Si quisquamst qui placere se studeat bonis

Quam plurimis et minime multos laedere,

In is poeta hic nomen profitetur suom.

Tum siquis est qui dictum in se inclementius

5

Existumauit esse, sic existumet

Responsum, non dictum esse, quia laesit prior.

Qui bene uortendo et easdem scribendo male

Ex Graecis bonis Latinas fecit non bonas,

Idem Menandri Phasma nunc nuper dedit,

10

Atque in Thesauro scripsit causam dicere

Prius unde petitur, aurum qua re sit suom,

Quam illic qui petit, unde is sit thensaurus sibi

Aut unde in patrium monumentum peruenerit.

Dehinc ne frustretur ipse se aut sic cogitet

15

"Defunctus iam sum, nil est quod dicat mihi

Is ne erret moneo, et desinat lacessere.

Habeo alia multa quae nunc condonabitur,

Quae proferentur post si perget laedere

Ita ut facere instituit. Quam nunc acturi sumus

20

Menandri Eunuchum, postquam aediles emerunt,

Perfecit sibi ut inspiciundi esset copia.

Magistratus quom ibi adesset occeptast agi.

Exclamat furem, non poetam fabulam

Dedisse et nil dedisse uerborum tamen:

25

Colacem esse Naeui et Plauti ueterem fabulam;

Parasiti personam inde ablatam et militis.

Si id est peccatum, peccatum inprudentiast

Poetae, non quo furtum facere studuerit.

Id ita esse uos iam iudicare poteritis.

30

Colax Menandrist: in east parasitus Colax

Et miles gloriosus: eas se non negat

Personas transtulisse in Eunuchum suam

Ex Graeca; sed eas fabulas factas prius

Latinas scisse sese id uero pernegat.

35

Quod si personis isdem huic uti non licet:

Qui mage licet currentem seruom scribere,

Bonas matronas facere, meretrices malas,

Parasitum edacem, gloriosum militem,

Puerum supponi, falli per seruom senem,

40

Amare odisse suspicari? Denique

Nullumst iam dictum quod non dictum sit prius.

Qua re aequom est uos cognoscere atque ignoscere

Quae ueteres factitarunt si faciunt noui.

Date operam, cum silentio animum attendite,

45

Vt pernoscatis quid sibi Eunuchus uelit.

Quid igitur faciam? Non eam ne nunc quidem

Quom accersor ultro? An potius ita me comparem

Non perpeti meretricum contumelias?

Exclusit; reuocat: redeam? Non si me obsecret.

50

Siquidem hercle possis, nil prius neque fortius.

Verum si incipies neque pertendes gnauiter

Atque, ubi pati non poteris, quom nemo expetet,

Infecta pace ultro ad eam uenies indicans

Te amare et ferre non posse: actumst, ilicet,

55

Peristi: eludet ubi te uictum senserit.

Proin tu, dum est tempus, etiam atque etiam cogita,

Ere: quae res in se neque consilium neque modum

Habet ullum, eam consilio regere non potes.

In amore haec omnia insunt uitia: iniuriae,

60

Suspiciones, inimicitiae, indutiae,

Bellum, pax rursum: incerta haec si tu postules

Ratione certa facere, nihilo plus agas

Quam si des operam ut cum ratione insanias.

Et quod nunc tute tecum iratus cogitas

65

"Egon illam, quae illum, quae me, quae non ...! Sine modo,

Mori me malim: sentiet qui uir siem":

Haec uerba una mehercle falsa lacrimula

Quam oculos terendo misere uix ui expresserit,

Restinguet, et te ultro accusabit, et dabis

70

Vltro supplicium. O indignum facinus! Nunc ego

Et illam scelestam esse et me miserum sentio:

Et taedet et amore ardeo, et prudens sciens,

Viuos uidensque pereo, nec quid agam scio.

Quid agas? Nisi ut te redimas captum quam queas

75

Minimo; si nequeas paullulo, at quanti queas;

Et ne te adflictes. Itane suades? Si sapis,

Neque praeter quam quas ipse amor molestias

Habet addas, et illas quas habet recte feras.

Sed eccam ipsa egreditur, nostri fundi calamitas;

80

Nam quod nos capere oportet haec intercipit.

Miseram me, uereor ne illud grauius Phaedria

Tulerit neue aliorsum atque ego feci acceperit,

Quod heri intro missus non est. Totus, Parmeno,

Tremo horreoque, postquam aspexi hanc. Bono animo es:

85

Accede ad ignem hunc, iam calesces plus satis.

Quis hic loquitur? Ehem tun hic eras, mi Phaedria?

Quid hic stabas? Quor non recta intro ibas? Ceterum

De exclusione uerbum nullum? Quid taces?

Sane quia uero haec mihi patent semper fores

90

Aut quia sum apud te primu. Missa istaec face.

Quid "missa"? O Thais, Thais, utinam esset mihi

Pars aequa amoris tecum ac pariter fieret,

Vt aut hoc tibi doleret itidem ut mihi dolet

Aut ego istuc abs te factum nihili penderem!

95

Ne crucia te obsecro, anime mi, mi Phaedria.

Non pol quo quemquam plus amem aut plus diligam

Eo feci; sed ita erat res, faciundum fuit.

Credo, ut fit, misera prae amore exclusti hunc foras.

Sicin agi, Parmeno? Age; sed huc qua gratia

100

Te accersi iussi ausculta. Fiat. Dic mihi

Hoc primum, potin est hic tacere? Egon? Optume.

Verum heus tu, hac lege tibi meam adstringo fidem:

Quae uera audiui taceo et contineo optume,

Sin falsum aut uanum aut finctumst, continuo palamst:

105

Plenus rimarum sum, hac atque illac perfluo.

Proin tu, taceri si uis, uera dicito.

Samia mihi mater fuit: ea habitabat Rhodi.

Potest taceri hoc. Ibi tum matri paruolam

Puellam dono quidam mercator dedit

110

Ex Attica hinc abreptam. Ciuemne? Arbitror;

Certum non scimus: matris nomen et patris

Dicebat ipsa: patriam et signa cetera

Neque scibat neque per aetatem etiam potis erat.

Mercator hoc addebat: e praedonibus,

115

Vnde emerat, se audisse abreptam e Sunio.

Mater ubi accepit, coepit studiose omnia

Docere, educere, ita uti si esset filia.

Sororem plerique esse credebant meam.

Ego cum illo, quocum tum uno rem habebam hospite,

120

Abii huc: qui mihi reliquit haec quae habeo omnia.

Vtrumque hoc falsumst: effluet. Qui istuc? Quia

Neque tu uno eras contenta neque solus dedit;

Nam hic quoque bonam magnamque partem ad te attulit.

Itast; sed sine me peruenire quo uolo.

125

Interea miles qui me amare occeperat

In Cariamst profectus; te interea loci

Cognoui. Tute scis postilla quam intumum

Habeam te et mea consilia ut tibi credam omnia.

Ne hoc quidem tacebit Parmeno. Oh dubiumne id est?

130

Hoc agite, amabo. Mater mea illic mortuast

Nuper; eius frater aliquantum ad remst auidior.

Is ubi esse hanc forma uidet honesta uirginem

Et fidibus scire, pretium sperans ilico

Producit, uendit. Forte fortuna adfuit

135

Hic meus amicus: emit eam dono mihi

Inprudens harum rerum ignaruque omnium.

Is uenit: postquam sensit me tecum quoque

Rem habere, fingit causas ne det sedulo:

Ait, si fidem habeat se iri praepositum tibi

140

Apud me, ac non id metuat, ne, ubi Acceperim,

Sese relinquam, uelle se illam mihi dare;

Verum id uereri. Sed ego quantum suspicor,

Ad uirginem animum adiecit. Etiamne amplius?

Nil; nam quaesiui. Nunc ego eam, mi Phaedria,

145

Multae sunt causae quam ob rem cupio abducere:

Primum quod soror est dicta; praeterea ut suis

Restituam ac reddam. Sola sum; habeo hic neminem

Neque amicum neque cognatum: quam ob rem, Phaedria,

Cupio aliquos parere amicos beneficio meo.

150

Id amabo adiuta me, quo id fiat facilius:

Sine illum priores partis hosce aliquot dies

Apud me habere. Nil respondes? Pessuma,

Egon quicquam cum istis factis tibi respondeam?

Eu noster, laudo: tandem perdoluit: uir es.

155

Aut ego nescibam quorsum tu ires? "paruola

Hinc est abrepta; eduxit mater pro sua;

Soror dictast; cupio abducere, ut reddam suis

Nempe omnia haec nunc uerba huc redeunt denique:

Ego excludor, ille recipitur. Qua gratia?

160

Nisi si illum plus amas quam me et istam nunc times

Quae aduectast ne illum talem praeripiat tibi.

Ego id timeo? Quid te ergo aliud sollicitat? Cedo.

Num solus ille dona dat? Num ubi meam

Benignitatem sensisti in te claudier?

165

Nonne ubi mi dixti cupere te ex Aethiopia

Ancillulam, relictis rebus omnibus

Quaesiui? Porro eunuchum dixti uelle te,

Quia solae utuntur is reginae; repperi,

Heri minas uiginti pro ambobus dedi.

170

Tamen contemptus abs te haec habui in memoria:

Ob haec facta abs te spernor? Quid istic, Phaedria?

Quamquam illam cupio abducere atque hac re arbitror

Id fieri posse maxume, uerum tamen

Potius quam te inimicum habeam, faciam ut iusseris.

175

Vtinam istuc uerbum ex animo ac uere diceres!

"Potius quam te inimicum habeam"! Si istuc crederem

Sincere dici, quiduis possem perpeti.

Labascit uictus uno uerbo quam cito!

Ego non ex animo misera dico? Quam ioco

180

Rem uoluisti a me tandem, quin perfeceris?

Ego impetrare nequeo hoc abs te, biduom

Saltem ut concedas solum. Siquidem biduom:

Verum ne fiant isti uiginti dies.

Profecto non plus biduom aut ... "Aut" nil moror.

185

Non fiet: hoc modo sine te exorem. Scilicet

Faciundumst quod uis. Merito te amo, bene facis.

Rus ibo: ibi hoc me macerabo biduom.

Ita facere certumst: mos gerundust Thaidi.

Tu, Parmeno, huc fac illi adducantur. Maxume.

190

In hoc biduom, Thais, uale. Mi Phaedria,

Et tu. Numquid uis aliud? Egone quid uelim?

Cum milite istoc praesens absens ut sies;

Dies noctesque me ames, me desideres,

Me somnies, me exspectes, de me cogites,

195

Me speres, me te oblectes, mecum tota sis:

Meus fac sis postremo animus quando ego sum tuos.

Me miseram, forsan hic mihi paruam habeat fidem

Atque ex aliarum ingeniis nunc me iudicet.

Ego pol, quae mihi sum conscia, hoc certo scio

200

Neque me finxisse falsi quicquam neque meo

Cordi esse quemquam cariorem hoc Phaedria.

Et quidquid huius feci causa uirginis

Feci; nam me eius fratrem spero propemodum

Iam repperisse, adulescentem adeo nobilem;

205

Et is hodie uenturum ad me constituit domum.

Concedam hinc intro atque exspectabo dum uenit.

Fac, ita ut iussi, deducantur isti. Faciam. At diligenter.

Fiet. At mature. Fiet. Satine hoc mandatumst tibi? Ah

Rogitare, quasi difficile sit!

210

Vtinam tam aliquid inuenire facile possis, Phaedria,

Quam hoc peribit. Ego quoque una pereo, quod mist carius;

Ne istuc tam iniquo patiare animo. Minime: qui effectum dabo.

Sed numquid aliud imperas?

Munus nostrum ornato uerbis, quod poteris, et istum aemulum,

215

Quod poteris, ab ea pellito.

Memini, tam etsi nullus moneas. Ego rus ibo atque ibi manebo.

Censeo. Sed heus tu. Quid uis? Censen posse me obfirmare et

Perpeti ne redeam interea? Tene? Non hercle arbitror;

Nam aut iam reuortere aut mox noctu te adiget horsum insomnia.

220

Opus faciam, ut defetiger usque, ingratiis ut dormiam.

Vigilabis lassus: hoc plus facies. Abi, nil dicis, Parmeno.

Eiciunda hercle haec est mollities animi; nimis me indulgeo.

Tandem non ego illam caream, si sit opus, uel totum triduom? Hui

Vniuorsum triduom? Vidi quid agas. Stat sententia.

225

Di boni, quid hoc morbist? Adeon homines inmutarier

Ex amore ut non cognoscas eundem esse! Hoc nemo fuit

Minus ineptus, mage seuerus quisquam nec mage continens.

Sed quis hic est qui huc pergit? Attat hicquidem est parasitus Gnatho

Militis: ducit secum una uirginem dono huic. Papae

230

Facie honesta! Mirum ni ego me turpiter hodie hic dabo

Cum meo decrepito hoc eunucho. Haec superat ipsam Thaidem.

Di inmortales, homini homo quid praestat? Stulto intellegens

Quid inter est? Hoc adeo ex hac re uenit in mentem mihi

Conueni hodie adueniens quendam mei loci hinc atque ordinis,

235

Hominem haud inpurum, itidem patria qui abligurrierat bona:

Video sentum squalidum aegrum, pannis annisque obsitum. "Oh

Quid istuc" inquam "ornatist?" "Quoniam miser quod habui perdidi, em

Quo redactus sum. Omnes noti me atque amici deserunt".

Hic ego illum contempsi prae me: "quid homo" inquam "ignauissime?

240

Itan parasti te ut spes nulla relicua in te siet tibi?

Simul consilium cum re amisti? Viden me ex eodem ortum loco?

Qui color nitor uestitus, quae habitudost corporis!

Omnia habeo neque quicquam habeo; nil quom est, nil defit tamen".

"At ego infelix neque ridiculus esse neque plagas pati

245

Possum". "Quid? Tu his rebus credis fieri? Tota erras uia.

Olim isti fuit generi quondam quaestus apud saeclum prius:

Hoc nouomst aucupium; ego adeo hanc primus inueni uiam.

Est genus hominum qui esse primos se omnium rerum uolunt

Nec sunt: hos consector; hisce ego non paro me ut rideant,

250

Sed eis ultro adrideo et eorum ingenia admiror simul.

Quidquid dicunt laudo; id rursum si negant, laudo id quoque;

Negat quis: nego; ait: aio; postremo imperaui egomet mihi

Omnia adsentari. Is quaestus nunc est multo uberrimus".

Scitum hercle hominem! Hic homines prorsum ex stultis insanos facit.

255

Dum haec loquimur, interea loci ad macellum ubi aduenimus,

Concurrunt laeti mi obuiam cuppedenarii omnes,

Cetarii lanii coqui fartores piscatores,

Quibus et re salua et perdita profueram et prosum saepe:

Salutant, ad cenam uocant, aduentum gratulantur.

260

Ille ubi miser famelicus uidet mi esse tantum honorem et

Tam facile uictum quaerere, ibi homo coepit me obsecrare

Vt sibi liceret discere id de me: sectari iussi,

Si potis est, tamquam philosophorum habent disciplinae ex ipsis

Vocabula, parasiti ita ut Gnathonici uocentur.

265

Viden otium et cibus quid facit alienus? Sed ego cesso

Ad Thaidem hanc deducere et rogare ad cenam ut ueniat?

Sed Parmenonem ante ostium Thainis tristem uideo,

Riualis seruom: salua rest. Nimirum hic homines frigent.

Nebulonem hunc certumst ludere. Hisce hoc munere arbitrantur

270

Suam Thaidem esse. Plurima salute Parmenonem

Summum suom inpertit Gnatho. Quid agitur? Statur. Video.

Num quid nam hic quod nolis uides? Te. Credo; at numquid aliud?

Qui dum? Quia tristis. Nil quidem. Ne sis; sed quid uidetur

Hoc tibi mancupium? Non malum hercle. Vro hominem. Vt falsus animist!

275

Quam hoc munus gratum Thaidi arbitrare esse? Hoc nunc dicis

Eiectos hinc nos: omnium rerum, heus, uicissitudost.

Sex ego te totos, Parmeno, hos mensis quietum reddam

Ne sursum deorsum cursites neue usque ad lucem uigiles.

Ecquid beo te? Men? Papae. Sic soleo amicos. Laudo.

280

Detineo te: fortasse tu profectus alio fueras.

Nusquam. Tum tu igitur paullulum da mi operae: fac ut admittar

Ad illam. Age modo, i: nunc tibi patent fores hae quia istam ducis.

Numquem euocari hinc uis foras? Sine biduom hoc praetereat:

Qui mihi nunc uno digitulo fores aperis fortunatus,

285

Ne tu istas faxo calcibus saepe insultabis frustra.

Etiamnunc tu hic stas, Parmeno? Eho numnam hic relictus custos,

Nequis forte internuntius clam a milite ad istam curset?

Facete dictum: mira uero militi qui placeat?

Sed uideo erilem filium minorem huc aduenire.

290

Miror quid ex Piraeo abierit; nam ibi custos publice est nunc.

Non temere est; et properans uenit: nescioquid circumspectat.

Occidi!

Neque uirgost usquam neque ego, qui illam e conspectu amisi meo.

Vbi quaeram, ubi inuestigem, quem perconter, quam insistam uiam

295

Incertus sum. Vna haec spes est: ubi ubi est, diu celari non potest.

O faciem pulchram! Deleo omnis dehinc ex animo mulieres:

Taedet cotidianarum harum formarum. Ecce autem alterum!

Nescioquid de amore loquitur: o infortunatum senem!

Hic uero est qui si occeperit,

300

Ludum iocumque dices fuisse illum alterum,

Praeut huius rabies quae dabit.

Vt illum di deaeque senium perdant qui me hodie remoratus est;

Meque adeo qui ei restiterim; tum autem qui illum flocci fecerim.

Sed eccum Parmenonem. Salue. Quid tu es tristis? Quidue es alacris?

305

Vnde is? Egone? Nescio hercle,

Neque unde eam neque quorsum eam: ita prorsus sum oblitus mei.

Qui quaeso? Amo. Hem. Nunc, Parmeno, ostendes te qui uir sies.

Scis te mihi saepe pollicitum esse "Chaerea, aliquid inueni

Modo quod ames: in ea re utilitatem ego faciam ut cognoscas meam",

310

Quom in cellulam ad te patris penum omnem congerebam clanculum.

Age, inepte. Hoc hercle factumst. Fac sis nunc promissa adpareant,

Si adeo digna rest ubi tu neruos intendas tuos.

Haud similis uirgost uirginum nostrarum, quas matres student

Demissis umeris esse, uincto pectore, ut gracilae sient.

315

Siquaest habitior paullo pugilem esse aiunt, deducunt cibum:

Tam etsi bonast natura, reddunt curatura iunceas:

Itaque ergo amantur. Quid tua istaec? Noua figura oris. Papae.

Color uerus, corpus solidum et suci plenum. Anni? Anni? Sedecim.

Flos ipse. Ipsam hanc tu mihi uel ui uel clam uel precario

320

Fac tradas: mea nil refert dum potiar modo.

Quid? Virgo quoiast? Nescio hercle. Vndest? Tantundem. Vbi habitat?

Ne id quidem. Vbi uidisti? In uia. Qua ratione eam amisti?

Id equidem adueniens mecum stomachabar modo,

Nec quemquam ego esse hominem arbitror quoi mage bonae

325

Felicitates omnes aduorsae sient.

Quid hoc est sceleris? Perii. Quid factumst? Rogas?

Patris cognatum atque aequalem Archidemidem

Nostin? Quidni? Is, dum hanc sequor, fit mi obuiam.

Incommode hercle. Immo enimuero infeliciter;

330

Nam incommoda alia sunt dicenda, Parmeno.

Illum liquet mihi deierare his mensibus

Sex septem prorsum non uidisse proxumis,

Nisi nunc quom minime uellem minimeque opus fuit.

Eho nonne hoc monstri similest? Quid ais? Maxume.

335

Continuo occurrit ad me, quam longe quidem,

Incuruos tremulus labiis demissis gemens:

"Heus heus tibi dico, Chaerea inquit. Restiti.

"Scin quid ego te uolebam? "Dic". "Cras est mihi

Iudicium". "Quid tum"? "Vt diligenter nunties

340

Patri, aduocatus mane mi esse ut meminererit".

Dum haec dicit abiit hora. Rogo numquid uelit.

"Recte" inquit. Abeo. Quom huc respicio ad uirginem,

Illa se interea commodum huc aduorterat

In hinc nostram plateam. Mirum ni hinc dicit, modo

345

Huic quae datast dono. Huc quom aduenio nulla erat.

Comites secuti scilicet sunt uirginem?

Verum: parasitus cum ancilla. Ipsast: ilicet.

Desine; iam conclamatumst. Alias res agis.

Istuc ago equidem. Nostin quae sit, dic mihi, aut

350

Vidistin? Vidi noui scio quo abducta sit.

Eho Parmeno mi, nostin? Et scis ubi siet?

Huc deductast ad meretricem Thaidem: ei dono datast.

Quis is est tam potens cum tanto munere hoc? Miles Thraso,

Phaedriae riualis. Duras fratris partis praedicas.

355

Immo enim si scias quod donum huic dono contra conparet,

Magis id dicas. Quodnam quaeso hercle? Eunuchum. Illumne obsecro

Inhonestum hominem, quem mercatus est heri, senem mulierem?

Istunc ipsum. Homo quatietur certe cum dono foras.

Sed istam Thaidem non sciui nobis uicinam. Haud diust.

360

Perii, numquamne etiam me illam uidisse! Eho dum dic mihi:

Estne, ut fertur, forma? Sane. At nil ad nostram hanc? Alia rest.

Obsecro hercle, Parmeno, fac ut potiar. Faciam sedulo ac

Dabo operam, adiuuabo: numquid me aliud? Quo nunc is? Domum,

Vt mancupia haec, ita uti iussit frater, ducam ad Thaidem.

365

O fortunatum istum eunuchum quiquidem in hanc detur domum!

Quid ita? Rogitas? Summa forma semper conseruam domi

Videbit conloquetur; aderit una in unis aedibus,

Cibum non numquam capiet cum ea, interdum propter dormiet.

Quid si nunc tute fortunatus fias? Qua re, Parmeno?

370

Responde. Capias tu illius uestem. Vestem? Quid tum postea?

Pro illo te ducam. Audio. Te esse illum dicam. Intellego.

Tu illis fruare commodis quibus tu illum dicebas modo:

Cibum una capias, adsis tangas ludas propter dormias;

Quandoquidem illarum neque te quisquam nouit neque scit qui sies.

375

Praeterea forma et aetas ipsast facile ut pro eunucho probes.

Dixti pulchre: numquam uidi melius consilium dari.

Age eamus intro nunciam: orna me abduc duc quantum potest.

Quid agis? Iocabar equidem. Garris. Perii, quid ego egi miser!

Quo trudis? Perculeris iam tu me. Tibi equidem dico, mane.

380

Eamus. Pergin? Certumst. Vide ne nimium calidum hoc sit modo.

Non est profecto: sine. At enim istaec in me cudetur faba. Ah.

Flagitium facimus. An id flagitiumst si in domum meretriciam

Deducar et illis crucibus, quae nos nostramque adulescentiam

Habent despicatam et quae nos semper omnibus cruciant modis,

385

Nunc referam gratiam atque eas itidem fallam, ut ab is fallimur?

An potius haec patri aequomst fieri ut a me ludatur dolis?

Quod qui rescierint, culpent; illud merito factum omnes putent.

Quid istic? Si certumst facere, facias; uerum ne post conferas

Culpam in me. Non faciam. Iubesne? Iubeam? Cogo atque impero:

390

Numquam defugiam auctoritatem. Sequere. Di uortant bene!

Magnas uero agere gratias Thais mihi?

Ingentis. Ain tu, laetast? Non tam ipso quidem

Dono quam abs te datum esse: id uero serio

Triumphat. Hoc prouiso ut, ubi tempus siet,

395

Deducam. Sed eccum militem. Est istuc datum

Profecto ut grata mihi sint quae facio omnia.

Aduorti hercle animum. Vel rex semper maxumas

Mihi agebat quidquid feceram: aliis non item.

Labore alieno magno partam gloriam

400

Verbis saepe in se transmouet qui habet salem;

Quod in test. Habes. Rex te ergo in oculis ... Scilicet.

Gestare. Vero: credere omnem exercitum,

Consilia. Mirum. Tum sicubi eum satietas

Hominum aut negoti siquando odium ceperat,

405

Requiescere ubi uolebat, quasi ... nostin? Scio:

Quasi ubi illam exspueret miseriam ex animo. Tenes

Tum me conuiuam solum abducebat sibi. Hui

Regem elegantem narras. Immo sic homost:

Perpaucorum hominum. Immo nullorum arbitror,

410

Si tecum uiuit. Inuidere omnes mihi

Mordere clanculum: ego non flocci pendere:

Illi inuidere misere; uerum unus tamen

Inpense, elephantis quem indicis praefecerat.

Is ubi molestus magis est, "quaeso" inquam "Strato,

415

Eon es ferox quia habes imperium in beluas?"

Pulchre mehercle dictum et sapienter. Papae

Iugularas hominem. Quid ille? Mutus ilico.

Quidni esset? Di uostram fidem, hominem perditum

Miserumque et illum sacrilegum! Quid illud, Gnatho,

420

Quo pacto Rhodium tetigerim in conuiuio,

Numquam tibi dixi? Numquam; sed narra obsecro.

(Plus miliens audiui). Vna in conuiuio

Erat hic, quem dico, Rhodius adulescentulus.

Forte habui scortum: coepit ad id adludere

425

Et me inridere. "Quid ais" inquam homini "inpudens?

Lepus tute es, pulpamentum quaeris"? Hahahae.

Quid est? Facete lepide laute nil supra.

Tuomne, obsecro te, hoc dictum erat? Vetus credidi.

Audieras? Saepe, et fertur in primis. Meumst.

430

Dolet dictum inprudenti adulescenti et libero.

At te di perdant! Quid ille quaeso? Perditus:

Risu omnes qui aderant emoriri. Denique

Metuebant omnes iam me. Haud iniuria.

Sed heus tu, purgon ego me de istac Thaidi,

435

Quod eam me amare suspicatast? Nil minus.

Immo auge mage suspicionem. Quor? Rogas?

Scin, si quando illa mentionem Phaedriae

Facit aut si laudat, te ut male urat? Sentio.

Id ut ne fiat haec res solast remedio:

440

Vbi nominabit Phaedriam, tu Pamphilam

Continuo; siquando illa dicet" Phaedriam

Intro mittamus comissatum", Pamphilam

Cantatum prouocemus; si laudabit haec

Illius formam, tu huius contra. Denique

445

Par pro pari referto quod eam mordeat.

Siquidem me amaret, tum istuc prodesset, Gnatho.

Quando illud quod tu das exspectat atque amat,

Iamdudum te amat iamdudum illi facile fit

Quod doleat; metuit semper quem ipsa nunc capit

450

Fructum nequando iratus tu alio conferas.

Bene dixti, ac mihi istuc non in mentem uenerat.

Ridiculum; non enim cogitaras. Ceterum

Idem hoc tute melius quanto inuenisses, Thraso!

Audire uocem uisa sum modo militis.

455

Atque eccum. Salue, mi Thraso. O Thais mea,

Meum sauium, quid agitur? Ecquid nos amas

De fidicina istac? Quam uenuste! Quod dedit

Principium adueniens! Plurimum merito tuo.

Eamus ergo ad cenam. Quid stas? Em alterum:

460

Ex homine hunc natum dicas? Vbi uis, non moror.

Adibo atque adsimulabo quasi nunc exeam.

Ituran, Thais, quopiam es? Ehem Parmeno:

Bene fecisti; hodie itura ... Quo? Quid, hunc non uides?

Video et me taedet. Vbi uis, dona adsunt tibi

465

A Phaedria. Quid stamus? Quor non imus hinc?

Quaeso hercle ut liceat, pace quod fiat tua,

Dare huic quae uolumus, conuenire et conloqui

Perpulchra credo dona aut nostri similia.

Res indicabit. Heus iubete istos foras

470

Exire, quos iussi, ocius. Procede tu huc:

Ex Aethiopiast usque haec. Hic sunt tres minae,

Vix. Vbi tu es, Dore? Accede huc. Em eunuchum tibi,

Quam liberali facie, quam aetate integra!

Ita me di ament, honestust. Quid tu ais, Gnatho?

475

Numquid habes quod contemnas? Quid tu autem, Thraso?

Tacent: satis laudant. Fac periclum in litteris,

Fac in palaestra, in musicis: quae liberum

Scire aequomst adulescentem, sollertem dabo.

Ego illum eunuchum, si opus siet, uel sobrius ...

480

Atque haec qui misit non sibi soli postulat

Te uiuere et sua causa excludi ceteros,

Neque pugnas narrat neque cicatrices suas

Ostentat neque tibi obstat, quod quidam facit;

Verum ubi molestum non erit, ubi tu uoles,

485

Vbi tempus tibi erit, sat habet si tum recipitur.

Adparet seruom hunc esse domini pauperis

Miserique. Nam hercle nemo posset, sat scio,

Qui haberet qui pararet alium, hunc perpeti.

Tace tu, quem te ego esse infra infimos omnis puto

490

Homines; nam qui huic animum adsentari induxeris,

E flamma petere te cibum posse arbitror.

Iamne imus? Hos prius intro ducam et quae uolo

Simul imperabo: poste continuo exeo.

Ego hinc abeo: tu istanc opperire. Haud conuenit

495

Vna ire cum amica imperatorem in uia.

Quid tibi ego multa dicam? Domini similis es.

Hahahae. Quid rides? Istuc quod dixti modo;

Et illud de Rhodio dictum quom in mentem uenit.

Sed Thais exit. Abi prae, curre, ut sint domi

500

Parata. Fiat. - Diligenter, Pythias,

Fac cures, si Chremes hoc forte aduenerit,

Vt ores primum ut maneat; si id non commodumst,

Vt redeat; si id non poterit, ad me adducito.

Ita faciam. Quid? Quid aliud uolui dicere?

505

Ehem curate istam diligenter uirginem:

Domi adsitis facite. Eamus. Vos me sequimini.

Profecto quanto mage magisque cogito,

Nimirum dabit haec Thais mihi magnum malum:

Ita me ab ea astute uideo labefactarier,

510

Iam tum quom primum iussit me ad se accersier.

Roget quis "quid tibi cum illa"? Ne noram quidem.

Vbi ueni, causam ut ibi manerem repperit:

Ait rem diuinam fecisse et rem seriam

Velle agere mecum. Iam tum erat suspicio

515

Dolo malo haec fieri omnia. Ipsa accumbere

Mecum, mihi sese dare, sermonem quaerere.

Vbi friget, huc euasit, quam pridem pater

Mihi et mater mortui essent. Dico, iamdiu.

Rus Sunii ecquod habeam et quam longe a mari.

520

Credo ei placere hoc: sperat se a me auellere.

Postremo, ecqua inde parua periisset soror;

Ecquis cum ea una; quid habuisset quom perit;

Ecquis eam posset noscere. Haec quor quaeritet?

Nisi si illa forte quae olim periit paruola

525

Soror, hanc se intendit esse, ut est audacia.

Verum ea si uiuit annos natast sedecim,

Non maior: Thais quam ego sum maiusculast.

Misit porro orare ut uenirem serio.

Aut dicat quid uolt aut molesta ne siet:

530

Non hercle ueniam tertio. Heus heus, ecquis hic?

Ego sum Chremes. O capitulum lepidissimum!

Dico ego mi insidias fieri? Thais maxumo

Te orabat opere ut cras redires. Rus eo.

Fac amabo. Non possum, inquam. At tu apud nos hic mane

535

Dum redeat ipsa. Nil minus. Quor, mi Chremes?

Malam rem hinc ibis? Si istuc ita certumst tibi,

Amabo ut illuc transeas ubi illast. Eo.

Abi Dorias, cito hunc deduce ad militem.

Heri aliquot adulescentuli coiimus in Piraeo

540

In hunc diem, ut de symbolis essemus. Chaeream ei rei

Praefecimus; dati anuli; locus tempus constitutumst.

Praeteriit tempus: quo in loco dictumst parati nil est;

Homo ipse nusquamst neque scio quid dicam aut quid coniectem.

Nunc mi hoc negoti ceteri dedere ut illum quaeram

545

Idque adeo uisam si domist. Quisnam hinc ab Thaide exit?

Is est an non est? Ipsus est. Quid hoc hominist? Qui hic ornatust?

Quid illud malist? Nequeo satis mirari neque conicere;

Nisi, quidquid est, procul hinc lubet prius quid sit sciscitari.

Numquis hic est? Nemost. Numquis hinc me sequitur? Nemo homost.

550

Iamne erumpere hoc licet mi gaudium? Pro Iuppiter,

Nunc est profecto interfici quom perpeti me possum,

Ne hoc gaudium contaminet uita aegritudine aliqua.

Sed neminemne curiosum interuenire nunc mihi

Qui me sequatur quoquo eam, rogitando obtundat enicet

555

Quid gestiam aut quid laetus sim, quo pergam, unde emergam, ubi siem

Vestitum hunc nanctus, quid mi quaeram, sanus sim anne insaniam!

Adibo atque ab eo gratiam hanc, quam uideo uelle, inibo.

Chaerea, quid est quod sic gestis? Quid sibi hic uestitus quaerit?

Quid est quod laetus es? Quid tibi uis? Satine sanus? Quid me adspectas?

560

Quid taces? O festus dies hominis! Amice, salue:

Nemost hominum quem ego nunc magis cuperem uidere quam te.

Narra istuc quaeso quid sit. Immo ego te obsecro hercle ut audias.

Nostin hanc quam amat frater? Noui: nempe, opinor, Thaidem.

Istam ipsam. Sic commemineram. Quaedam hodie est ei dono data

565

Virgo: quid ego eius tibi nunc faciem praedicem aut laudem, Antipho,

Quom ipsum me noris quam elegans formarum spectator siem?

In hac commotus sum. Ain tu? Primam dices, scio, si uideris.

Quid multa uerba? Amare coepi. Forte fortuna domi

Erit quidam eunuchus quem mercatus fuerat frater Thaidi,

570

Neque is deductus etiamdum ad eam. Submonuit me Parmeno

Ibi seruos quod ego arripui. Quid id est? Tacitus citius audies:

Vt uestem cum illo mutem et pro illo iubeam me illoc ducier.

Pro eunuchon? Sic est. Quid ex ea re tandem ut caperes commodi?

Rogas? Viderem audirem essem una quacum cupiebam, Antipho.

575

Num parua causa aut praua ratiost? Traditus sum mulieri.

Illa ilico ubi me accepit, laeta uero ad se abducit domum;

Commendat uirginem. Quoi? Tibine? Mihi. Satis tuto tamen?

Edicit ne uir quisquam ad eam adeat et mihi ne abscedam imperat;

In interiore parti ut maneam solus cum sola. Adnuo

580

Terram intuens modeste. Miser. "Ego" inquit "ad cenam hinc eo".

Abducit secum ancillas: paucae quae circum illam essent manent

Nouiciae puellae. Continuo haec adornant ut lauet.

Adhortor properent. Dum adparatur, uirgo in conclaui sedet

Suspectans tabulam quandam pictam: ibi inerat pictura haec, Iouem

585

Quo pacto Danaae misisse aiunt quondam in gremium imbrem aureum.

Egomet quoque id spectare coepi, et quia consimilem luserat

Iam olim ille ludum, inpendio magis animus gaudebat mihi,

Deum sese in hominem conuortisse atque in alienas tegulas

Venisse clanculum per inpluuium fucum factum mulieri.

590

At quem deum! "Qui templa caeli summa sonitu concutit".

Ego homuncio hoc non facerem? Ego illud uero ita feci - ac lubens.

Dum haec mecum reputo, accersitur lauatum interea uirgo:

Iit lauit rediit; deinde eam in lecto illae conlocarunt.

Sto exspectans siquid mi imperent. Venit una, "heus tu" inquit "Dore,

595

Cape hoc flabellum, uentulum huic sic facito, dum lauamur;

Vbi nos lauerimus, si uoles, lauato". Accipio tristis.

Tum equidem istuc os tuom inpudens uidere nimium uellem,

Qui esset status, flabellulum tenere te asinum tantum.

Vix elocutast hoc, foras simul omnes proruont se,

600

Abeunt lauatum, perstrepunt, ita ut fit domini ubi absunt

Interea somnus uirginem opprimit. Ego limis specto

Sic per flabellum clanculum; simul alia circumspecto,

Satin explorata sint. Video esse. Pessulum ostio obdo.

Quid tum? Quid "quid tum", fatue? Fateor. An ego occasionem

605

Mi ostentam, tantam, tam breuem, tam optatam, tam insperatam

Amitterem? Tum pol ego is essem uero qui simulabar.

Sane hercle ut dicis. Sed interim de symbolis quid actumst?

Paratumst. Frugi es: Vbi? Domin? Immo apud libertum Discum.

Perlongest, sed tanto ocius properemus: muta uestem.

610

Vbi mutem? Perii; nam domo exsulo nunc: metuo fratrem

Ne intus sit; porro autem pater ne rure redierit iam.

Eamus ad me, ibi proxumumst ubi mutes. Recte dicis.

Eamus; et de istac simul, quo pacto porro possim

Potiri, consilium uolo capere una tecum. Fiat.

615

Ita me di ament, quantum ego illum uidi, non nil timeo misera,

Nequam ille hodie insanus turbam faciat aut uim Thaidi.

Nam postquam iste aduenit Chremes adulescens, frater uirginis,

Militem rogat ut illum admitti iubeat: ille continuo irasci,

Neque negare audere; Thais porro instare ut hominem inuitet.

620

Id faciebat retinendi illius causa, quia illa quae cupiebat

De sorore eius indicare ad eam rem tempus non erat.

Inuitat tristis: mansit. Ibi illa cum illo sermonem ilico;

Miles uero sibi putare adductum ante oculos aemulum;

Voluit facere contra huic aegre: "heus" inquit "puere Pamphilam

625

Accerse ut delectet hic nos". Illa "minime gentium:

In conuiuium illam?" miles tendere: inde ad iurgium.

Interea aurum sibi clam mulier demit, dat mi ut auferam.

Hoc est signi: ubi primum poterit, se illinc subducet scio.

Dum rus eo, coepi egomet mecum inter uias,

630

Ita ut fit ubi quid in animost molestiae,

Aliam rem ex alia cogitare et ea omnia in

Peiorem partem. Quid opust uerbis? Dum haec puto,

Praeterii inprudens uillam. Longe iam abieram

Quom sensi: redeo rursum, male me uero habens.

635

Vbi ad ipsum ueni deuorticulum, constiti:

Occepi mecum cogitare "Hem biduom hic

Manendumst soli sine illa? Quid tum postea?

Nil est. Quid nil? Si non tangendi copiast,

Eho ne uidendi quidem erit? Si illud non licet,

640

Saltem hoc licebit. Certe extrema linea

Amare haud nil est". Villam praetereo sciens.

Sed quid hoc quod timida subito egreditur Pythias?

Vbi ego illum scelerosum misera atque inpium inueniam? Aut ubi quaeram?

Hoccin tam audax facinus facere esse ausum! Perii: hoc quid sit uereor.

645

Quin etiam insuper scelus, postquam ludificatust uirginem,

Vestem omnem miserae discidit, tum ipsam capillo conscidit.

Hem. Qui nunc si detur mihi,

Vt ego unguibus facile illi in oculos inuolem uenefico!

Nescioquid profecto absente nobis turbatumst domi.

650

Adibo. Quid istuc? Quid festinas? Aut quem quaeris, Pythias?

Ehem Phaedria, egon? Quem quaeram? Ine hinc quo dignus cum donis tuis

Tam lepidis? Quid istuc est rei?

Rogas me? Eunuchum quem dedisti nobis quas turbas dedit!

Virginem quam erae dono dederat miles, uitiauit. Quid ais?

655

Perii. Temulenta es. Vtinam sic sint qui mihi male uolunt!

Au obsecro, mea Pythias, quod istuc nam monstrum fuit?

Insanis: qui istuc facere eunuchus potuit? Ego illum nescio

Qui fuerit; hoc quod fecit, res ipsa indicat.

Virgo ipsa lacrumat neque, quom rogites, quid sit audet dicere.

660

Ille autem bonus uir nusquam apparet. Etiam hoc misera suspicor,

Aliquid domo abeuntem abstulisse. Nequeo mirari satis

Quo ille abire ignauos possit longius, nisi si domum

Forte ad nos rediit. Vise amabo num sit. Iam faxo scies.

Perii, obsecro! Tam infandum facinus, mea tu, ne audiui quidem.

665

At pol ego amatores audieram mulierum esse eos maxumos,

Sed nil potesse; uerum miserae non in mentem uenerat;

Nam illum aliquo conclusissem neque illi commisissem uirginem.

Exi foras, sceleste. At etiam restitas,

Fugitiue? Prodi, Male conciliate. Obsecro. Oh

670

Illud uide, os ut sibi distorsit carnufex!

Quid huc tibi reditiost? Quid uestis mutatio?

Quid narras? Paullum si cessassem, Pythias,

Domi non offendissem, ita iam ornarat fugam.

Haben hominem, amabo? Quidni habeam? O factum bene.

675

Istuc pol uero bene. Vbist? Rogitas? Non uides?

Videam? Obsecro quem? Hunc scilicet. Quis hic est homo?

Qui ad uos deductus hodiest. Hunc oculis suis

Nostrarum numquam quisquam uidit, Phaedria.

Non uidit? An tu hunc credidisti esse, obsecro,

680

Ad nos deductum? Namque alium habui neminem. Au

Ne comparandus hicquidem ad illumst: ille erat

Honesta facie et liberali. Ita uisus est

Dudum, quia uaria ueste exornatus fuit.

Nunc tibi uidetur foedus, quia illam non habet.

685

Tace obsecro: quasi uero paullum intersiet.

Ad nos deductus hodiest adulescentulus,

Quem tu uidere uero uelles, Phaedria.

Hic est uietus uetus ueternosus senex,

Colore mustelino. Hem quae haec est fabula?

690

Eo rediges me ut quid egerim egomet nesciam?

Eho tu, emin ego te? Emisti. Iube mi denuo

Respondeat. Roga. Venisti hodie ad nos? Negat.

At ille alter uenit annos natus sedecim,

Quem secum adduxit Parmeno. Agedum hoc mi expedi

695

Primum: istam quam habes unde habes uestem? Taces?

Monstrum hominis, non dicturus? Venit Chaerea.

Fraterne? Ita. Quando? Hodie. Quam dudum? Modo.

Quicum? Cum Parmenone. Norasne eum prius?

Non. [Nec quis esset umquam audieram dicier].

700

Vnde igitur fratrem meum esse scibas? Parmeno

Dicebat eum esse. Is dedit mi hanc. Occidi.

Meam ipse induit: post una ambo abierunt foras.

Iam satis credis sobriam esse me et nil mentitam tibi?

Iam satis certumst uirginem uitiatam esse? Age nunc, belua,

705

Credis huic quod dicat? Quid isti credam? Res ipsa indicat.

Concede istuc paullulum: audin? Etiam paullulum: sat est.

Dic dum hoc rursum: Chaerea tuam uestem detraxit tibi?

Factum. Et east indutus? Factum. Et pro te huc deductust? Ita.

Iuppiter magne, o scelestum atque audacem hominem! Vae mihi:

710

Etiam non credes indignis nos esse inrisas modis?

Mirum ni tu credas quod iste dicat. Quid agam nescio.

Heus negato rursum. Possumne ego hodie ex te exsculpere

Verum? Vidistine fratrem Chaeream? Non. Non potest

Sine malo fateri, uideo: sequere hac. Modo ait modo negat.

715

Ora me. Obsecro te uero, Phaedria. I intro nunciam.

Oiei. Alio pacto honeste quomodo hinc abeam nescio.

Actumst, siquidem tu me hic etiam, nebulo, ludificabere.

Parmenonis tam scio esse hanc techinam quam me uiuere.

Sic est. Inueniam pol hodie parem ubi referam gratiam.

720

Sed nunc quid faciundum censes, Dorias? De istac rogas

Virgine? Ita, utrum taceam an praedicemne? Tu pol, si sapis,

Quod scis nescis neque de eunucho neque de uitio uirginis.

Hac re et te omni turba euolues et illi gratum feceris.

Id modo dic, abisse Dorum. Ita faciam. Sed uideon Chremen?

725

Thais iam aderit. Quid ita? Quia, quom inde abeo, iam tum occeperat

Turba inter eos. Tu aufer aurum hoc. Ego scibo ex hoc quid siet.

Attat data hercle uerba mihi sunt: uicit uinum quod bibi.

At dum accubabam quam uidebar mi esse pulchre sobrius!

Postquam surrexi neque pes neque mens satis suom officium facit.

730

Chreme. Quis est? Ehem Pythias: uah quanto nunc formonsior

Videre mihi quam dudum! Certe tuquidem pol multo hilarior.

Verbum hercle hoc uerum erit "sine Cerere et Libero friget Venus".

Sed Thais multo ante uenit? Anne abiit iam a milite?

Iamdudum, aetatem. Lites factae sunt inter eos maxumae.

735

Nil dixit tu ut sequerere sese? Nil, nisi abiens mi innuit.

Eho nonne id sat erat? At nescibam id dicere illam, nisi quia

Correxit miles, quod intellexi minus; nam me extrusit foras

Sed eccam ipsam: miror ubi ego huic anteuorterim.

Credo equidem illum iam adfuturum esse, ut illam eripiat: sine ueniat.

740

Atqui si illam digito attigerit uno, oculi ilico ecfodientur.

Vsque adeo ego illius ferre possum ineptiam et magnifica uerba,

Verba dum sint; uerum enim si ad rem conferentur, uapulabit.

Thais, ego iamdudum hic adsum. O mi Chreme, te ipsum exspectabam.

Scin tu turbam hanc propter te esse factam? Et adeo ad te attinere hanc

745

Omnem rem? Ad me? Qui? Quasi istuc ... Quia, dum tibi sororem studeo

Reddere ac restituere, haec atque huiusmodi sum multa passa.

Vbi east? Domi apud me. Hem. Quid est?

Educta ita uti teque illaque dignumst. Quid ais? Id quod res est.

Hanc tibi dono do neque repeto pro illa quicquam abs te preti.

750

Et habetur et referetur, Thais, ita uti merita es gratia.

At enim caue ne prius quam hanc a me accipias amittas, Chreme;

Nam haec east quam miles a me ui nunc ereptum uenit.

Abi tu, cistellam, Pythias, domo ecfer cum monumentis.

Viden tu illum, Thais, ... Vbi sitast? In risco: odiosa cessas.

755

Militem secum ad te quantas copias adducere?

Attat ... Num formidulosus obsecro es, mi homo? Apage sis:

Egon formidulosus? Nemost hominum qui uiuat minus.

Atqui ita opust. Ah metuo qualem tu me esse hominem existumes.

Immo hoc cogitato: quicum res tibist peregrinus est,

760

Minus potens quam tu, minus notus, minus amicorum hic habens.

Scio istuc. Sed tu quod cauere possis stultum admittere est.

Malo ego nos prospicere quam hunc ulcisci accepta iniuria.

Tu abi atque obsera ostium intus, dum ego hinc transcurro ad forum:

Volo ego adesse hic aduocatos nobis in turba hac. Mane.

765

Meliust. Mane. Omitte: iam adero. Nil opus est istis, Chreme.

Hoc modo dic, sororem illam tuam esse et te paruam uirginem

Amisisse, nunc cognosse. Signa ostende. Adsunt. Cape.

Si uim faciet, in ius ducito hominem: intellextin? Probe.

Fac animo haec praesenti dicas. Faciam. Attolle pallium.

770

Perii, huic ipsist opus patrono, quem defensorem paro.

Hancin ego ut contumeliam tam insignem in me accipiam, Gnatho?

Mori me satiust. Simalio, Donax, Syrisce, sequimini.

Primum aedis expugnabo. Recte. Virginem eripiam. Probe.

Male mulcabo ipsam. Pulchre. In medium huc agmen cum uecti, Donax;

775

Tu, Simalio, in sinistrum cornum; tu, Syrisce, in dexterum.

Cedo alios: ubi centuriost Sanga et manipulus furum? Eccum adest.

Quid ignaue? peniculon pugnare, qui istum huc portes, cogitas?

Egon? Imperatoris uirtutem noueram et uim militum;

Sine sanguine hoc non posse fieri: qui abstergerem uolnera?

780

Vbi alii? Qui malum "alii"? Solus Sannio seruat domi.

Tu hosce instrue; ego hic ero post principia: inde omnibus signum dabo.

Illuc est sapere: ut hosce instruxit, ipsus sibi cauit loco.

Idem hoc iam Pyrrus factitauit. Viden tu Thais, quam hic rem agit?

Nimirum consilium illud rectumst de occludendis aedibus.

785

Sane quod tibi nunc uir uideatur esse hic, nebulo magnus est:

Ne metuas. Quid uidetur? Fundam tibi nunc nimis uellem dari,

Vt tu illos procul hinc ex occulto caederes: facerent fugam.

Sed eccam Thaidem ipsam uideo. Quam mox inruimus? Mane:

Omnia prius experiri quam armis sapientem decet.

790

Qui scis an quae iubeam sine ui faciat? Di uostram fidem,

Quantist sapere! Numquam accedo quin abs te abeam doctior.

Thais, primum hoc mihi responde: quom tibi do istam uirginem,

Dixtin hos dies mihi soli dare te? Quid tum postea?

Rogitas? Quae mi ante oculos coram amatorem adduxti tuom ...

795

Quid cum illoc agas? Et cum eo clam te subduxti mihi?

Lubuit. Pamphilam ergo huc redde, nisi ui mauis eripi.

Tibi illam reddat aut tu eam tangas, omnium ...? Ah quid agis? Tace.

Quid tu tibi uis? Ego non tangam meam? Tuam autem, furcifer?

Caue sis: nescis quoi maledicas nunc uiro. Non tu hinc abis?

800

Scin tu ut tibi res se habeat? Si quicquam hodie hic turbae coeperis,

Faciam ut huius loci dieique meique semper memineris.

Miseret tui me qui hunc tantum hominem facias inimicum tibi.

Diminuam ego caput tuum hodie, nisi abis. Ain uero, canis?

Sicin agis? Quis tu homo es? Quid tibi uis? Quid cum illa rei tibist?

805

Scibis: principio eam esse dico liberam. Hem Ciuem Atticam. Hui

Meam sororem. Os durum. Miles, nunc adeo edico tibi

Ne uim facias ullam in illam. Thais, ego eo ad Sophronam

Nutricem, ut eam adducam et signa ostendam haec. Tun me prohibeas

Meam ne tangam? Prohibebo inquam. Audin tu? Hic furti se adligat:

810

Sat hoc tibist. Idem hoc tu, Thais? Quaere qui respondeat.

Quid nunc agimus? Quin redeamus: iam haec tibi aderit supplicans

Vltro. Credin? Immo certe: noui ingenium mulierum:

Nolunt ubi uelis, ubi nolis cupiunt ultro. Bene putas.

Iam dimitto exercitum? Vbi uis. Sanga, ita ut fortis decet

815

Milites, domi focique fac uicissim ut memineris.

Iamdudum animus est in patinis. Frugi es. Vos me hac sequimini.

Pergin, scelesta, mecum perplexe loqui?

"Scio nescio abiit audiui, ego non adfui".

Non tu istuc mihi dictura aperte es quidquid est?

820

Virgo conscissa ueste lacrumans opticet;

Eunuchus abiit: quam ob rem? Quid factumst? Taces?

Quid tibi ego dicam misera? Illum eunuchum negant

Fuisse. Quis fuit igitur? Iste Chaerea.

Qui Chaerea? Iste ephebus frater Phaedriae.

825

Quid ais, uenefica? Atqui certe comperi.

Quid is obsecro ad nos? Quam ob rem adductust? Nescio;

Nisi amasse credo Pamphilam. Hem misera occidi,

Infelix, siquidem tu istaec uera praedicas.

Num id lacrumat uirgo? Id opinor. Quid ais, sacrilega?

830

Istucine interminata sum hinc abiens tibi?

Quid facerem? Ita ut tu iusti, soli creditast.

Scelesta, ouem lupo commisisti. Dispudet

Sic mihi data esse uerba. Quid illuc hominis est?

Era mea, tace tace obsecro, saluae sumus:

835

Habemus hominem ipsum. Vbi is est? Em ad sinisteram.

Vidin? Video. Conprendi iube, quantum potest.

Quid illo faciemus, stulta? Quid facias, rogas

Vide amabo, si non, quom aspicias, os inpudens

Videtur! Non est? Tum quae eius confidentiast!

840

Apud Antiphonem uterque, mater et pater,

Quasi dedita opera domi erant, ut nullo modo

Intro ire possem quin uiderent me. Interim

Dum ante ostium sto, notus mihi quidam obuiam

Venit. Vbi uidi, ego me in pedes quantum queo

845

In angiportum quoddam desertum, inde item

In aliud, inde in aliud: ita miserrimus

Fui fugitando nequis me cognosceret.

Sed estne haec Thais quam uideo? Ipsast. Haereo

Quid faciam. Quid mea autem? Quid faciet mihi?

850

Adeamus, bone uir Dore, salue: dic mihi,

Aufugistin? Era, factum. Satine id tibi placet?

Non. Credin te inpune habiturum? Vnam hanc noxiam

Amitte: si aliam admisero umquam, occidito.

Num meam saeuitiam ueritus es? Non. Quid igitur?

855

Hanc metui ne me criminaretur tibi.

Quid feceras? Paullum quiddam. Eho "paullum", inpudens?

An paullum hoc esse tibi uidetur, uirginem

Vitiare ciuem? Conseruam esse credidi.

Conseruam! Vix me contineo quin inuolem in

860

Capillum, monstrum: etiam ultro derisum aduenit.

Abin hinc, insana? Quid ita? Vero debeam,

Credo, isti quicquam furcifero si id fecerim;

Praesertim quom se seruom fateatur tuom.

Missa haec faciamus. Non te dignum, Chaerea,

865

Fecisti; nam si ego digna hac contumelia

Sum maxume, at tu indignus qui faceres tamen.

Neque edepol quid nunc consili capiam scio

De uirgine istac: ita conturbasti mihi

Rationes omnis, ut eam non possim suis

870

Ita ut aequom fuerat atque ut studui tradere,

Vt solidum parerem hoc mi beneficium, Chaerea.

At nunc dehinc spero aeternam inter nos gratiam

Fore, Thai. Saepe ex huiusmodi re quapiam et

Malo principio magna familiaritas

875

Conflatast. Quid si hoc quispiam uoluit deus?

Equidem pol in eam partem accipioque et uolo.

Immo ita quaeso. Vnum hoc scito, contumeliae

Me non fecisse causa, sed amoris. Scio,

Et pol propterea mage nunc ignosco tibi.

880

Non adeo inhumano ingenio sum, Chaerea,

Neque ita inperita ut quid amor ualeat nesciam.

Te quoque iam, Thais, ita me di bene ament, amo.

Tum pol tibi ab istoc, era, cauendum intellego.

Non ausim. Nil tibi quicquam credo. Desinas.

885

Nunc ego te in hac re mi oro ut adiutrix sies,

Ego me tuae commendo et committo fide,

Te mihi patronam capio, Thais, te obsecro.

Emoriar si non hanc uxorem duxero.

Tamen si pater ...? Quid? Ah uolet, certo scio,

890

Ciuis modo haec sit. Paullulum opperirier

Si uis, iam frater ipse hic aderit uirginis

Nutricem accersitum iit quae illam aluit paruolam

In cognoscendo tute ipse aderis, Chaerea.

Ego uero maneo. Vin interea, dum uenit,

895

Domi opperiamur potius quam hic ante ostium?

Immo percupio. Quam tu rem actura obsecro es?

Nam quid ita? Rogitas? Hunc tu in aedis cogitas

Recipere posthac? Quor non? Crede hoc meae fide,

Dabit hic pugnam aliquam denuo. Au tace obsecro.

900

Parum perspexisse eius uidere audaciam.

Non faciam, Pythias. Non credo, Chaerea,

Nisi si commissum non erit. Quin, Pythias,

Tu me seruato. Neque pol seruandum tibi

Quicquam dare ausim neque te seruare: apage te.

905

Adest optume ipse frater. Perii hercle: obsecro

Abeamus intro, Thais: nolo me in uia

Cum hac ueste uideat. Quam ob rem tandem? An quia pudet?

Id ipsum. Id ipsum? Virgo uero! I prae, sequor.

Tu istic mane ut Chremem intro ducas, Pythias.

910

Quid, quid uenire in mentem nunc possit mihi,

Quidnam qui referam sacrilego illi gratiam

Qui hunc supposiuit nobis? moue uero ocius

Te nutrix. Moueo. Video, sed nil promoues.

Iamne ostendisti signa nutrici? Omnia.

915

Amabo, quid ait? Cognoscitne? Ac memoriter.

Probe edepol narras; nam illi faueo uirgini.

Ite intro: iamdudum era uos exspectat domi.

Virum bonum eccum Parmenonem incedere

Video: uide ut otiosus it! Si dis placet,

920

Spero me habere qui hunc meo excruciem modo.

Ibo intro de cognitione ut certum sciam:

Post exibo atque hunc perterrebo sacrilegum.

Reuiso quidnam Chaerea hic rerum gerat.

Quod si astu rem tractauit, di uostram fidem,

925

Quantam et quam ueram laudem capiet Parmeno!

Nam ut mittam quod ei amorem difficillimum et

Carissimum, a meretrice auara uirginem

Quam amabat, eam confeci sine molestia

Sine sumptu et sine dispendio: tum hoc alterum,

930

Id uerost quod ego mi puto palmarium,

Me repperisse quo modo adulescentulus

Meretricum ingenia et mores posset noscere

Mature, ut quom cognorit perpetuo oderit.

Quae dum foris sunt nil uidetur mundius,

935

Nec mage compositum quicquam nec magis elegans

Quae cum amatore quom cenant ligurriunt.

Harum uidere inluuiem sordes inopiam,

Quam inhonestae solae sint domi atque auidae cibi,

Quo pacto ex iure hesterno panem atrum uorent,

940

Nosse omnia haec salus est adulescentulis.

Ego pol te pro istis dictis et factis, scelus,

Vlciscar, ut ne inpune in nos inluseris.

Pro deum fidem, facinus foedum! O infelicem adulescentulum!

O scelestum Parmenonem, qui istum huc adduxit! Quid est?

945

Miseret me: itaque ut ne uiderem, misera huc ecfugi foras.

Quae futura exempla dicunt in illum indigna! O Iuppiter,

Quae illaec turbast? Numnam ego perii? Adibo. Quid istuc, Pythias?

Quid ais? In quam exempla fient? Rogitas, audacissime?

Perdidisti istum quem adduxti pro eunucho adulescentulum,

950

Dum studes dare uerba nobis. Quid ita? Aut quid factumst? Cedo.

Dicam: uirginem istam, Thaidi hodie quae dono datast,

Scis eam hinc ciuem esse? Et fratrem eius adprime nobilem?

Nescio. Atqui sic inuentast: eam istic uitiauit miser.

Ille ubi id resciuit factum frater uiolentissimus

955

Quidnam fecit? Conligauit primum eum miseris modis. Hem

Conligauit? Atque quidem orante ut ne id faceret Thaide.

Quid ais? Nunc minatur porro sese id quod moechis solet:

Quod ego numquam uidi fieri neque uelim. Qui audacia

Tantum facinus audet? Quid ita "tantum"? An non tibi hoc maxumumst?

960

Quis homo pro moecho umquam uidit in domo meretricia

Prendi quemquam? Nescio. At ne hoc nesciatis, Pythias:

Dico edico uobis nostrum esse illum erilem filium. Hem

Obsecro, an is est? Nequam in illum Thais uim fieri sinat!

Atque adeo autem quor non egomet intro eo? Vide, Parmeno,

965

Quid agas, ne neque illi prosis et tu pereas; nam hoc putant

Quidquid factumst ex te esse ortum. Quid igitur faciam miser?

Quidue incipiam? Ecce autem uideo rure redeuntem senem.

Dicam huic an non? Ei dicam hercle; etsi mihi magnum malum

Scio paratum; sed necessest huic ut subueniat. Sapis.

970

Ego abeo intro: tu isti narra omne ordine ut factum siet.

Ex meo propinquo rure hoc capio commodi:

Neque agri neque urbis odium me umquam percipit.

Vbi satias coepit fieri commuto locum.

Sed estne ille noster Parmeno? Et certe ipsus est.

975

Quem praestolare, Parmeno, hic ante ostium?

Quis homost? Ehem saluom te aduenire, ere, gaudeo.

Quem praestolare? Perii: lingua haeret metu. Hem

Quid est? Quid trepidas? Satine salue? Dic mihi.

Ere, primum te arbitrari quod res est uelim:

980

Quidquid huius factumst, culpa non factumst mea.

Quid? Recte sane interrogasti: oportuit

Rem praenarrasse me. Emit quendam Phaedria

Eunuchum quem dono huic daret. Quoi? Thaidi.

Emit? Perii hercle. Quanti? Viginti minis.

985

Actumst. Tam quandam fidicinam amat hic Chaerea.

Hem quid? Amat? An scit ille iam quid meretrix siet?

An in astu uenit? Aliud ex alio malum!

Ere, ne me spectes: mi inpulsore haec non facit.

Omitte de te dicere. Ego te, furcifer,

990

Si uiuo ...! Sed istuc quidquid est primum expedi.

Is pro illo eunucho ad Thaidem hanc deductus est.

Pro eunuchon? Sic est. Hunc pro moecho postea

Conprendere intus et constrinxere. Occidi.

Audaciam meretricum specta. Numquid est

995

Aliud mali damniue quod non dixeris

Relicuom? Tantumst. Cesso huc intro rumpere?

Non dubiumst quin mi magnum ex hac re sit malum;

Nisi, quia necessus fuit hoc facere, id gaudeo

Propter me hisce aliquid esse euenturum mali.

1000

Nam iamdiu aliquam causam quaerebat senex

Quam ob rem insigne aliquid faceret is: nunc repperit.

Numquam edepol quicquam iamdiu quod mage uellem euenire

Mi euenit quam quod modo senex intro ad nos uenit errans.

Mihi solae ridiculo fuit quae quid timeret scibam.

1005

Quid hoc autemst? Nunc id prodeo ut conueniam Parmenonem.

Sed ubi obsecro est? Me quaerit haec. Atque eccum uideo: adibo.

Quid est, inepta? Quid tibi uis? Quid rides? Pergin? Perii:

Defessa iam sum misera te ridendo. Quid ita? Rogitas?

Numquam pol hominem stultiorem uidi nec uidebo. Ah

1010

Non possum satis narrare quos ludos praebueris intus

[De sene quem fecisti ingredi pulsantem uti senes solent].

At etiam primo callidum et disertum credidi hominem.

Quid? Ilicone credere ea quae dixi oportuit te?

An paenitebat flagiti, te auctore quod fecisset

1015

Adulescens, ni miserum insuper etiam patri indicares?

Nam quid illi credis animi tum fuisse, ubi uestem uidit

Illam esse eum indutum pater? Quid est? Iam scis te perisse?

Ehem quid dixti, pessuma? An mentita es? Etiam rides?

Itan lepidum tibi uisumst, scelus, nos inridere? Nimium.

1020

Siquidem istuc inpune habueris ...! Verum? Reddam hercle. Credo:

Sed in diem istuc, Parmeno, est fortasse quod minare.

Tu iam pendebis qui stultum adulescentulum nobilitas

Flagitiis et eundem indicas: uterque in te exempla edent.

Nullus sum. Hic pro illo munere tibi honos est habitus: abeo.

1025

Egomet meo indicio miser quasi sorex hodie perii.

Quid nunc? Qua spe aut quo consilio huc imus? Quid coeptas, Thraso?

Egone? Vt Thaidi me dedam et faciam quod iubeat. Quid est?

Qui minus quam Hercules seruiuit Omphalae? Exemplum placet.

(Vtinam tibi conmitigari uideam sandalio caput!)

1030

Sed fores crepuerunt ab ea. Perii: quid hoc autemst mali?

Hunc ego numquam uideram etiam: quidnam hic properans prosilit?

O populares, ecquis me hodie uiuit fortunatior?

Nemo hercle quisquam; nam in me plane di potestatem suam

Omnem ostendere quoi tam subito tot congruerint commoda.

1035

Quid hic laetus est? O Parmeno mi, o mearum uoluptatum omnium

Inuentor inceptor perfector, scis me in quibus sim gaudiis?

Scis Pamphilam meam inuentam ciuem? Audiui. Scis sponsam mihi?

Bene, ita me di ament, factum. Audin tu, hic quid ait? Tum autem Phaedriae

Meo fratri gaudeo esse amorem omnem in tranquillo: unast domus;

1040

Thais patri se commendauit, in clientelam et fidem

Nobis dedit se. Fratris igitur Thais totast? Scilicet.

Iam hoc aliud est quod gaudeamus: miles pelletur foras.

Tu frater ubi ubi est fac quam primum haec audiat. Visam domum.

Numquid, Gnatho, tu dubitas quin ego nunc perpetuo perierim?

1045

Sine dubio opinor. Quid commemorem primum aut laudem maxume?

Is illumne qui mihi dedit consilium ut facerem, an me qui id ausus sim

Incipere, an fortunam conlaudem quae gubernatrix fuit,

Quae tot res tantas tam opportune in unum conclusit diem,

An mei patris festiuitatem et facilitatem? O Iuppiter,

1050

Serua obsecro haec bona nobis! Di uostram fidem, incredibilia

Parmeno modo quae narrauit. Sed ubist frater? Praesto adest.

Gaudeo. Satis credo. Nil est Thaide hac, frater, tua

Dignius quod ametur: ita nostrae omnist fautrix familiae. Hui

Mihi illam laudas? Perii, quanto minus spei est tanto magis amo.

1055

Obsecro, Gnatho, in te spes est. Quid uis faciam? Perfice hoc

Precibus pretio ut haeream in parte aliqua tandem apud Thaidem.

Difficilest. Siquid conlubitum, noui te. Hoc si feceris,

Quoduis donum praemium a me optato: id optatum auferes.

Itane? Sic erit. Si efficio hoc, postulo ut mihi tua domus

1060

Te praesente absente pateat, inuocato ut sit locus

Semper. Do fidem futurum. Adcingar. Quem ego hic audio?

O Thraso. Saluete. Tu fortasse quae facta hic sient

Nescis. Scio. Quor te ergo in his ego conspicor regionibus?

Vobis fretus. Scin quam fretus? Miles, edico tibi,

1065

Si te in platea offendero hac post umquam, quod dicas mihi

"Alium quaerebam, iter hac habui": periisti. Heia haud sic decet.

Dictumst. Non cognosco uostrum tam superbum ... Sic ago.

Prius audite paucis: quod quom dixero, si placuerit,

Facitote. Audiamus. Tu concede paullum istuc, Thraso.

1070

Principio ego uos ambos credere hoc mihi uehementer uelim,

Me huius quidquid facio id facere maxume causa mea;

Verum si idem uobis prodest, uos non facere inscitiast.

Quid id est? Militem riualem ego recipiundum censeo. Hem

Recipiundum? Cogita modo: tu hercle cum illa, Phaedria,

1075

Vt lubenter uiuis (etenim bene lubenter uictitas),

Quod des paullumst et necessest multum accipere Thaidem.

Vt tuo amori suppeditare possit sine sumptu tuo ad

Omnia haec, magis opportunus nec magis ex usu tuo

Nemost. Principio et habet quod det et dat nemo largius.

1080

Fatuos est, insulsus tardus, stertit noctes et dies:

Neque istum metuas ne amet mulier: facile pellas ubi uelis.

Quid agimus? Praeterea hoc etiam, quod ego uel primum puto,

Accipit homo nemo melius prorsus neque prolixius.

Mirum ni illoc homine quoquo pacto opust. Idem ego arbitror.

1085

Recte facitis. Vnum etiam hoc uos oro, ut me in uostrum gregem

Is recipiat: satis diu hoc iam saxum uorso. Recipimus.

Ac lubenter. At ego pro istoc, Phaedria et tu Chaerea,

Hunc comedendum uobis propino et deridendum. Placet.

Dignus est. Thraso, ubi uis accede. Obsecro te, quid agimus?

1090

Quid? Isti te ignorabant: postquam is mores ostendi tuos

Et conlaudaui secundum facta et uirtutes tuas,

Impetraui. Bene fecisti: gratiam habeo maxumam.

Numquam etiam fui usquam quin me omnes amarent plurimum

Dixin ego in hoc esse uobis Atticam elegantiam?

1095

Nil praeter promissum est. Ite hac. Vos ualete et plaudite!