Eugenius Toletanus satisfactio


Rex aeterne deus, auctor rectorque serenus

      Quem tremit omne solum, qui regis igne polum,

Sidera flamma dies quem sol nox luna fatentur

      Auctorem, dominum saecula cuncta probant,

5

Omnia permutans, nullo mutabilis aeuo,

      Posthac semper eris, qui es modo uel fueris,

Nil addit demitque tibi tam longa uetustas:

      Omnia tempus habent, nam tibi tempus abest;

Tu mentes hominum quasuis per singula ducis

10

      Effingisque bonis candida corda uiris,

Qui facis iratus homines contraria uelle

      Propitiusque iubes ut bona cuncta gerant.

Quicquid agunt homines, bona prospera sancta modesta,

      Te faciente fiunt, quo bona cuncta fiunt.

15

Econtra aduersa probrosa maligna inhonesta

      Tu fieri pateris, qui mala nulla facis.

Haec tua lex docuit Moyse praescripta notante,

      Cum perduratum cor Pharaonis ait.

Sic mea corda, deus, lingua patrante reatum

20

      Noxia culpa ligans traxit ad illicita,

Vt, qui facta ducum possem narrare meorum,

      Vnde mihi possent dona uenire simul,

Praemia despicerem tacitis tot regibus almis

      Et peterem subito certa pericla miser.

25

Quo, nisi caelestis domini conceptus ab aethra

      Aspera cuncta premat, prospera nulla iuuant.

Irascente deo mentes mutantur et artus,

      Vertuntur sensus, uertitur et species.

Persarum regem Babylonica regna tenentem

30

      Post decus imperii nouimus esse bouem.

Tunc diademalem turparunt cornua frontem,

      Mugitus pecudis uerba fuere ducis,

Errauit per prata uagus, mala gramina pastus,

      Et qui bos fuerat, de boue factus homo est.

35

Liquit et antistes uerus pater ille Ioannis

      Elinguisque fuit uoce tacente silens.

Ast ego peccando regi dominoque deoque

      Peior sum factus deteriorque cane.

Vulnera uexati curat sua lingua molossi:

40

      Heu me, quippe mihi uulnera lingua dedit.

Sed qui restituit pecudis post membra tyrannum,

      Vt fieret rediens in sua regna bonus,

Quique reformauit taciti modulamina uerbi,

      Vt mutilata sonos lingua ligata daret,

45

Ipse meis parcet erratis atque iubebit,

      Vt me respiciat restituatque pius.

Culpa quidem grauis est, uenia sed digna, reatus,

      Quod sine peccati crimine nemo fuit.

Nam deus omnipotens potuit dum conderet orbem

50

      Tristibus amotis optima sola dare,

Sed diuersa creans et discordantia iunxit

      Et bona mixta malis et mala mixta bonis.

Sic elementa potens contraria miscuit auctor

      Vmida cum siccis, ignea cum gelidis.

55

Littera doctiloquax apibus cognata probatur,

      Quis datur ut habeant uulnera mella simul;

Cera dat ingenium pueris, primordia sensus,

      Inde fit ut praestet littera uel noceat.

Aspis habet mortem, habet et medicamina serpens,

60

      Vipera saepe iuuat, uipera saepe nocet.

Cerua salutaris pasto serpente medella est,

      Conficiunt pelluntque ipsa uenena neces.

Materia ferri simplex et noxia constat:

      Impius inde nocet, rusticus inde placet.

65

Ipsa parit gemmas pretiosos terra lapillos,

      Ipsa dat et uepres spinea ligna rosas.

Delicias mortesque parat mare fluctibus altum

      Et generat pelagi concula diuitias.

Aera temperies auris uitalibus aptat,

70

      Quae corrupta dies corripit atque animas

Diras uel placidas retinet natura uolucres:

      Blanda columba auis est, aspera uultur auis.

Nubibus aggestis pluuiae nix grando pruina

      Gignuntur uicibus ordine lege poli.

75

Sol dat temperies, species gratissima mundi,

      Cuncta creanda parans, cuncta creata fouens,

Per quam fetat humus flores et messis aristas;

      Sole perustus ager putris arena iacet.

Corpora sol reficit radiis et corpora uexat,

80

      Solibus alternis itque reditque salus.

Omnia nec mala sunt nec sunt bona sidera caeli:

      Lucifer hoc docuit, Sirius hoc docuit.

Temperies caeli medium nec possidet orbem,

      Nam de quinque plagis uix habet ipsa duas.

85

Quod caelum, quod terra, fretum, quod purior aer

      Non meruere simul, hoc homo quando habet?

Culpa mihi fuerat dominos reticere modestos

      Ignotumque mihi scribere nec dominum,

Qualis et ingratos sequitur, qui mente profana,

90

      Cum dominum norint, idola uana colunt.

Israhelitarum populum sic culpa tenebat,

      Quando oblita deum plebs uitulum coluit

Et tamen indulgens ueniam poscentibus auctor

      Contulit et legem post mala facta dedit.

95

Te precor, omnipotens, quem sat decet esse benignum

      Et quem nulla iuuat ultio, sed uenia;

Cuius sancta manus sustentat corda regentum

      Et pius inclinas mox ubicumque iubes;

Coram te primum me carminis illius orsa

100

      Quod male disposui paenitet, en fateor!

Post te, summe deus, regi dominoque reus sum,

      Cuius ab imperio posco gemens ueniam.

Imperet armato pietas tua, prospera mandet,

      Rex, deus omnipotens, semper ubique pius,

105

Sed mihi dissimilis quam quod solet omnibus esse,

      Sit pietate sua, sit bonus et placidus.

Te nunc, summe, precor, magnorum maxime regum,

      Pectore mente rogans, uoce manuque petens,

Da dextram misero, ueniam concede fatenti:

110

      Tempore tam longo non decet ira pium.

Nemo cadet sub iure tuo sub morte cruenta,

      Scit se uicturum, qui uolet esse tuus.

Sic leo terribilis fremit, horridus ore cruento,

      Vnguibus excussis, dente minante neces;

115

Acriter ardescit crispato lumine ferri

      Et, mora si fuerit, acrius inde furit;

At si uenator trepidans uenabula ponat

      Territus et iaceat, mox perit ira cadens:

Temnit praedo cibos, quos non facit ipse cadauer,

120

      Ac ferus ignoscit, ceu satis accipiat,

Et dat prostrato ueniam sine uulnere uictor

      Ore uerecundo deiciens oculos.

Sic tua, regnator, non impia frangitur ira,

      Cum confessus erit crimina gesta reus;

125

Ignoscendo pius nobis imitare Tonantem,

      Qui indulget culpis et ueniam tribuit.

Principis imperium simile est ad regna superna,

      Vt canit ad populos pagina sancta dei,

Sacrilegis referens caelestia iura cateruis,

130

      Vinctus apostolica discipulante manu.

Nonne dei praecepta iubent ne sol cadat intrans

      Irascente alio, ne malus extet homo?

Rex inimicorum populis mucrone pepercit

      Dauid et sceleris certus adulter erat:

135

Confessus facinus ueniam pro clade meretur

      Noxius impune uel sine morte reus,

Insuper et Salomon eadem muliere creatus:

      Qui scelus admisit, munus honoris habet.

Non fuit hic Salomon casta de coniuge natus,

140

      Sed sceleris fructus sceptra paterna tenet.

Ecce quid impendit patris clementia parcens

      Vt sibi regna daret, haec daret et suboli.

Ipse inimicorum Salomon non colla poposcit,

      Cum peteret dominum, sed sapientis opem:

145

Extitit hic prudens, quia noluit esse cruentus,

      Pacificusque fuit consiliique tenax.

Stephanus ante alios lapidum sub grandine martyr

      Pro hostibus orabat sponte suis ueniam;

Haec bona simplicitas praestat ieiuna cruoris:

150

      Vir sine morte furens nil habet ipse necis.

Caesar ubique potens hosti post bella pepercit

      (Et, quod erat peius, ciuis et hostis erat):

Sponte facultatem retinens reparauit honores,

      Inde uocatus abit, dignus honore, pater.

155

Cuius ab imperio surgens et origine Caesar

      Augustus meruit tempus habere pium;

Tempore namque eodem natus de uirgine Christus,

      Cuius et emicuit stella per astra poli.

Dux princeps Romanus erat de principe Titus,

160

      Si non praestaret, dicere saepe solens

"Perdidimus hac luce diem", si nulla dedisset

      Mox exoratus praestita supplicibus.

Alter item princeps modico sermone profatur

      Commodus Augustus, uir pietate bonus

165

"Nobile praeceptum, rectores, discite post me:

      Sit bonus in uita qui uolet esse dei".

Ecce quid impendit homini clementia simplex,

      Vt praestet uitam conferat atque animum.

Fama ducum mos est bellis collecta cruentis,

170

      Ex quibus occurrit saepe reatus atrox.

Gloria bellorum ducibus populisque triumphus,

      In commune datum diuidit omnipotens;

Nam ducibus tantum praestat clementia laudem,

      Non habet haec comitem participemque negat.

175

Dicit "in arma simul fuimus cum principe" miles,

      "Me pugnante comes uictor ab hoste redit"

Numquid ut ignoscat rector, pars militis instat?

      Soli qui ignoscit gloria laudis erit.

Rex, qui dat ueniam subiecto et temperat iras,

180

      Plus quam turba facit, qui sua corda domat.

Te deus aspiciens effundere nolle cruorem,

      Vt sine peccato, non sine laude daret,

Contulit absenti terrae pelagique triumphos:

      Ansila testatur, Maurus ubique iacet.

185

Quod pereunt hostes, regis fortuna uocatur;

      Quod pereunt populi, temporis ordo gerit.

Omnia tempus agit, cum tempore cuncta creantur,

      Tempora sunt uitae, tempora mortis erunt.

Sex sunt aetates hominum cuiusque senectae

190

      Et distincta tenent tempora quaeque sua.

Numquid adulterii strepitus infantia simplex

      Vindicat aut fremitus pigra senecta gerit?

Non catulastra gerit puerilia, non puer audet

      Attrectare tener Martia tela manu.

195

Non furit in uenerem nondum pubentibus annis

      Nec fetum partus femina reddit anus.

Maturus tractat, gemit et tremebunda senectus

      Nescia feruoris uel leuitatis inops.

Numquid nata seges homines mox armat agrestes

200

      Floribus aut genitis fructus inest subito?

Nouimus astra poli confectos perdere cursus

      Transactasque simul sic repetisse uias.

Tempore luna suo crescit uel deficit orbe,

      Cuius ad aetatem plurima saepe fiunt.

205

Nam luna crescente fretum incrementa resumit,

      Qua minuente polis est minor unda maris.

Cynthia dum crescit, fontes et flumina crescunt

      Et minuuntur item, Cynthia dum minuit.

Ipsa medulla latens obseruat cornua lunae,

210

      Seruant et lunae tecta cerebra globos.

Sol oculus caeli radians fuscatur ab umbra

      Et tamen ad solitas itque reditque plagas.

Accipiunt facies crispas lucemque resumunt

      Ordine cuncta suo sidera fixa polo.

215

Damna uel augmenta rebus elementa dederunt:

      Tempus habent noctes, tempus et ipse dies;

Accipiunt augmenta dies noctesque uicissim

      Et minuunt cursus perpete lege poli.

Tempora sic flores, retinent sic tempora messes

220

      Et cum lege redit uitis amoenus honor.