Postquam poeta sensit scripturam suam

Ab iniquis obseruari, et aduorsarios

Rapere in peiorem partem quam acturi sumus,

Indicio de se ipse erit, uos eritis iudices

5

Laudin an uitio duci factum oporteat.

Synapothnescontes Diphili comoediast:

Eam Commorientis Plautus fecit fabulam.

In Graeca adulescens est qui lenoni eripit

Meretricem in prima fabula: eum Plautus locum

10

Reliquit integrum, eum hic locum sumpsit sibi

In Adelphos, uerbum de uerbo expressum extulit.

Eam nos acturi sumus nouam: pernoscite

Furtumne factum existumetis an locum

Reprehensum qui praeteritus neglegentiast.

15

Nam quod isti dicunt maleuoli, homines nobilis

Hunc adiutare adsidueque una scribere,

Quod illi maledictum, uehemens esse existumant,

Eam laudem hic ducit maxumam quom illis placet

Qui uobis uniuorsis et populo placent,

20

Quorum opera in bello in otio in negotio

Suo quisque tempore usust sine superbia.

Dehinc ne exspectetis argumentum fabulae,

Senes qui primi uenient i partem aperient,

In agendo partem ostendent. Facite aequanimitas

25

Poetae ad scribendum augeat industriam.

Storax! - Non rediit hac nocte a cena Aeschinus

Neque seruolorum quisquam qui aduorsum ierant.

Profecto hoc uere dicunt: si absis uspiam

Aut ibi si cesses, euenire ea satius est

30

Quae in te uxor dicit et quae in animo cogitat

Irata quam illa quae parentes propitii.

Vxor, si cesses, aut te amare cogitat

Aut tete amari aut potare atque animo obsequi

Et tibi bene esse soli, quom sibi sit male.

35

Ego quia non rediit filius quae cogito et

Quibus nunc sollicitor rebus! Ne aut ille alserit

Aut uspiam ceciderit aut praefregerit

Aliquid. Vah quemquamne hominem in animo instituere aut

Parare quod sit carius quam ipsest sibi!

40

Atque ex me hic natus non est sed ex fratre. Is adeo

Dissimili studiost iam inde ab adulescentia:

Ego hanc clementem uitam urbanam atque otium

Secutus sum et, quod fortunatum isti putant,

Vxorem, numquam habui. Ille contra haec omnia:

45

Ruri agere uitam; semper parce ac duriter

Se habere; uxorem duxit; nati filii

Duo; inde ego hunc maiorem adoptaui mihi;

Eduxi a paruolo; habui amaui pro meo;

In eo me oblecto, solum id est carum mihi.

50

Ille ut item contra me habeat facio sedulo:

Do praetermitto, non necesse habeo omnia

Pro meo iure agere; postremo, alii clanculum

Patres quae faciunt, quae fert adulescentia,

Ea ne me celet consuefeci filium.

55

Nam qui mentiri aut fallere institerit patrem aut

Audebit, tanto magis audebit ceteros.

Pudore et liberalitate liberos

Retinere satius esse credo quam metu.

Haec fratri mecum non conueniunt neque placent.

60

Venit ad me saepe clamitans "quid agis, Micio?

Quor perdis adulescentem nobis? Quor amat?

Quor potat? Quor tu his rebus sumptum suggeris,

Vestitu nimio indulges? Nimium ineptus es".

Nimium ipse durust praeter aequomque et bonum,

65

Et errat longe mea quidem sententia

Qui imperium credat grauius esse aut stabilius

Vi quod fit quam illud quod amicitia adiungitur.

Mea sic est ratio et sic animum induco meum:

Malo coactus qui suom officium facit,

70

Dum id rescitum iri credit, tantisper cauet;

Si sperat fore clam, rursum ad ingenium redit.

Ille quem beneficio adiungas ex animo facit,

Studet par referre, praesens absensque idem erit.

Hoc patriumst, potius consuefacere filium

75

Sua sponte recte facere quam alieno metu:

Hoc pater ac dominus interest. Hoc qui nequit

Fateatur nescire imperare liberis.

Sed estne hic ipsus de quo agebam? Et certe is est.

Nescioquid tristem uideo: credo, iam ut solet

80

Iurgabit. Saluom te aduenire, Demea, gaudemus.

Ehem opportune: te ipsum quaerito.

Quid tristis es? Rogas me ubi nobis Aeschinus

Siet? Quid tristis ego sum? Dixin hoc fore?

Quid fecit? Quid ille fecerit? Quem neque pudet

85

Quicquam neque metuit quemquam neque legem putat

Tenere se ullam. Nam illa quae antehac facta sunt

Omitto: modo quid dissignauit? Quidnam id est?

Fores effregit atque in aedis inruit

Alienas; ipsum dominum atque omnem familiam

90

Mulcauit usque ad mortem; eripuit mulierem

Quam amabat: clamant omnes indignissume

Factum esse. Hoc aduenienti quot mihi, Micio,

Dixere! In orest omni populo. Denique,

Si conferendum exemplumst, non fratrem uidet

95

Rei dare operam, ruri esse parcum ac sobrium?

Nullum huius simile factum. Haec quom illi, Micio,

Dico, tibi dico: tu illum corrumpi sinis.

Homine imperito numquam quicquam iniustiust,

Qui nisi quod ipse fecit nil rectum putat.

100

Quorsum istuc? Quia tu, Demea, haec male iudicas.

Non est flagitium, mihi crede, adulescentulum

Scortari neque potare: non est; neque fores

Effringere. Haec si neque ego neque tu fecimus,

Non siit egestas facere nos. Tu nunc tibi

105

Id laudi ducis quod tum fecisti inopia?

Iniuriumst; nam si esset unde id fieret,

Faceremus. Et tu illum tuom, si esses homo,

Sineres nunc facere dum per aetatem decet

Potius quam, ubi te exspectatum eiecisset foras,

110

Alieniore aetate post faceret tamen.

Pro Iuppiter, tu homo adigis me ad insaniam

Non est flagitium facere haec adulescentulum? Ah

Ausculta, ne me optundas de hac re saepius:

Tuom filium dedisti adoptandum mihi;

115

Is meus est factus: siquid peccat, Demea,

Mihi peccat; ego illi maxumam partem fero.

Opsonat potat, olet unguenta: de meo;

Amat: dabitur a me argentum dum erit commodum;

Vbi non erit fortasse excludetur foras.

120

Fores effregit: restituentur; discidit

Vestem: resarcietur; et - dis gratia -

Est unde haec fiant, et adhuc non molesta sunt.

Postremo aut desine aut cedo quemuis arbitrum:

Te plura in hac re peccare ostendam. Ei mihi,

125

Pater esse disce ab aliis qui uere sciunt.

Natura te illi pater es, consiliis ego.

Tun consulis quicquam? Ah, si pergis, abiero.

Sicin agis? An ego totiens de eadem re audiam?

Curaest mihi. At mihi curaest. Verum, Demea,

130

Curemus aequam uterque partem: tu alterum,

Ego item alterum; nam ambos curare propemodum

Reposcere illumst quem dedisti. Ah Micio!

Mihi sic uidetur. Quid istic? Si tibi istuc placet,

Profundat perdat pereat; nil ad me attinet.

135

Iam si uerbum unum posthac ... Rursum, Demea,

Irascere? An non credis? Repeto quem dedi?

Aegrest; alienus non sum; si obsto ... em desino.

Vnum uis curem: curo; et est dis gratia

Quom ita ut uolo est. Iste tuos ipse sentiet

140

Posterius nolo in illum grauius dicere.

Nec nil neque omnia haec sunt quae dicit: tamen

Non nil molesta haec sunt mihi; sed ostendere

Me aegre pati illi nolui. Nam itast homo:

Quom placo, aduorsor sedulo et deterreo;

145

Tamen uix humane patitur; uerum si augeam

Aut etiam adiutor siem eius iracundiae,

Insaniam profecto cum illo. Etsi Aeschinus

Non nullam in hac re nobis facit iniuriam.

Quam hic non amauit meretricem? Aut quoi non dedit

150

Aliquid? Postremo nuper (credo iam omnium

Taedebat) dixit uelle uxorem ducere.

Sperabam iam deferuisse adulescentiam:

Gaudebam. Ecce autem de integro! Nisi, quidquid est,

Volo scire atque hominem conuenire, si apud forumst.

155

Obsecro, populares, ferte misero atque innocenti auxilium,

Subuenite inopi. Otiose: nunciam ilico hic consiste.

Quid respectas? Nil periclist: numquam dum ego adero hic te tanget.

Ego istam inuitis omnibus.

Quamquamst scelestus non committet hodie umquam iterum ut uapulet.

160

Aeschine, audi ne te ignarum fuisse dicas meorum morum:

Leno ego sum. Scio. At ita ut usquam fuit fide quisquam optuma.

Tu quod te posterius purges hanc iniuriam mi nolle

Factam esse; huius non faciam. Crede hoc, ego meum ius persequar

Neque tu uerbis solues umquam quod mihi re male feceris.

165

Noui ego uostra haec: "nollem factum: iusiurandum dabitur te esse

Indignum iniuria hac" - indignis quom egomet sim acceptus modis.

Abi prae strenue ac fores aperi. Ceterum hoc nihili facis?

I intro nunciam. Enim non sinam. Accede illuc, Parmeno

(Nimium istoc abisti), hic propter hunc adsiste: em sic uolo.

170

Caue nunciam oculos a meis oculis quoquam demoueas tuos

Ne mora sit, si innuerim, quin pugnus continuo in mala haereat.

Istuc uolo ergo ipsum experiri. Em serua. Omitte mulierem.

O facinus indignum! Geminabit nisi caues. Ei, miseriam!

Non innueram; uerum in istam partem potius peccato tamen.

175

I nunciam. - Quid hoc reist? Regnumne, Aeschine, hic! Tu possides?

Si possiderem, ornatus esses ex tuis uirtutibus.

Quid tibi rei mecumst? Nil. Quid? Nostin qui sim? Non desidero.

Tetigin tui quicquam? Si attigisses, ferres infortunium.

Qui tibi magis licet meam habere pro qua ego argentum dedi?

180

Responde. Ante aedis non fecisse erit melius hic conuicium;

Nam si molestus pergis esse, iam intro abripiere atque ibi

Vsque ad necem operiere loris. Loris liber? Sic erit.

O hominem inpurum! Hicin libertatem aiunt esse aequam omnibus?

Si satis iam debacchatus es, leno, audi si uis nunciam.

185

Egon debacchatus sum autem an tu in me? Mitte ista atque ad rem redi.

Quam rem? Quo redeam? Iamne me uis dicere id quod id te attinet?

Cupio, modo aequi aliquid. Vah leno iniqua me non uolt loqui.

Leno sum, fateor, pernicies communis adulescentium,

Periurus, pestis; tamen tibi a me nulla est orta iniuria.

190

Nam hercle etiam hoc restat. Illuc quaeso redi quo coepisti, Aeschine.

Minis uiginti tu illam emisti (quae res tibi uortat male!):

Argenti tantum dabitur. Quid si ego tibi illam nolo uendere?

Coges me? Minime. Namque id metui ... Neque uendundam censeo

Quae liberast; nam ego liberali illam adsero causa manu.

195

Nunc uide utrum uis, argentum accipere an causam meditari tuam.

Delibera hoc dum ego redeo, leno. Pro supreme Iuppiter,

Minime miror qui insanire occipiunt ex iniuria.

Domo me eripuit, uerberauit; mi inuito abduxit meam

(Ob male facta haec tantidem emptam postulat sibi tradier);

200

Homini misero plus quingentos colaphos infregit mihi.

Verum enim quando bene promeruit, fiat: suom ius postulat.

Age, iam cupio si modo argentum reddat. Sed ego hoc hariolor:

Vbi me dixero dare tanti, testis faciet ilico

Vendidisse me; de argento - somnium: "mox; cras redi".

205

Id quoque possum ferre si modo reddat, quamquam iniuriumst.

Verum cogito id quod res est: quando eum quaestum occeperis,

Accipiunda et mussitanda iniuria adulescentiumst.

Sed nemo dabit: frustra egomet mecum has rationes puto.

Tace, egomet conueniam iam ipsum: cupide accipiat faxo atque etiam

210

Bene dicat secum esse actum. - Quid istuc, Sanniost quod te audio

Nescioquid concertasse cum ero? Numquam uidi iniquius

Certationem comparatam quam haec hodie inter nos fuit:

Ego uapulando, ille uerberando, usque ambo defessi sumus.

Tua culpa. Quid agerem? Adulescenti morem gestum oportuit.

215

Qui potui melius qui hodie usque os praebui? Age, scis quid loquar:

Pecuniam in loco neglegere maxumum interdumst lucrum. Hui

Metuisti, si nunc de tuo iure concessisses paullulum atque

Adulescenti esses morigeratus, hominum homo stultissime,

Ne non tibi istuc feneraret? Ego spem pretio non emo.

220

Numquam rem facies: abi, nescis inescare homines, Sannio.

Credo istuc melius esse; uerum ego numquam adeo astutus fui

Quin quidquid possem mallem auferre potius in praesentia.

Age, noui tuom animum: quasi iam usquam tibi sint uiginti minae

Dum huic obsequare; praeterea autem te aiunt proficisci Cyprum. Hem.

225

Coemisse hinc quae illuc ueheres multa, nauem conductam: hoc, scio,

Animus tibi pendet. Vbi illinc, spero, redieris tamen, hoc ages.

Nusquam pedem! Perii hercle: hac illi spe hoc inceperunt. Timet:

Inieci scrupulum homini. O scelera: illuc uide

Vt in ipso articulo oppressit. Emptae mulieres

230

Complures et item hinc alia quae porto Cyprum.

Nisi eo ad mercatum uenio, damnum maxumumst.

Nunc si hoc omitto, actum agam ubi illinc rediero;

Nil est; refrixerit res "nunc demum uenis?

Quor passus? Vbi eras?" Vt sit satius perdere

235

Quam hic nunc manere tam diu aut tum persequi.

Iamne enumerasti quot ad te rediturum putes?

Hoccin illo dignumst? Hoccin incipere Aeschinum,

Per oppressionem ut hanc mi eripere postulet!

Labascit: unum hoc habeo. Vide si satis placet:

240

Quam uenias in periclum, Sannio,

Seruesne an perdas totum, diuiduom face;

Minas decem conradet alicunde. Ei mihi,

Etiam de sorte nunc uenio in dubium miser?

Pudet nil? Omnis dentis labefecit mihi,

245

Praeterea colaphis tuber est totum caput:

Etiam insuper defraudet? Nusquam abeo. Vt lubet.

Numquid uis quin abeam? Immo hercle hoc quaeso, Syre:

Vtut haec sunt acta, potius quam litis sequar,

Meum mihi reddatur saltem quanti emptast, Syre.

250

Scio te non usum antehac amicitia mea:

Memorem me dices esse et gratum. Sedulo

Faciam. Sed Ctesiphonem uideo: laetus est

De amica. Quid quod te oro? Paullisper mane.

Abs quiuis homine, quom est opus, beneficium accipere gaudeas;

255

Verum enimuero id demum iuuat si quem aequomst facere is bene facit.

O frater, frater, quid ego nunc te laudem? Satis certo scio,

Numquam ita magnifice quicquam dicam id uirtus quin superet tua.

Itaque unam hanc rem mi habere praeter alios praecipuam arbitror,

Fratrem, hominem neminem esse primarum artium mage principem.

260

O Ctesipho. O Syre, Aeschinus ubist? Ellum, te exspectat domi. Hem.

Quid Est? Quid sit? illius opera, Syre, nunc uiuo. Festiuom caput;

Quin omnia sibi post putarit esse prae meo commodo;

Maledicta famam meum laborem et peccatum in se transtulit.

Nil pote supra. Quidnam foris crepuit? Mane mane ipse exit foras.

265

Vbi est ille sacrilegus? me quaerit. Num quid nam ecfert? occidi:

Nil uideo. Ehem opportune: te ipsum quaero: quid fit, Ctesipho?

In tutost omnis res: omitte uero tristitiem tuam.

Ego illam hercle uero omitto quiquidem te habeam fratrem: o mi Aeschine,

O mi germane! Ah uereor coram in os te laudare amplius,

270

Ne id adsentandi mage quam quo habeam gratum facere existumes.

Age, inepte, quasi nunc non norimus nos inter nos, Ctesipho.

Hoc mihi dolet, nos paene sero scisse et paene in eum locum

Redisse ut, si omnes cuperent, nil tibi possent auxiliarier.

Pudebat. Ah stultitiast istaec, non pudor. Tam ob paruolam

275

Rem paene e patria! Turpe dictu. Deos quaeso ut istaec prohibeant.

Peccaui. Quid ait tandem nobis Sannio? Iam mitis est.

Ego ad forum ibo ut hunc absoluam; tu intro ad illam, Ctesipho.

Syre, insta. Eamus; namque hic properat in Cyprum. Ne tam quidem

Quam uis: etiam maneo otiosus hic. Reddetur; ne time.

280

At ut omne reddat. Omne reddet; tace modo ac sequere hac. Sequor.

Heus heus Syre. Em quid est? Obsecro hercle te, hominem istum inpurissimum

Quam primum absoluitote ne, si magis irritatus siet,

Aliqua ad patrem hoc permanet atque ego tum perpetuo perierim.

Non fiet; bono animo esto; tu cum illa intus te oblecta interim

285

Et lectulos iube sterni nobis et parari cetera.

Ego iam transacta re conuortam me domum cum opsonio.

Ita quaeso. Quando hoc bene successit, hilare hunc sumamus diem.

Obsecro, mea nutrix, quid nunc fiet? Quid fiet, rogas?

Recte edepol spero. Modo dolores, mea tu, occipiunt primulum

290

Iam nunc times, quasi numquam adfueris, numquam tute pepereris?

Miseram me, neminem habeo (solae sumus; Geta autem hic non adest)

Nec quem ad obstetricem mittam, nec qui accersat Aeschinum.

Pol is quidem iam hic aderit; nam numquam unum intermittit diem

Quin semper ueniat. solus mearum miseriarumst remedium.

295

E re nata melius fieri haud potuit quam factumst, era,

Quando uitium oblatumst, quod ad illum attinet potissimum,

Talem, tali genere atque animo, natum ex tanta familia.

Ita pol est ut dicis: saluos nobis deos quaeso ut siet.

Nunc illud est quom, si omnia omnes sua consilia conferant

300

Atque huic malo salutem quaerant, auxili nil adferant,

Quod mihique eraeque filiaeque erilist. Vae misero mihi!

Tot res repente circumuallant se unde emergi non potest:

Vis egestas iniustitia solitudo infamia.

Hoccin saeclum! O scelera, o genera sacrilega, o hominem inpium!

305

Me miseram, quidnam est quod sic uideo timidum et properantem Getam?

Quem neque fides neque iusiurandum neque illum misericordia

Repressit neque reflexit neque quod partus instabat prope

Quoi miserae indigne per uim uitium obtulerat. Non intellego

Satius quae loquitur. Propius obsecro accedamus, Sostrata. Ah

310

Me miserum, uix sum compos animi, ita ardeo iracundia.

Nil est quod malim quam illam totam familiam dari mi obuiam,

Vt ego iram hanc in eos euomam omnem, dum aegritudo haec est recens.

Satis mihi id habeam supplici dum illos ulciscar modo.

Seni animam primum exstinguerem ipsi qui illud produxit scelus;

315

Tum autem Syrum inpulsorem, uah, quibus illum lacerarem modis!

Sublime medium primum arriperem et capite in terra statuerem,

Vt cerebro dispergat uiam;

Adulescenti ipsi eriperem oculos, post haec praecipitem darem;

Ceteros - ruerem agerem raperem tunderem et prosternerem.

320

Sed cesso eram hoc malo inpertiri propere? Reuocemus: Geta. Hem

Quisquis, sine me. Ego sum Sostrata. Vbi east? Te ipsam quaerito.

Te exspecto; oppido opportune te obtulisti mi obuiam.

Era ... Quid est? Quid trepidas? Ei mihi! Quid festinas, mi Geta?

Animam recipe. Prorsus ... Quid istuc "prorsus" ergost? Periimus;

325

Actumst. Eloquere obsecro te quid sit. Iam ... Quid "iam," Geta?

Aeschinus ... Quid is ergo? Alienus est ab nostra familia. Hem

Perii. Quare? Amare occepit aliam. uae miserae mihi!

Neque id occulte fert, ab lenone ipsus eripuit palam.

Satin hoc certumst? Certum; hisce oculis egomet uidi, Sostrata. Ah

330

Me miseram! Quid iam credas aut quoi credas? Nostrumne Aeschinum,

Nostram uitam omnium, in quo nostrae spes opesque omnes sitae

Erant? Qui sine hac iurabat se unum numquam uicturum diem?

Quis se in sui gremio positurum puerum dicebat patris,

Ita obsecraturum ut liceret hanc sibi uxorem ducere?

335

Era, lacrumas mitte ac potius quod ad hanc rem opus est porro prospice:

Patiamurne an narremus quoipiam? Au au, mi homo, sanun es?

An hoc proferendum tibi uidetur esse? Miquidem non placet.

Iam primum illum alieno animo a nobis esse res ipsa indicat.

Nunc si hoc palam proferimus ille infitias ibit, sat scio:

340

Tua fama et gnatae uita in dubium ueniet. Tum si maxume

Fateatur, quom amat aliam, non est utile hanc illi dari.

Quapropter quoquo pacto tacitost opus. Ah minime gentium:

Non faciam. Quid ages? Proferam. Hem, mea Sostrata, uide quam rem agis.

Peiore res loco non potis est esse quam in quo nunc sitast.

345

Primum indotatast; tum praeterea, quae secunda ei dos erat,

Periit: pro uirgini dari nuptum non potest. Hoc relicuomst:

Si infitias ibit, testis mecum est anulus quem miserat.

Postremo, quando ego conscia mihi sum a me culpam esse hanc procul

Neque pretium neque rem ullam intercessisse illa aut me indignam, Geta,

350

Experiar. Quid istic? Cedo ut melius dicas. Tu, quantum potest,

Abi atque Hegioni cognato huius rem enarrato omnem ordine;

Nam is nostro Simulo fuit summus et nos coluit maxume.

Nam hercle alius nemo respiciet nos. Propera tu, mea Canthara,

Curre, obstetricem accerse, ut quom opus sit ne in mora nobis siet.

355

Disperii! Ctesiphonem audiui filium

Vna fuisse in raptione cum Aeschino.

Id misero restat mihi mali si illum potest,

Qui aliquoi reist, etiam eum id nequitiem adducere.

Vbi ego illum quaeram? Credo abductum in ganeum

360

Aliquo: persuasit ille inpurus, sat scio.

Sed eccum Syrum ire uideo: hinc scibo iam ubi siet.

Atque hercle hic de grege illost: si me senserit

Eum quaeritare, numquam dicet carnufex.

Non ostendam id me uelle. Omnem rem modo seni

365

Quo pacto haberet enarramus ordine:

Nil quicquam uidi laetius. Pro Iuppiter,

Hominis stultitiam! Conlaudauit filium;

Mihi, qui id dedissem consilium, egit gratias.

Disrumpor! Argentum adnumerauit ilico;

370

Dedit praeterea in sumptum dimidium minae;

Id distributum sane est ex sententia. Em

Huic mandes siquid recte curatum uelis!

Ehem Demea, haud aspexeram te. Quid agitur?

Quid agatur? Vostram nequeo mirari satis

375

Rationem. Est hercle inepta, ne dicam dolo, atque

Absurda. Piscis ceteros purga, Dromo;

Gongrum istum maxumum in aqua sinito ludere

Tantisper: ubi ego uenero, exossabitur;

Prius nolo. Haecin flagitia! Miquidem non placent

380

Et clamo saepe. Salsamenta haec, Stephanio,

Fac macerentur pulchre. Di uostram fidem,

Vtrum studione id sibi habet an laudi putat

Fore si perdiderit gnatum? Vae misero mihi!

Videre uideor iam diem illum quom hinc egens

385

Profugiet aliquo militatum. O Demea,

Istuc est sapere, non quod ante pedes modost

Videre sed etiam illa quae futura sunt

Prospicere. Quid? Istaec iam penes uos psaltriast?

Ellam intus. Eho in domist habiturus? Credo, ut est

390

Dementia. Haecin fieri! Inepta lenitas

Patris et facilitas praua. Fratris me quidem

Pudet pigetque. Nimium inter uos, Demea, ac

(Non quia ades praesens dico hoc) pernimium interest.

Tu quantus quantus nil nisi sapientia es,

395

Ille somnium. Sineres uero illum tu tuom

Facere haec? Sinerem illum? Aut non sex totis mensibus

Prius olfecissem quam ille quicquam coeperet?

Vigilantiam tuam tu mihi narras? Sic siet

Modo ut nunc est quaeso. Vt quisque suom uolt esse itast.

400

Quid eum? Vidistin hodie? Tuomne filium?

(Abigam hunc rus.) Iamdudum aliquid ruri agere arbitror.

Satin scis ibi esse? Oh qui egomet produxi. Optumest:

Metui ne haereret hic. Atque iratum admodum.

Quid autem? Adortust iurgio fratrem apud forum

405

De psaltria ista. Ain uero? Vah nil reticuit.

Nam ut numerabatur forte argentum, interuenit

Homo de inprouiso: coepit clamare "Aeschine,

Haecin flagitia facere te haec te admittere

Indigna genere nostro"! Oh lacrumo gaudio!

410

"Non tu hoc argentum perdis sed uitam tuam".

Saluos sit! Spero, est similis maiorum suom. Hui!

Syre, praeceptorum plenust istorum ille. Phy!

Domi habuit unde disceret. Fit sedulo:

Nil praetermitto; consuefacio; denique

415

Inspicere, tamquam in speculum, in uitas omnium

Iubeo atque ex aliis sumere exemplum sibi:

"Hoc facito". Recte sane. "Hoc fugito". Callide.

"Hoc laudist". Istaec res est. "Hoc uitio datur".

Probissime. Porro autem ... Non hercle otiumst

420

Nunc mi auscultandi. Piscis ex sententia

Nactus sum: i mihi ne corrumpantur cautiost.

Nam id nobis tam flagitiumst quam illa, Demea,

Non facere uobis quae modo dixti; et quod queo

Conseruis ad eundem istunc praecipio modum:

425

"Hoc salsumst, hoc adustumst, hoc lautumst parum;

Illud recte: iterum sic memento". Sedulo

Moneo quae possum pro mea sapientia:

Postremo, tamquam in speculum, in patinas, Demea,

Inspicere iubeo et moneo quid facto usus sit.

430

Inepta haec esse nos quae facimus sentio;

Verum quid facias? Vt homost ita morem geras.

Numquid uis? Mentem uobis meliorem dari.

Tu rus hinc ibis? Recta. Nam quid tu hic agas,

Vbi siquid bene praecipias nemo obtemperat?

435

Ego uero hinc abeo, quando is quam ob rem huc ueneram

Rus abiit: illum curo unum, ille ad me attinet

Quando ita uolt frater, de istoc ipse uiderit.

Sed quis illic est procul quem uideo? Estne Hegio

Tribulis noster? Si satis cerno is herclest. Vaha

440

Homo amicus nobis iam inde a puero (o di boni,

Ne illius modi iam magna nobis ciuium

Penuriast), homo antiqua uirtute ac fide!

Haud cito mali quid ortum ex hoc sit publice.

Quam gaudeo! Vbi etiam huius generis reliquias

445

Restare uideo, ah uiuere etiam nunc lubet.

Opperiar hominem hic ut salutem et conloquar.

Pro di inmortales, facinus indignum, Geta!

Quid narras! Sic est factum. Ex illan familia

Tam inliberale facinus esse ortum! Aeschine,

450

Pol haud paternum istuc dedisti. Videlicet

De psaltria hac audiuit: id illi nunc dolet

Alieno, pater is nihili pendit. Ei mihi!

Vtinam hic prope adesset alicubi atque audiret haec!

Nisi facient quae illos aequomst, haud sic auferent.

455

In te spes omnis, Hegio, nobis sitast:

Te solum habemus, tu es patronus, tu pater:

Ille tibi moriens nos commendauit senex:

Si deseris tu periimus. Caue dixeris:

Neque faciam neque me satis pie posse arbitror.

460

Adibo. Saluere Hegionem plurumum

Iubeo. Oh te quaerebam ipsum: salue, Demea.

Quid autem? Maior filius tuos Aeschinus,

Quem fratri adoptandum dedisti, neque boni

Neque liberalis functus officiumst uiri.

465

Quid istuc est? Nostrum amicum noras Simulum atque

Aequalem. Quidni? Filiam eius uirginem

Vitiauit. Hem. Mane: nondum audisti, Demea,

Quod est grauissimum. An quid est etiam amplius?

Vero amplius; nam hoc quidem ferundum aliquo modost:

470

Persuasit nox amor uinum adulescentia:

Humanumst. Vbi scit factum, ad matrem uirginis

Venit ipsus ultro lacrumans orans obsecrans

Fidem dans, iurans se illam ducturum domum.

Ignotumst tacitumst creditumst. Virgo ex eo

475

Compressu grauida factast (mensis decumus est);

Ille bonus uir nobis psaltriam, si dis placet,

Parauit quicum uiuat, illam deserit.

Pro certo tu istaec dicis? Mater uirginis

In mediost, ipsa uirgo, res ipsa, hic Geta

480

Praeterea, ut captust seruolorum, non malus

Neque iners: alit illas, solus omnem familiam

Sustentat: hunc abduce uinci, quaere rem.

Immo hercle extorque, nisi ita factumst, Demea.

Postremo non negabit: coram ipsum cedo.

485

Pudet: nec quid agam nec quid huic respondeam

Scio. Miseram me, differor doloribus!

Iuno Lucina, fer opem! Serua me obsecro! Hem

Num nam illa quaeso parturit? Certe, Hegio. Em

Illaec fidem nunc uostram inplorat, Demea:

490

Quod uos uis cogit id uoluntate impetret.

Haec primum ut fiant deos quaeso ut uobis decet.

Sin aliter animus uoster est, ego, Demea,

Summa ui defendam hanc atque illum mortuom.

Cognatus mihi erat: una a pueris paruolis

495

Sumus educti; una semper militiae et domi

Fuimus; paupertatem una pertulimus grauem.

Quapropter nitar faciam experiar, denique

Animam relinquam potius quam illas deseram.

Quid mihi respondes? Fratrem conueniam, Hegio;

500

Sed, Demea, hoc tu facito cum animo cogites:

Quam uos facillime agitis, quam estis maxume

Potentes dites fortunati nobiles,

Tam maxume uos aequo animo aequa noscere

Oportet, si uos uoltis perhiberi probos.

505

Redito: fient quae fieri aequomst omnia.

Decet te facere. Geta, duc me intro ad Sostratam.

Non me indicente haec fiunt: utinam hic sit modo

Defunctum! Verum nimia illaec licentia

Profecto euadit in aliquod magnum malum.

510

Ibo ac requiram fratrem ut in eum haec euomam.

Bono animo fac sis, Sostrata, et istam quod potes

Fac consolere. Ego Micionem, si apud forumst,

Conueniam atque ut res gestast narrabo ordine

Si est facturus ut sit officium suom,

515

Faciat; sin aliter de hac re est eius sententia,

Respondeat mi, ut quid agam quam primum sciam.

Ain patrem hinc abisse rus? Iamdudum. Dic sodes. Apud uillamst:

Nunc quom maxume operis aliquid facere credo. Vtinam quidem!

Quod cum salute eius fiat, ita se defetigarit uelim

520

Vt triduo hoc perpetuo prorsum e lecto nequeat surgere.

Ita fiat, et istoc siqui potis est rectius. Ita; nam hunc diem

Misere nimis cupio, ut coepi, perpetuom in laetitia degere.

Et illud rus nulla alia causa tam male odi nisi quia propest:

Quod si abesset longius,

525

Prius nox oppressisset illi quam huc reuorti posset iterum.

Nunc ubi me illi non uidebit, iam huc recurret, sat scio:

Rogitabit me ubi fuerim: "ego hodie toto non uidi die".

Quid dicam? Nilne in mentemst? Numquam quicquam. Tanto nequior.

Cliens amicus hospes nemost uobis? Sunt: quid postea?

530

Hisce opera ut data sit? Quae non data sit? Non potest fieri. Potest.

Interdius; sed si hic pernocto, causae quid dicam, Syre?

Vah quam uellem etiam noctu amicis operam mos esset dari!

Quin tu otiosus esto: ego illius sensum pulchre calleo.

Quom feruit maxume, tam placidum quam ouem reddo. Quomodo?

535

Laudarier te audit lubenter: facio te apud illum deum;

Virtutes narro. Meas? Tuas: homini ilico lacrumae cadunt

Quasi puero gaudio. Em tibi autem! Quidnamst? Lupus in fabula.

Pater est? Ipsust. Syre, quid agimus? Fuge modo intro; ego uidero.

Siquid rogabit, nusquam tu me: audistin? Potin ut desinas?

540

Ne ego homo sum infelix: primum fratrem nusquam inuenio gentium;

Praeterea autem, dum illum quaero, a uilla mercennarium

Vidi: is filium negat esse rure. Nec quid agam scio.

Syre. Quid est? Men quaerit? Verum. Perii. Quin tu animo bono es.

Quid hoc, malum, infelicitatis? Nequeo satis decernere;

545

Nisi me credo huic esse natum rei, ferundis miseriis.

Primus sentio mala nostra, primus rescisco omnia,

Primus porro obnuntio, aegre solus siquid fit fero.

Rideo hunc: primum ait se scire: is solus nescit omnia.

Nunc redeo, si forte frater redierit uiso. Syre,

550

Obsecro uide ne ille huc prorsus se inruat. Etiam taces?

Ego cauebo. Numquam hercle ego hodie istuc committam tibi;

Nam me iam in cellam aliquam cum illa concludam: id tutissimumst.

Age, tamen ego hunc amouebo. Sed eccum sceleratum Syrum.

Non hercle hic qui uolt durare quisquam, si sic fit, potest.

555

Scire equidem uolo quot mihi sint domini: quae haec est miseria?

Quid ille gannit? Quid uolt? Quid ais, bone uir? Est frater domi?

Quid, malum, "bone uir" mihi narras? Equidem perii. Quid tibist?

Rogitas? Ctesipho me pugnis miserum et istam psaltriam

Vsque occidit. Hem quid narras? Em uide ut discidit labrum.

560

Quam ob rem? Me inpulsore hanc emptam esse ait. Non tu eum rus hinc modo

Produxe aibas? Factum; uerum uenit post insaniens:

Nil pepercit. Non puduisse uerberare hominem senem!

Quem ego modo puerum tantillum in manibus gestaui meis.

Laudo: Ctesipho, patrissas: abi, uirum te iudico.

565

Laudas? Ne ille continebit posthac, si sapiet, manus.

Fortiter! Perquam, quia miseram mulierem et me seruolum,

Qui referire non audebam, uicit: hui perfortiter.

Non potuit melius. Idem quod ego sentit te esse huic rei caput.

Sed istne frater intus? Non est. Vbi illum inueniam cogito.

570

Scio ubi sit, uerum hodie numquam monstrabo. Hem quid ais? Ita.

Dimminuetur tibi quidem iam cerebrum. At nomen nescio

Illius hominis, sed locum noui ubi sit. Dic ergo locum.

Nostin porticum apud macellum hanc deorsum? Quidni nouerim?

Praeterito hac recta platea sursum: ubi eo ueneris,

575

Cliuos deorsum uorsum est: hac te praecipitato. Postea

Est ad hanc manum sacellum: ibi angiportum propter est.

Quodnam? Illi ubi etiam caprificus magna est. Noui. Hac pergito.

Id quidem angiportum non est peruium. Verum hercle. Vah

Censen hominem me esse? Erraui: in porticum rursum redi

580

Sane hac multo propius ibis et minor est erratio.

Scin Cratini huius ditis aedis? Scio. Vbi eas praeterieris,

Ad sinistram hac recta platea, ubi ad Dianae ueneris,

Ito ad dextram; priuquam ad portam uenias, apud ipsum lacum

Est pistrilla et exaduorsum fabrica: ibist. Quid ibi facit?

585

Lectulos - in sole - ilignis pedibus faciundos dedit.

Vbi potetis uos: bene sane. Sed cesso ad eum pergere?

I sane: ego te exercebo hodie, ut dignus es, silicernium.

Aeschinus odiose cessat: prandium corrumpitur;

Ctesipho autem in amorest totus. Ego iam prospiciam mihi:

590

Nam iam abibo atque unum quicquid, quod quidem erit bellissimum,

Carpam et cyathos sorbilans paullatim hunc producam diem.

Ego in hac re nil reperio quam ob rem lauder tanto opere, Hegio:

Meum officium facio, quod peccatum a nobis ortumst corrigo.

Nisi si me in illo credidisti esse hominum numero qui ita putant,

595

Sibi fieri iniuriam ultro si quam fecere ipsi expostules,

Et ultro accusant. Id quia non est a me factum agis gratias?

Ah minime: numquam te aliter atque es in animum induxi meum.

Sed quaeso ut una mecum ad matrem uirginis eas, Micio,

Atque istaec eadem quae mihi dixti tute dicas mulieri:

600

Suspicionem hanc propter fratrem eius esse et illam psaltriam.

Si ita aequom censes aut si ita opus est facto, eamus. Bene facis:

Nam et illic animum iam releuabis, quae dolore ac miseria

Tabescit, et tuo officio fueris functus. Sed si aliter putas,

Egomet narrabo quae mihi dixti. Immo ego ibo. Bene facis.

605

Omnes, quibus res sunt minus secundae, mage sunt nescioquo modo

Suspiciosi; ad contumeliam omnia accipiunt magis;

Propter suam inpotentiam se semper credunt claudier.

Quapropter te ipsum purgare ipsi coram placabilius est.

Et recte et uerum dicis. Sequere me ergo hac intro. Maxume.

610

Discrucior animi:

610a

Hocin de inprouiso mali mihi obici tantum

Vt neque quid me faciam nec quid agam certus siem!

Membra metu debilia sunt; animus timore obstipuit;

Pectore consistere nil consili quit.

613a

Vah

Quo modo me ex hac expediam turba?

615

Tanta nunc suspicio de me incidit neque ea inmerito:

Sostrata credit mihi me psaltriam hinc emisse; id anus mi

Indicium fecit.

Nam ut hanc forte ad obstetricem erat missa, ubi uidi, ilico

Accedo, rogito Pamphila quid agat, iam partus adsiet,

620

Eon obstetricem accersat. Illa exclamat "abi abi iam, Aeschine,

Satis diu dedisti uerba, sat adhuc tua nos frustratast fides".

Hem quid istuc obsecro" inquam "est? Valeas, habeas illam quae placet".

Sensi ilico id illas suspicari, sed me reprehendi tamen

Nequid de fratre garrulae illi dicerem ac fieret palam.

625

Nunc quid faciam? Dicam fratris esse hanc? Quod minimest opus

Vsquam ecferri. Ac mitto: fieri potis est ut nequa exeat:

Ipsum id metuo ut credant. Tot concurrunt ueri similia:

Egomet rapui ipse, egomet solui argentum, ad mi abductast domum.

Haec adeo mea culpa fateor fieri: non me hanc rem patri

630

Vtut erat gesta, indicasse. Exorassem ut eam ducerem.

Cessatum usque adhuc est: iam porro, Aeschine, expergiscere!

Nunc hoc primumst: ad illas ibo ut purgem me; accedam ad fores.

Perii! Horresco semper ubi pultare hasce occipio miser.

Heus heus Aeschinus ego sum: aperite aliquis actutum ostium.

635

Prodit nescioquis: concedam huc. Ita uti dixi, Sostrata,

Facite; ego Aeschinum conueniam, ut quomodo acta haec sunt sciat.

Sed quis ostium hic pultauit? pater hercle est: perii. Aeschine,

Quid huic hic negotist? Tune has pepulisti fores?

(Tacet. Quor non ludo hunc aliquantisper? Melius est,

640

Quandoquidem hoc numquam mihi ipse uoluit credere.)

Nil mihi respondes? Non equidem istas, quod sciam,

Ita? Nam mirabar quid hic negoti esset tibi.

(Erubuit: salua res est.) Dic sodes, pater,

Tibi uero quid istic est rei? Nil mihi quidem.

645

Amicus quidam me a foro abduxit modo

Huc - aduocatum sibi. Quid? Ego dicam tibi:

Habitant hic quaedam mulieres pauperculae;

Vt opinor, eas non nosse te, et certo scio,

Neque enim diu huc migrarunt. Quid tum postea?

650

Virgo est cum matre. Perge. Haec uirgo orbast patre;

Hic meus amicus illi genere est proxumus

Huic leges cogunt nubere hanc. Perii! Quid est?

Nil: recte: perge. Is uenit ut secum auehat,

Nam habitat Mileti. Hem uirginem ut secum auehat?

655

Sic est. Miletum usque obsecro? Ita. Animo malest.

Quid ipsae? Quid aiunt? Quid illas censes? Nil enim.

Commenta mater est esse ex alio uiro

Nescioquo puerum natum, neque eum nominat;

Priorem esse illum, non oportere huic dari.

660

Eho nonne haec iusta tibi uidentur postea?

Non. Obsecro non? An illam hinc abducet, pater?

Quid illam ne abducat? Factum a uobis duriter

Inmisericorditerque atque etiam, si est, pater,

Dicendum magis aperte, inliberaliter.

665

Quam ob rem? Rogas me? Quid illi tandem creditis

Fore animi misero qui illam consueuit prior,

Qui infelix haud scio an illam misere nunc amet,

Quom hanc sibi uidebit praesens praesenti eripi,

Abduci ab oculis? Facinus indignum, pater!

670

Qua ratione istuc? Quis despondit? Quis dedit?

Quoi quando nupsit? Auctor his rebus quis est?

Quor duxit alienam? An sedere oportuit

Domi uirginem tam grandem dum cognatus huc

Illim ueniret exspectantem? Haec, mi pater,

675

Te dicere aequom fuit et id defendere.

Ridiculum! Aduorsumne illum causam dicerem

Quoi ueneram aduocatus? Sed quid ista, Aeschine,

Nostra? Aut quid nobis cum illis? Abeamus. Quid est?

Quid lacrumas? Pater, obsecro, ausculta. Aeschine, audiui omnia

680

Et scio; nam te amo, quo mage quae agis curae sunt mihi.

Ita uelim me promerentem ames dum uiuas, mi pater,

Vt me hoc delictum admisisse in me, id mihi uehementer dolet,

Et me tui pudet. Credo hercle, nam ingenium noui tuom

Liberale; sed uereor ne indiligens nimium sies.

685

In qua ciuitate tandem te arbitrare uiuere?

Virginem uitiasti quam te non ius fuerat tangere.

Iam id peccatum primum sane magnum, at humanum tamen:

Fecere alii saepe item boni. At postquam id euenit, cedo

Numquid circumspexti? Aut numquid tute prospexti tibi

690

Quid fieret, qua fieret? Si te mi ipsum puduit proloqui,

Qua resciscerem? Haec dum dubitas, menses abierunt decem.

Prodidisti te et illam miseram et gnatum, quod quidem in te fuit.

Quid? Credebas dormienti haec tibi confecturos deos?

Et illam sine tua opera in cubiculum iri deductum domum?

695

Nolim ceterarum rerum te socordem eodem modo.

Bono animo es, duces uxorem. Hem. Bono animo es inquam. Pater,

Obsecro, nunc ludis tu me? Ego te? Quam ob rem? Nescio:

Quia tam misere hoc esse cupio uerum, eo uereor magis.

Abi domum ac deos conprecare ut uxorem accersas: abi.

700

Quid? Iam uxorem? Iam. Iam? Iam quantum potest. Di me, pater,

Omnes oderint ni mage te quam oculos nunc ego amo meos.

Quid? Quam illam? Aeque. Perbenigne. Quid? Ille ubist Milesius?

Periit abiit nauem escendit. Sed quor cessas? Abi, pater,

Tu potius deos conprecare; nam tibi eos certo scio,

705

Quo uir melior multo es quam ego, obtemperaturos magis.

Ego eo intro ut quae opus sunt parentur: tu fac ut dixi, si sapis.

Quid hoc est negoti? Hoc est patrem esse aut hoc est filium esse?

Si frater aut sodalis esset, qui mage morem gereret?

Hic non amandus, hicine non gestandus in sinust? Hem.

710

Itaque adeo magnam mi iniicit sua commoditate curam

Ne inprudens forte faciam quod nolit: sciens cauebo.

Sed cesso ire intro, ne morae meis nuptiis egomet siem?

Defessus sum ambulando: ut, Syre, te cum tua

Monstratione magnus perdat Iuppiter!

715

Perreptaui usque omne oppidum: ad portam, ad lacum,

Quo non? Neque illi fabrica ulla erat nec fratrem homo

Vidisse se aibat quisquam. Nunc uero domi

Certum obsidere est usque donec redierit.

Ibo, illis dicam nullam esse in nobis moram.

720

Sed eccum ipsum. Te iamdudum quaero, Micio.

Quidnam? Fero alia flagitia ad te ingentia

Boni illius adulescentis. Ecce autem! Noua,

Capitalia. Ohe iam. Ah nescis qui uir sit. Scio.

Ah stulte, tu de psaltria me somnias

725

Agere: hoc peccatum in uirginemst ciuem. Scio.

Ohe, scis et patere? Quidni patiar? Dic mihi,

Non clamas? Non insanis? Non: malim quidem ...

Puer natust. Di bene uortant! Virgo nil habet.

Audiui. Et ducenda indotatast. Scilicet.

730

Quid nunc futurumst? Id enim quod res ipsa fert:

Illinc huc transferetur uirgo. O Iuppiter,

Istocin pacto oportet? Quid faciam amplius?

Quid facias? Si non ipsa re tibi istuc dolet,

Simulare certe est hominis. Quin iam uirginem

735

Despondi; res compositast; fiunt nuptiae;

Dempsi metum omnem: haec mage sunt hominis. Ceterum

Placet tibi factum, Micio? Non, si queam

Mutare. Nunc quom non queo, animo aequo fero.

Ita uitast hominum quasi quom ludas tesseris:

740

Si illud quod maxume opus est iactu non cadit,

Illud quod cecidit forte, id arte ut corrigas.

Corrector! Nempe tua arte uiginti minae

Pro psaltria periere: quae quantum potest

Aliquo abiciundast, si non pretio at gratiis.

745

Neque est neque illam sane studeo uendere.

Quid igitur facies? Domi erit. Pro diuom fidem!

Meretrix et materfamilias una in domo?

Quor non? Sanum te credis esse? Equidem arbitror.

Ita me di ament, ut uideo tuam ego ineptiam,

750

Facturum credo ut habeas quicum cantites.

Quor non? Et noua nupta eadem haec discet? Scilicet.

Tu inter eas restim ductans saltabis? Probe.

Probe? Et tu nobiscum una, si opus sit. Ei mihi!

Non te haec pudent? Iam uero omitte, Demea,

755

Tuam istanc iracundiam atque ita uti decet

Hilarum ac lubentem fac te gnati in nuptiis.

Ego hos conuenio, post huc redeo. O Iuppiter,

Hancin uitam! Hoscin mores! Hanc dementiam!

Vxor sine dote ueniet; intus psaltriast;

760

Domus sumptuosa; adulescens luxu perditus;

Senex delirans. Ipsa si cupiat Salus,

Seruare prorsus non potest hanc familiam.

Edepol, Syrisce, te curasti molliter

Lauteque munus administrasti tuom:

765

Abi. Sed postquam intus sum omnium rerum satur,

Prodeambulare huc lubitum est. Illud sis uide:

Exemplum disciplinae! Ecce autem hic adest

Senex noster. Quid fit? Quid tu es tristis? Oh scelus!

Ohe iam! Tu uerba fundis hic, Sapientia?

770

Tun si meus esses, Dis quidem esses, Demea,

Ac tuam rem constabilisses. Exempla omnibus

Curarem ut esses. Quam ob rem? Quid feci? Rogas?

In ipsa turba atque in peccato maxumo,

Quod uix sedatum satis est, potatis, scelus,

775

Quasi re bene gesta. Sane nollem huc exitum.

Heus Syre, rogat te Ctesipho ut redeas. Abi.

Quid Ctesiphonem hic narrat? Nil. Eho carnufex,

Est Ctesipho intus? Non est. Quor hic nominat?

Est alius quidam, parasitaster paullulus:

780

Nostin? Iam scibo. Quid agis? Quo abis? Mitte me.

Noli inquam. Non manum abstines, mastigia?

An tibi iam mauis cerebrum dispergam hic? Abit.

Edepol comissatorem haud sane commodum,

Praesertim Ctesiphoni! Quid ego nunc agam?

785

Nisi, dum haec silescunt turbae, interea in angulum

Aliquo abeam atque edormiscam hoc uilli: sic agam.

Parata a nobis sunt, ita ut dixi, Sostrata:

Vbi uis ... Quisnam a me pepulit tam grauiter fores?

Ei mihi! Quid faciam? Quid agam? Quid clamem aut querar?

790

"O caelum, o terra, o maria Neptuni!" Em tibi!

Resciuit omnem rem: id nunc clamat: ilicet;

Paratae lites: succurrendumst. Eccum adest

Communis corruptela nostrum liberum.

Tandem reprime iracundiam atque ad te redi.

795

Repressi redii, mitto maledicta omnia:

Rem ipsam putemus. Dictum hoc inter nos fuit

(Ex te adeo ortumst) ne tu curares meum

Neue ego tuom? Responde. Factumst, non nego.

Quor nunc apud te potat? Quor recipis meum?

800

Quor emis amicam, Micio? Numqui minus

Mihi idem ius aequomst esse? Quid mecumst tibi?

Quando ego tuom non curo, ne cura meum.

Non aequom dicis. Non? Nam uetus uerbum hoc quidemst,

Communia esse amicorum inter se omnia.

805

Facete! Nunc demum istaec nata oratiost?

Ausculta paucis nisi molestumst, Demea.

Principio, si id te mordet, sumptum filii

Quem faciunt, quaeso hoc facito tecum cogites:

Tu illos duo olim pro re tolerabas tua,

810

Quod satis putabas tua bona ambobus fore,

Et me tum uxorem credidisti scilicet

Ducturum. Eandem illam rationem antiquam optine:

Conserua quaere parce, fac quam plurumum

Illis relinquas, gloriam tu istam optine.

815

Mea, quae praeter spem euenere, utantur sine.

De summa nil decedet: quod hinc accesserit

Id de lucro putato esse omne. Haec si uoles

In animo uere cogitare, Demea,

Et mihi et tibi et illis dempseris molestiam.

820

Mitto rem: consuetudinem amborum ... Mane:

Scio; istuc ibam. Multa in homine, Demea,

Signa insunt ex quibus coniectura facile fit,

Duo quom idem faciunt saepe, ut possis dicere

"Hoc licet inpune facere huic, illi non licet",

825

Non quo dissimilis res sit sed quo is qui facit.

Quae ego inesse illis uideo, ut confidam fore

Ita ut uolumus. Video sapere intellegere, in loco

Vereri, inter se amare: scire est liberum

Ingenium atque animum: quouis illos tu die

830

Redducas. At enim metuas ne ab re sint tamen

Omissiores paullo. O noster Demea,

Ad omnia alia aetate sapimus rectius

Solum unum hoc uitium adfert senectus hominibus:

Adtentiores sumus ad rem omnes quam sat est:

835

Quod illos sat aetas acuet. Ne nimium modo

Bonae tuae istae nos rationes, Micio,

Et tuos iste animus aequos subuortat. Tace

Non fiet. Mitte iam istaec; da te hodie mihi:

Exporge frontem. Scilicet ita tempus fert

840

Faciundumst. Ceterum ego rus cras cum filio

Cum primo luci ibo hinc. De nocte censeo:

Hodie modo hilarum te face. Et istam psaltriam

Vna illuc mecum hinc abstraham. Pugnaueris:

Eo pacto prorsum illi adligaris filium.

845

Modo facito ut illam serues. Ego istuc uidero,

Atque ibi fauillae plena, fumi ac pollinis

Coquendo sit faxo et molendo; praeter haec

Meridie ipso faciam ut stipulam colligat:

Tam excoctam reddam atque atram quam carbost. Placet:

850

Nunc mihi uidere sapere. Atque equidem filium

Tum, etiam si nolit, cogam ut cum illa una cubet.

Derides? Fortunatus qui isto animo sies.

Ego sentio ... Ah pergisne? Iam iam desino.

I ergo intro, et quoi reist ei rei hunc sumamus diem.

855

Numquam ita quisquam bene subducta ratione ad uitam fuit

Quin res aetas usus semper aliquid adportet noui,

Aliquid moneat: ut illa quae te scisse credas nescias,

Et quae tibi putaris prima, in experiundo ut repudies.

Quod nunc mi euenit; nam ego uitam duram quam uixi usque adhuc

860

Iam decurso spatio omitto. Id quam ob rem? Re ipsa repperi

Facilitate nil esse homini melius neque clementia.

Id esse uerum ex me atque ex fratre quoiuis facilest noscere.

Ille suam semper egit uitam in otio, in conuiuiis,

Clemens placidus, nulli laedere os, adridere omnibus;

865

Sibi uixit, sibi sumptum fecit: omnes bene dicunt, amant.

Ego ille agrestis saeuos tristis parcus truculentus tenax

Duxi uxorem: quam ibi miseriam uidi! Nati filii,

Alia cura. Heia autem, dum studeo illis ut quam plurumum

Facerem, contriui in quaerundo uitam atque aetatem meam:

870

Nunc exacta aetate hoc fructi pro labore ab eis fero,

Odium; ille alter sine labore patria potitur commoda.

Illum amant, me fugitant; illi credunt consilia omnia,

Illum diligunt, apud illum sunt ambo, ego desertus sum;

Illum ut uiuat optant, meam autem mortem exspectant scilicet.

875

Ita eos meo labore eductos maxumo hic fecit suos

Paullo sumptu: miseriam omnem ego capio, hic potitur gaudia.

Age age, nunciam experiamur contra ecquid ego possiem

Blande dicere aut benigne facere, quando hoc prouocat.

Ego quoque a meis me amari et magni pendi postulo:

880

Si id fit dando atque obsequendo, non posteriores feram.

Deerit: id mea minime refert qui sum natu maxumus.

Heus Demea, orat frater ne abeas longius.

Quis homo? O Syre noster, salue: quid fit? Quid agitur?

Recte. Optumest. (Iam nunc haec tria primum addidi

885

Praeter naturam o noster, quid fit? Quid agitur?)

Seruom haud inliberalem praebes te et tibi

Lubens bene faxim. Gratiam habeo. Atqui, Syre,

Hoc uerumst et ipsa re experiere propediem.

Era, ego huc ad hos prouiso quam mox uirginem

890

Accersant. Sed eccum Demeam. Saluos sies.

O qui uocare? Geta. Geta, hominem maxumi

Preti te esse hodie iudicaui animo meo.

Nam is mihi profectost seruos spectatus satis

Quoi dominus curaest, ita uti tibi sensi, Geta,

895

Et tibi ob eam rem, siquid usus uenerit,

Lubens bene faxim. (Meditor esse adfabilis,

Et bene procedit.) Bonus es quom haec existumas.

Paullatim plebem primulum facio meam.

Occidunt mequidem dum nimis sanctas nuptias

900

Student facere: in adparando consumunt diem.

Quid agitur, Aeschine? Ehem, pater mi, tu hic eras?

Tuos hercle uero et animo et natura pater,

Qui te amat plus quam hosce oculos. Sed quor non domum

Vxorem accersis? cupio; uerum hoc mihi moraest,

905

Tibicina et hymenaeum qui cantent. Eho

Vin tu huic seni auscultare? Quid? Demissa haec face,

Hymenaeum turbas lampadas tibicinas,

Atque hanc in horto maceriam iube dirui

Quantum potest: hac transfer: unam fac domum;

910

Transduce et matrem et familiam omnem ad nos. Placet,

Pater lepidissime. (Euge! Iam lepidus uocor.

Fratri aedes fient peruiae, turbam domum

Adducet, sumptu amittet multa: quid mea?

Ego lepidus ineo gratiam. Iube nunciam

915

Dinumeret illi Babylo uiginti minas).

Syre, cessas ire ac facere? Quid ago? Dirue.

Tu illas abi et transduce. Di tibi, Demea,

Bene faciant, quom te uideo nostrae familiae

Tam ex animo factum uelle. Dignos arbitror.

920

Quid tu ais? Sic opinor. Multo rectiust

Quam illam puerperam hac nunc duci per uiam

Aegrotam. Nil enim melius uidi, mi pater.

Sic soleo. Sed eccum Micio egreditur foras.

Iubet frater? Vbi is est? tu iubes hoc, Demea?

925

Ego uero iubeo et hac re et aliis omnibus

Quam maxume unam facere nos hanc familiam,

Colere adiuuare adiungere. Ita quaeso, pater.

Haud aliter censeo. Immo hercle ita nobis decet.

Primum huius uxorist mater. Est. Quid postea?

930

Proba et modesta. Ita aiunt. Natu grandior.

Scio. Parere iamdiu haec per annos non potest;

Nec qui eam respiciat quisquam est: solast. Quam hic rem agit?

Hanc te aequomst ducere, et te operam ut fiat dare.

Me ducere autem? Te. Me? Te inquam. Ineptis. Si tu sis homo,

935

Hic faciat. Mi pater! Quid tu autem huic, asine, auscultas? Nil agis:

Fieri aliter non potest. Deliras. Sine te exorem. Mi pater.

Insanis: aufer. Age, da ueniam filio. Satin sanus es?

Ego nouos maritus anno demum quinto et sexagensumo

Fiam atque anum decrepitam ducam? Idne estis auctores mihi?

940

Face: promisi ego illis. Promisti autem? De te largitor, puer.

Age, quid siquid te maius oret? Quasi non hoc sit maxumum.

Da ueniam. Ne grauare. Fac, promitte. Non omittitis?

Non, nisi te exorem. Vis est haec quidem. Age prolixe, Micio.

Etsi hoc mihi prauom ineptum absurdum atque alienum a uita mea

945

Videtur, si uos tanto opere istuc uoltis, fiat. Bene facis.

Merito te amo. Verum ... (Quid ego dicam, hoc quom confit quod uolo?)

Quid nunc quod restat? Hegio - est his cognatus proxumus

Adfinis nobis, pauper: bene nos aliquid facere illi decet.

Quid facere? Agellist hic sub urbe paullum quod locitas foras:

950

Huic demus qui fruatur. Paullum id autemst? Si multumst, tamen

Faciundumst: pro patre huic est, bonus est, noster est recte datur.

Postremo non meum illud uerbum facio quod tu, Micio,

Bene et sapienter dixti dudum: "uitium commune omniumst

Quod nimium ad rem in senecta adtenti sumus"? Hanc maculam nos decet

955

Effugere. Et dictumst uere et re ipsa fieri oportet. Gaudeo.

Quid istic? Dabitur quando quidem hic uolt. Mi pater!

Nunc tu germanus pariter animo et corpore. (Suo sibi gladio hunc iugulo).

Factumst quod iussisti, Demea.

Frugi homo es. Ergo edepol hodie mea quidem sententia

960

Iudico Syrum fieri esse aequom liberum. Istunc liberum?

Quodnam ob factum? Multa. O noster Demea, edepol uir bonus.

Ego istos uobis usque a pueris curaui ambo sedulo:

Docui monui bene praecepi semper quae potui omnia.

Res apparet. Et quidem porro haec, opsonare cum fide,

965

Scortum adducere, adparare de die conuiuium:

Non mediocris hominis haec sunt officia. O lepidum caput!

Postremo hodie in psaltria hac emunda hic adiutor fuit,

Hic curauit: prodesse aequomst: alii meliores erunt.

Denique hic uolt fieri. Vin tu hoc fieri? Cupio. Si quidem hoc

970

Voltis: Syre, eho Accede huc ad me: liber esto. Bene facis.

Omnibus gratiam habeo et seorsum tibi praeterea, Demea.

Gaudeo. Et ego. Credo. Vtinam hoc perpetuom fiat, gaudium,

Phrygiam ut uxorem meam una mecum uideam liberam!

Optumam quidem mulierem. Et quidem tuo nepoti huius filio

975

Hodie prima mammam dedit haec. Hercle uero serio,

Siquidem prima dedit, haud dubiumst quin emitti aequom siet.

Ob eam rem? Ob eam. Postremo a me argentum quantist sumito.

Di tibi, Demea, omnes semper omnia optata offerant!

Syre, processisti hodie pulchre. Siquidem porro, Micio,

980

Tu tuom officium facies atque huic aliquid paullum prae manu

Dederis, unde utatur, reddet tibi cito. Istoc uilius.

Frugi homost. Reddam hercle; da modo. Age, pater! Post consulam.

Faciet. O uir optume! O pater mi festiuissime!

Quid istuc? Quae res tam repente mores mutauit tuos?

985

"Quod prolubium? Quae istaec subitast largitas? Dicam tibi:

Vt id ostenderem, quod te isti facilem et festiuom putant,

Id non fieri ex uera uita neque adeo ex aequo et bono,

Sed ex adsentando indulgendo et largiendo, Micio.

Nunc adeo si ob eam rem uobis mea uita inuisa, Aeschine, est,

990

Quia non iusta iniusta, prorsus omnia omnino obsequor,

Missa facio: effundite emite, facite quod uobis lubet.

Sed si uoltis potius, quae uos propter adulescentiam

Minus uidetis, magis inpense cupitis, consulitis parum,

Haec reprehendere et corrigere me et secundare in loco,

995

Ecce me qui id faciam uobis. Tibi, pater, permittimus:

Plus scis quid opus factost. Sed de fratre quid fiet? Sino:

Habeat: in istac finem faciat. Istuc recte. Plaudite!