres: ita colles collibus ipsi
Verba repulsantes iterabant dicta referri.
580
Haec loca capripedes satyros nymphasque tenere
Finitimi fingunt et faunos esse loquuntur
Quorum noctiuago strepitu ludoque iocanti
Affirmant uulgo taciturna silentia rumpi
Chordarumque sonos fieri dulcisque querelas,
585
Tibia quas fundit digitis pulsata canentum,
Et genus agricolum late sentiscere, cum Pan
Pinea semiferi capitis uelamina quassans
Vnco saepe labro calamos percurrit hiantis,
Fistula siluestrem ne cesset fundere musam.
590
Cetera de genere hoc monstra ac portenta loquuntur,
Ne loca deserta ab diuis quoque forte putentur
Sola tenere. ideo iactant miracula dictis
Aut aliqua ratione alia ducuntur, ut omne
Humanum genus est auidum nimis auricularum.
595
Quod superest, non est mirandum qua ratione,
Per loca quae nequeunt oculi res cernere apertas,
Haec loca per uoces ueniant aurisque lacessant.
Colloquium clausis foribus quoque saepe uidemus,
Nimirum quia uox per flexa foramina rerum
600
Incolumis transire potest, simulacra renutant.
Perscinduntur enim, nisi recta foramina tranant,
Qualia sunt uitri, species qua transuolat omnis.
Praeterea partis in cunctas diuiditur uox,
Ex aliis aliae quoniam gignuntur, ubi una
605
Dissiluit semel in multas exorta, quasi ignis
Saepe solet scintilla suos se spargere in ignis.
Ergo replentur loca uocibus abdita retro,
Omnia quae circum feruunt sonituque cientur.
At simulacra uiis derectis omnia tendunt
610
Vt sunt missa semel; quapropter cernere nemo
Saepe supra potis est, at uoces accipere extra.
Et tamen ipsa quoque haec, dum transit clausa <domorum>
Vox obtunditur atque auris confusa penetrat
Et sonitum potius quam uerba audire uidemur.
615
Nec, qui sentimus sucum, lingua atque palatum
Plusculum habent in se rationis plus operaeue.
Principio sucum sentimus in ore, cibum cum
Mandendo exprimimus, ceu plenam spongiam aquai
Siquis forte manu premere ac siccare coepit.
620
Inde quod exprimimus per caulas omne palati
Diditur et rarae per flexa foramina linguae.
Hoc ubi leuia sunt manantis corpora suci,
Suauiter attingunt et suauiter omnia tractant
Vmida linguai circum sudantia templa.
625
At contra pungunt sensum lacerantque coorta,
Quanto quaeque magis sunt asperitate repleta.
Deinde uoluptas est e suco fine palati;
Cum uero deorsum per fauces praecipitauit,
Nulla uoluptas est, dum diditur omnis in artus.
630
Nec refert quicquam quo uictu corpus alatur,
Dummodo quod capias concoctum didere possis
Artubus et stomachi umidulum seruare tenorem.
Nunc aliis alius qui sit cibus ut uideamus
Expediam, quareue, aliis quod triste et amarumst,
635
Hoc tamen esse aliis possit perdulce uideri.
Tantaque <in> his rebus distantia differitasque est,
Vt quod ali cibus est aliis fuat acre uenenum.
†Est itaque ut† serpens, hominis quae tacta saliuis
Disperit ac sese mandendo conficit ipsa.
640
Praeterea nobis ueratrum est acre uenenum,
At capris adipes et coturnicibus auget.
Id quibus ut fiat rebus cognoscere possis,
Principio meminisse decet quae diximus ante,
Semina multimodis in rebus mixta teneri.
645
Porro omnes quaecumque cibum capiunt animantes,
Vt sunt dissimiles extrinsecus et generatim
Extima membrorum circumcaesura coercet,
Proinde et seminibus constant uariante figura.
Semina cum porro distent, differre necessest
650
Interualla uiasque, foramina quae perhibemus,
Omnibus in membris et in ore ipsoque palato.
Esse minora igitur quaedam maioraque debent,
Esse triquetra aliis, <aliis> quadrata necessest,
Multa rotunda, modis multis multangula quaedam.
655
Namque figurarum ratio ut motusque reposcunt,
Proinde foraminibus debent differre figurae,
Et uariare uiae proinde ac textura coercet.
Hoc ubi quod suaue est aliis aliis fit amarum,
Illi, cui suaue est, leuissima corpora debent
660
Contractabiliter caulas intrare palati,
At contra quibus est eadem res intus acerba,
Aspera nimirum penetrant hamataque fauces.
Nunc facile est ex his rebus cognoscere quaeque.
Quippe ubi cui febris bili superante coorta est
665
Aut alia ratione aliquast uis excita morbi,
Perturbatur ibi iam totum corpus et omnes
Commutantur ibi positurae principiorum;
Fit prius ad sensum <ut> quae corpora conueniebant
Nunc non conueniant, et cetera sint magis apta,
670
Quae penetrata queunt sensum progignere acerbum.
Vtraque enim sunt in mellis commixta sapore;
Id quod iam supera tibi saepe ostendimus ante.
Nunc age quo pacto naris adiectus odoris
Tangat agam. primum res multas esse necessest
675
Vnde fluens uoluat uarius se fluctus odorum,
Et fluere et mitti uulgo spargique putandumst;
Verum aliis alius magis est animantibus aptus
Dissimilis propter formas. ideoque per auras
Mellis apes quamuis longe ducuntur odore,
680
Vulturiique cadaueribus. tum fissa ferarum
Vngula quo tulerit gressum promissa canum uis
Ducit, et humanum longe praesentit odorem
Romulidarum arcis seruator candidus anser.
Sic aliis alius nidor datus ad sua quemque
685
Pabula ducit et a taetro resilire ueneno
Cogit, eoque modo seruantur saecla ferarum.
Hic odor ipse igitur, naris quicumque lacessit,
Est alio ut possit permitti longius alter.
Sed tamen haud quisquam tam longe fertur eorum
690
Quam sonitus, quam uox, mitto iam dicere quam res
Quae feriunt oculorum acies uisumque lacessunt.
Errabundus enim tarde uenit ac perit ante
Paulatim facilis distractus in aeris auras;
Ex alto primum quia uix emittitur ex re:
695
Nam penitus fluere atque recedere rebus odores
Significat quod fracta magis redolere uidentur
Omnia, quod contrita, quod igni collabefacta:
Deinde uidere licet maioribus esse creatum
Principiis quam uox, quoniam per saxea saepta
700
Non penetrat, qua uox uulgo sonitusque feruntur.
Quare etiam quod olet non tam facile esse uidebis
Inuestigare in qua sit regione locatum.
Refrigescit enim cunctando plaga per auras
Nec calida ad sensum decurrunt nuntia rerum.
705
Errant saepe canes itaque et uestigia quaerunt.
Nec tamen hoc solis in odoribus atque saporum
In generest, sed item species rerum atque colores
Non ita conueniunt ad sensus omnibus omnes,
Vt non sint aliis quaedam magis acria uisu.
710
Quin etiam gallum, noctem explaudentibus alis
Auroram clara consuetum uoce uocare,
Noenu queunt rabidi contra constare leones
Inque tueri: ita continuo meminere fugai,
Nimirum quia sunt gallorum in corpore quaedam
715
Semina, quae cum sunt oculis immissa leonum,
Pupillas interfodiunt acremque dolorem
Praebent, ut nequeant contra durare feroces;
Cum tamen haec nostras acies nil laedere possint,
Aut quia non penetrant aut quod penetrantibus illis
720
Exitus ex oculis liber datur, in remorando
Laedere ne possint ex ulla lumina parte.
Nunc age quae moueant animum res accipe, et unde
Quae ueniunt ueniant in mentem percipe paucis.
Principio hoc dico, rerum simulacra uagari
725
Multa modis multis in cunctas undique partis
Tenuia, quae facile inter se iunguntur in auris,
Obuia cum ueniunt, ut aranea bratteaque auri.
Quippe etenim multo magis haec sunt tenuia textu
Quam quae percipiunt oculos uisumque lacessunt,
730
Corporis haec quoniam penetrant per rara cientque
Tenuem animi naturam intus sensumque lacessunt.
Centauros itaque et Scyllarum membra uidemus
Cerbereasque canum facies simulacraque eorum
Quorum morte obita tellus amplectitur ossa;
735
Omne genus quoniam passim simulacra feruntur,
Partim sponte sua quae fiunt aere in ipso,
Partim quae uariis ab rebus cumque recedunt
Et quae confiunt ex horum facta figuris.
Nam certe ex uiuo Centauri non fit imago,
740
Nulla fuit quoniam talis natura animantis,
Verum ubi equi atque hominis casu conuenit imago,
Haerescit facile extemplo, quod diximus ante,
Propter subtilem naturam et tenuia texta.
Cetera de genere hoc eadem ratione creantur.
745
Quae cum mobiliter summa leuitate feruntur,
Vt prius ostendi, facile uno commouet ictu
Quaelibet una animum nobis subtilis imago;
Tenuis enim mens est et mire mobilis ipsa.
Haec fieri ut memoro, facile hinc cognoscere possis.
750
Quatenus hoc simile est illi, quod mente uidemus
Atque oculis, simili fieri ratione necessest.
Nunc igitur quoniam docui me forte leonem
Cernere per simulacra, oculos quaecumque lacessunt,
Scire licet mentem simili ratione moueri,
755
Per simulacra leonum <et> cetera quae uidet aeque
Nec minus atque oculi, nisi quod mage tenuia cernit.
Nec ratione alia, cum somnus membra profudit,
Mens animi uigilat, nisi quod simulacra lacessunt
Haec eadem nostros animos quae cum uigilamus,
760
Vsque adeo, certe ut uideamur cernere eum quem
Relicta uita iam mors et terra potitast.
Hoc ideo fieri cogit natura, quod omnes
Corporis offecti sensus per membra quiescunt
Nec possunt falsum ueris conuincere rebus.
765
Praeterea meminisse iacet languetque sopore
Nec dissentit eum mortis letique potitum
Iam pridem, quem mens uiuum se cernere credit.
Quod superest, non est mirum simulacra moueri
Bracchiaque in numerum iactare et cetera membra.
770
Nam fit ut in somnis facere hoc uideatur imago;
Quippe ubi prima perit alioque est altera nata
Inde statu, prior hic gestum mutasse uidetur.
Scilicet id fieri celeri ratione putandumst:
Tanta est mobilitas et rerum copia tanta
775
Tantaque sensibili quouis est tempore in uno
Copia particularum, ut possit suppeditare.
Multaque in his rebus quaeruntur multaque nobis
Clarandumst, plane si res exponere auemus.
Quaeritur in primis quare, quod cuique libido
780
Venerit, extemplo mens cogitet eius id ipsum.
Anne uoluntatem nostram simulacra tuentur
Et simul ac uolumus nobis occurrit imago,
Si mare, si terram cordist, si denique caelum?
Conuentus hominum pompam conuiuia pugnas,
785
Omnia sub uerbone creat natura paratque?
Cum praesertim aliis eadem in regione locoque
Longe dissimilis animus res cogitet omnis.
Quid porro, in numerum procedere cum simulacra
Cernimus in somnis et mollia membra mouere,
790
Mollia mobiliter cum alternis bracchia mittunt
Et repetunt oculis gestum pede conuenienti?
Scilicet arte madent simulacra et docta uagantur,
Nocturno facere ut possint in tempore ludos.
An magis illud erit uerum? quia tempore in uno,
795
Cum sentimus, id est, cum uox emittitur una,
Tempora multa latent, ratio quae comperit esse,
Propterea fit uti quouis in tempore quaeque
Praesto sint simulacra locis in quisque parata:
Tanta est mobilitas et rerum copia tanta.
800
Hoc, ubi prima perit alioque est altera nata
Inde statu, prior hic gestum mutasse uidetur.
Et quia tenuia sunt, nisi quae contendit, acute
Cernere non potis est animus; proinde omnia quae sunt
Praeterea pereunt, nisi <si ad> quae se ipse parauit.
805
Ipse parat sese porro speratque futurum
Vt uideat quod consequitur rem quamque; fit ergo.
Nonne uides oculos etiam, cum tenuia quae sunt
<>
Cernere coeperunt, contendere se atque parare,
810
Nec sine eo fieri posse ut cernamus acute?
Et tamen in rebus quoque apertis noscere possis,
Si non aduertas animum, proinde esse quasi omni
Tempore semotum fuerit longeque remotum.
Cur igitur mirumst, animus si cetera perdit
815
Praeterquam quibus est in rebus deditus ipse?
Deinde adopinamur de signis maxima paruis
Ac nos in fraudem induimus frustraminis ipsi.
Fit quoque ut interdum non suppeditetur imago
Eiusdem generis, sed femina quae fuit ante,
820
In manibus uir uti factus uideatur adesse,
Aut alia ex alia facies aetasque sequatur.
Quod ne miremur sopor atque obliuia curant.
Illud in his rebus uitium uementer auemus
<Te> effugere, errorem uitareque praemetuenter,
825
Lumina ne facias oculorum clara creata,
Prospicere ut possimus, et ut proferre queamus
Proceros passus, ideo fastigia posse
Surarum ac feminum pedibus fundata plicari,
Bracchia tum porro ualidis ex apta lacertis
830
Esse manusque datas utraque <ex> parte ministras,
Vt facere ad uitam possemus quae foret usus.
Cetera de genere hoc inter quaecumque pretantur
Omnia peruersa praepostera sunt ratione,
Nil ideo quoniam natumst in corpore ut uti
835
Possemus, sed quod natumst id procreat usum.
Nec fuit ante uidere oculorum lumina nata
Nec dictis orare prius quam lingua creatast,
Sed potius longe linguae praecessit origo
Sermonem multoque creatae sunt prius aures
840
Quam sonus est auditus, et omnia denique membra
Ante fuere, ut opinor, eorum quam foret usus.
Haud igitur potuere utendi crescere causa.
At contra conferre manu certamina pugnae
Et lacerare artus foedareque membra cruore
845
Ante fuit multo quam lucida tela uolarent,
Et uulnus uitare prius natura coegit
Quam daret obiectum parmai laeua per artem.
Scilicet et fessum corpus mandare quieti
Multo antiquius est quam lecti mollia strata,
850
Et sedare sitim prius est quam pocula natum.
Haec igitur possent utendi cognita causa
Credier, ex usu quae sunt uitaque reperta.
Illa quidem sorsum sunt omnia quae prius ipsa
Nata dedere suae post notitiam utilitatis.
855
Quo genere in primis sensus et membra uidemus;
Quare etiam atque etiam procul est ut credere possis
Vtilitatis ob officium potuisse creari.
Illud item non est mirandum, corporis ipsa
Quod natura cibum quaerit cuiusque animantis.
860
Quippe etenim fluere atque recedere corpora rebus
Multa modis multis docui, sed plurima debent
Ex animalibu'. <quae> quia sunt exercita motu,
Multa per os exhalantur, cum languida anhelant,
Multaque per sudorem ex alto pressa feruntur,
865
His igitur rebus rarescit corpus et omnis
Subruitur natura; dolor quam consequitur rem.
Propterea capitur cibus ut suffulciat artus
Et recreet uiris interdatus atque patentem
Per membra ac uenas ut amorem opturet edendi.
870
Vmor item discedit in omnia quae loca cumque
Poscunt umorem; glomerataque multa uaporis
Corpora, quae stomacho praebent incendia nostro,
Dissipat adueniens liquor ac restinguit ut ignem,
Vrere ne possit calor amplius aridus artus.
875
Sic igitur tibi anhela sitis de corpore nostro
Abluitur, sic expletur ieiuna cupido.
Nunc qui fiat uti passus proferre queamus,
Cum uolumus, uarieque datum sit membra mouere,
Et quae res tantum hoc oneris protrudere nostri
880
Corporis insuerit, dicam: tu percipe dicta.
Dico animo nostro primum simulacra meandi
Accidere atque animum pulsare, ut diximus ante.
Inde uoluntas fit; neque enim facere incipit ullam
Rem quisquam, <quam> mens prouidit quid uelit ante.
885
Id quod prouidet, illius rei constat imago.
Ergo animus cum sese ita commouet ut uelit ire
Inque gredi, ferit extemplo quae in corpore toto
Per membra atque artus animai dissita uis est.
Et facilest factu, quoniam coniuncta tenetur.
890
Inde ea proporro corpus ferit, atque ita tota
Paulatim moles protruditur atque mouetur.
Praeterea tum rarescit quoque corpus et aer
(Scilicet ut debet qui semper mobilis exstat)
Per patefacta uenit penetratque foramina largus
895
Et dispergitur ad partis ita quasque minutas
Corporis. hic igitur rebus fit utrimque duabus,
Corpus ut, ac nauis uelis uentoque, feratur.
Nec tamen illud in his rebus mirabile constat,
Tantula quod tantum corpus corpuscula possunt
900
Contorquere et onus totum conuertere nostrum.
Quippe etenim uentus subtili corpore tenuis
Trudit agens magnam magno molimine nauem
Et manus una regit quantouis impete euntem
Atque gubernaclum contorquet quolibet unum,
905
Multaque per trocleas et tympana pondere magno
Commouet atque leui sustollit machina nisu.
Nunc quibus ille modis somnus per membra quietem
Irriget atque animi curas e pectore soluat,
Suauidicis potius quam multis uersibus edam;
910
Paruus ut est cycni melior canor, ille gruum quam
Clamor in aetheriis dispersus nubibus austri.
Tu mihi da tenuis auris animumque sagacem,
Ne fieri negites quae dicam posse retroque
Vera repulsanti discedas pectore dicta,
915
Tutemet in culpa cum sis neque cernere possis.
Principio somnus fit ubi est distracta per artus
Vis animae partimque foras eiecta recessit
Et partim contrusa magis concessit in altum.
Dissoluuntur enim tum demum membra fluuntque.
920
Nam dubium non est, animai quin opera sit
Sensus hic in nobis, quem cum sopor impedit esse,
Tum nobis animam perturbatam esse putandumst
Eiectamque foras; non omnem; namque iaceret
Aeterno corpus perfusum frigore leti.
925
Quippe ubi nulla latens animai pars remaneret
In membris, cinere ut multa latet obrutus ignis,
Vnde reconflari sensus per membra repente
Posset, ut ex igni caeco consurgere flamma?
Sed quibus haec rebus nouitas confiat et unde
930
Perturbari anima et corpus languescere possit,
Expediam: tu fac ne uentis uerba profundam.
Principio externa corpus de parte necessumst,
Aeriis quoniam uicinum tangitur auris,
Tundier atque eius crebro pulsarier ictu,
935
Proptereaque fere res omnes aut corio sunt
Aut etiam conchis aut callo aut cortice tectae.
Interiorem etiam partem spirantibus aer
Verberat hic idem, cum ducitur atque reflatur.
Quare utrimque secus cum corpus uapulet et cum
940
Perueniant plagae per parua foramina nobis
Corporis ad primas partis elementaque prima,
Fit quasi paulatim nobis per membra ruina.
Conturbantur enim positurae principiorum
Corporis atque animi. fit uti pars inde animai
945
Eiciatur et introrsum pars abdita cedat,
Pars etiam distracta per artus non queat esse
Coniuncta inter se neque motu mutua fungi;
Inter enim saepit coetus natura uiasque;
Ergo sensus abit mutatis motibus alte.
950
Et quoniam non est quasi quod suffulciat artus,
Debile fit corpus languescuntque omnia membra,
Bracchia palpebraeque cadunt poplitesque cubanti
Saepe tamen summittuntur uirisque resoluunt.
Deinde cibum sequitur somnus, quia, quae facit aer,
955
Haec eadem cibus, in uenas dum diditur omnis,
Efficit. et multo sopor ille grauissimus exstat
Quem satur aut lassus capias, quia plurima tum se
Corpora conturbant magno contusa labore.
Fit ratione eadem coniectus partim animai
960
Altior atque foras eiectus largior eius,
Et diuisior inter se ac distractior intus.
Et quo quisque fere studio deuinctus adhaeret
Aut quibus in rebus multum sumus ante morati
Atque in ea ratione fuit contenta magis mens,
965
In somnis eadem plerumque uidemur obire;
Causidici causas agere et componere leges,
Induperatores pugnare ac proelia obire,
Nautae contractum cum uentis degere duellum,
Nos agere hoc autem et naturam quaerere rerum
970
Semper et inuentam patriis exponere chartis.
Cetera sic studia atque artis plerumque uidentur
In somnis animos hominum frustrata tenere.
Et quicumque dies multos ex ordine ludis
Assiduas dederunt operas, plerumque uidemus,
975
Cum iam destiterunt ea sensibus usurpare,
Reliquas tamen esse uias in mente patentis,
Qua possint eadem rerum simulacra uenire.
Per multos itaque illa dies eadem obuersantur
Ante oculos, etiam uigilantes ut uideantur
980
Cernere saltantis et mollia membra mouentis
Et citharae liquidum carmen chordasque loquentis
Auribus accipere et consessum cernere eundem
Scaenaique simul uarios splendere decores.
Vsque adeo magni refert studium atque uoluntas,
985
Et quibus in rebus consuerint esse operati
Non homines solum sed uero animalia cuncta.
Quippe uidebis equos fortis, cum membra iacebunt,
In somnis sudare tamen spirareque semper
Et quasi de palma summas contendere uiris
990
Aut quasi carceribus patefactis †saepe quiete†
Venantumque canes in molli saepe quiete
Iactant crura tamen subito uocesque repente
Mittunt et crebro redducunt naribus auras,
Vt uestigia si teneant inuenta ferarum,
995
Expergefactique sequuntur inania saepe
Ceruorum simulacra, fugae quasi dedita cernant,
Donec discussis redeant erroribus ad se.
At consueta domi catulorum blanda propago
Discutere et corpus de terra corripere instant
1000
<>
<>
<>
<>
Proinde quasi ignotas facies atque ora tuantur.
1005
Et quo quaeque magis sunt aspera seminiorum,
Tam magis in somnis eadem saeuire necessust.
At uariae fugiunt uolucres pinnisque repente
Sollicitant diuum nocturno tempore lucos,
Accipitres somno in leni si proelia pugnas
1010
Edere sunt persectantes uisaeque uolantes.
Porro hominum mentes, magnis quae motibus edunt
Magna, itidem saepe in somnis faciuntque geruntque,
Reges expugnant, capiuntur, proelia miscent,
Tollunt clamorem, quasi si iugulentur, ibidem.
1015
Multi depugnant gemitusque doloribus edunt
Et quasi pantherae morsu saeuiue leonis
Mandantur magnis clamoribus omnia complent.
Multi de magnis per somnum rebu' loquuntur
Indicioque sui facti persaepe fuere.
1020
Multi mortem obeunt. multi, de montibus altis
Vt qui praecipitent ad terram corpore toto,
Exterrentur et ex somno quasi mentibu' capti
Vix ad se redeunt permoti corporis aestu.
Flumen item sitiens aut fontem propter amoenum
1025
Assidet et totum prope faucibus occupat amnem.
Puri saepe lacum propter si ac dolia curta
Somno deuincti credunt se extollere uestem,
Totius umorem saccatum corpori' fundunt,
Cum Babylonica magnifico splendore rigantur.
1030
Tum quibus aetatis freta primitus insinuatur
Semen, ubi ipsa dies membris matura creauit,
Conueniunt simulacra foris e corpore quoque
Nuntia praeclari uultus pulchrique coloris,
Qui ciet irritans loca turgida semine multo,
1035
Vt quasi transactis saepe omnibu' rebu' profundant
Fluminis ingentis fluctus uestemque cruentent.
Sollicitatur id <in> nobis, quod diximus ante,
Semen, adulta aetas cum primum roborat artus.
Namque alias aliud res commouet atque lacessit;
1040
Ex homine humanum semen ciet una hominis uis.
Quod simul atque suis eiectum sedibus exit,
Per membra atque artus decedit corpore toto
In loca conueniens neruorum certa cietque
Continuo partis genitalis corporis ipsas.
1045
Irritata tument loca semine fitque uoluntas
Eicere id quo se contendit dira libido,
<>
Idque petit corpus, mens unde est saucia amore.
Namque omnes plerumque cadunt in uulnus et illam
1050
Emicat in partem sanguis unde icimur ictu,
Et si comminus est, hostem ruber occupat umor.
Sic igitur Veneris qui telis accipit ictus,
Siue puer membris muliebribus hunc iaculatur
Seu mulier toto iactans e corpore amorem,
1055
Vnde feritur, eo tendit gestitque coire
Et iacere umorem in corpus de corpore ductum.
Namque uoluptatem praesagit muta cupido.
Haec Venus est nobis; hinc autemst nomen amoris,
Hinc illaec primum Veneris dulcedinis in cor
1060
Stillauit gutta et successit frigida cura.
Nam si abest quod ames, praesto simulacra tamen sunt
Illius et nomen dulce obuersatur ad auris.
Sed fugitare decet simulacra et pabula amoris
Absterrere sibi atque alio conuertere mentem
1065
Et iacere umorem collectum in corpora quaeque
Nec retinere, semel conuersum unius amore,
Et seruare sibi curam certumque dolorem.
Vlcus enim uiuescit et inueterascit alendo
Inque dies gliscit furor atque aerumna grauescit,
1070
Si non prima nouis conturbes uulnera plagis
Vulgiuagaque uagus Venere ante recentia cures
Aut alio possis animi traducere motus.
Nec Veneris fructu caret is qui uitat amorem,
Sed potius quae sunt sine poena commoda sumit.
1075
Nam certe purast sanis magis inde uoluptas
Quam miseris. etenim potiundi tempore in ipso
Fluctuat incertis erroribus ardor amantum
Nec constat quid primum oculis manibusque fruantur.
Quod petiere, premunt arte faciuntque dolorem
1080
Corporis et dentis illidunt saepe labellis
Osculaque affligunt, quia non est pura uoluptas
Et stimuli subsunt qui instigant laedere id ipsum
Quodcumque est, rabies unde illaec germina surgunt.
Sed leuiter poenas frangit Venus inter amorem
1085
Blandaque refrenat morsus admixta uoluptas.
Namque in eo spes est, unde est ardoris origo,
Restingui quoque posse ab eodem corpore flammam.
Quod fieri contra totum natura repugnat;
Vnaque res haec est, cuius quam plurima habemus,
1090
Tam magis ardescit dira cuppedine pectus.
Nam cibus atque umor membris assumitur intus;
Quae quoniam certas possunt obsidere partis,
Hoc facile expletur laticum frugumque cupido.
Ex hominis uero facie pulchroque colore
1095
Nil datur in corpus praeter simulacra fruendum
Tenuia; quae uento spes raptat saepe misella.
Vt bibere in somnis sitiens cum quaerit et umor
Non datur, ardorem qui membris stinguere possit,
Sed laticum simulacra petit frustraque laborat
1100
In medioque sitit torrenti flumine potans,
Sic in amore Venus simulacris ludit amantis
Nec satiare queunt spectando corpora coram
Nec manibus quicquam teneris abradere membris
Possunt errantes incerti corpore toto.
1105
Denique cum membris collatis flore fruuntur
Aetatis, iam cum praesagit gaudia corpus
Atque in eost Venus ut muliebria conserat arua,
Affigunt auide corpus iunguntque saliuas
Oris et inspirant pressantes dentibus ora,
1110
Nequiquam, quoniam nil inde abradere possunt
Nec penetrare et abire in corpus corpore toto;
Nam facere interdum uelle et certare uidentur:
Vsque adeo cupide in Veneris compagibus haerent,
Membra uoluptatis dum ui labefacta liquescunt.
1115
Tandem ubi se erupit neruis collecta cupido,
Parua fit ardoris uiolenti pausa parumper.
Inde redit rabies eadem et furor ille reuisit,
Cum sibi quid cupiant ipsi contingere quaerunt,
Nec reperire malum id possunt quae machina uincat:
1120
Vsque adeo incerti tabescunt uulnere caeco.
Adde quod absumunt uiris pereuntque labore,
Adde quod alterius sub nutu degitur aetas.
Labitur interea res et Babylonica fiunt,
Languent officia atque aegrotat fama uacillans.
1125
†Vnguenta† et pulchra in pedibus Sicyonia rident
Scilicet et grandes uiridi cum luce smaragdi
Auro includuntur teriturque thalassina uestis
Assidue et Veneris sudorem exercita potat.
Et bene parta patrum fiunt anademata, mitrae,
1130
Interdum in pallam atque Alidensia Ciaque uertunt.
Eximia ueste et uictu conuiuia, ludi,
Pocula crebra, unguenta coronae serta parantur,
Nequiquam, quoniam medio de fonte leporum
Surgit amari aliquid quod in ipsis floribus angat,
1135
Aut cum conscius ipse animus se forte remordet
Desidiose agere aetatem lustrisque perire,
Aut quod in ambiguo uerbum iaculata reliquit
Quod cupido affixum cordi uiuescit ut ignis,
Aut nimium iactare oculos aliumue tueri
1140
Quod putat in uultuque uidet uestigia risus.
Atque in amore mala haec proprio summeque secundo
Inueniuntur; in aduerso uero atque inopi sunt,
Prendere quae possis oculorum lumine operto,
Innumerabilia; ut melius uigilare sit ante,
1145
Qua docui ratione, cauereque ne illiciaris.
Nam uitare, plagas in amoris ne iaciamur,
Non ita difficile est quam captum retibus ipsis
Exire et ualidos Veneris perrumpere nodos.
Et tamen implicitus quoque possis inque peditus
1150
Effugere infestum, nisi tute tibi obuius obstes
Et praetermittas animi uitia omnia primum
Aut quae corpori' sunt eius, quam praepetis ac uis.
Nam faciunt homines plerumque cupidine caeci
Et tribuunt ea quae non sunt his commoda uere.
1155
Multimodis igitur prauas turpisque uidemus
Esse in deliciis summoque in honore uigere.
Atque alios alii irrident Veneremque suadent
Vt placent, quoniam foedo afflictentur amore,
Nec sua respiciunt miseri mala maxima saepe.
1160
Nigra melichrus est, immunda et fetida acosmos,
Caesia Palladium, neruosa et lignea dorcas,
Paruula, pumilio, chariton mia, tota merum sal,
Magna atque immanis cataplexis plenaque honoris.
Balba loqui non quit, traulizi, muta pudens est;
1165
At flagrans odiosa loquacula Lampadium fit.
Ischnon eromenion tum fit, cum uiuere non quit
Prae macie; rhadine uerost iam mortua tussi.
At tumida et mammosa Ceres est ipsa ab Iaccho,
Simula Silena ac saturast, labeosa philema.
1170
Cetera de genere hoc longum est si dicere coner.
Sed tamen esto iam quantouis oris honore,
Cui Veneris membris uis omnibus exoriatur:
Nempe aliae quoque sunt; nempe hac sine uiximus ante;
Nempe eadem facit, et scimus facere, omnia turpi,
1175
Et miseram taetris se suffit odoribus ipsa
Quam famulae longe fugitant furtimque cachinnant.
At lacrimans exclusus amator limina saepe
Floribus et sertis operit postisque superbos
Vnguit amaracino et foribus miser oscula figit;
1180
Quem si, iam admissum, uenientem offenderit aura
Vna modo, causas abeundi quaerat honestas,
Et meditata diu cadat alte sumpta querela,
Stultitiaque ibi se damnet, tribuisse quod illi
Plus uideat quam mortali concedere par est.
1185
Nec Veneres nostras hoc fallit; quo magis ipsae
Omnia summo opere hos uitae postscaenia celant
Quos retinere uolunt astrictosque esse in amore,
Nequiquam, quoniam tu animo tamen omnia possis
Protrahere in lucem atque omnis inquirere risus
1190
Et, si bello animost et non odiosa, uicissim
Praetermittere <et> humanis concedere rebus.
Nec mulier semper ficto suspirat amore
Quae complexa uiri corpus cum corpore iungit
Et tenet assuctis umectans oscula labris.
1195
Nam facit ex animo saepe et communia quaerens
Gaudia sollicitat spatium decurrere amoris.
Nec ratione alia uolucres armenta feraeque
Et pecudes et equae maribus subsidere possent,
Si non, ipsa quod illarum subat ardet abundans
1200
Natura et Venerem salientum laeta retractat.
Nonne uides etiam quos mutua saepe uoluptas
Vinxit, ut in uinclis communibus excrucientur?
In triuiis quam saepe canes, discedere auentes
Diuersi cupide summis ex uiribu' tendunt,
1205
Cum interea ualidis Veneris compagibus haerent!
Quod facerent numquam nisi mutua gaudia nossent
Quae iacere in fraudem possent uinctosque tenere.
Quare etiam atque etiam, ut dico, est communi' uoluptas.
Et commiscendo cum semine forte uirilem
1210
Femina uim uicit subita ui corripuitque,
Tum similes matrum materno semine fiunt,
Vt patribus patrio. sed quos utriusque figurae
Esse uides, iuxtim miscentis uulta parentum,
Corpore de patrio et materno sanguine crescunt,
1215
Semina cum Veneris stimulis excita per artus
Obuia conflixit conspirans mutuus ardor,
Et neque utrum superauit eorum nec superatumst.
Fit quoque ut interdum similes exsistere auorum
Possint et referant proauorum saepe figuras
1220
Propterea quia multa modis primordia multis
Mixta suo celant in corpore saepe parentes,
Quae patribus patres tradunt a stirpe profecta;
Inde Venus uaria producit sorte figuras
Maiorumque refert uultus uocesque comasque;
1225
Quandoquidem nilo magis haec <de> semine certo
Fiunt quam facies et corpora membraque nobis.
Et muliebre oritur patrio de semine saeclum
Maternoque mares exsistunt corpore creti.
Semper enim partus duplici de semine constat,
1230
Atque utri similest magis id quodcumque creatur,
Eius habet plus parte aequa; quod cernere possis,
Siue uirum suboles siuest muliebris origo.
Nec diuina satum genitalem numina cuiquam
Absterrent, pater a gnatis ne dulcibus umquam
1235
Appelletur et ut sterili Venere exigat aeuum;
Quod plerumque putant et multo sanguine maesti
Conspergunt aras adolentque altaria donis,
Vt grauidas reddant uxores semine largo.
Nequiquam diuum numen sortisque fatigant.
1240
Nam steriles nimium crasso sunt semine partim
Et liquido praeter iustum tenuique uicissim.
Tenue locis quia non potis est affigere adhaesum,
Liquitur extemplo et reuocatum cedit abortu.
Crassius his porro quoniam concretius aequo
1245
Mittitur, aut non tam prolixo prouolat ictu
Aut penetrare locos aeque nequit aut penetratum
Aegre admiscetur muliebri semine semen.
Nam multum harmoniae Veneris differre uidentur.
Atque alias alii complent magis ex aliisque
1250
Succipiunt aliae pondus magis inque grauescunt.
Et multae steriles Hymenaeis ante fuerunt
Pluribus et nactae post sunt tamen unde puellos
Suscipere et partu possent ditescere dulci.
Et quibus ante domi fecundae saepe nequissent
1255
Vxores parere, inuentast illis quoque compar
Natura, ut possent gnatis munire senectam.
Vsque adeo magni refert, ut semina possint
Seminibus commisceri genitaliter apta,
Crassaque conueniant liquidis et liquida crassis.
1260
Atque in eo refert quo uictu uita colatur;
Namque aliis rebus concrescunt semina membris
Atque aliis extenuantur tabentque uicissim.
Et quibus ipsa modis tractetur blanda uoluptas,
Id quoque permagni refert; nam more ferarum
1265
Quadrupedumque magis ritu plerumque putantur
Concipere uxores, quia sic loca sumere possunt,
Pectoribus positis, sublatis semina lumbis.
Nec molles opu' sunt motus uxoribus hilum.
Nam mulier prohibet se concipere atque repugnat,
1270
Clunibus ipsa uiri Venerem si laeta retractat
Atque exossato ciet omni pectore fluctus;
Eicit enim sulcum recta regione uiaque
Vomeris atque locis auertit seminis ictum.
Idque sua causa consuerunt scorta moueri,
1275
Ne complerentur crebro grauidaeque iacerent
Et simul ipsa uiris Venus ut concinnior esset;
Coniugibus quod nil nostris opus esse uidetur.
Nec diuinitus interdum Venerisque sagittis
Deteriore fit ut forma muliercula ametur.
1280
Nam facit ipsa suis interdum femina factis
Morigerisque modis et munde corpore culto,
Vt facile insuescat <te> secum degere uitam.
Quod superest, consuetudo concinnat amorem;
Nam leuiter quamuis quod crebro tunditur ictu,
1285
Vincitur in longo spatio tamen atque labascit.
Nonne uides etiam guttas in saxa cadentis
Vmoris longo in spatio pertundere saxa?