Contigit ut princeps Augusti limina tecti.

Quamquam festa dies sextam consumpserat horam,

Non dulces epulas, non pocula grata petiuit,

Ni patris primum sanctum et uenerabile corpus

5

Ornatum exequiis tumulo mandaret opimis.

Ante fores iam pompa fuit, passimque per aulam

Porticibus longis stabat cum plebe senatus,

Interius flentes famuli, uasa aurea mille,

Mille columnarum species, argentea mille,

10

Quae superimpositis implebant atria ceris,

Ordine compta suo, patrum sic more parata.

Triste ministerium lata feruebat in aula.

Alta superpositis radiabant stramina gemmis,

Tempore quas prisco Romana potentia cepit,

15

Quas uiridis Nereus, quas protulit Indica tellus,

Et quas Memphitica Caesar perduxit ab aula

Quas supplex Cleopatra dedit, cum uincula fratris

Frangeret et rupto pallens custode ueniret.

Ex quibus aduersis cernebant fulgura mitti.

20

Sed lumen, non ignis erat. lux undique fulget

Aurea conspicui lustrans laquearia tecti.

Tura Sabaea cremant, fragrantia mella locatis

Infundunt pateris et odoro balsama suco.

Centum aliae species unguentaque mira feruntur.

25

Tempus in aeternum sacrum seruantia corpus.

Supremum patri talem celebrauit honorem

Augusto melior Iustinus Caesare princeps.

Vt pius ingrediens corpus uenerabile uidit,

Incubuit lacrimans, atque oscula frigida carpsit

30

Diuini patris, uerbisque dolentibus inquit.

"Nos flemus tristes, mentisque ardore dolemus.

Tu, pater, angelicas inter, sanctissime, turmas

Laetus abis, positoque deum iam corpore cernis,

Et frueris meliore die sub lumine solis.

35

Nox cui nulla subit. salue, pater inclite, salue.

Aeternum, pater alme, uale". non plura moratus

Augusti nutu tolli sublime feretrum

Imperat, et tota populus processit ab aula,

Maestaque funereas accendunt agmina ceras.

40

Omnis in exequias sexus conuenit et aetas.

Quis memorare potest tantae miracula pompae?

Hinc leuitarum uenerabilis ordo canentum,

Virgineus tonat inde chorus: uox aethera pulsat.

Funduntur lacrimae ritu niuis: imbre madebant

45

Cunctorum uestes, proprioque in fonte natabant

Manantes oculi, uultusque sinusque rigabant.

Attonitae matres resolutis crinibus ibant

Ante fores aliae, tectis sublimibus illae

Implentes altas turba stipante fenestras:

50

Quantus Hyperborei uolucrum concentus in Istri

Contrahitur ripas, gelidas quas linquere terras

Aspera cogit hiems. glacie niuibusque coactae

Innumerae glomerantur aues, stipantur in unum,

Innectuntque moras, et flumina linquere nolunt.

55

Transitus ob causam multi pia tura cremabant.

Vndique currebat studio plebs maesta uidendi.

Omnibus unus amor, iustus dolor omnibus unus

Augebat lacrimas, et uiso funere flebant,

Donec Apostolici subeuntes atria templi

60

Inclita sacrato posuissent membra sepulcro,

Quod pius ipse sibi puro construxerat auro.

Postquam facta quies, totam plebs laeta per urbem

Sacra coronatis ornauit moenia tectis.

Pratorum spoliatur honor. nemus omne refertum

65

Frugibus et glaucae frondes rapiuntur oliuae.

Exornant postes, et arundine limina comunt,

Festaque per cunctos tendunt uelamina uicos.

Ludere tunc iuuenes et laudibus addere laudes

Incipiunt, plaudunt pedibus, mollique reponunt

70

Crura gradu, mirisque modis noua carmina flectunt

Iustinum Sophiamque pios duo lumina dicunt.

Organa, plectra, lyrae totam insonuere per urbem,

Mille uoluptatum species, conuicia mille,

Saltatus, risus, discursus, gaudia, plausus.

75

Augustis uitam laetis clamoribus optant.

"Post senium" dicunt "sese iuuenescere mundus

Gaudet, et antiquae repetit primordia formae.

Ferrea nunc abeunt atque aurea saecula surgunt

Temporibus, Iustine, tuis, spes urbis et orbis,

80

Romani iubar imperii, decus addite cunctis

Retro principibus, cuius sapientia uictrix

Obtinuit patrii fastigia maxima regni".

Ingeminant Sophiae nomen, lumenque secundum

Hanc dicunt, carmenque nouum cum plausibus addunt.

85

Interea laetus sacra cum coniuge princeps

Coeperat Augustae felicia carpere mensae

Gaudia, regales epulas et dulcia Bacchi

Munera, quae Sarepta ferax, quae Gaza crearat,

Ascalon et laetis dederat quae grata colonis,

90

Quaeue antiqua Tyros, quae fertilis Africa mittit,

Quae Meroe, quae Memphis habet, quae candida Cypros:

Quaeque ferunt ueteres maturo robore uites,

Quas manibus propriis Ithacus plantauit Vlixes,

Pace sub Iliaca Laertia limina seruans

95

Nondum Troiani uitans discrimina belli:

Quaeque Methymnaeis expressit cultor ab uuis:

Pocula quae uitreo flagrabant plena Falerno.

Prisca Palaestini miscentur dona Lyaei,

Alba colore niuis blandoque leuissima gustu.

100

Fusca dabant fuluo chrysattica uina metallo,

Quae natura parit liquidi non indiga mellis,

Et Garisaei permiscent munus Iacchi.

Cuncta quis expediet, dominis quae parturit orbis,

Romano quaequae est prouincia subdita regno?

105

Haec magno luxu quamquam cumulata redundent,

Temperie solita paruus cibus ore modesto

Sumitur, et quantum capiat mens sobria potus

Censura seruante modum. cura ipsa regendi

Clementisque animus praesumere parcius escas

110

Iure facit, potusque parum sapientia quaerit.

Aurea purpureis apponunt fercula mensis

Pondere gemmarum plus grauia. pictus ubique

Iustinianus erat. dominis pictura placebat,

Gaudebantque sui genitoris imagine uisa

115

Felices geniti. ueras ibi credere posses

Sacras effigies, uiuasque astare putares.

Ars et materies animas simul addere possent,

Addendi uitam nisi ius, natura, negares.

Ingeniis hominum post mortem uiuere fama

120

Concessum est: clarum seruat sua gloria nomen.

Ipse triumphorum per singula uasa suorum

Barbarico historiam fieri mandauerat auro,

Tempore quo captis iniecit uincla tyrannis

Iustinianus ouans, quarto cum consule princeps

125

Alta triumphali tereret Capitolia pompa.

Sacris principibus iucundae fabula mensae

De diuo genitore fuit: tum nomen honorum

Inter delicias et dulcia pocula summis

Laudibus attollunt, uiuumque per ora fatentur.

130

Sic decessorem regnantum nullus amauit,

Quamquam sceptra patris natus successor haberet.

Ante oculos geniti genitor dulcissimus omni

Tempore semper erit, semperque in corde manebit.

Postquam diuinae sumpsere nouissima cenae

135

Pocula, et excelsae siluerunt gaudia mensae,

Contulerat quae prima dies, surrexit ab alto

Laetus uterque toro secretaque tecta petiuit.

Sed non in segnes soluerunt pectora somnos:

Inuigilant animi, quibus est pia cura regendi

140

Tot latos populos, duros domitare tyrannos,

Consiliis uti, causas disponere mundi.

Maxima pro rerum quae disposuere salute,

Admiranda magis quam conumeranda fateri

Humanum decet ingenium. quis carmine digno

145

Tot diuinarum miracula pandere rerum

Sufficiat? quibus haec uerbis, qua laude reponat?

Diua Augusta fauens, sanctum et uenerabile nomen,

Immortale bonum, nostrae Sapientia linguae,

Auspiciis haec sacro tuis. tua uota canentem

150

Respice, et oranti clemens solacia praebe.

Septima gaudentem lux aurea uiderat orbem,

Expellens placido brumalia frigora uerno.

Omnia sol oriens radiis melioribus afflans

Tranquillo gelidas tepefecerat igne pruinas.

155

Gaudebant elementa simul, mollique calebant

Temperie, uotisque suis noua Roma fremebat.

Ornata est Augusta domus, iussuque regentis

Acciti proceres omnes, schola quaeque palati est

Iussa suis adstare locis. iamque ordine certo

160

Turba decanorum, cursorum, in rebus agentum,

Cumque palatinis stans candida turba tribunis

Et protectorum numerus mandante magistro

Omnis sacrorum uis adfuit officiorum

Ornatu uario cultuque habituque modoque.

165

Ingens excubitus diuina palatia seruans

Porticibus longis porta condensus ab ipsa

Murorum in morem laeuam dextramque tegebat.

Scuta sub erectis coniungens aurea pilis.

Ense latus cincti, praestricti crura cothurnis,

170

Astabant celsi pariter, pariterque nitebant

Extantes latis umeris durisque lacertis:

Coniferae ueluti sacra inter flumina quercus,

Per quas blanda fluens rauco sonat unda susurro,

Condensam faciunt frondoso robore siluam,

175

Excluduntque diem ramis, intonsaque laetae

Attollunt capita, alta et uertice sidera pulsant.

Et laeua dextraque acies astare uideres,

Multaque ancipites splendescere luce bipennes,

Terribiles aetate pares. imitatur Olympum

180

Officiis Augusta domus. sic omnia clara,

Sic numeris bene compta suis, ita luce corusca

Aurea conuexi ueluti rutilantia caeli

Sidera mensura, numeris et pondere cursus

Perficiunt librata suo, stabilique recessu

185

Firma manent, unumque iubar super omnia fulget;

Omnia succumbunt flammis melioribus astra

Et quo tecta latent, regis pascuntur ab igne.

Hac se magnarum Romana potentia rerum

Lege tenens medias inter super omnia gentes

190

Regna micat claro tantum uni subdita caelo.

Atria praelargis extant altissima tectis,

Sole metallorum splendentia, mira paratu

Et facie plus mira loci, cultuque superba.

Nobilitat medios sedes Augusta penates,

195

Quattuor eximiis circumuallata columnis.

Quas super ex liquido praefulgens cymbius auro

Immodico simulans conuexi climata caeli,

Immortale caput soliumque sedentis obumbrat

Ornatum gemmis, auroque ostroque superbum.

200

Quattuor in sese nexos curuauerat arcus.

Par laeuam dextramque tenens Victoria partem

Altius erectis pendebat in aera pinnis,

Laurigeram gestans dextra fulgente coronam.

Mira pauimentis stratisque tapetibus ampla

205

Planities, longoque sedilia compta tenore

Clara superpositis ornabant atria uelis.

Vela tegunt postes. custodes ardua seruant

Limina, et indignis intrare uolentibus obstant

Condensi numeris, fastu nutuque tremendi.

210

Postquam dispositis ornata palatia turmis

Officia explerunt, adytis radiauit ab imis

Inclita lux, et consistoria tota repleuit.

Egreditur princeps magno comitante senatu

Adfuit obsequio castorum turba uirorum.

215

Illis summa fides et plena licentia sacris

Deseruire locis atque aurea fulcra parare,

Regales mensas epulis onerare superbis,

Conseruare domum sanctumque intrare cubile.

Internas munire fores, uestesque parare.

220

Armiger interea domini uestigia lustrans,

Eminet excelsus super omnia uertice Narses

Agmina, et Augustam cultu praefulgurat aulam

Comptus caesarie, formaque insignis et ore.

Aureus omnis erat, cultuque habituque modestus,

225

Et morum probitate placens, uirtute uerendus,

Fulmineus, cautus, uigilans noctesque diesque

Pro rerum dominis, et honora luce coruscus:

Matutina micans ut caelo stella sereno

Auratis radiis argentea sidera uincit

230

Vicinumque diem claro praenuntiat igne.

Vt laetus princeps solium conscendit in altum

Membraque purpurea praecelsus ueste locauit.

Legatos Auarum iussos intrare magister

Ante fores primus diuinae nuntiat aulae

235

Orantes sese uestigia sacra uidere

Clementis domini, quos uoce et mente benignus

Imperat admitti. miratur barbara pubes

Ingressus primos immensa atque atria lustrans

Ingentes astare uiros. scuta aurea cernunt,

240

Pilaque suspiciunt alto splendentia ferro

Aurea et auratos conos cristasque rubentes.

Horrescunt lanceas saeuasque instare secures,

Ceteraque egregiae spectant miracula pompae,

Et credunt aliud Romana palatia caelum.

245

Spectari gaudent, hilaresque intrare uideri.

Non secus Hyrcanae quotiens spectacula tigres

Dat populis noua Roma suis. ductore magistro

Non solita feritate fremunt, sed margine toto

Intrantes plenum populorum milia circum

250

Suspiciunt, magnoque metu mitescere discunt:

Deponunt rabiem, gaudent fera uincla subire.

Per medios intrare locos, ipsumque superbae

Quod spectantur amant, caueam turbasque fauentes

Lustrant, et pronae solium regnantis adorant.

255

Verum ut contracto patuerunt intima uelo

Ostia, et aurati micuerunt atria tecti,

Caesareumque caput diademate fulgere sacro

Tergazis suspexit Auar, ter poplite flexo

Pronus adorauit, terraeque affixus inhaesit.

260

Hunc Auares alii simili terrore secuti

In facies cecidere suas, stratosque tapetas

Fronte terunt, longisque implent spatiosa capillis

Atria et Augustam membris immanibus aulam.

Vt clemens princeps legatos surgere iussit

265

Officia stratos iussu monituque iubentis

Erexere uiros. "quod poscitis", ore sereno

Clementer regnator ait "memorate, docete.

Et, uestri regis quae sit legatio, ferte".

Haec postquam princeps tranquilla uoce profatus,

270

Crudus et asper Auar dictis sic coepit acerbis.

"Rex Auarum Cagan debellans intima mundi

Famosos strauit magna uirtute tyrannos,

Innumeros populos et fortia regna subegit,

Cuius Threicium potis est exercitus Hebrum

275

Exhausto siccare lacu fluuiumque bibendo

Nudare et nondum plene satiatus abire,

Quem Persae timuere feri, genibusque minantis

Admouere manus: pacem meruere precando.

Ni fieret, frustra celsis Babylonia muris

280

Cincta foret, dominosque Auares nunc Parthia ferret.

Rupimus Euphraten, gelidos superauimus amnes,

Hibernasque niues cursus qua frenat aquarum

Frigus et omnigenis fit durior unda metallis.

Vidimus extensos uitrea testudine pontes

285

Stagna lacus fluuiosque super fontesque iacere.

In silicis morem uel stratae marmore terrae

Cognatos latices laticum concreta tegebant.

Plaustra super solidas stridentia duximus undas.

Illic uoluentum uestigia nulla rotarum,

290

Aerea nec solitos labens dedit orbita sulcos,

Nec fragilis potuit crystalli forma noceri

Praesolido stringente gelu, fremituque sonorum

Cornipedum liquidos caua terruit ungula campos

Insanum uoluens strepitum. calcauimus imbrem,

295

Iuimus in fluctus sicco pede. praebuit amplas

Nix spatiosa uias. praeduris gentibus acre

Intulimus bellum. pars altera castra locauit.

Miscuimus pugnas, munitas cepimus urbes,

Firmaque diruptis deiecimus oppida muris.

300

Nunc ripas Scythici uictor rex contigit Istri,

Densaque per latos figens tentoria campos

Ad tua nos, princeps, haec splendida moenia misit.

Annua praelargi patris solacia uestri

Sumere tempus adest. sanctus quae praebuit ille,

305

Vos etiam praebere decet. si foedera pacis

Intemerata tibi, si mauis pacta manere,

Debita quaerenti transmittes munera regi".

Talia iactantem, nulla commotus in ira,

Tranquillus princeps oculis pietate serenis

310

Aspexit iuuenem, placidoque haec edidit ore.

"Quantum est legatis concessa licentia fandi,

Tantum legatos animo decet esse modestos

Et uitae probitate graues; quique ordine possint

Scire locis humiles quibus et quibus ora superbi

315

Expediant, nostramque petant quod mitiget iram,

Prospiciantque suae poscentes foedera uitae.

Quod tua uentosis inflata superbia uerbis

Iactitat, ignauae mentis deformia nudat.

Quid profugos laudas, famaque attollis inani

320

Extorrem populum? quae fortia regna subegit,

Effera gens Auarum proprias defendere terras

Non potuit, sedesque suas fugitiua reliquit.

Tu uelut ignaris falsis rumoribus audes

Vana loqui, turpique dolo noua somnia fingis.

325

Quod tibi nunc uisum est uestro assignare labori,

Militibus nostris ludo solet esse diurno.

Hoc studium dominis, ea sunt sua seria seruis.

Sanctum hoc imperium toto sic floruit orbe,

Bella gerens pacemque tuens. nos more parentum

330

Pacem diligimus, numquam fera bella timemus.

Pax est subiectis, pereunt per bella superbi.

Parcimus innocuis, sonti non parcimus ulli.

Res Romana dei est, terrenis non eget armis.

Iure pio uiuit: bellum non ingerit ultro,

335

Suscipit illatum. uel si seruire negabunt

Ingratae gentes, primum tamen admonet hostes

More gubernandi. monitus qui suscipit istos,

Viuit et a nobis meritos expectat honores.

Quisquis amat pacem, tutus sub pace manebit:

340

Et qui bella uolunt, bellorum clade peribunt.

Gens quaecumque ausa est Romana lacessere signa,

Horruit extinctas inopino fulmine turmas,

Innumeros cecidisse suos, regesque superbos

Vidit sub nostris humiles fractosque triumphis.

345

Ergo signa meis Cagan contraria signis

Ferre parat, lituosque mihi camposque minatur

Gens Auarum, ni pacta damus? terrore putatis

Id nostrum fecisse patrem, miseratus egenis

Et profugis quod dona dedit? pietate regendi

350

Hoc facimus, gratisque dari prouisa iubemus.

Nostra manus larga est, non prodiga: perdere nescit.

Iure suas dispensat opes, quo continet orbem.

Sponte damus dignis, indignis sponte negamus.

Tu numeros numeris et uires uiribus audes

355

Exaequare meis. nostris non fidimus armis,

Quamquam ductores, numeri fortesque tribuni,

"Subiecti reges et gentes rebus abundent

Quot caelum guttas mittit, quot litus harenas.

Quod super est, unumque meum speciale leuamen,

360

Imperii deus est uirtus et gloria nostri,

A quo certa salus, sceptrum datur atque potestas:

Qui populos clemens super omnia regna Latinos

Constituit, pacemque suam commendat amari:

Cuius spe fruimur, cuius uirtute superbos

365

Deicimus, cuius populos pietate tuemur;

Qui nostros auget mira uirtute triumphos.

Ipsius laudamus opus solumque timemus;

Hunc unum colimus, rerum dominumque fatemur.

Cognoscant Auares, quoniam deus omnium hic est.

370

Fastus non patimur. gentes seruire uolentes

Suscipimus, donisque humiles et honore leuamus.

Quisque suas mensuret opes uiresque suorum,

Cum quis bella gerat, sub qua spe sumpserit arma.

Diuinum sibimet plus consulat unde petatur

375

Auxilium. poterint si numina uana potentem

Oppugnare deum, si possunt sponte uenire

Persculpti lapides, surdae mutaeque figurae,

Monstraque, quae uariis extant conflata metallis,

Si caelo tellus bellum mouet, arma feretis

380

Vos armis aduersa meis. si, barbare, nescis,

Quid uirtus Romana potest, antiqua require,

Quae proaui, patres et aui potuere Latini.

Quid noster senior potuit pater, inscie, disce,

Sub quo Vandalici ceciderunt strage tyranni

385

Edomitique Getae, pubes Alamannica, Franci

Totque aliae gentes, famosaque regna per orbem

Ardua sub nostris flectentia colla triumphis

Suscepere iugum, mentes animosque dedere

Seruitio, nobisque manent ex hoste fideles.

390

En Sultan nostra seruire paratus in aula

Legatos nobis et plurima munera mittit.

Quos contra ingratos offendimus, arma paramus.

Obstamus dominis, profugis damus ostia seruis?

Legibus hoc nostris non conuenit. arguo factum.

395

Indignis praebemus opem. Caganque timeri

Se putat, et bello mea signa lacessere temptat?

Ite, licet. campos acies et castra parate,

Signorumque duces certo sperate meorum.

Contremuit stupefactus Auar, magnoque timore

400

Diriguit. siccis uox umida faucibus haesit,

Turbatusque malis Augusta ab sede recessit.

Cetera consiliis quae princeps prouidus altis

Disposuit, uerbis fateor comprendere nullus

Sufficit, et pleni tenor est in fine libelli.

405

Haec dilata parum, non praetereunda relinquo.

Quaeque suis aptata locis, rerumque fauorem,

In quantum potis est, deuota mente notabo.