Poeta quom primum animum ad scribendum adpulit,

Id sibi negoti credidit solum dari,

Populo ut placerent quas fecisset fabulas.

Verum aliter euenire multo intellegit;

5

Nam in prologis scribundis operam abutitur,

Non qui argumentum narret sed qui maleuoli

Veteris poetae maledictis respondeat.

Nunc quam rem uitio dent quaeso animum adtendite.

Menander fecit Andriam et Perinthiam.

10

Qui utramuis recte norit ambas nouerit:

Non ita dissimili sunt argumento, et tamen

Dissimili oratione sunt factae ac stilo.

Quae conuenere in Andriam ex Perinthia

Fatetur transtulisse atque usum pro suis.

15

Id isti uituperant factum atque in eo disputant

Contaminari non decere fabulas.

Faciuntne intellegendo ut nil intellegant?

Qui quom hunc accusant, Naeuium Plautum Ennium

Accusant quos hic noster auctores habet,

20

Quorum aemulari exoptat neglegentiam

Potius quam istorum obscuram diligentiam.

Dehinc ut quiescant porro moneo et desinant

Male dicere, malefacta ne noscant sua.

Fauete, adeste aequo animo et rem cognoscite,

25

Vt pernoscatis ecquid spei sit relicuom,

Posthac quas faciet de integro comoedias,

Spectandae an exigendae sint uobis prius.

Vos istaec intro auferte: abite. - Sosia,

Ades dum: paucis te uolo. Dictum puta:

30

Nempe ut curentur recte haec? Immo aliud. Quid est

Quod tibi mea ars efficere hoc possit amplius?

Nil istac opus est arte ad hanc rem quam paro,

Sed eis quas semper in te intellexi sitas,

Fide et taciturnitate. Exspecto quid uelis.

35

Ego postquam te emi, a paruolo ut semper tibi

Apud me iusta et clemens fuerit seruitus

Scis. Feci ex seruo ut esses libertus mihi,

Propterea quod seruibas liberaliter:

Quod habui summum pretium persolui tibi.

40

In memoria habeo. Haud muto factum. Gaudeo

Si tibi quid feci aut facio quod placeat, Simo,

Et id gratum fuisse aduorsum te habeo gratiam.

Sed hoc mihi molestumst; nam istaec commemoratio

Quasi exprobratiost inmemoris benefici.

45

Quin tu uno uerbo dic quid est quod me uelis.

Ita faciam. Hoc primum in hac re praedico tibi:

Quas credis esse has non sunt uerae nuptiae.

Quor simulas igitur? Rem omnem a principio audies:

Eo pacto et gnati uitam et consilium meum

50

Cognosces et quid facere in hac re te uelim.

Nam is postquam excessit ex ephebis, Sosia, <et>

†liberius uiuendi fuit potestas† (nam antea

Qui scire posses aut ingenium noscere,

Dum aetas metus magister prohibebant? Itast.)

55

Quod plerique omnes faciunt adulescentuli,

Vt animum ad aliquod studium adiungant, aut equos

Alere aut canes ad uenandum aut ad philosophos,

Horum ille nil egregie praeter cetera

Studebat et tamen omnia haec mediocriter.

60

Gaudebam. Non iniuria; nam id arbitror

Adprime in uita esse utile, ut nequid nimis.

Sic uita erat: facile omnis perferre ac pati;

Cum quibus erat quomque una is sese dedere,

Eorum obsequi studiis, aduersus nemini,

65

Numquam praeponens se illis; ita ut facillume

Sine inuidia laudem inuenias et amicos pares.

Sapienter uitam instituit; namque hoc tempore

Obsequium amicos, ueritas odium parit.

Interea mulier quaedam abhinc triennium

70

Ex Andro commigrauit huc uiciniae,

Inopia et cognatorum neglegentia

Coacta, egregia forma atque aetate integra.

Ei, uereor nequid Andria adportet mali!

Primo haec pudice uitam parce ac duriter

75

Agebat, lana ac tela uictum quaeritans;

Sed postquam amans accessit pretium pollicens

Vnus et item alter, ita ut ingeniumst omnium

Hominum ab labore procliue ad lubidinem,

Accepit condicionem, dehinc quaestum occipit.

80

Qui tum illam amabant forte, ita ut fit, filium

Perduxere illuc, secum ut una esset, meum.

Egomet continuo mecum "certe captus est:

Habet". Obseruabam mane illorum seruolos

Venientis aut abeuntis: rogitabam "heus puer,

85

Dic sodes, quis heri Chrysidem habuit?" Nam Andriae

Illi id erat nomen. Teneo. Phaedrum aut Cliniam

Dicebant aut Niceratum; †nam i tres tum simul†

Amabant. "Eho quid Pamphilus?" "Quid? Symbolam

Dedit, cenauit." Gaudebam. Item alio die

90

Quaerebam: comperibam nil ad Pamphilum

Quicquam attinere. Enimuero spectatum satis

Putabam et magnum exemplum continentiae;

Nam qui cum ingeniis conflictatur eius modi

Neque commouetur animus in ea re tamen,

95

Scias posse habere iam ipsum suae uitae modum.

Quom id mihi placebat tum uno ore omnes omnia

Bona dicere et laudare fortunas meas,

Qui gnatum haberem tali ingenio praeditum.

Quid uerbis opus est? Hac fama inpulsus Chremes

100

Vltro ad me uenit, unicam gnatam suam

Cum dote summa filio uxorem ut daret.

Placuit: despondi. Hic nuptiis dictust dies.

Quid obstat quor non uerae fiant? Audies.

Ferme in diebus paucis quibus haec acta sunt

105

Chrysis uicina haec moritur. O factum bene!

Beasti; Ex metui a Chryside. Ibi tum filius

Cum illis qui amabant Chrysidem una aderat frequens;

Curabat una funus; tristis interim,

Nonnumquam conlacrumabat. Placuit tum id mihi.

110

Sic cogitabam "hic paruae consuetudinis

Causa huius mortem tam fert familiariter:

Quid si ipse amasset? Quid hic mihi faciet patri?"

Haec ego putabam esse omnia humani ingeni

Mansuetique animi officia. Quid multis moror?

115

Egomet quoque eius causa in funus prodeo,

Nil suspicans etiam mali. Hem quid id est? Scies.

Ecfertur; imus. Interea inter mulieres

Quae ibi aderant forte unam aspicio adulescentulam

Forma ... Bona fortasse. Et uoltu, Sosia,

120

Adeo modesto, adeo uenusto ut nil supra.

Quia tum mihi lamentari praeter ceteras

Visast et quia erat forma praeter ceteras

Honesta ac liberali, accedo ad pedisequas,

Quae sit rogo: sororem esse aiunt Chrysidis.

125

Percussit ilico animum. Attat hoc illud est,

Hinc illae lacrumae, haec illast misericordia.

Quam timeo quorsum euadas! Funus interim

Procedit: sequimur; ad sepulcrum uenimus;

In ignem inpositast; fletur. Interea haec soror

130

Quam dixi ad flammam accessit inprudentius,

Satis cum periclo. Ibi tum exanimatus Pamphilus

Bene dissimulatum amorem et celatum indicat:

Adcurrit; mediam mulierem complectitur:

"Mea Glycerium," inquit "quid agis? Quor te is perditum?"

135

Tum illa, ut consuetum facile amorem cerneres,

Reiecit se in eum flens quam familiariter!

Quid ais? Redeo inde iratus atque aegre ferens;

Nec satis ad obiurgandum causae. Diceret

"Quid feci? Quid commerui aut peccaui, pater?

140

Quae sese in ignem inicere uoluit, prohibui

Seruaui." Honesta oratiost. Recte putas;

Nam si illum obiurges uitae qui auxilium tulit,

Quid facias illi qui dederit damnum aut malum?

Venit Chremes postridie ad me clamitans:

145

Indignum facinus; comperisse Pamphilum

Pro uxore habere hanc peregrinam. Ego illud sedulo

Negare factum. Ille instat factum. Denique

Ita tum discedo ab illo, ut qui se filiam

Neget daturum. Non tu ibi gnatum ...? Ne haec quidem

150

Satis uehemens causa ad obiurgandum. Qui? Cedo.

"Tute ipse his rebus finem praescripsti, pater:

Prope adest quom alieno more uiuendumst mihi:

Sine nunc meo me uiuere interea modo."

Qui igitur relictus est obiurgandi locus?

155

Si propter amorem uxorem nolet ducere:

Ea primum ab illo animum aduortenda iniuriast;

Et nunc id operam do, ut per falsas nuptias

Vera obiurgandi causa sit, si deneget;

Simul sceleratus Dauos siquid consili

160

Habet, ut consumat nunc quom nil obsint doli;

Quem ego credo manibus pedibuque obnixe omnia

Facturum, magis id adeo mihi ut incommodet

Quam ut obsequatur gnato. Quapropter? Rogas?

Mala mens, malus animus. Quem quidem ego si sensero ...

165

Sed quid opust uerbis? Sin eueniat quod uolo,

In Pamphilo ut nil sit morae, restat Chremes

Cui mi expurgandus est: et spero confore.

Nunc tuomst officium has bene ut adsimules nuptias,

Perterrefacias Dauom, obserues filium

170

Quid agat, quid cum illo consili captet. Sat est:

Curabo. Eamus nunciam intro: i prae, sequar.

Non dubiumst quin uxorem nolit filius;

Ita Dauom modo timere sensi, ubi nuptias

Futuras esse audiuit. Sed ipse exit foras.

175

Mirabar hoc si sic abiret et eri semper lenitas

Verebar quorsum euaderet.

Qui postquam audierat non datum iri filio uxorem suo,

Numquam quoiquam nostrum uerbum fecit neque id aegre tulit.

At nunc faciet neque, ut opinor, sine tuo magno malo.

180

Id uoluit nos sic necopinantis duci falso gaudio,

Sperantis iam amoto metu, interoscitantis opprimi,

Ne esset spatium cogitandi ad disturbandas nuptias:

Astute. Carnufex quae loquitur? Erus est neque prouideram.

Daue. Hem quid est? Eho dum ad me. Quid hic uolt? Quid ais? Qua de re? Rogas?

185

Meum gnatum rumor est amare. Id populus curat scilicet.

Hoccin agis an non? Ego uero istuc. Sed nunc ea me exquirere

Iniqui patris est; nam quod antehac fecit nil ad me attinet

Dum tempus ad eam rem tulit, siui animum ut expleret suom;

Nunc hic dies aliam uitam defert, alios mores postulat:

190

Dehinc postulo siue aequomst te oro, Daue, ut redeit iam in uiam.

Hoc quid sit? Omnes qui amant grauiter sibi dari uxorem ferunt.

Ita aiunt. Tum siquis magistrum cepit ad eam rem inprobum,

Ipsum animum aegrotum ad deteriorem partem plerumque adplicat.

Non hercle intellego. Non? Hem. Non: Dauos sum, non Oedipus.

195

Nempe ergo aperte uis quae restant me loqui? Sane quidem.

Si sensero hodie quicquam in his te nuptiis

Fallaciae conari quo fiant minus,

Aut uelle in ea re ostendi quam sis callidus,

Verberibus caesum te in pistrinum, Daue, dedam usque ad necem,

200

Ea lege atque omine ut, si te inde exemerim, ego pro te molam.

Quid, hoc intellexti? An nondum etiam ne hoc quidem? Immo callide:

Ita aperte ipsam rem modo locutus, nil circum itione usus es.

Vbiuis facilius passus sim quam in hac re me deludier.

Bona uerba, quaeso! Inrides? Nil me fallis. Sed dico tibi:

205

Ne temere facias; neque tu haud dicas tibi non praedictum: caue!

Enimuero, Daue, nil locist segnitiae neque socordiae,

Quantum intellexi modo senis sententiam de nuptiis:

Quae si non astu prouidentur, me aut erum pessum dabunt

Nec quid agam certumst, Pamphilumne adiutem an auscultem seni.

210

Si illum relinquo, eius uitae timeo; sin opitulor, huius minas,

Quoi uerba dare difficilest: primum iam de amore hoc comperit;

Me infensus seruat nequam faciam in nuptiis fallaciam.

Si senserit, perii: aut si lubitum fuerit, causam ceperit

Quo iure quaque iniuria praecipitem in pistrinum dabit.

215

Ad haec mala hoc mi accedit etiam: haec Andria,

Si ista uxor siue amicast, grauida e Pamphilost.

Audireque eorumst operae pretium audaciam

(Nam inceptiost amentium, haud amantium):

Quidquid peperisset decreuerunt tollere.

220

Et fingunt quandam inter se nunc fallaciam

Ciuem Atticam esse hanc: "fuit olim quidam senex

Mercator; nauim is fregit apud Andrum insulam;

Is obiit mortem." Ibi tum hanc eiectam Chrysidis

Patrem recepisse orbam paruam. Fabulae!

225

Miquidem hercle non fit ueri simile; atque ipsis commentum placet.

Sed Mysis ab ea egreditur. At ego hinc me ad forum ut

Conueniam Pamphilum, ne de hac re pater inprudentem opprimat.

Audiui, Archylis, iamdudum: Lesbiam adduci iubes.

Sane pol illa temulentast mulier et temeraria

230

Nec satis digna quoi committas primo partu mulierem.

Tamen eam adducam? Inportunitatem spectate aniculae

Quia compotrix eius est. Di, date facultatem obsecro

Huic pariundi atque illi in aliis potius peccandi locum.

Sed quidnam Pamphilum exanimatum uideo? Vereor quid siet.

235

Opperiar, ut sciam num quid nam haec turba tristitiae adferat.

Hoccinest humanum factu aut inceptu? Hoccin officium patris?

Quid illud est? Pro deum fidem quid est, si haec non contumeliast?

Vxorem decrerat dare sese mi hodie: nonne oportuit

Praescisse me ante? Nonne prius communicatum oportuit?

240

Miseram me, quod uerbum audio!

Quid? Chremes, qui denegarat se commissurum mihi

Gnatam suam uxorem, id mutauit quia me inmutatum uidet?

Itane obstinate operam dat ut me a Glycerio miserum abstrahat?

Quod si fit pereo funditus.

245

Adeon hominem esse inuenustum aut infelicem quemquam ut ego sum!

Pro deum atque hominum fidem!

Nullon ego Chremetis pacto adfinitatem effugere potero?

Quot modis contemptus spretus! Facta transacta omnia. Hem

Repudiatus repetor. Quam ob rem? Nisi si id est quod suspicor:

250

Aliquid monstri alunt: ea quoniam nemini obtrudi potest,

Itur ad me. Oratio haec me miseram exanimauit metu.

Nam quid ego dicam de patre? Ah

Tantamne rem tam neglegenter agere! Praeteriens modo

Mi apud forum "uxor tibi ducendast, Pamphile, hodie inquit: "para,

255

Abi domum." Id mihi uisust dicere "abi cito ac suspende te."

Obstipui. Censen me uerbum potuisse ullum proloqui? Aut

Vllam causam, ineptam saltem falsam iniquam? Obmutui.

Quod si ego rescissem id prius, quid facerem siquis nunc me roget:

Aliquid facerem ut hoc ne facerem. Sed nunc quid primum exsequar?

260

Tot me inpediunt curae, quae meum animum diuorsae trahunt:

Amor, misericordia huius, nuptiarum sollicitatio,

Tum patris pudor, qui me tam leni passus est animo usque adhuc

Quae meo quomque animo lubitumst facere. Eine ego ut aduorser? Ei mihi!

Incertumst quid agam. Misera timeo "incertum" hoc quorsus accidat.

265

Sed nunc peropust aut hunc cum ipsa aut de illa aliquid me aduorsum hunc loqui:

Dum in dubiost animus, paullo momento huc uel illuc impellitur.

Quis hic loquitur? Mysis, salue. O salue, Pamphile. Quid agit? Rogas?

Laborat e dolore atque ex hoc misera sollicitast, diem

Quia olim in hunc sunt constitutae nuptiae. Tum autem hoc timet,

270

Ne deseras se. Hem egone istuc conari queam?

Egon propter me illam decipi miseram sinam,

Quae mihi suom animum atque omnem uitam credidit,

Quam ego animo egregie caram pro uxore habuerim?

Bene et pudice eius doctum atque eductum sinam

275

Coactum egestate ingenium inmutarier?

Non faciam. Haud uerear si in te solo sit situm;

Sed uim ut queas ferre. Adeon me ignauom putas,

Adeon porro ingratum aut inhumanum aut ferum,

Vt neque me consuetudo neque amor neque pudor

280

Commoueat neque commoneat ut seruem fidem?

Vnum hoc scio, hanc meritam esse ut memor esses sui.

Memor essem? O Mysis Mysis, etiam nunc mihi

Scripta illa dicta sunt in animo Chrysidis

De Glycerio. Iam ferme moriens me uocat:

285

Accessi; uos semotae: nos soli: incipit

"Mi Pamphile, huius formam atque aetatem uides,

Nec clam te est quam illi nunc utraeque inutiles

Et ad pudicitiam et ad rem tutandam sient.

Quod ego per hanc te dexteram et genium tuom,

290

Per tuam fidem perque huius solitudinem

Te obtestor ne abs te hanc segreges neu deseras.

Si te in germani fratris dilexi loco

Siue haec te solum semper fecit maxumi

Seu tibi morigera fuit in rebus omnibus,

295

Te isti uirum do, amicum tutorem patrem;

Bona nostra haec tibi permitto et tuae mando fide."

Hanc mi in manum dat; mors continuo ipsam occupat.

Accepi: acceptam seruabo. Ita spero quidem.

Sed quor tu abis ab illa? Obstetricem accerso. Propera. Atque audin?

300

Verbum unum caue de nuptiis, ne ad morbum hoc etiam ... Teneo.

Quid ais, Byrria? Daturne illa Pamphilo hodie nuptum? Sic est.

Qui scis? Apud forum modo e Dauo audiui. Vae misero mihi!

Vt animus in spe atque in timore usque antehac attentus fuit,

Ita, postquam adempta spes est, lassus cura confectus stupet.

305

Quaeso edepol, Charine, quoniam non potest id fieri quod uis,

Id uelis quod possit. Nil uolo aliud nisi Philumenam. Ah

Quanto satiust te id dare operam qui istum amorem ex animo amoueas,

Quam id loqui quo mage lubido frustra incendatur tua!

Facile omnes quom ualemus recta consilia aegrotis damus.

310

Tu si hic sis aliter sentias. Age age, ut lubet. Sed Pamphilum

Video. Omnia experiri certumst priuquam pereo. Quid hic agit?

Ipsum hunc orabo, huic supplicabo, amorem huic narrabo meum:

Credo impetrabo ut aliquot saltem nuptiis prodat dies:

Interea fiet aliquid, spero. Id "aliquid" nil est. Byrria,

315

Quid tibi uidetur? Adeon ad eum? Quidni? Si nil impetres,

Vt te arbitretur sibi paratum moechum, si illam duxerit.

Abin hinc in malam rem cum suspicione istac, scelus?

Charinum uideo. Salue. O salue, Pamphile:

Ad te aduenio spem salutem auxilium consilium expetens.

320

Neque pol consili locum habeo neque ad auxilium copiam.

Sed istuc quidnamst? Hodie uxorem ducis? Aiunt. Pamphile,

Si id facis, hodie postremum me uides. Quid ita? Ei mihi,

Vereor dicere: huic dic quaeso, Byrria. Ego dicam. Quid est?

Sponsam hic tuam amat. Ni iste haud mecum sentit. Eho dum dic mihi:

325

Num quid nam amplius tibi cum illa fuit, Charine? Ah, Pamphile,

Nil. Quam uellem! Nunc te per amicitiam et per amorem obsecro,

Principio ut ne ducas. Dabo equidem operam. Sed si id non potest

Aut tibi nuptiae hae sunt cordi, Cordi! Saltem aliquot dies

Profer, dum proficiscor aliquo ne uideam. Audi nunciam:

330

Ego, Charine, ne utiquam officium liberi esse hominis puto,

Quom is nil mereat, postulare id gratiae adponi sibi.

Nuptias effugere ego istas malo quam tu adipiscier.

Reddidisti animum. Nunc siquid potes aut tu aut hic Byrria,

Facite fingite inuenite efficite qui detur tibi;

335

Ego id agam mihi qui ne detur. Sat habeo. Dauom optume

Video, quoius consilio fretus sum. At tu hercle haud quicquam mihi,

Nisi ea quae nil opus sunt scire. Fugin hinc? Ego uero ac lubens.

Di boni, boni quid porto? Sed ubi inueniam Pamphilum,

Vt metum in quo nunc est adimam atque expleam animum gaudio?

340

Laetus est nescioquid. Nil est: nondum haec resciuit mala.

Quem ego nunc credo, si iam audierit sibi paratas nuptias ...

Audin tu illum? Toto me oppido exanimatum quaerere.

Sed ubi quaeram? quo nunc primum intendam? Cessas conloqui?

Habeo. Daue, ades resiste. Quis homost, qui me ...? O Pamphile,

345

Te ipsum quaero. Eugae, Charine! Ambo opportune: uos uolo.

Daue, perii. Quin tu hoc audi. Interii. Quid timeas scio.

Mea quidem hercle certe in dubio uitast. Et quid tu, scio.

Nuptiae mi ... Etsi scio? Hodie ... Obtundis, tam etsi intellego?

Id paues ne ducas tu illam; tu autem ut ducas. Rem tenes.

350

Istuc ipsum. Atque istuc ipsum nil periclist: me uide.

Obsecro te, quam primum hoc me libera miserum metu. Em

Libero: uxorem tibi non dat iam Chremes. Qui scis? Scio.

Tuos pater modo me prehendit: ait tibi uxorem dare

Hodie, item alia multa quae nunc non est narrandi locus.

355

Continuo ad te properans percurro ad forum ut dicam haec tibi.

Vbi te non inuenio ibi escendo in quendam excelsum locum,

Circumspicio: nusquam. Forte ibi huius uideo Byrriam;

Rogo: negat uidisse. Mihi molestum; quid agam cogito.

Redeunti interea ex ipsa re mi incidit suspicio "hem

360

Paullulum opsoni; ipsus tristis; de inprouiso nuptiae:

Non cohaerent." Quorsunam istuc? Ego me continuo ad Chremem.

Quom illo aduenio, solitudo ante ostium: iam id gaudeo.

Recte dicis. Perge. Maneo. Interea intro ire neminem

Video, exire neminem; matronam nullam in aedibus,

365

Nil ornati, nil tumulti: accessi; intro aspexi. Scio:

Magnum signum. Num uidentur conuenire haec nuptiis?

Non opinor, Daue. "Opinor" narras? Non recte accipis:

Certa res est. Etiam puerum inde abiens conueni Chremi:

Holera et pisciculos minutos fere obolo in cenam seni.

370

Liberatus sum hodie, Daue, tua opera. Ac nullus quidem.

Quid ita? Nempe huic prorsus illam non dat. Ridiculum caput,

Quasi necesse sit, si huic non dat, te illam uxorem ducere,

Nisi uides, nisi senis amicos oras ambis. Bene mones:

Ibo, etsi hercle saepe iam me spes haec frustratast. Vale.

375

Quid igitur sibi uolt pater? Quor simulat? Ego dicam tibi.

Si id suscenseat nunc quia non det tibi uxorem Chremes,

Ipsus sibi esse iniurius uideatur, neque id iniuria,

Priuquam tuom ut sese habeat animum ad nuptias perspexerit:

Sed si tu negaris ducere, ibi culpam in te transferet:

380

Tum illae turbae fient. Quiduis patiar. Pater est, Pamphile:

Difficilest. Tum haec solast mulier. Dictum factum inuenerit

Aliquam causam quam ob rem eiciat oppido. Eiciat? Cito.

Cedo igitur quid faciam, Daue? Dic te ducturum. Hem. Quid est?

Egon dicam? Quor non? Numquam faciam. Ne nega.

385

Suadere noli. Ex ea re quid fiat uide.

Vt ab illa excludar, hoc concludar. Non itast.

Nempe hoc sic esse opinor: dicturum patrem

"Ducas uolo hodie uxorem"; tu "ducam" inquies:

Cedo quid iurgabit tecum? Hic reddes omnia,

390

Quae nunc sunt certa consilia, incerta ut sient

Sine omni periclo. Nam hoc haud dubiumst quin Chremes

Tibi non det gnatam; nec tu ea causa minueris

Haec quae facis, ne is mutet suam sententiam.

Patri dic uelle, ut, quom uelit, tibi iure irasci non queat.

395

Nam quod tu speres "propulsabo facile uxorem his moribus;

Dabit nemo": inueniet inopem potiuquam te corrumpi sinat.

Sed si te aequo animo ferre accipiet, neglegentem feceris;

Aliam otiosus quaeret: interea aliquid acciderit boni.

Itan credis? Haud dubium id quidemst. Vide quo me inducas. Quin taces?

400

Dicam. Puerum autem ne resciscat mi esse ex illa cautiost;

Nam pollicitus sum suscepturum. O facinus audax! Hanc fidem

Sibi me obsecrauit, qui se sciret non deserturum, ut darem.

Curabitur. Sed pater adest. Caui te esse tristem sentiat.

Reuiso quid agant aut quid captent consili.

405

Hic nunc non dubitat quin te ducturum neges.

Venit meditatus alicunde ex solo loco:

Orationem sperat inuenisse se

Qui differat te: proin tu fac apud te ut sies.

Modo ut possim, Daue! Crede inquam hoc mihi, Pamphile,

410

Numquam hodie tecum commutaturum patrem

Vnum esse uerbum, si te dices ducere.

Erus me relictis rebus iussit Pamphilum

Hodie obseruare, ut quid ageret de nuptiis

Scirem: id propterea nunc hunc uenientem sequor.

415

Ipsum adeo praesto uideo cum Dauo: hoc agam.

Vtrumque adesse uideo. Em serua. Pamphile.

Quasi de inprouiso respice ad dum. Ehem pater.

Probe. Hodie uxorem ducas, ut dixi, uolo.

Nunc nostrae timeo parti quid hic respondeat.

420

Neque istic neque alibi tibi erit usquam in me mora. Hem.

Obmutuit. Quid dixit? Facis ut te decet,

Quom istuc quod postulo impetro cum gratia.

Sum uerus? Erus, quantum audio, uxore excidit.

I nunciam intro, ne in mora, quom opus sit, sies.

425

Eo. - Nullane in re esse quoiquam homini fidem!

Verum illud uerbumst, uolgo quod dici solet,

Omnis sibi malle melius esse quam alteri.

Ego illam uidi: uirginem forma bona

Memini uideri: quo aequior sum Pamphilo,

430

Si se illam in somnis quam illum amplecti maluit.

Renuntiabo, ut pro hoc malo mihi det malum.

Hic nunc me credit aliquam sibi fallaciam

Portare et ea me hic restitisse gratia.

Quid Dauos narrat? Aeque quicquam nunc quidem.

435

Nilne? Hem. Nil prorsus. Atqui exspectabam quidem.

Praeter spem euenit, sentio: hoc male habet uirum.

Potin es mihi uerum dicere? Nil facilius.

Num illi molestae quidpiam haec sunt nuptiae

Propter huiusce hospitai consuetudinem?

440

Nil hercle; aut, si adeo, biduist aut tridui

Haec sollicitudo: nosti? deinde desinet.

Etenim ipsus secum eam rem reputauit uia.

Laudo. Dum licitumst ei dumque aetas tulit,

Amauit; tum id clam: cauit ne umquam infamiae

445

Ea res sibi esset, ut uirum fortem decet.

Nunc uxore opus est: animum ad uxorem adpulit.

Subtristis uisus est esse aliquantum mihi.

Nil propter hanc rem, sed est quod suscenset tibi.

Quidnamst? Puerilest. Quid id est? Nil. Quin dic, quid est?

450

Ait nimium parce facere sumptum. Mene? Te.

"Vix" inquit "drachumis est opsonatum decem:

Non filio uidetur uxorem dare.

Quem" inquit "uocabo ad cenam meorum aequalium

Potissumum nunc? " et, quod dicendum hic siet,

455

Tu quoque perparce nimium: non laudo. Tace.

Commoui. Ego istaec recte ut fiant uidero.

Quidnam hoc est rei? Quid hic uolt ueterator sibi?

Nam si hic malist quicquam, em illic est huic rei caput.

Ita pol quidem res est, ut dixti, Lesbia:

460

Fidelem haud ferme mulieri inuenias uirum.

Ab Andriast ancilla haec. Quid narras? Ita est.

Sed hic Pamphilus ... Quid dicit? Firmauit fidem. Hem.

Vtinam aut hic surdus aut haec muta facta sit!

Nam quod peperisset iussit tolli. O Iuppiter,

465

Quid ego audio? Actumst, siquidem haec uera praedicat.

Bonum ingenium narras adulescentis. Optumum

Sed sequere me intro, ne in mora illi sis. Sequor.

Quod remedium nunc huic malo inueniam? Quid hoc?

Adeon est demens? Ex peregrina? Iam scio: ah

470

Vix tandem sensi stolidus. Quid hic sensisse ait?

Haec primum adfertur iam mi ab hoc fallacia:

Hanc simulant parere, quo Chremetem absterreant.

Iuno Lucina, fer opem, serua me, obsecro.

Hui tam cito? Ridiculum: postquam ante ostium

475

Me audiuit stare, adproperat. Non sat commode

Diuisa sunt temporibus tibi, Daue, haec. Mihin?

Num inmemores discipuli? Ego quid narres nescio.

Hicin me si inparatum in ueris nuptiis

Adortus esset, quos mihi ludos redderet!

480

Nunc huius periclo fit, ego in portu nauigo.

Adhuc, Archylis, quae adsolent quaeque oportent

Signa esse ad salutem, omnia huic esse uideo.

Nunc primum fac istaec lauet; post<e> deinde,

Quod iussi dari bibere et quantum imperaui,

485

Date; mox ego huc reuortor.

Per ecastor scitus puer est natus Pamphilo.

Deos quaeso ut sit superstes, quandoquidem ipsest ingenio bono,

Quomque huic est ueritus optumae adulescenti facere iniuriam.

Vel hoc quis credat, qui te norit, abs te esse ortum? Quidnam id est?

490

Non imperabat coram quid opus facto esset puerperae,

Sed postquam egressast, illis quae sunt intus clamat de uia

O Daue, itan contemnor abs te? Aut itane tandem idoneus

Tibi uideor esse quem tam aperte fallere incipias dolis?

Saltem accurate, ut metui uidear certe, si resciuerim.

495

Certe hercle nunc hic se ipsus fallit, haud ego. Edixin tibi,

Interminatus sum ne faceres? Num ueritus? Quid re tulit?

Credon tibi hoc nunc, peperisse hanc e Pamphilo?

Teneo quid erret et quid agam habeo. Quid taces?

Quid credas? Quasi non tibi renuntiata sint haec sic fore.

500

Mihin quisquam? Eho an tute intellexti adsimularier? Inrideor.

Renuntiatumst; nam qui istaec tibi incidit suspicio?

Qui? Quia te noram. Quasi tu dicas factum id consilio meo.

Certe enim scio. Non satis me pernosti etiam qualis sim, Simo.

Egon te? Sed siquid tibi narrare occepi, continuo dari

505

Tibi uerba censes. Falso! Itaque hercle nil iam muttire audeo.

Hoc ego scio unum, neminem peperisse hic. Intellexti;

Sed nilo setius referetur mox huc puer ante ostium.

Id ego iam nunc tibi, ere, renuntio futurum, ut sis sciens,

Ne tu hoc posterius dicas Daui factum consilio aut dolis.

510

Prorsus a me opinionem hanc tuam esse ego amotam uolo.

Vnde id scis? Audiui et credo: multa concurrunt simul

Qui coniecturam hanc nunc facio. Iam prius haec se e Pamphilo

Grauidam dixit esse: inuentumst falsum. Nunc, postquam uidet

Nuptias domi adparari, missast ancilla ilico

515

Obstetricem accersitum ad eam et puerum ut adferret simul.

Hoc nisi fit, puerum ut tu uideas, nil mouentur nuptiae.

Quid ais? Quom intellexeras

Id consilium capere, quor non dixti extemplo Pamphilo?

Quis igitur eum ab illa abstraxit nisi ego? Nam omnes nos quidem

520

Scimus quam misere hanc amarit: nunc sibi uxorem expetit.

Postremo id mihi da negoti; tu tamendem has nuptias

Perge facere ita ut facis, et id spero adiuturos deos.

Immo abi intro: ibi me opperire et quod parato opus est para.

Non inpulit me haec nunc omnino ut crederem;

525

Atque haud scio an quae dixit sint uera omnia,

Sed parui pendo: illud mihi multo maxumumst

Quod mihi pollicitust ipsus gnatus. Nunc Chremem

Conueniam, orabo gnato uxorem: si impetro,

Quid alias malim quam hodie has fieri nuptias?

530

Nam gnatus quod pollicitust, haud dubiumst mihi, id

Si nolit, quin eum merito possim cogere.

Atque adeo in ipso tempore eccum ipsum obuiam.

Iubeo Chremetem ... O te ipsum quaerebam. Et ego te. Optato aduenis.

Aliquot me adierunt, ex te auditum qui aibant hodie filiam

535

Meam nubere tuo gnato; id uiso tune an illi insaniant.

Ausculta pauca: et quid ego te uelim et tu quod quaeris scies.

Ausculto: loquere quid uelis.

Per te deos oro et nostram amicitiam, Chreme,

Quae incepta a paruis cum aetate adcreuit simul,

540

Perque unicam gnatam tuam et gnatum meum,

Quoius tibi potestas summa seruandi datur,

Vt me adiuues in hac re atque ita uti nuptiae

Fuerant futurae, fiant. Ah ne me obsecra:

Quasi hoc te orando a me impetrare oporteat.

545

Alium esse censes nunc me atque olim quom dabam?

Si in remst utrique ut fiant, accersi iube;

Sed si ex ea re plus malist quam commodi

Vtrique, id oro te in commune ut consulas,

Quasi si illa tua sit Pamphilique ego sim pater.

550

Immo ita uolo itaque postulo ut fiat, Chreme,

Neque postulem abs te ni ipsa res moneat. Quid est?

Irae sunt inter Glycerium et gnatum. Audio.

Ita magnae ut sperem posse auelli. Fabulae!

Profecto sic est. Sic hercle ut dicam tibi

555

Amantium irae amoris integratiost.

Em id te oro ut ante eamus, dum tempus datur

Dumque eius lubido occlusast contumeliis,

Priuquam harum scelera et lacrumae confictae dolis

Redducunt animum aegrotum ad misericordiam,

560

Vxorem demus. Spero consuetudine et

Coniugio liberali deuinctum, Chreme,

Dehinc facile ex illis sese emersurum malis.

Tibi ita hoc uidetur; at ego non posse arbitror

Neque illum hanc perpetuo habere neque me perpeti.

565

Qui scis ergo istuc, nisi periclum feceris?

At istuc periclum in filia fieri grauest.

Nempe incommoditas denique huc omnis redit

Si eueniat, quod di prohibeant, discessio.

At si corrigitur, quot commoditates uide:

570

Principio amico filium restitueris,

Tibi generum firmum et filiae inuenies uirum.

Quid istic? Si ita istuc animum induxti esse utile,

Nolo tibi ullum commodum in me claudier.

Merito te semper maxumi feci, Chreme.

575

Sed quid ais? Quid? Qui scis eos nunc discordare inter se?

Ipsus mihi Dauos, qui intumust eorum consiliis, dixit;

Et is mihi persuadet nuptias quantum queam ut maturem.

Num censes faceret, filium nisi sciret eadem haec uelle?

Tute adeo iam eius audies uerba. Euocate huc Dauom.

580

Atque eccum uideo ipsum foras exire.

Ad te ibam. Quidnamst?

Quor uxor non accersitur? Iam aduesperascit. Audin?

Ego dudum non nil ueritus sum, Daue, abs te ne faceres idem

Quod uolgus seruorum solet, dolis ut me deluderes

585

Propterea quod amat filius. Egon istuc facerem? Credidi,

Idque adeo metuens uos celaui quod nunc dicam. quid? Scies;

Nam propemodum habeo iam fidem. Tandem cognosti qui siem?

Non fuerant nuptiae futurae. Quid? Non? Sed ea gratia

Simulaui uos ut pertemptarem. Quid ais? Sic res est. Vide:

590

Numquam istuc quiui ego intellegere. Vah consilium callidum!

Hoc audi: ut hinc te intro ire iussi, opportune hic fit mi obuiam.

Hem numnam perimus? Narro huic quae tu dudum narrasti mihi.

Quidnam audio? Gnatam ut det oro uixque id exoro. Occidi. Hem

Quid dixti? Optume inquam factum. Nunc per hunc nullast mora.

595

Domum modo ibo, ut adparetur dicam, atque huc renuntio.

Nunc te oro, Daue, quoniam solus mi effecisti has nuptias ...

Ego uero solus. Corrigere. Mihi gnatum porro enitere.

Faciam hercle sedulo. Potes nunc, dum animus inritatus est.

Quiescas. Age igitur, ubi nunc est ipsus? Mirum ni domist.

600

Ibo ad eum atque eadem haec quae tibi dixi dicam idem illi. Nullus sum.

Quid causaest quin hinc in pistrinum recta proficiscar uia?

Nil est preci loci relictum: iam perturbaui omnia

Erum fefelli; in nuptias conieci erilem filium;

Feci hodie ut fierent, insperante hoc atque inuito Pamphilo.

605

Em astutias! Quod si quiessem, nil euenisset mali.

Sed eccum ipsum uideo: occidi.

Vtinam mi esset aliquid hic quo nunc me praecipitem darem!

Vbi illicst scelus qui perdidit me? Perii Atque hoc confiteor iure

Mi obtigisse, quandoquidem tam iners, tam nulli consili sum.

610

Seruon fortunas meas me commisisse futtili!

Ego pretium ob stultitiam fero: sed inultum numquam id auferet.

Posthac incolumem sat scio me, nunc si deuito hoc malum.

Nam quid ego nunc dicam patri? Negabon uelle me, modo

Qui sum pollicitus ducere? Qua audacia id facere audeam?

615

Nec quid nunc me faciam scio. Nec mequidem, atque id ago sedulo.

Dicam aliquid me inuenturum, ut huic malo aliquam productem moram.

Oh! Visus sum Eho dum, bone uir, quid ais? Viden me consiliis tuis

Miserum inpeditum esse? At iam expediam. expedies? Certe, Pamphile.

Nempe ut modo. Immo melius spero. Oh tibi ego ut credam, furcifer?

620

Tu rem inpeditam et perditam restituas? Em quo fretus sim,

Qui me hodie ex tranquillissuma re coniecisti in nuptias.

An non dixi esse hoc futurum? Dixti. Quid meritus? Crucem.

Sed sine paullulum ad me redeam: iam aliquid dispiciam. Ei mihi,

Quom non habeo spatium ut de te sumam supplicium ut uolo!

625

Namque hoc tempus praecauere mihi me, haud te ulcisci sinit.

Hoccinest credibile aut memorabile,

Tanta uecordia innata quoiquam ut siet

Vt malis gaudeant atque ex incommodis

Alterius sua ut comparent commoda? Ah

630

Idnest uerum? Immo id est genus hominum pessumum in

Denegando modo quis pudor paullum adest;

Post ubi tempus promissa iam perfici,

Tum coacti necessario se aperiunt,

Et timent et tamen res premit denegare

635

Ibi tum eorum inpudentissuma oratiost

"Quis tu es? Quis mihi es? Quor meam tibi? Heus

Proxumus sum egomet mihi".

At tamen "ubi fides"? Si roges,

Nil pudet hic, ubi opus; illi ubi

638a

Nil opust, ibi uerentur.

640

Sed quid agam? Adeon ad eum et cum eo iniuriam hanc expostulem?

Ingeram mala multa? Atque aliquis dicat "nil promoueris

Multum: molestus certe ei fuero atque animo morem gessero.

Charine, et me et te inprudens, nisi quid di respiciunt, perdidi.

Itane "inprudens"? Tandem inuentast causa: soluisti fidem.

645

Quid "tandem"? Etiamnunc me ducere dictis postulas?

Quid istuc est? Postquam me amare dixi, conplacitast tibi.

Heu me miserum qui tuom animum ex animo spectaui meo!

Falsus es. Non tibi sat esse hoc solidum uisumst gaudium,

Nisi me lactasses amantem et falsa spe produceres?

650

Habeas. Habeam? Ah nescis quantis in malis uorser miser

Quantasque hic suis consiliis mihi conflauit sollicitudines

Meus carnufex. Quid istuc tam mirumst de te si exemplum capit?

Haud istuc dicas, si cognoris uel me uel amorem meum

Scio: cum patre altercasti dudum et is nunc propterea tibi

655

Suscenset nec te quiuit hodie cogere illam ut duceres.

Immo etiam, quo tu minus scis aerumnas meas,

Haec nuptiae non adparabantur mihi

Nec postulabat nunc quisquam uxorem dare.

Scio: tu coactus tua uoluntate es. Mane:

660

Nondum scis. Scio equidem illam ducturum esse te.

Quor me enicas? Hoc audi: numquam destitit

Instare ut dicerem me ducturum patri;

Suadere orare usque adeo donec perpulit.

Quis homo istuc? Dauos ... Dauos? Interturbat. Quam ob rem? Nescio;

665

Nisi mihi deos satis scio fuisse iratos qui auscultauerim.

Factum hoc est, Daue? Factum. Hem quid ais? Scelus!

At tibi di dignum factis exitium duint!

Eho dic mi, si omnes hunc coniectum in nuptias

Inimici uellent, quod nisi hoc consilium darent?

670

Deceptus sum, at non defetigatus. Scio.

Hac non successit, alia adoriemur uia:

Nisi si id putas, quia primo processit parum,

Non posse iam ad salutem conuorti hoc malum.

Immo etiam; nam satis credo, si aduigilaueris,

675

Ex unis geminas mihi conficies nuptias.

Ego, Pamphile, hoc tibi pro seruitio debeo,

Conari manibus pedibus noctesque et dies,

Capitis periclum adire, dum prosim tibi;

Tuomst, siquid praeter spem euenit, mi ignoscere.

680

Parum succedit quod ago; at facio sedulo.

Vel melius tute reperi, me missum face.

Cupio: restitue in quem me accepisti locum.

Faciam. At iam hoc opust. Em ... sed mane; concrepuit a Glycerio ostium.

Nil ad te. Quaero. Hem nuncin demum? At iam hoc tibi inuentum dabo.

685

Iam ubi ubi erit, inuentum tibi curabo et mecum adductum

Tuom Pamphilum: modo tu, anime mi, noli te macerare.

Mysis. Quis est? Ehem Pamphile, optume mihi te offers. Quid id est?

Orare iussit, si se ames, era, iam ut ad sese uenias:

Videre te ait cupere. Vah perii: hoc malum integrascit.

690

Sicin me atque illam opera tua nunc miseros sollicitari!

Nam idcirco accersor nuptias quod mi adparari sensit.

Quibus quidem quam facile potuerat quiesci si hic quiesset!

Age, si hic non insanit satis sua sponte, instiga. Atque edepol

Ea res est, proptereaque nunc misera in maerorest. Mysis,

695

Per omnis tibi adiuro deos numquam eam me deserturum,

Non si capiundos mihi sciam esse inimicos omnis homines.

Hanc mi expetiui: contigit; conueniunt mores: ualeant

Qui inter nos discidium uolunt: hanc nisi mors mi adimet nemo.

Resipisco. Non Apollinis mage uerum atque hoc responsumst.

700

Si poterit fieri ut ne pater per me stetisse credat

Quo minus haec fierent nuptiae, uolo; sed si id non poterit,

Id faciam, in procliui quod est, per me stetisse ut credat.

Quis uideor? Miser, aeque atque ego. Consilium quaero. Fortis!

Scio quid conere. Hoc ego tibi profecto effectum reddam.

705

Iam hoc opus est. Quin iam habeo. Quid est? Huic, non tibi habeo, ne erres.

Sat habeo. Quid facies? Cedo. Dies mi ut satis sit uereor

Ad agendum: ne uacuom esse me nunc ad narrandum credas:

Proinde hinc uos amolimini; nam mi inpedimento estis.

Ego hanc uisam. Quid tu? quo hinc te agis? Verum uis dicam? Immo etiam:

710

Narrationis incipit mi initium. Quid me fiet?

Eho tu inpudens, non satis habes quod tibi dieculam addo,

Quantum huic promoueo nuptias? Daue, at tamen ... Quid ergo?

Vt ducam. Ridiculum. Huc face ad me uenias, siquid poteris.

Quid ueniam? Nil habeo. At tamen, siquid. Age ueniam. Siquid,

715

Domi ero. Tu, Mysis, dum exeo, parumper me opperire hic.

Quapropter? Ita factost opus. Matura. Iam inquam hic adero.

Nilne esse proprium quoiquam! Di uostram fidem!

Summum bonum esse erae putabam hunc Pamphilum,

Amicum, amatorem, uirum in quouis loco

720

Paratum; uerum ex eo nunc misera quem capit

Laborem! Facile hic plus malist quam illic boni.

Sed Dauos exit. Mi homo, quid istuc obsecrost?

Quo portas puerum? Mysis, nunc opus est tua

Mihi ad hanc rem exprompta memoria atque astutia.

725

Quidnam incepturus? Accipe a me hunc ocius

Atque ante nostram ianuam adpone. Obsecro,

Humine? Ex ara hinc sume uerbenas tibi

Atque eas substerne. Quam ob rem id tute non facis?

Quia, si forte opus sit ad erum iurandum mihi

730

Non adposisse, ut liquido possim. Intellego:

Noua nunc religio in te istaec incessit. Cedo!

Moue ocius te, ut quid agam porro intellegas.

Pro Iuppiter! Quid est? Sponsae pater interuenit.

Repudio quod consilium primum intenderam.

735

Nescio quid narres. Ego quoque hinc ab dextera

Venire me adsimulabo: tu ut subseruias

Orationi, ut quomque opus sit, uerbis uide.

Ego quid agas nil intellego; sed siquid est

Quod mea opera opus sit uobis, ut tu plus uides,

740

Manebo, nequod uostrum remorer commodum.

Reuortor, postquam quae opus fuere ad nuptias

Gnatae paraui, ut iubeam accersi. Sed quid hoc?

Puer herclest. Mulier, tun posisti hunc? Vbi illic est?

Non mihi respondes? Nusquam est. Vae miserae mihi!

745

Reliquit me homo atque abiit. Di uostram fidem,

Quid turbaest apud forum! Quid illi hominum litigant!

Tum annona carast. (quid dicam aliud nescio.)

Quor tu obsecro hic me solam? Hem quae haec est fabula?

Eho Mysis, puer hic undest? Quisue huc attulit?

750

Satin sanus qui me id rogites? Quem ego igitur rogem

Qui hic neminem alium uideam? Miror unde sit.

Dictura es quod rogo? Au! Concede ad dexteram.

Deliras: non tute ipse ...? Verbum si mihi

Vnum praeter quam quod te rogo faxis: caue!

755

Male dicis? Vndest? Dic clare. A nobis. Hahae!

Mirum uero inpudenter mulier si facit

Meretrix! Ab Andriast haec, quantum intellego.

Adeon uidemur uobis esse idonei

In quibus sic inludatis? Veni in tempore.

760

Propera adeo puerum tollere hinc ab ianua.

Mane: caui quoquam ex istoc excessis loco!

Di te eradicent! Ita me miseram territas.

Tibi ego dico an non? Quid uis? At etiam rogas?

Cedo, quoium puerum hic adposisti? Dic mihi.

765

Tu nescis? Mitte id quod scio: dic quod rogo.

Vostri. Quoius nostri? Pamphili. Hem quid? Pamphili?

Eho an non est? Recte ego has semper fugi nuptias.

O facinus animaduortendum! Quid clamitas?

Quemne ego heri uidi ad uos adferri uesperi?

770

O hominem audacem! Verum: uidi Cantharam

Suffarcinatam. Dis pol habeo gratiam

Quom in pariundo aliquot adfuerunt liberae.

Ne illa illum haud nouit quoius causa haec incipit:

"Chremes si positum puerum ante aedis uiderit,

775

Suam gnatam non dabit": tanto hercle mage dabit.

Non hercle faciet. Nunc adeo, ut tu sis sciens,

Nisi puerum tollis iam ego hunc in mediam uiam

Prouoluam teque ibidem peruoluam in luto.

Tu pol homo non es sobrius. Fallacia

780

Alia aliam trudit: iam susurrari audio

Ciuem Atticam esse hanc. Hem. "Coactus legibus

Eam uxorem ducet." Au obsecro, an non ciuis est?

Iocularium in malum insciens paene incidi.

Quis hic loquitur? O Chreme, per tempus aduenis:

785

Ausculta. Audiui iam omnia. Anne haec tu omnia?

Audiui, inquam, a principio. Audistin, obsecro? Hem

Scelera! Hanc iam oportet in cruciatum hinc abripi.

Hic est ille: non te credas Dauom ludere.

Me miseram! Nil pol falsi dixi, mi senex.

790

Noui omnem rem. Est Simo intus? Est. Ne me attigas,

Sceleste. Si pol Glycerio non omnia haec ...

Eho inepta, nescis quid sit actum? Qui sciam?

Hic socer est. Alio pacto haud poterat fieri

Vt sciret haec quae uoluimus. Praediceres.

795

Paullum interesse censes ex animo omnia,

Vt fert natura, facias an de industria?

In hac habitasse platea dictumst Chrysidem,

Quae sese inhoneste optauit parere hic ditias

Potius quam honeste in patria pauper uiueret:

800

Eius morte ea ad me lege redierunt bona.

Sed quos perconter uideo: saluete. Obsecro,

Quem uideo? Estne hic Crito sobrinus Chrysidis?

Is est. O Mysis, salue! Saluos sis, Crito.

Itan Chrysis? Hem. Nos quidem pol miseras perdidit.

805

Quid uos? Quo pacto hic? Satine recte? Nosne? Sic

Vt quimus, aiunt, quando ut uolumus non licet.

Quid Glycerium? Iam hic suos parentis repperit?

Vtinam! An nondum etiam? Haud auspicato huc me appuli;

Nam pol, si id scissem, numquam huc tetulissem pedem.

810

Semper eius dictast esse haec atque habitast soror;

Quae illius fuere possidet: nunc me hospitem

Litis sequi quam id mihi sit facile atque utile

Aliorum exempla commonent. Simul arbitror

Iam aliquem esse amicum et defensorem ei; nam fere

815

Grandicula iam profectast illinc: clamitent

Me sycophantam, hereditatem persequi

Mendicum. Tum ipsam despoliare non lubet.

O optume hospes! Pol, Crito, antiquom obtines.

Duc me ad eam, quando huc ueni, ut uideam. Maxume.

820

Sequar hos: nolo me in tempore hoc uideat senex

Satis iam satis, Simo, spectata erga te amicitiast mea;

Satis pericli incepi adire: orandi iam finem face.

Dum studeo obsequi tibi, paene inlusi uitam filiae.

Immo enim nunc quom maxume abs te postulo atque oro, Chreme,

825

Vt beneficium uerbis initum dudum nunc re comprobes.

Vide quam iniquos sis prae studio: dum id efficias quod lubet,

Neque modum benignitatis neque quid me ores cogitas;

Nam si cogites remittas iam me onerare iniuriis.

Quibus? At rogitas? Perpulisti me ut homini adulescentulo

830

In alio occupato amore, abhorrenti ab re uxoria,

Filiam ut darem in seditionem atque in incertas nuptias,

Eius labore atque eius dolore gnato ut medicarer tuo.

Impetrasti: incepi, dum res tetulit. Nunc non fert: feras.

Illam hinc ciuem esse aiunt; puer est natus: nos missos face.

835

Per ego te deos oro, ut ne illis animum inducas credere,

Quibus id maxume utilest illum esse quam deterrumum.

Nuptiarum gratia haec sunt ficta atque incepta omnia.

Vbi ea causa quam ob rem haec faciunt erit adempta his, desinent.

Erras: cum Dauo egomet uidi iurgantem ancillam. Scio. At

840

Vero uoltu, quom ibi me adesse neuter tum praesenserant.

Credo et id facturas Dauos dudum praedixit mihi; et

Nescio qui id tibi sum oblitus hodie, ac uolui, dicere.

Animo nunciam otioso esse impero. Em Dauom tibi!

Vnde egreditur? Meo praesidio atque hospitis. Quid illud malist?

845

Ego commodiorem hominem aduentum tempus non uidi. Scelus,

Quemnam hic laudat? Omnis res est iam in uado. Cesso adloqui?

Erus est: quid agam? O salue, bone uir. Ehem Simo, o noster Chreme,

Omnia adparata iam sunt intus. Curasti probe.

Vbi uoles accerse. Bene sane; id enimuero hinc nunc abest.

850

Etiam tu hoc respondes quid istic tibi negotist? Mihin? Ita.

Mihin? Tibi ergo. Modo introii. Quasi ego quam dudum rogem.

Cum tuo gnato una. Anne est intus Pamphilus? Crucior miser!

Eho non tu dixti esse inter eos inimicitias, carnufex?

Sunt. Quor igitur hic est? Quid illum censes? Cum illa litigat.

855

Immo uero indignum, Chreme, iam facinus faxo ex me audies.

Nescioquis senex modo uenit, ellum, confidens catus:

Quom faciem uideas, uidetur esse quantiuis preti:

Tristis seueritas inest in uoltu atque in uerbis fides.

Quidnam adportat? Nil equidem nisi quod illum audiui dicere.

860

Quid ait tandem? Glycerium se scire ciuem esse Atticam. Hem

Dromo, Dromo. Quid est? Dromo. Audi. Verbum si addideris ...! Dromo.

Audi obsecro. Quid uis? Sublimem intro rape hunc, quantum potest.

Quem? Dauom. Quam ob rem? Quia lubet. Rape inquam. Quid feci? Rape.

Si quicquam inuenies me mentitum, occidito. Nil audio.

865

Ego iam te commotum reddam. Tamen etsi hoc uerumst? Tamen.

Cura adseruandum uinctum, atque audin? Quadrupedem constringito.

Age nunciam: ego pol hodie, si uiuo, tibi

Ostendam erum quid sit pericli fallere,

Et illi patrem. Ah ne saeui tanto opere. O Chreme,

870

Pietatem gnati! Nonne te miseret mei?

Tantum laborem capere ob talem filium!

Age Pamphile, exi Pamphile: ecquid te pudet?

Quis me uolt? Perii, pater est. Quid ais, omnium ...? Ah

Rem potius ipsam dic ac mitte male loqui.

875

Quasi quicquam in hunc iam grauius dici possiet.

Ain tandem, ciuis Glyceriumst? Ita praedicant.

"Ita praedicant"? O ingentem confidentiam!

Num cogitat quid dicat? Num facti piget?

Vide num eius color pudoris signum usquam indicat.

880

Adeo inpotenti esse animo ut praeter ciuium

Morem atque legem et sui uoluntatem patris

Tamen hanc habere studeat cum summo probro!

Me miserum! Hem modone id demum sensti, Pamphile?

Olim istuc, olim quom ita animum induxti tuom,

885

Quod cuperes aliquo pacto efficiundum tibi

Eodem die istuc uerbum uere in te accidit.

Sed quid ego? Quor me excrucio? Quor me macero?

Quor meam senectutem huius sollicito amentia?

An ut pro huius peccatis ego supplicium sufferam?

890

Immo habeat, ualeat, uiuat cum illa. Mi pater!

Quid "mi pater"? Quasi tu huius indigeas patris.

Domus uxor liberi inuenti inuito patre;

Adducti qui illam hinc ciuem dicant: uiceris.

Pater, licetne pauca? Quid dices mihi? At

895

Tamen, Simo, audi. Ego audiam? Quid audiam,

Chreme? At tandem dicat. Age dicat, sino.

Ego me amare hanc fateor; si id peccarest, fateor id quoque.

Tibi, pater, me dedo: quiduis oneris inpone, impera.

Vis me uxorem ducere? Hanc uis mittere? Vt potero feram.

900

Hoc modo te obsecro, ut ne credas a me adlegatum hunc senem:

Sine me expurgem atque illum huc coram adducam. Adducas? Sine, pater.

Aequom postulat: da ueniam. Sine te hoc exorem. Sino.

Quiduis cupio dum ne ab hoc me falli comperiar, Chreme.

Pro peccato magno paullum supplici satis est patri.

905

Mitte orare. Vna harum quaeuis causa me ut faciam monet,

Vel tu uel quod uerumst uel quod ipsi cupio Glycerio.

Andrium ego Critonem uideo? Certe is est. Saluos sis, Chreme.

Quid tu Athenas insolens? Euenit. Sed hicinest Simo?

Hic. Simo ... Men quaeris? Eho tu, Glycerium hinc ciuem esse ais?

910

Tu negas? Itane huc paratus aduenis? Qua re? Rogas?

Tune inpune haec facias? Tune hic homines adulescentulos

Inperitos rerum, eductos libere, in fraudem inlicis?

Sollicitando et pollicitando eorum animos lactas? Sanun es?

Ac meretricios amores nuptiis conglutinas?

915

Perii, metuo ut substet hospes. Si, Simo, hunc noris satis,

Non ita arbitrere: bonus est hic uir. Hic uir sit bonus?

Itane adtemperate euenit, hodie in ipsis nuptiis

Vt ueniret, antehac numquam? Est uero huic credundum, Chreme.

Ni metuam patrem, habeo pro illa re illum quod moneam probe.

920

Sycophanta. Hem. Sic, Crito, est hic: mitte. Videat qui siet.

Si mihi perget quae uolt dicere, ea quae non uolt audiet.

Ego istaec moueo aut curo? Non tu tuom malum aequo animo feras!

Nam ego quae dico uera an falsa audierim iam sciri potest.

Atticus quidam olim naui fracta ad Andrum eiectus est

925

Et istaec una parua uirgo. Tum ille egens forte adplicat

Primum ad Chrysidis patrem se. Fabulam inceptat. Sine.

Itane uero obturbat? Perge. Tum is mihi cognatus fuit

Qui eum recepit. Ibi ego audiui ex illo sese esse Atticum.

Is ibi mortuost. eius nomen? Nomen tam cito? Phania? Hem

930

Perii! Verum hercle opinor fuisse Phaniam; hoc certo scio,

Rhamnusium se aiebat esse. O Iuppiter! Eadem haec, Chreme,

Multi alii in Andro tum audire. Vtinam id sit quod spero! Eho dic mihi,

Quid eam tum? Suamne esse aibat? Non. Quoiam igitur? Fratris filiam.

Certe meast. Quid ais? Quid tu ais? Arrige auris, Pamphile!

935

Qui credis? Phania illic frater meus fuit. Noram et scio.

Is bellum hinc fugiens meque in Asiam persequens proficiscitur:

Tum illam relinquere hic est ueritus. †Postilla nunc primum audio

Quid illo sit factum. Vix sum apud me: ita animus commotust metu

Spe gaudio, mirando tanto tam repentino hoc bono.

940

Ne istam multimodis tuam inueniri gaudeo. Credo, pater.

At mi unus scrupulus etiam restat qui me male habet. Dignus es

Cum tua religione, odium: nodum in scirpo quaeris. Quid istuc est?

Nomen non conuenit. Fuit hercle huic aliud paruae. Quod, Crito?

Numquid meministi? Id quaero. Egon huius memoriam patiar meae

945

Voluptati obstare, quom ego possim in hac re medicari mihi?

Heus, Chreme, quod quaeris, Pasibulast. Ipsa east. East.

Ex ipsa miliens audiui. Omnis nos gaudere hoc, Chreme,

Te credo credere. Ita me di ament, credo. Quod restat, pater ...

Iamdudum res redduxit me ipsa in gratiam. O lepidum patrem!

950

De uxore, ita ut possedi, nil mutat Chremes? Causa optumast;

Nisi quid pater ait aliud. Nempe id. Scilicet. Dos, Pamphile, est

Decem talenta. Accipio. Propero ad filiam. Eho mecum, Crito;

Nam illam me credo haud nosse. Quor non illam huc transferri iubes?

Recte admones: Dauo ego istuc dedam iam negoti. Non potest.

955

Qui? Quia habet aliud magis ex sese et maius. Quidnam? Vinctus est.

Pater, non recte uinctust. Haud ita iussi. Iube solui, obsecro.

Age fiat. At matura. Eo intro. O faustum et felicem diem!

Prouiso quid agat Pamphilus. Atque eccum. Aliquis fors me putet

Non putare hoc uerum, at mihi nunc sic esse hoc uerum lubet.

960

Ego deorum uitam propterea sempiternam esse arbitror

Quod uoluptates eorum propriae sunt; nam mi inmortalitas

Partast, si nulla aegritudo huic gaudio intercesserit.

Sed quem ego mihi potissumum optem, nunc quoi haec narrem, dari?

Quid illud gaudist? Dauom uideo. Nemost quem mallem omnium;

965

Nam hunc scio mea solide solum gauisurum gaudia.

Pamphilus ubinam hic est? Daue. Quis homost? Ego sum. O Pamphile.

Nescis quid mi obtigerit. Certe; sed quid mihi obtigerit scio.

Et quidem ego. More hominum euenit ut quod sim nanctus mali

Prius rescisceres tu quam ego illud quod tibi euenit boni.

970

Glycerium mea suos parentis repperit. Factum bene. Hem.

Pater amicus summus nobis. Quis? Chremes. Narras probe.

Nec mora ullast quin eam uxorem ducam. Num illic somniat

Ea quae uigilans uoluit? Tum de puero, Daue ... Ah desine!

Solus est quem diligant di. Saluos sum si haec uera sunt.

975

Conloquar. Quis homost? Charine, in tempore ipso mi aduenis.

Bene factum. Audisti? Omnia. Age, me in tuis secundis respice.

Tuos est nunc Chremes: facturum quae uoles scio esse omnia.

Memini: atque adeo longumst illum me exspectare dum exeat.

Sequere hac me: intus apud Glycerium nunc est. Tu, Daue, abi domum,

980

Propera, accerse hinc qui auferant. Em quid stas? Quid cessas? Eo.

Ne exspectetis dum exeant huc: intus despondebitur;

Intus transigetur siquid est quod restet. Plaudite!