Qui cupit iratum placidumue scire Tonantem,

Hoc carmen, sed mente legat, dum uoce recenset.

Agnoscet quem templa poli, quem moenia caeli

Auctorem confessa suum ueneranter adorent.

5

Quinque plagae septemque poli sol luna triones

Sidera signa noti nix imber grando pruinae

Fulmina nimbus hiems tonitrus lux flamma procellae

Caelum terra iubar chaos axis flumina pontus

Vel quicquid natura dedit praecepta creare,

10

Hoc agit et sequitur uariis sub casibus iras

Et pia uota Dei. Miseris hinc atque beatis

Pro meritis morum, pro certo tramite uitae

Paupertas mors uita salus opulentia languor

Taedia tristitiae splendor compendia damnum

15

Gaudia nobilitas uirtus prudentia laudes

Affectus maeror gemitus successus egestas,

Ira potestatum, trux indignatio regum:

Omnia quae ueniunt, bona gaudia tristia saeua,

Descendunt ex arce Dei, de sede Tonantis,

20

Qua pietas aeterna manet, lux spiritus ardor,

Arce, ubi dicuntur laudes sine fine perennes,

Et merito, quia fine carens primordia nescit

Rerum causa Deus. Taetrum chaos igne resoluens

Igne creata fouet; nam totum flamma uaporat

25

Et flammae pascuntur aquis, quibus omnia constant

Nubibus et radiis solis pascentia anheli.

Inde potens generata manet natura creatrix,

Intra se retinens quicquid per saecla refundit.

Ac pietas quia sancta Dei uirtute modesta est,

30

Clade repentina numquam punire nocentes

Assumat: poenam cohibet poenamque minatur,

Territa quo Dominum possit mens nostra precari

Et peccatorum ueniam non laesa mereri.

Sic impune reis licuit peccasse fatendo.

35

Ante prophetarum dictis sonuere futura;

Sed postquam Christus .............

Aduenit sub uoce Dei soluensque necantes

<Occidit> .....ne ........ nostra futuri

Gens hominum, dare signa reis natura iubetur

40

Ne lateant mortale genus quaecumque propinquent,

Praemonet ante pius quam <mittat> tanta pericla,

Prodigiis signisque docens elementa fatigat.

Nam quare coitu simili <bipedumque> creantur

Partus quadrupedes? Sterilis fecundior aluus

45

Cernitur: infantem discors <natura> biformem

Protulit imparibus membris numeroque modoque

Et pauet infelix enixa puerpera natum.

Sic peccata parant horrenda in germina partus.

Ante suos ortus quid iam peccauerat infans?

50

Non fuit infantis facinus, sed forte parentum

Noxa caput sequitur, poenam capit ante reatum.

Quid fera, quid pecudes, quid peccauere uolucres?

Quid caelum, quid terra polus, quid pontus et astra?

Quid solis radii, quid lunae frigidus orbis?

55

Nonne fatigantur dantes per tempora signa?

Nam uentura monet per tot praesagia somnus

Proditor et quid sit post tempora certa futurum

Cornipes effatur, pecudes uolucresque loquuntur:

Quodque hominis mala lingua tacet, fera belua piscis

60

Despiciunt proprii generis seruare figuras,

Contra naturam dum turpia membra rebellant.

Nam micat unde polo ueniens quicumque cometes,

Hinc matres et monstra creant, hinc unda cruores

Inficit et spumis rubicundior alueus exit,

65

Hinc calidas pluit imber aquas et roscida tellus

Sanguine puniceas spicis producit aristas

Et uiola est mentita rosam pallore fugato,

Ac rubor infelix et candida lilia tinxit.

Tertia sors Erebi terrae prorumpit hiatu

70

Et discit perferre diem, uiolare serenum

Audet et exsangues caelo producere manes

Viuida funereis admiscens ora, sepultis

Pestibus Herculeos mundo mentita furores,

Cum niger umbrarum ueniens exercitus orbem

75

Appetit inuadens non umida tempora lunae.

Auditur mugire solum, solisque tenebras

Quis neget et stellas alieno tempore uisas,

Caeruleum pallore diem roseumue colore

Lunaremque globum fuscata lampade tectum

80

Et mare purpureum nudato litore siccum,

Piscibus oceani proprias sitientibus undas?

Nescia mentiri rerum cognata fidelis

Conseruat natura fidem pietate Parentis

Participans, quaecumque forent mundoque minentur,

85

Ostentis uentura monens, ut pectore laeto,

Si bona sunt uentura, bonis nos ante fruamur,

Si mala portendant, liceat placare precando

Naturae caelique Deum post saecla manentem.

Nemo ferire uolens se praemonet ante cauendum,

90

Sed qui terret, amat; sic indulgentia poenam

Praeuenit et nullos capiunt tormenta reatus.

Non negat Omnipotens ueniam cuicumque roganti,

Supplicium cum saepe uetet, licet inde minetur

Omnibus, et nullum feriat censura Tonantis,

95

Ni uitium peccantis agat perstando maligne,

Et quemcumque ferit moderanter temperat ictus;

Corrigit errantem, non punit morte repente,

Si peccare diu parcat quicumque profanus.

Sed cum perstat homo semper delicta sequendo,

100

Sentiet iratum poena plectente furorem.

Nemo Deum sentit, quotiens irascitur ulli,

Ni fulget prae clade minas pietatis amore

Donec ab excelsis ueniat uindicta coercens:

Impete terribili grauis ingruit ira repente,

105

Sensim rursus adest nullo terrore minante,

Ante nec agnoscit Dominum quicumque furentem,

Donec in extremos gemitus recidente ruina

Ingruat incautum grauiori pondere frangens.

Sed non est omnis manus exstirpanda reorum;

110

Solos quippe necat, quos cernit nolle reuerti,

Addere sed grauibus peccatis crimina dura;

Nam mox tempus adest ueniae, quo uota recurrunt

Ad meliora semel, sed non reditura secundo

Ad scelus, abiectum lacrimis prece corde reatum.

115

Quis genus humanum nescit seruare uolentem

Auctorem dominumque Deum? Cui contulit index

Per tot facta dies, quem sexta luce creauit.

Prima dies nam lucis erat, mors una tenebris:

Lux datur ante polos, lux clari causa diei,

120

Lux iubar aethereum, lux noctis limes et umbris,

Lux facies rerum, dux lux cunctis elementis,

Lux genitis per cuncta color, lux gratia solis,

Lux decus astrorum, lux aurea cornua lunae,

Lux fulgor caeli, lux et primordia mundi,

125

Lux splendor flammae, lux magni temporis index,

Lux opus Auctoris primum, lux cardo pudoris,

Lux honor agricolis, requies lux omnibus aegris,

Lux aeui media est, lux quae dat tempora metis.

Et bene constituit mundi primordia lucem

130

Clarus ubique Deus numquam maculabilis auctor,

Quem non obscurant quacumque ex parte tenebrae

Nec celantur ei quaecumque obscura geruntur.

Initium factis lucem dat lucis origo.

Quanta spes mundi promissa est principe luce!

135

Quae totum praecessit opus quod continet orbis,

Quae solis praeuenit iter lumenque coruscum,

Cuius iussit ope clarescere cuncta creata.

Altera quippe dies caeli conuexa meretur

Et supra caelos ingentia flumina dantur

140

Ac dominatur aqua glomeratis fluctibus alma

Ignibus aethereis caelesti sede locatis.

Vnda beata nimis, meruit quae tecta polorum,

Celsa fauore Dei, iussu suspensa Tonantis.

Limitibus contenta suis elementa morantur

145

Nec flammas restringit aqua glaciemue reponit

Flammeus ignis aquae: seruant sub lege tenorem

Incorrupta suum, non impugnata uicissim;

Non discreta quidem, sed nec permixta morantur.

Tertia caeruleum ponti lux edidit aequor;

150

Fluctibus immensis pelagi freta glauca liquescunt

Ipsa dies terram meruit de fluctibus actam;

Eruitur tellus uasto demersa profundo

Et solidante globo grauior per inane pependit

Axe rotante polum; sunt pro radicibus undae;

155

Quam molles portant ceu fundamenta liquores,

Arida materies rapitur de corde fluenti

Nondum mater humus; cuius pars soluit harenas,

In glebam pars membra ligat, pars saxa tumescunt

Et cautes stant montis apex, pars flumina mergit,

160

Planities pars tensa iacet, pars litora curuat,

Pars datur in tumulos, pars aspera rupibus horret

In scopulos pars certa riget, pars ualle profunda

Cingitur et colles tumidi iuga celsa supinant

Et mare nauigerum quatitur spumantibus undis.

165

Atque humiles campos spatiis aequalibus aptant;

Pars data dulcifluis undantes fontibus agri.

Herba uirens prodit, it surculus omnis in auras

Et semper uestita comis frondescit oliua;

Omnia poma uirens profert, non parturit arbor;

170

Linguae laurus honos soluit donanda poetis;

Torta per obliquos it uitis in orbe corymbos,

Verberat et palmes ramos fluitante flagello;

Vinea pampineos subarundinat ebria campos,

Munera laetitiae spondens pendentibus uuis,

175

Fluctibus et uariis redolent florentia rura.

Vna parens tellus non unum fundit honorem,

Sed quot sunt herbae, tot permiscentur odores.

India mundus erat gemmans, pigmenta per herbas

Producunt sub sole nouo rudibusque racemis.

180

Est locus interea diffundens quattuor amnes

Floribus ambrosiis gemmato caespite pictus,

Plenus odoriferis numquam marcentibus herbis,

Hortus in orbe Dei cunctis felicior hortis.

Fructus inest anni, cum tempora, nesciat anni.

185

Illic floret humus semper sub uere perenni,

Arboreus hinc inde chorus uestitur amoene:

Frondibus intextis ramorum murus opacus

Stringitur atque omnes pendent ex arbore fructus

Et passim per prata iacent. Non solis anheli

190

Flammatur radiis, quatitur nec flatibus ullis

Nec coniuratis furit illic turbo procellis;

Non glacies destricta domat, non grandinis ictus

Verberat aut gelidis canescunt prata pruinis.

Sunt ibi sed placidi flatus, quos mollior aura

195

Edidit exsurgens nitidis de fontibus horti;

Arboribus mouet illa comas, de flamine molli

Frondibus impulsis immobilis umbra uagatur:

Fluctuat omnis honos et nutant pendula poma.

Ver ibi perpetuum communes temperat auras,

200

Ne laedat frondes et ut omnia poma coquantur.

Non apibus labor est ceris formare cicutas:

Nectaris aetherei sudant ex arbore mella,

Et pendent foliis iam pocula blanda futura.

Pendet et optatae uiuax medicina salutis,

205

<Et quae> dependent sollers pictura figurat.

Auroram iam quarta dies praemiserat undis

Et rutilante polo compresserat ora rubore:

Mox solis radiare globum iubet igne salutis.

Flamma salutaris perfundit lumine mundum,

210

Cuncta salutifero rident elementa uapore;

Cuius ab igne suo lunam iubet ire secundam,

Nigra tenebrarum corrumpere tempora noctis

Et trepidum proferre diem comitante quiete;

Candida somnigeris collustrans cornibus axem,

215

Quae numero est crescente breuis, sed plena minore.

Flammeus ornatus caeli per sidera fulsit:

Officia stellis, numeros et nomina iussit,

Tempora distribuit, loca contulit, ignibus egit,

Limitibus fixit, iubar induit, axe rotauit,

220

Cursibus aptauit, caeli regionibus addit.

Agminis innumeri nec flammea sidera solem

Destituunt quacumque die, sed luce premuntur

Luminis immensi radiato uertice fusi.

Nec mirum, si clara latent sub sole corusco

225

Sidera, quo mundum monstrat mensura minorem,

Qui fouet igne pio caelum mare sidera terras.

Concepta uirtute Dei, quem sphaera polorum

Sustinet, et sentit Dominum per cuncta tonantem,

Cuius ab imperio ueniunt quaecumque ministrat.

230

Omnia iussus agit, totum sub lege laborat,

Miles et ipse Dei, cum luna et sidera cuncta

Ostentans sub uere nouo, sub tempore primo,

Sub tirone die ueterana in saecla parato.

Addit quinta dies animalia cuncta profundi.

235

In corpus solidantur aquae neruique ligantur.

Musculus humor erat, fluctus durescit in ossa

Atque oculi gemmantur aquis umore gelato.

Et quot sunt fluctus, tot forsitan aequore pisces

Luserunt fluido per caerula uasta natatu

240

Et crispante freto perflabant naribus undas.

Terrigenis factura cibos post cuncta creandis

Exilit inde uolans gens plumea laeta per auras

Aera concutiens pinnis crepitante uolatu

Ac uarias fundunt blando modulamine uoces

245

Et puto collaudant Dominum meruisse creari.

Hae niueo candore nitent, has purpura uestit,

Est croceus his pluma color, has aureus ornat

Galbanus, ast aliis pinnae solidantur ocellis

Atque hyacinthus adest per colla et pectora fulgor;

250

Eminet his cristatus apex, has lingua decorat

Et breuitas formae pensatur uoce canora;

Est unus his pluma color, has discolor ornat

Pinna, per innumeras currens pictura uolucres,

Et rudibus tenuem subtexunt aera pennis.

255

Sexta dies folium ramis et floribus herbas

Euomit et spicans acuit seges omnis aristas.

Silua comis uestita uiret nidosque loquaces

Exhibet et uarias decantat garrula uoces,

Cum natabunda uolat non motis plausibus ales;

260

Frondibus insidens uento cum fronde mouetur,

Vnguibus ad ramos infixa tenacibus haeret.

Pinnigerum uernare nemus uapor urguet in usus

Pignoris et molli durescunt oua tepore.

Pinnantur membrata globis, animantur, anhelant,

265

Rumpuntur, confracta sonant, nutrita uolatus

Temptant et rudibus librantur in aera plumis.

Sed cum discordent inter se elementa coacta,

Fetibus eductis concordant unda uel ignis:

Vnda creat uolucres, producit flamma uolucres.

270

Pabula mundus erat, sed non qui pasceret herbas

Adfuit: intactis senuissent floribus herbae,

Ni pascenda daret tellus iumenta per agros.

Cornibus erumpunt armata fronte iuuenci

Et per prata uagum sequitur sua bucula taurum;

275

Ceruus in arua fugax palmatis cornibus errat

Et uelox prorumpit equus, pecus utile belli.

Impia terribiles producit terra leones,

Simplicitas ouium fraudem passura luporum

Et raucos timuit discurrens damma molossos.

280

Spumat aper, mortes lunato dente minatur

Et latus obliquans meditatur proelia toruus,

Ne Massyla fames duros descendat in armos

Aut aper alter eat spumantia bella mouere.

Promitur omne genus pecudum, genus omne ferarum

285

Inter prata uagum nullo custode per herbas.

Instar montis habens incedit bestia moles;

Promitur anguis hians, quatitur sub dente uenenum,

Et maculosa repit squamis per uiscera serpens,

Ante uenena nocens, missura flatibus oris

290

Et subita sparsura grauis per sibila mortes

Atque eadem membris uitae paritura medellas.

Sed ne cuncta simul passim per cuncta fuissent,

Distribuit loca certa Deus et tempora fixit.

Tempore non uno ueniunt quae saeua uocantur:

295

Non semper mouet arma leo nec scorpius ictus

Semper habet nec semper agit fera uipera mortes

Nec semper tollunt ad uulnera colla cerastae;

Non semper furit unda maris nec semper adurit

Solis ubique calor: pro tempore temperat ignes,

300

Pro regione plagae, pro tempore temperat undas

Et modo bellantes fluctus freta pigra iacebunt.

Ipse polus, qui grande tonat, sine nube serenus

Iam tacet et puro redeunt sua lumina caelo.

Multa locis data sunt uariis dispersa per orbem:

305

Arida uipereos angues suscepit harena,

Vmida sortitur tellus fera colla leonum,

India cum gemmas et eburnea monstra minatur

(Belua diuinos inter generatur odores

Ambrosiasque rapit male fraglans bestia messes)

310

Incertusque color tigris per mille colores

Montibus Hyrcanis uento fetata marito

Mittitur ut uincat currens orbata procellas.

Cornibus erectos sortita est Africa dammas,

Concaua suscipiunt per montes saxa dracones.

315

Cetera distribuit diuersis semina terris,

Plurima coniunxit, sed caespite, mente diremit.

Munera praeterea funduntur diuitis agri:

Protulit eximias et ditior India gemmas,

Producunt niueos et litora rubra lapillos,

320

Flammantes uiridesque tulit Babylonia crustas;

Persica nobilitas pretiosis litora gemmis,

Frigidus et roseo carbunculus ardet honore,

Ser et fila trahit nullo sub pollice ducta,

Balsama Caesareos plorant uirgulta per agros

325

Et nimis ambrosium lacrimae dant munus odoris;

Cinnamon interior profert sub Phoenice tellus

Solis amica nimis nam non de sole perusta

Haec nardi flores, haec portio fundit amomum.

Omnibus his genitis animal rationis amicum

330

Formatur uirtute Dei, limatur in artus,

Vt dominanter eat moderatior omnibus unus.

Naturae iussit quae protulit omnia princeps,

Ast hominem non terra parit, non pontus ab undis,

Non caelum, non astra creant, non purior aer,

335

Sed dominaturum cunctis Dominator et Auctor

Plasmauit per membra uirum de puluere factum.

Limus adhuc deformis erat, membratur in artus

Corporeus, species hominis, caelestis imago.

Conspicitur noua forma uiri sine mente parumper.

340

Spiritus infusus subito per membra cucurrit

Et calefacta rubens tenuit praecordia sanguis,

Mox rubuere genae, totos rubor inficit artus.

Iam cutis est qui puluis erat, iam terra medullas

Ossibus includit, surgunt in messe capilli.

345

Orbe micant gemino gemmantia lumina uisus

Et uocem compago dedit noua machina surgens

Auctorem laudare suum gauisa, quod esset,

Atque oculos per cuncta iacit: miratur amoenum

Sic florere locum, sic puros fontibus amnes

350

Quattuor undisonis stringenti gurgite ripas

Ire per arboreos saltus camposque uirentes,

Miratur. Sed quid sit homo, quos factus ad usus

Scire cupit simplex et non habet unde requirat,

Quo merito sibimet data sit possessio mundus

355

Et domus alma nemus per florea regna parata;

At procul exspectat uirides iumenta per agros

Et de se tacitus quae sint haec cuncta requirit

Vel quare secum non sint haec cuncta uolutat;

Nam consorte carens cum quo conferret egebat.

360

Viderat Omnipotens haec illum corde mouentem

Et miseratus ait: "demus adiutoria facto

Participem generis." Tamquam si diceret Auctor:

"Non solum decet esse uirum, consortia blanda

Nouerit, uxor erit, cui sit tamen iste maritus;

365

Coniugium se quisque uocet, dulcedo recurrat

Cordibus innocuis et sit sibi pignus uterque,

Velle pares et nolle pares, stans una uoluntas.

Pax animi concors paribus concurrere uotis,

Ambo sibi requies cordis sint, ambo fideles

370

Et quicumque datur casus, sit causa duorum."

Nec mora, iam uenit alta quies oculosque supinat

Somnus et in dulcem soluuntur membra soporem.

Sed cum iure Deus nullo prohibente ualeret

Demere particulam de quod pius ipse pararat

375

(Sed si ablata daret iuueni sua costa dolorem,

Redderet et tristem subito, quem laedere nollet),

Fur Opifex uult esse suus. Nam posset et illam

Puluere de simili Princeps formare puellam,

Sed quo plenus amor toto de corde ueniret,

380

Noscere in uxorem uoluit sua membra maritum.

Diuiditur contexta cutis, subducitur una

Sensim costa uiro, sed mox reditura marito.

Nam iuuenis de parte breui formatur adulta

Virgo decora rudis matura tumentibus annis,

385

Coniugii subolisque capax quo nata probatur,

Et sine lacte pio fit mox infantia pubes.

Excutitur somno iuuenis, uidet ipse puellam

Ante oculos astare suos, pater, inde maritus,

Non tamen ex coitu genitor, sed coniugis auctor.

390

Somnus erat partus, conceptus semine nullo;

Materiem fecunda quies produxit amoris

Affectusque nouos blandi genuere sopores.

Constitit ante oculos nullo uelamine tecta,

Corpore nuda simul niueo quasi nympha profundi:

395

Caesaries intonsa comis, gena pulcra rubore,

Omnia pulcra gerens, oculos os colla manusque,

Vel qualem possent digiti formare Tonantis.

Nescia mens illis, fieri quae causa fuisset.

Tunc Deus et Princeps ambos coniunxit in unum

400

Et remeat sua costa uiro, sua membra recepit,

Accipit et fenus, cum non sit debitor ullus.

His datur omnis humus cum quicquid iussa creauit

Aeris et pelagi fetus, elementa duorum

Arbitrio commissa manent. His "crescite", dixit

405

"Et replete solum" Omnipotens "de semine uestro

Sanguinis ingeniti natis; nutrite nepotes

Et de prole nouos iterum copulate iugales.

Vel dum terra fretum, dum terram subleuat aer,

Dum solis micat axe iubar, dum luna tenebras

410

Dissipat et puro lucent mea sidera caelo,

Sumere quicquid habent pomaria nostra licebit;

Nam totum quod terra creat, quod pontus et aer

Protulit, addictum uestro sub iure manebit

Deliciaeque fluent uobis et honesta uoluptas:

415

Arboris unius tantum nescite saporem."

Dixerat ista Deus, sanxit natura quod inquit

Omnipotens. Mirata diem, discedere solem

Nec lucem remeare putat terrena propago

Solanturque graues lunari luce tenebras,

420

Sidera cuncta notant caelo radiare sereno.

Ast ubi purpureo surgentem ex aequore cernunt

Luciferum uibrare iubar flammasque ciere

Et reducem super astra diem de sole rubente,

Nox reuocata fouet hesterna in gaudia mentes;

425

Temporis esse uices noscentes luce diurna

Coeperunt sperare dies, ridere tenebras.

Tot bona facta Deus non obliuiscitur umquam,

Quae propter hominem fecit sanxitque manere.

Huic Dominus pietatis opem subducere non uult,

430

Addicet nec plasma suum. Scit conditor aeui

Esse nihil prorsus praeter se ubique rogandum,

Et nisi subueniat, succurrens non erit ullus.

Inde malo bonus est homini Deus, omnibus auctor

Spes opifex dominus rector dux arbiter index,

435

Continua bonitate pius, uirtute modestus,

Simplicitate bonus, sed culmine celsior omni.

Ibant per flores et tota rosaria laeti

Inter odoratas messes lucosque uirentes

Simpliciter pecudum ritu uel more ferarum,

440

Corporibus nudis et nescia corda ruboris.

Quid pars membrorum secretior esset habenda?

Vnde rudes scirent, quid moribus esset honestum?

Quod digitos oculosque, putant hoc quoque pudenda.

Publica iungebant affectibus oscula passim

445

Nec rubor ullus erat, cum staret origo pudoris,

Illicitumque sibi prorsus nihil esse putabant.

Et bene credebant, quibus omnia iussit ad usus

Arboris unius fructu sub lege negato.

Vomere non tellus, non rastris iussa domari,

450

Quaerere nec sudor fructus quocumque labore

Cogitur aut campos aliquo de fonte rigare;

Imbre ferax nullo, pluuiis absentibus uber

Caespes et arbitrio crescit fetura marito.

Praeterea solis datus est locus ille duobus:

455

Deliciis hominum tantum constructus opacis

Nec placidas sustentat aues, non ore cruentas,

Vnguibus armatas nescit perferre uolucres,

Omne genus pecudum nescit, genus omne ferarum.

Solus ibi irrepsit squamoso corpore serpens

460

Fraudibus imbutus mortis, caput omne malorum,

Pectore uipereo mellitum ex ore uenenum

Funereo sub dente parans spumante palato.

Ergo ibi liuor edax, coctum serpente uenenum

Inuidiae mordacis habens sub fronte modesta,

465

Quaerit opem sceleri, per quam fallatur honestas

Simplicitasque cadat uel credula corda reatum

Incurrant non fraude sua, sed clade perenni.

Fortia corda uiri non expugnanda per anguem

Praesensit pietatis inops et coniugis aures

470

Aggreditur sub uoce pia, sermone maligno

Insidiosus adit heu mollia corda puellae:

Ingerit ore cibos crudeli funere plenos.

His semel assumptis reserantur lumina cordis

Ac permixta bonis patuit doctrina malorum.

475

Paenituit nescisse dapes et damna putantur

Temporis exacti spatia. Procedere peius

Ausum quippe nefas: temptat seducta maritum

Et capit insontem iam noxia femina uictum.

Circumuenta perit, sed circumscripta fefellit.

480

Nec circumscriptor serpens impune triumphat.

Nam postquam et iuuenis uiolata mente comedit

Funereos sine lege cibos in morte futuros,

Mox sapit infelix, quid prauum, quid sit honestum:

Cognita simplicitas, sed mox est corde fugata.

485

Membra pudenda putant partem, quae est prolis origo,

Et qua uentris erat digestio turpis habetur.

Omnibus e membris pars mundior illa putatur,

Noxia sola magis fuerat quae in corpore toto,

Os, aditus mortis quam protulit atque recepit

490

Lingua suada mali, sed et aures limina mortis.

Viderat Omnipotens homines didicisse pudorem,

Perdiderant quem fraude truci dapibusque comesis,

Errantes per prata reos foliisque tegentes

Fecundos artus: dant agnita membra reatum,

495

Illicitum fas ante putant licitumque profecto

Creditur esse nefas. Hos increpat ore tonanti,

Sacrilegos quos iura Dei calcasse profanat,

Dum quaerunt ullas foliis uel rupe latebras,

Tunc magis obtunsi, cum credunt posse latere

500

Omnituum quodcumque Deum, cui cuncta patescunt,

Et merito, quia cuncta facit fecitque iubendo.

Non fugit artificem chalybis, quae massa caminos

Sustineat, quae missa semel fornace liquescat,

Exedat rubigo latens quae uiscera ferri;

505

Hic non defossa prodit tellure metalla,

Promittit saxis et non de puluere gemmas;

Scit, quibus immittat mordaces fluctibus hamos

Retibus aut pisces fallat scrutator aquarum,

Et male uenturas spondet sibi nauta procellas;

510

Si pluuialis hiems aut saxeus urgeat imber,

Non latet agricolas; sub terris prouidus undae

Promittit fontes designans ante saporem

Inspecta tellure semel, sine fluctibus ullis;

Sibila dum reticent necdum serpente probato

515

Praedicit Psyllus uim cuiuscumque ueneni;

Signa uidet mortis medicus reducisque salutis

Et negat aut spondet uicturum iudice uisu

Taedia laetitiae uel gaudia luctibus indens.

Cur exempla damus homines praescire futura,

520

Cum testante Deo doceatur nosse quod instat?

"Natio uiperea", clamans mortalibus inquit

"Signa poli nostis, praedicitis: imminet imber,

Et ueniet, nec fallit hiems nec tardat adesse."

Ecce genus hominum uentura scire probatur.

525

Nec mirum, Christi si sentit imago futurum,

Cum nos uenturum moneant animalia muta:

Bucula rana sues formicae coruus hirundo

Praedicunt pluuias nec clam praesagia fallunt.

Quid res exanimes, testas? ardente lucerna

530

Scintillare oleum fungis crescentibus igne?

An Deus omnipotens posset nescire latebras

Rupis et ex foliis uestis contexta caducis

Aspectus obstare? Deo tunc uoce reatus

Crimine femineo semet peccasse fatetur

535

Infelix coniunx, in coniuge facta redundat

Et reus accusat; sed non purgandus agebat

Sed sic participem propter solacia cladis

Conscius adsciuit socius, ceu femina duxit

Ad scelus horrendum uel saeua piacula mortis.

540

Supplicio sociante duos releuare reatum

Credidit infelix, si par sententia damnet

Quos par culpa tenet (gradus illic temporis inter-

Est tantum, nam causa ligat communis utrumque)

Exsurgit censura Dei pietate seuera

545

Et uitae mortisque simul sententia fertur.

Supplicium infelix, quo mors datur atque negatur,

Vltio uitalis cohibetur limite mortis:

Poena mori crudelis erat, sed uiuere peius.

Otia delicias perdunt discuntque labores,

550

Qui cultore Deo fructum telluris habebant.

Agricolam Dominum qui non diuiserat umquam

(Ipse rigator erat, sator altor messor arator),

Offendunt hunc ambo pium: truduntur ab horto

Perpetui floris nec habet sub iure reorum

555

Et uitae mors meta datur cum fine malorum.

Magna Dei pietas, uenia qui temperat iras:

Vita grauis hominum succiditur impete mortis,

Quae recidiua magis conuersis corde resurgit.

Mors mundanorum requies uel certa laborum

560

Et male uiuenti praestatur fine salutis:

Continuans quodcumque nocet prauumque bonumque.

Solus in aeternum Deus est regnator et auctor,

Virtus trina Deus, triplex Deus omnis et unus,

De quo speratum conceditur omne benignum

565

Nec mens quaecumque praesumpsit pura fefellit,

Dictorum effectus non desunt tempore eodem,

Penes quem sensu praecordia muta loquuntur

Et lingua reticente sonat super aethera sermo

Ac mens pura Deum potius quam lingua precatur.

570

Ergo operis memor ipse sui Deus imperat ambos

Sedibus egressos placidis dominentur ut orbi

Et totum quod mundus habet sub iure tenerent.

Ac quod floret humus, uiridis quod germinat herba,

Quod spicant messes, quod ramis parturit arbor,

575

Quod gemmant uites, quod amoena comantia frondent

Flumina quod mittunt fontes, quod fluctuat aequor,

Quod pelagi trahit unda fretum, quod litora tundit,

Murmure quod uenti flantes uaga marmora crispant,

Quod generant terrae, quod flammae pontus et aer:

580

Vsibus humanis data sunt haec cuncta uenire,

Vt similis qui factus erat de puluere Christo

His dominaretur cunctis, sub carne creatis

Corpora corporibus seruirent cuncta subacta.

Spiritus interea seruit sine corpore uentus;

585

Ventus agit nubes, in nubila crassior aer

Cogitur: hoc imbres ueniunt placidumque serenum;

Ventus alit fructus et uentus spicat aristas,

Ventilat aestiuo quas flatu mollior aura;

Deflorat fructus et decutit arbore flores;

590

Flatibus accendit flammas et temperat aestus.

Flatibus alternis redeunt commercia uitae;

Itque reditque suos repetendo spiritus haustus

Et reduci uento fibrae pulmonis anhelant:

Faucibus excurrens it naribus aura uicissim,

595

Vitales animat per membra tepentia sensus

Et modo quae gelidis, calidis nunc flatibus ora

Illustrata uigent et tangunt flabra palatum.

Non haec humanis tantum spiramina membris

Sunt data, sed cunctis animantibus aura recurrit.

600

Spiritus ille Dei, quo corpora cuncta mouentur,

Omnia complectens agitat fouet inserit urget,

Vnde genus diuersa trahunt et semina rerum.

Molis ab immenso uenientia fonte perenni

Artificis formante manu digesta uomuntur

605

Ordine cuncta suo. Manet irreuocabile munus.

Nec tamen intereunt pereuntia lege diurna.

Quis neget undifluos procedere fontibus amnes,

Quorum iam reditus non umquam sperat origo?

Incessanter aquas licet euomat impete pleno,

610

Iacturam tamen unda negat sentire fluenti.

Omnibus hic mos est de flammis tollere flammas

Nec minuit quicquam detractus ab ignibus ignis.

Damna aliena solent aliorum lucra parare:

Hi quaestus cui damna parant? in fomite flammae

615

Detractae, cui forte iubar succiditur igni?

Nec carnale genus minuit fetura creando;

Ecce dedit homini plus quam sibi rex Deus auctor:

Formantur uirtute Dei mas unus et una

Et multos creat unus homo, mansura propago

620

Maxima fit, generis quam paruula fudit origo.

Parua Deo fuerant succedere nata peremptis,

Ni consumpta daret post saecla resurgere uitae.

Sed ne sit fixum reditus non esse sepultis

Cordibus illorum qui legis sancta profanant,

625

Annua conspiciant agris frumenta renasci

Mortua per sulcos terram findentis aratri.

Maior et ex truncis surgit radicibus arbor

Et foliis uestita uiret redeuntibus annis.

Pampinus uuiferae uitis sarmenta reuestit

630

Et gemmata rosis redeunt uirgulta ruboris

Ambrosio reduces rumpunt de cortice fructus,

Quis est uita fugax et par cum flore senectus;

Fit rediuiua uirens et crinibus herba renatis;

Ligna renascentur reduci sub germine cuncta:

635

Quae nunc herba fuit, lignum iacet, herba futura.

Squameus exuitur stellato tegmine serpens:

Pelle renascenti rursus redeunte iuuenta

Reptat hians anguis per sibila guttura pandens.

Frontibus arboreis amittunt cornua cerui,

640

Anguibus assumptis sed mox palmata resurgunt.

Aerias enudat aues iam penna uetusta

Et noua subuestit reparatas pluma uolucres.

Mortua praeterea caecorum lumina dudum

Nube tenebrarum discussa, luce recepta

645

Ad uisus rediere suos uultusque sepulti

Nocturnos perpessa dies oculatur imago;

Mortua pars hominis quotiens, pars uiua iacebat,

Funera uiua gemens, uiuax in morte cadauer

Ac sine morte tamen uitali in morte perempta?

650

Et rediuiua salus reduci per membra uapore

Nascitur et calidus repetit uitalia sensus

Ossa tenens uenasque ciens udansque medullas.

Phoenicis exactam renouat Deus igne iuuentam

Exustusque senex tumulo procedit adultus:

655

Consumens dat membra rogus sine sorte sepulcri.

Ignibus extinctis iam mortua flamma resurgit,

Redditur ignis edax rediuiuo lumine candens

Et scintilla uolans incendia uasta reducit

Et quod fumus erat, stridet iubar ignis anheli;

660

Igne uago rutilatur apex, fax aera lambit;

Et cinis extinctus gelida moriente fauilla

Tollitur alta petens erecto crine uagatus.

Mortua nox sub luce cadit, perit aurea luna

Atque per ascensus et cornua colligit ignes

665

Et, dum caeca latet reparato lumine, fulget

Mentiturque diem lux frigida, solis imago.

Lucifero redeunte polo moriuntur et astra:

Nuntius aurorae subductus morte diurna

Lucifer extinctas reficit per sidera flammas

670

Et nocturnus eques iubar emicat igne corusco.

Roscida puniceum spargens aurora ruborem

Ducit ubique diem periturum noctis ab umbris

Et tamen haec de sole perit, quo missa rubebat.

Sol, oculus caeli, famulus super astra Tonantis,

675

Cuius ab immensis languescant sidera flammis,

Ni gelidis animentur aquis per caerula ponti,

Occidit; ipse dies super aequora sole cadente

Aequore mersus abit, nouus aequore mane resurgit:

Vespere nocturno radiata luce rubentem

680

Purpureis attollit aquis, redditque diurne

Depositum natura suum sub nocte sepultum,

Mane resurgentem, de fluctibus orbe refecto.

Tot simul exemplis moniti, defuncta renasci

Credamus uirtute Dei, qua cuncta creauit

685

Et generata uigent sub nutritore Tonante,

Qui, cum regna poli teneat stellantis et alti,

Aera concludit, terram leuat, aequora soluit

Et totum capit una manus, quod sermo creauit,

Munus ubique Dei, dum iussio rumperet una.

690

Qui tantum pius est quantum decet omnipotentem,

Et nulla uirtute minor nisi uerberis ira,

Sed uoto, nam sponte bonus pietatis amore;

Quem mens pura iuuat hominum, non uictima supplex,

Aut si paeniteat sceleris mala uota reorum

695

Et noua succedant animorum corda piorum.

Ille etenim Deus est, quem nulla traxit origo,

Cuius ab aspectu montes et saxa fluescunt

In cineres, et puluis erit quae dura rigebat;

Qui, uisa tellure semel, mox pondera mundi

700

Concutit et subitum monstrat uaga terra tremorem

Ac formidatos ostendit pendula motus.

Alueus expauit uiolento uertice torrens,

Dum reduces sentiret aquas et sisteret amnes.

Visa Dei facies et marmora glauca fugaret

705

Gurgitis aequorei, quo mundus cingitur omnis,

Et pelago spatiante fretis ac litoris aestu.

Qui de thesauris uentorum flamina mittit

Et frenat rapidas in tempestate procellas,

Grandinis atque niuis uenientis quae sit origo;

710

Qui dat fulmineos collisis nubibus ignes;

Qui saxis abscondit aquas et condidit ignes;

Qui scit quo nitidus crystallus uentre creatus,

Candida materies, glacies imitatur aquarum;

Qui noctes hiemis producit sole minore

715

Et solis protendit iter flammantibus horis;

Qui lunae saltus statuit solique labores;

Qui rosulis stellare nemus uel floribus agros

Imperat; autumni qui dulcia poma saporat,

Et fragiles gemmae uariant in uitibus uuae,

720

Vt cibus et potus sint ubera dulcia musti;

Qui dat coruorum pullis alimenta facitque

Nouerit ut uultur qua sit regione cadauer,

Dux odor atque sagax quem mox inuitat ad escam,

Praepetis aut aquilae senio renouare iuuentam

725

Quae rostro crescente famem tolerabat adunco;

Qui pascit quodcumque creat pietate parentis,

Vitae certa salus per mille pericula mortis,

Debilibus uirtus, opulentia maior egenis,

Auxilium miseris, spes et defensio pressis,

730

Fessorum uirtus, dans nutrimenta salutis;

Qui facit aeternam mortalia lege latenti

Membra tegant animam uento spirante loquaci;

Qui lunae crescente globo iubet aequora crescant,

Fluctibus adiectis crescant cum fontibus amnes,

735

Crescat et inclusum capiti genus omne cerebri,

Et minuantur aquae luna minuente liquentes

Vel decrescente decrescant lege perenni;

Qui reges et regna domat sternitque potentes,

Deicit elatos et mergit ab arce superbos,

740

Atque oppressores Deus opprimit et, pius ultor,

Eleuat elisos et consolatur adactos

Luctibus et damnis et uulnera saeua dolentes.

Et nobis uexata salus, pietate medelam

Impendis cui, sancte, tuam medicamine nullo

745

Quod species terrena parat, Sermonis at aestu,

Spes hominum intendens et uota precantia complens.

Aspice despectum, deiectum attolle parumper

Confusumque iuua, quia paenitet esse nocentem,

Vt ualeam memorare tuas hoc carmine laudes,

750

Quas potero (nam nemo ualet narrare creatus

Vel modicum facientis opus), quod mens rea clamat

Pectore contuso lacrimans et uoce fideli;

Obses Sermo tuus nostro nam corde tenetur

Quo te promittis nimia pietate parentem.