Iam semel in laudem tanti prolata patroni

Quidnam, lingua, siles, incondita murmura uocis

Indocilesque sonos per longa silentia claudens?

Si rubor est tam magna loqui, prius ista pudori

5

Lex statuenda fuit. nimis haec uelamina tarde

Attritae nimium temptas praetendere fronti.

At si desidiae uili torpore teneris,

Vt taetrae mortis tristis discedat imago,

Excute marcentem depresso a pectore somnum,

10

Vt uigil ad Christum discussa morte resurgas.

Si merito depressa iaces, confide patrono.

Quid rea supplicii pauitas, cum sis rea uoti?

Ergo age et extinctam domino committe fauillam,

Vt rigor ingenii Christo aspirante tepescat,

15

Et glaciem cordis Martini oratio soluat

Ac faciat brutam quamprimum erumpere uocem,

Vt quondam similis meruit miracula facti.

Carnutena iacent patulis qua moenia campis,

Gallia et immensis late distenditur agris,

20

Hic iam bis senis quae muta silebat in annis,

Obstructa et nullis reserauerat ora loquellis

Filia, maestorum tristissima cura parentum,

Augebat iugem miseris uiuendo dolorem,

Annorum et spatio crescebant uulnera luctus.

25

Heu quotiens doluere aliis indulta potentis

Dona dei periisse sibi, cum saepe uiderent

Vixdum reptantes in uerba erumpere paruos

Nominaque e teneris praefracta exire labellis,

Cum murmur dubium pietas praegressa notaret,

30

Incertam agnoscens affectu interprete uocem,

Excipiens quasi dicta sonos rapiensque loquenda.

Haec, quae post primas aliis sunt praestita cunas,

Aemula bis senis pietas defleuerat annis,

Cum lustris geminis maerens annisque duobus

35

Optaret primam nubendi ad tempora uocem:

Donec Martini genibus conexus et haerens

Exanimis genitor lacrimoso flebilis ore

Astrueret cunctam gemitu pandente querellam,

Attracta ex imo suspiria pectore ducens,

40

Singultu incidens crebro lacrimabile murmur

Ac madidum pectus perfundens imbre genarum.

Et iam Martini mentem concusserat almam

Assuetae pietatis amor. sed causa morarum

De probitate fuit, pretiosi cura pudoris

45

Et semper claris socianda modestia factis,

Ne, quod contulerit meritum, iactantia perdat

Et uirtutis opus uitiet praesumptio cordis.

Ergo ait: "indignum tanti ad miracula facti

Me reor et trepida pondus ceruice pauesco,

50

Quod ferre infirmus nequeo, ne sarcina maior

Deprimat et nimio inualidus sub fasce laborem.

Sed non difficilis quaeuis curatio Christo est,

Qui recte haec aliis committit signa ministris,

Sanctorum ut meritum domini miracula prodant.

55

Ecce duo assistunt clari probitate fideque

Et uirtute uiri, quos recte euexit ad istum

Talis uita locum. numquid non promptius illis

Haec domini medicina dabit, quae grandia nostrum

Excedunt meritum, sed non sunt ardua sanctis?"

60

Talia saepe iterans cordis documenta modesti

Et meritum renuendo probans hoc dignior extat,

Quod comit reliquos pretiosa modestia mores,

Inuidiamque fugit, qui se conferre pauescit.

Haec cernens genitor sancto uehementius instat,

65

Hos quoque coniungens precibus, quorum ille legendam

Dixerat esse fidem, ne uel differre liceret,

Quod germana pie Christo aspirante uoluntas

Suaserat atque paris concordis gratia iuris.

Summotis igitur populis, ne forte receptum

70

Oranti obstreperet confuso murmure uulgus

Aut ostentaret proprias iactantia uires,

Hos tantum adiunxit socios, quos culmen honoris

Fecerat esse pares et quis par cura precandi,

Par studium, conexa fides, coniuncta uoluntas.

75

Additur et genitor trepidans, quem munera Christi

Acrius optantem faciebant uota fidelem.

Tum sublimi animo erectus, sed corpore pronus,

Sursum cor sanctum statuens, sed membra deorsum,

Carne iacet, sed mente uiget. conscendit in altum

80

Mens coniuncta deo, premitur iactantia carnis.

Sic uia dissimilis concordi adiungitur actu,

Sic humiles properant quo praecessere fideles.

Nec mora et assueti persensit signa fauoris

Assidue sanctus congaudens hospite Christo,

85

Cordis saepe fores ad talia munera pandens.

Tum benedicendo promi praecepit oliuum,

Oblatum insciens uerborum nectare sucum,

Per quae mutato uenit medicina liquori.

Qui postquam infusus gratantis in ora puellae est,

90

Confestim innexae soluuntur uincula linguae,

Et madidas implens subito spiramine fauces

Murmur blandiloquum, uox expectata, reuixit.

Ac primum trepidam proprie signare loquellam

Incertosque sonos genitoris nomina iussit.

95

Haec uox prima fuit primoque loquentis ab ore

Eripuit pater atque auditam in uiscera mersit.

Exim prostratis cadit ad uestigia membris

Et genua extentis supplex complectitur ulnis.

Quique preces solus tulerat reticente puella,

100

Iam domino grates non una uoce rependit.

Nec sane alterius minor admiratio facti est,

Cuius me memorem medicati infusio suci

Et decantati benedictio fecit oliui.

Id, quotiens pietatis opem medicina poposcit,

105

Disparibus causis par gratia sanctificauit.

Namque ut saepe solent praecauto corde fideles

Vas oleo oppletum seruandae ad uota salutis

Vel iustis offerre uiris uel condere sanctis

Religione locis, quibus aut operatio praesens

110

Martyrii emeritos prodit uirtute patronos,

Aut quibus in cunas uerbum uenisse beatas

Vel recolit manifesta fides uel lectio prodit,

Aut ubi contiguae praecidens tempora lucis

Horrescens dirae scelus exitiabile gentis

115

Inseruit subitas nox interfusa tenebras,

Aut ubi disrupti felicia concaua saxi

Attactu gauisa dei sine lege sepulchri

Mox surrecturis patuerunt subdita membris,

Aut hinc iam reducis gauisa ad sidera Christi

120

Postrema excepit felix uestigia tellus,

Quae tam sanctifici conseruans munera tactus,

Quidquid ad ornatum commentum dextra parauit,

Dedignata suis longe discussit harenis,

Disrumpens fragilem transfuso puluere cratem

125

Et super extenti dissoluens saepta metalli:

His persaepe locis, quibus hoc uicinia praestat,

Pacificum exponunt per uascula pura liquorem

Desuper infusi mutandum nectare roris,

Quo fluit in sanctum caelestis gratia sucum.

130

At quos longarum spatia interfusa uiarum

Diuersa amotos penitus regione retentant,

Credentes dominum non claudi fine locorum

Et miserantis opem cunctas excedere metas,

Incunctante fide praesentia munera poscunt

135

Praesentis domini, qui pro uirtute fauoris

Non longe ad sese uenientum uota fatigat,

Propter et admotos contingit ubique rogantes,

Nec tardos uitat, properis uicinior astat,

Fitque uiae finis solus conatus euntis.

140

Haec qui corde gerunt, quacumque in parte uocati

Munus habent domini, seu sanctis credita mandent

Vota uiris seu sacratis quaecumque recondant

Sanctificanda locis. Christus quod corpore sancto

Non adiit, uirtute tegit, licet ille reuersus

145

Ad sublime poli iamdudum et corpore regnet.

Haec secum stimulante fide persaepe reuoluens,

Excedens fragilem sexum uirtute fidei

Et non feminei sublimis femina cordis

Credidit, emissum cum sancto offerret oliuum,

150

Quod precibus tanti pietas uicina ministri

Non aliter uotis Martino orante faueret,

Quam si pernici propere translata uolatu

Intra ipsum domini ferret sua uota sepulchrum,

Vexillum complexa crucis lignumque salutis.

155

Tali plena fide candenti sedula uitro

Sollicitis manibus uiridans infudit oliuum.

Permutat niueum descendens unda colorem,

Et tacito manans in subdita concaua lapsu

Crescit per nitidi paulatim augmenta liquoris,

160

Ac sonitu reticente silens pinguedo tumescit.

Attamen ut uacuae fauces ad claustra paterent

Nec nimis oppleto nutaret testa fluento,

Qua de subiecto consurgunt colla rotundo,

Oris adhuc uacui patulus residebat hiatus.

165

Tum puer accepto properans perrexit oliuo

Ad sanctum, referens et uota et uerba precantis.

Nec tardat pietatis opus. cita gratia iustum

Commendat studium, ne uel cunctando fidelem

Differat aut dubium faciat mora parua fauorem.

170

Confestimque deus per signa indulta probauit,

Quantum conferret praesens benedictio donum,

Ne fortasse fides sensu trepidante labaret.

Praesentes stupuere uiri (quod Christus adesse

Iusserat electos tanta ad miracula testes)

175

Sic creuisse illum Martino orante liquorem,

Vt sursum elati consurgens unda tumoris

Oppleret uacuam suspenso gurgite partem,

Sic iuge ad summum properans, ne linqueret imum,

Ferueret exundans, considens plena maneret,

180

Cresceret infusis, sed non uacuanda receptis:

Ad dominam donec felicia dona reportans

Pergeret exultans famulus, meritumque beati

Offerret tantis congaudens dextera signis.

Talis praeclari benedictio sancta profetae,

185

Cum uidua exiguum finisset prodiga sumptum,

Vascula mansuris suppleuit inania donis,

Vt, quae munificae dederat documenta fidei,

Ditior expensis fieret, secura petitis.

Nec sane ut reliquas paueam contingere laudes

190

Virtutesque uiri, saltim haec narrare ualebo,

In quibus eiusdem similis benedictio suci

Multiplicis digne poscit praeconia uocis.

Vna fides, medicina frequens: non dissonat actu,

Sed distat numero, par signis, altera donis.

195

Testis adest docto mirabilis ore Seuerus

Et tota Christum cordis uirtute secutus,

Insignis mundi titulis, sed clarior illa

Qua mundum tempsit sanctae uirtute fidei,

Nobilitate potens, sed multo extantius idem

200

Nobilior Christi cultu quam sanguinis ortu.

Hic sacrum canonem, distentae et scripta coartans

Historiae, geminis conclusit cuncta libellis,

Quaecumque a primis percurrerat edita saeclis.

Idem Martini titulos uel gesta retexens,

205

Scrutator cautus ueri fidusque relator,

Protulit in medium tam clarae insignia uitae,

Sic iustam retinens aequato examine libram,

Ne dubia astrueret dicens nec certa taceret.

Hic sancto persaepe pie sociatus adhaesit,

210

Vt solet in speculo cordis perspectio mentis

Cognatae similes morum sociare figuras.

Quo mage credendum est testem magis esse probatum,

Qui coram comperta docet, cum uisa loquatur.

Ergo inter reliqua affectus documenta poposcit,

215

Sumeret ut sancti munus speciale liquoris.

Cui postquam fido tribuit benedictus amico

Congaudens uirtutis opem, monumenta fauoris,

Inuexit domui cum religione fidei,

Credens indultam sese deferre salutem,

220

Et statuit celsae sublimi in parte fenestrae,

Qua praetenta diem claudunt specularia purum

Obuia uentorum flabris et peruia luci.

Hic niueae ampullam texit uelamine pallae,

Vt distenta uagos prohiberent lintea uisus

225

Occursura oculis, sed non arcentia mentes.

Sed puer ignarus properantis turbine dextrae

Dum rapit incauto festinus tegmina nisu,

Vas uitreum illidens in marmora subdita iecit.

Exsanguis stupuit domino pallente minister,

230

Et sonitus rapido redit ad fastigia pulsu,

Tinnitusque uago simul omnia murmure complens

Illisit semet summis, surrexit ab imis.

Non sensit tantos ampulla impacta fragores,

Illaesa et uitreae manserunt tegmina crustae.

235

Sic liquor interior fragili conclusus amictu

Exteriora cauae durauit tympana cratis,

Marmora ut in plumas penitus mutata putares

Excepisse illam per mollia fulchra ruinam.

Sic meritum, Martine, tuum, sic gratia iugis

240

Sanctificata pie recipit, benedicta tuetur.

Quidam, cum diri uiolentia saeua Molossi

Irrueret, quatiens furioso gutture rictus,

Rugatas retrahens oris de tegmine nares,

Nudatos crebro collidens murmure dentes,

245

Tam subito terrore pauens non fuste nec ictu,

Sed solo os rabidum Martini nomine clusit.

Quod simul insonuit, compressi haesere latratus,

Erectae cecidere iubae, toruumque minaces

Extantesque oculi suffusas sanguine flammas

250

Depositis clausere minis. tum blandius aures

Mulcere et terram contorta uerrere cauda

Et caput inflexo pronum demittere collo.

Quae meritis, Martine, tuis non mitia cedant,

Cum tantam rabiem uel solo nomine uincas?

255

Quid nunc miremur saeuorum corda uirorum

Cedere et humanos tibimet mitescere motus?

Vt quondam stupuere homines, quod dira potestas

Et ius crudelis tibi cesserit Auitiani,

Cui feritas conexa nimis et sola uoluptas:

260

Vngula, carnifices, tortores, flagra, catenae,

Mors hominum, uox plangentum pallorque reorum,

Carcer edax, fassi interitus, tormenta negantis.

Tartarei nimium saeuissima bestia cordis,

Spirans innumeras furioso pectore caedes,

265

Immiti feritate fremens intrauerat urbem,

Quam sancto antistes Martinus honore regebat.

Haerebat nexis per squalida colla catenis

Maestorum pallens infelix ordo reorum,

Incutiens fractis stridentia uincula membris

270

Et motans tardos incuruo pectore gressus.

Talia Martino Phalaris spectacula ducens

Proxima diuersas parat ad subsellia caedes.

Festinant rabidi furialis turba ministri

Instrumenta feris certatim exquirere poenis.

275

Illi ad tartareas depromunt uascula flammas,

In quibus incluso diri feruore uaporis

Pix resoluta trucis crepitacula pasceret ignis,

Qui procul exundans funestae gurgite flammae

Sulphureo exceptum torreret corpus in antro.

280

Ast alii sursum porrecti robora ligni

(Triste ministerium) furioso corde parabant,

Vt caro distentis propere male pendula membris

Tortori laceros crucianda exponeret artus,

Tartaream misero perfundens sanguine dextram

285

Et spargens tristem per uulnera crebra cruorem.

Vtque eadem geminum satiaret poena furorem,

Incussor laceri quatiebat corporis artus

Dissiciens ruptis membrorum uincula nodis.

Ast alii deferre faces atque unguine multo

290

Inficere in longum contexti uincla papyri,

Non ut discussas lux uinceret illa tenebras,

Obscuram ignifluo distinguens lumine noctem,

Verum ut funereus miseros succenderet ignis,

Infigens laceris admota incendia membris.

295

Haecine Martini decuisset in urbe uideri

Et placidam tanto configi uulnere mentem,

Vt sanctas saltim fama haec contingeret aures

Aut pia concuteret uel solus uiscera rumor?

Ergo ut funereo mens est perculsa paratu,

300

Nuntius et diri saeua haec commenta tyranni

Praeuia uicini dispersit signa furoris,

Percurrit totas miseratio iusta medullas

Ac sparsit celerem pietatis flamma calorem.

Et quamuis mortem miserorum flere reorum

305

Cogeret humanos recolens clementia casus,

Non minor illa aderat praesentis causa doloris,

Idem quod fautor sceleris, qui criminis ultor,

Se faceret prius ipse reum plectendo reatum.

Crassior obtectum caligo obuoluerat orbem.

310

Grata quies blandum per cuncta elementa soporem

Sparserat et madido marcebant omnia somno

Pressaque mutarum reticebant murmura uocum.

Horrebant mediae nimis alta silentia noctis,

Obscura et proprium caligo infusa colorem

315

Texerat, abripiens cunctis sua signa figuris.

At non Martino capiendae cura quietis,

Sed sancta adsistunt humanae uota salutis

Affectu stimulante animum. petit ergo cruenti

Iudicis instanti furialia limina gressu.

320

Solus it intrepidus per opaca silentia uastae

Noctis et horrentem secreta obscura uiarum.

Credo equidem umbrarum cunctas cessisse cateruas,

Quas malus instigat nocturna ad crimina daemon,

Atque alias diros blande siluisse Molossos

325

Terrificique oris praestructum haesisse latratum.

Ergo ubi peruentum est obstructa ad limina diri

Iudicis et saeui claustrum ferale furoris,

Ante domum medio prostratus in aggere saeptis

Arcetur foribus, sed fletu ad sidera pulsat.

330

Saeua grauem tumido proflabat pectore somnum

Bestia, distentis et mortis imagine membris

Torpentes penitus stratis reiecerat artus:

Cum subito angelicus concussit uiscera terror,

Vox etiam attonitas stupefacti irrupit ad aures:

335

"Tene graui infelix oppressit inertia somno,

Bestia, corrupti ructantem pocula uini,

Ac pigrum crudi distendit sarcina uentris,

Et famulus domini nudae super arida terrae

Dorsa, pium multo perfundens puluere corpus,

340

Pro foribus iacet ecce tuis? tu claustra quietis

Obicis ad turpis nocturna silentia somni?"

Diriguit uisu subito propereque uocatos

Praecipit ad claustrum rapide prodire ministros,

Vt seriem ueri per nuntia uerba referrent

345

Verum ut saepe solet membris torpore ligatis

Grata quies pressum uincire et uincere sensum,

Progressi paulum uix prima ad limina serui

Marcentes uisu nimium gressuque labantes

Murmura perplexis reddunt fallacia uerbis,

350

Nullum pro foribus sollerti indage repertum.

Rursum uicini non longe amota uoluptas

Marcida confestim conclusit lumina somni.

Tum uero tremefacta nouus praecordia terror

Concutit angelicaeque minax sententia uocis

355

Surgere praecipitem praeceptum iterando coegit.

Nec placuit rursum mandati afferre periclum.

Ipse ad clausa cito contendit limina gressu,

Obstructaeque fores domino reserante patescunt.

Offulsit claro uenerabilis ore sacerdos,

360

Ostentans sancto uirtutum stemmata uultu.

Florebat multis elucens gratia signis,

Religione, fide, affectu, pietate, pudore:

Mens laeta in grauibus, constans et seria laetis,

Nec feritate rigens nec risu austera resoluens,

365

Prorsus sic media semper probitate refulgens,

Vt non ira trucem faceret, non gratia segnem.

Talis pallenti species ueneranda tyranno

Occurrit, taetrae disrumpens nubila noctis.

Et iam prodiderat sine uerbis conscia tanti

370

Mens sceleris, quae causa pii foret illa laboris,

Nec precibus pandenda fuit. prior ipse pauentem

Protulit e tremulo confusus pectore uocem:

Cur mea, sancte, metu dudum tortore fatigans

Excusso penitus turbas praecordia somno?

375

Tu foribus procul arceris, penetralia sancto

Irrumpis merito. subsistis corpore, iure

Ingrederis. terrore quatis qui carne moraris.

Nec sane abnuerim meritis haec debita nostris,

Cum duro innumeras spirarem pectore caedes

380

Saeuus in urbe tua. precor ergo, ignosce fatenti,

Vtere iure tuo. parci cupis: esto remissus.

Suppliciis emitte reos, me solue reatu.

Nec mora laxatae raptim cecidere catenae,

Quae modo pallentum stringebant colla reorum,

385

Seruantes dirae morientia corpora morti.

Exultat subito miseris spes reddita uoto.

Laetitia mixtoque metu tam magna repente

Credere diffidunt trepidi, sed credere malunt.

Certant gratantes genibus se aduoluere sanctis,

390

Cingere supplicibus uestigia blandius ulnis.

Ille deo grates suadet magis esse ferendas

Auctoremque huius Christum monet esse salutis,

Qui sic criminibus parcat, si uera dolorem

Commissi sceleris saltim conuersio prodat.

395

Nam poenas superesse reis durante reatu:

Talibus alloquiis simul et pietate laborans

Supplicio absoluit uinctos culpisque solutos.

Iam uero hoc donum quae digne lingua loquatur,

Quod pauet attonito saltim contingere sensu

400

Mens ad tam clari titulos angusta patroni,

Sic meritum sancti cunctas trepidasse cateruas

Daemonis et tanti sic prodita signa pauoris,

Vt, quotiens propriae progressus limina cellae

Eminus amotam gressus mouisset ad urbem,

405

Commissam inuisens sancto moderamine plebem

Vel cupiens offerre sacri mysteria ritus,

Gratia sic rapido propere praegressa uolatu

Torqueret trepidas captiuo in corpore laruas,

Vt uixdum egressum sanctae penetralia sedis

410

Per tormenta prius longe praegressa uiderent

Affore confestim, stridenti et murmure uocis

Iudicis aduentum clamaret poena reorum.

Vt uero in foribus uestigia prima locasset,

Cernere erat raptis propere ad sublimia membris

415

Constricta aeriis attolli corpora uinclis,

Et per inane grauis nutantia pondera carnis

Linquere contiguas pernici turbine terras,

Supplicio suspensa suo, sed libera nexu,

Vincta precum meritis, propriis pendentia poenis

420

Clamare admissas tacito sub iudice culpas.

Nec percontantis confessio reddita uerbis

Eruta per trepidam prodebat crimina uocem.

Namque solo acclinis transibat sidera uoto

Spe dominum tangens sanctus, sed corpore pronus,

425

Corde humilis, celsus merito, sine murmure clamans,

Occultus uisu iudex, uirtute probatus,

Ad cuius meritum miracula tanta paterent:

Inter inane reus pendens et in aere tortor

Porrectis sursum pedibus, constricta rigentis

430

Vellera uestitus tectis haerentia membris,

Ne flexo curuata sinu uel lapsa retrorsum

Nudarent turpes appensi corporis artus.

Sic meritum, Martine, tuum, sic sancta potestas

Et prodenda dei per seruos gloria Christi

435

Excedens terras titulis et in aere regnat.

Siccatas etiam certum est te supplice nubes,

Grandinis et dirae suspensam haesisse ruinam

Constricto penitus densati gurgite nimbi,

Qui grauis et rigidi conexis frigore uenti

440

In lapides duratus aquis sic turbine crebro

In terras solidi iaciebat saxa liquoris,

Vt fruges, arbusta, hortos, pomaria, uites

Protererent crebris nimborum tela ruinis,

Confossa et ualido quateretur uerbere tellus.

445

Haec pestis Senonum late grassata per agros,

Supplicii et legem consueta explere quotannis,

Elisa assiduis nudauerat arua ruinis.

Amissam segetem pallens referebat arator,

Perfracti penitus plangens fastigia culmi,

450

Et fossor, uacuam sine fructu et palmite uitem

Saepe gemens, iugis post annua uota laboris

De iam turgidulis numerabat damna racemis.

Monstrabat fractos mater maestissima ramos

Repere consuetis per mitia pomula natis,

455

Propter et arentis pallentia germina campi

Mugitu pecudum reboantia saxa sonabant.

Tabida lustrabant uacuos armenta recessus,

Quo poterant gemitu querulam testantia causam.

Hoc igitur compulsa malo plebs cuncta uel aetas

460

Tam clarum sibimet cupiens adhibere patronum

Martinum exorat legato interprete supplex,

Vt placare deum studeat ueniamque precari

Pro miseris tandemque grauem depellere pestem.

Supplicii satis esse datum: clementia Christi

465

Auferret nimiam saltim post uerbera cladem.

Nec sane miseros spes expectata fefellit.

Nam simul a domino semper conexus et haerens

Martinus solitae pietatis dona poposcit,

Suffragium sensere pium: depulsa quieuit

470

Tempestas puroque dies nituere sereno

Aut exoptatis maduerunt germina nimbis.

Nec spatio constricta breui, sed tempore longo

Gratior extentis commendans munera metis,

Quattuor ex plenis permansit gratia lustris,

475

Nec prius insanae senserunt damna procellae,

Quam dominus clauso praesentis tempore uitae

Ad requiem ueram benedictum assumpsit amicum.

Sic utriusque pie transegit tempora uitae,

Ante salus terris, at nunc sublimis in astris.

480

Sed iam longa nimis languentis pagina libri

Eneruat clari titulos et gesta patroni.

Grandia dum paruus loquor et sublimia segnis,

Splendorem laudis trepidus corrumpo relator.

Sed quid agam? uersu historiam percurrere uoui:

485

Iudicium narrata timent, suppressa reatum.

Rectius haec lector fors fastidita relinquet,

Quam pius auditor penitus subtracta requiret.

Et prius immitem iam contigit Auitianum

Sermo prior: nunc ordo operis reuocatur ad ipsum.

490

Hic saeuos uincens dira feritate tyrannos,

Tristia maestorum sitiens tormenta reorum,

Parcebat paulum Turonorum mitior urbi.

Hic tantum humani sensus uestigia prodens

Subdebat sanctis licet ora rebellia frenis,

495

Ingenitum reprimens Martini ad iussa furorem.

Et sane manifesta huius documenta medellae

Sic quadam patuere die. uenerandus adibat

Martinus diram tali sub iudice sedem,

Lenior ut tantis feritas mitescere posset

500

Officiis, sancti obsequiis obstricta patroni.

Ille in praecelso residebat forte sedili,

Conspicuo solio excellens nimiumque superba

Ambitione tumens, subito cum sanctus ad ipsum

Aspiciens uidet horrentis taetrique cruentam

505

Daemonis insani speciem ceruice reclinis

Innexam toto pronam decumbere nisu.

Quam procul ut flatu benedicti contigit oris

Sanctus et admoto uerbi terrore fugauit,

Ignarus socii se credidit Auitianus

510

Excepisse grauem maledicti in imagine poenam.

Ille refert: "ne crede meo te forte notatum

Iudicio aut subiti signum hoc existere motus.

Haec pietas, non ira fuit, quae saeuit in hostem,

Pro misero miserata dolet. prorumpit in illum

515

Hic noster toto penitus de pectore flatus,

Quem premere horrendo celsa haec subsellia nisu

Quemque tuae pronum ceruici incumbere uidi.

Desine iam talis collegia ferre latronis,

Consiliis plus crede piis. deprensa fugetur

520

Calliditas, experta dolos cautella repellat.

Iam pudeat parere reo, seruire fugato".

Talibus eiecto praeclusa est ianua cordis

Daemonio sedisque suae praerepta potestas.

Mitior hinc proprio tandem sine iudice iudex,

525

Et grauis excusso reiecta est sarcina collo.

Sic cuncta extrusos hostes de sede fugabat,

Corda hominum absoluens, profugis nec templa relinquens.

Nam quidquid uanus fanorum extruxerat error,

Ardebat pronis late uastare ruinis.

530

Haut longo spatio praefata amotus ab urbe

Vicus erat, ueteris quondam uestigia castri,

Nunc famulis habitata dei Christique ministris.

Ambatiae nomen priscum prior incola dixit.

Hic immensi operis praecelsam extruxerat aedem

535

Sacrilegi quondam uecors dementia coetus.

In conum surgens turritae molis in altum

Mirificum tendebat opus, sic prorsus ad unguem

Conexis semper crebro licet ordine saxis,

Ne celsum nutaret onus, ne rima pateret,

540

Sed pulchra admotos lapides compago ligaret.

Quo magis artificis studium rationis egentes

Attonitis stupuere animis. sic stulta pudende

Religio inualuit, uenerans pro numina solum

Ingenium geniumque dei de nomine fabri.

545

Hanc igitur sanctus subuerti iusserat aedem

Martinus. neglecta diu mandata fideli

Presbytero exprobrat. tamen ille haec iussa modeste

Expleri potuisse negat. satis ardua fessis

Haec monachis paucisque dei docet esse ministris,

550

Quae uis collectae uacuato rure cateruae

Aut desudantes possent explere cohortes.

His patuit penitus iusta excusatio uerbis.

Nec spes est infracta tamen. non ille uocandis

Vota parat populis nec toto ex orbe coactas

555

Ambatiae ad uicum properat deducere turmas.

Auxilium caeleste uocat. spes omnis in illo est,

Qui caelum terramque regit, cui militat aer

Et permansurum seruant elementa pauorem.

Rursum igitur saetosi habitus stimulisque reclinem

560

Consueti penetrare cutem, conexa rebelli

Vellera duritiae rigidis in uulnera filis,

Peruigiles iterum gemitus, ieiunia rursum

Dilatis renouata cibis noctisque laborem

Mox successuro rursum iungentia soli.

565

Nec longa hoc uotum mora distulit. ecce reuerso

Tempestas uiolenta die circumstrepit aedem,

Turbine uentorum ruptis in flumina nimbis.

Diuiduae excusso scinduntur lumine nubes

Et collectarum super ardua moles aquarum

570

Raucisono impactam collidit turbine cratem,

Reddit et expressum nimborum pugna fragorem.

Intremuit tellus imoque excussa profundo

Respuit impositae fundamina pendula molis,

Dissiciens sparsam procul a compage ruinam

575

Et per prona rotans disruptae fragmina molis.

O nimium dilecte deo, te supplice Christus

Iam pronos celso siccauit in aere nimbos.

Ad tua uota iterum celeres rediere procellae,

Accincta et grauibus nigrantia nubila uentis,

580

Parcere iussa satis, ualidas rumpentia moles,

Mollia graminibus durisque immitia saxis.

Nec minus hoc meritum fuerit, nec dispare causa

Gloria consimilis, pariles imitata triumphos.

Idolicam effigiem celsissima fulchra columnae

585

Tollebant iunctis procul ad sublimia saxis,

Altior ut species solioque elatior isto

Despiceret miseram conficto numine plebem.

Hanc quoque Martino cupienti euertere molem

Cuncti defuerant ad talia uota paratus,

590

Sed spes ad dominum semper festina manebat.

Ergo ut pernici reuolauit ad aethera sensu

Auxiliumque citum caelorum a rege poposcit,

Ignea, consimilis specie, sed lumine dispar

Comminuit fragilem delapsa columna ruinam,

595

Sulphurea aduoluens crepitantes flamma fauillas,

Fumantem attollens ambusto e puluere nubem

Atque exundantem consumpta mole uaporem.

Sic rutilo, Martine, polo, sic turbine uenti

Conectis geminos uel nube uel igne triumphos.

600

Nec mirum ut dominus seruo promissa fideli

Tam sancto impleret famulo, qui dixerat olim

Attonitis nimium tanta ad miracula seruis,

Haec uerae fidei sese documenta daturum,

Vt maiora horum credentes signa probarent.

605

Quid mirum est eadem dominum complesse fauentem

Per seruos, qui plura piis spondere ministris

Dignatus sursum sublimia corda uocauit.

Nam sicut prodit caelestis pagina libri,

Femineam testata fidem, post flumina multi

610

Sanguinis et tristem consumpto corpore tabem

Attactu uestis celerem remeasse salutem:

Sic data Martino est eiusdem gloria facti,

Sed sanante deo, qui nunc quoque celsus in arce

Stellantis solii tangi per membra probatur,

615

Quae capiti aeterno sancta compage cohaerent.

Quid non mite pio, quae non subiecta fideli

Monstra uiro? iussi parebant saepius angues

Nec suberat uictis feritas cognata uenenis.

Tranabat dirus propter uada proxima serpens

620

Et uitreas sulcabat aquas. extabat ab undis

Cum ceruice caput. findebat pectore summum

Festinus fluuium. reliquus per caerula tractus

Flectebat uario sinuamina lubrica motu,

Intorquens leuis curuata uolumina caudae

625

Et uibrans tremulam meditata in uulnera linguam.

Hunc ubi uix medio Martinus in aequore uidit

Contiguae properum iam iamque accedere terrae,

Compulit his dictis raptim remeare retrorsum

Obstrictum uirtute dei uel nomine Christi:

630

"Nequaquam ad uetitam ulterius contendere ripam

Te iubeo. stetit in medio mala bestia fluctu

Et fractos rigidus torpor conexuit artus

Membraque captiuo paulatim haesere natatu,

Donec praecluso praestructi gurgitis aestu

635

Languida permisso fluitarent colla profundo

Et retro seminecem ferret piger alueus anguem.

Atque utinam nostrum simili uirtute uenenum,

Quod male transcursae uitiauit lubrica uitae,

Immergens rapido semper mea crimina saeclo,

640

Conuertat sancti miseratio fida patroni,

Cogat et oblitae rursus meminisse salutis,

Ne prona in luteo mergantur membra profundo

Infectum et madeat uitiorum gurgite corpus,

Sed stabiles sursum uirtutum in margine gressus

645

Insistant fidei, terrena et gaudia calcent,

Quaeque fluunt, celeri cupiant euadere nisu.

Hoc tantum et paulum subsistam ad flumina uoto,

Dum clari titulos recolens percurro patroni,

Ad cuius meritum gaudens se subdere sanctis

650

Paruit imperiis iussarum gurges aquarum.

Contiguum semper ieiunia ducta per annum

Laxabant paulum sanctae sollemnia Paschae.

Mitius his tantum cruciabat membra diebus.

Tum solum exiguam piscem sumebat in escam.

655

Sed dum uenturis seruantur tempora signis,

Consueta officii uotum captura fefellit.

Ille ubi piscantum uanum fluxisse laborem

Linaque per uacuum fluitasse extenta profundum

Agnouit querulis maerentum murmure uerbis:

660

Nam reliquis praesens diaconus satis ore fideli

Astipulator erat, quem cura instantior huius

Obsequii uigilem praegressae tempore noctis

Et fessum exacta praesentis parte diei

Testem communis faciebat adesse laboris:

665

Cuius ut anxietas sancti pia uiscera mouit,

Permotus maerore pio "perge" inquit "et amnem

Transcursis propere sollers scrutare fluentis.

Iam tibi captiuam concludent retia praedam.

Nec mora confisus tanti sermone magistri

670

Festinat diaconus. trepido spes reddita uoto est,

Nec dilata licet properum captura fefellit.

Nam simul ac modico saepsit uada proxima lino,

Incussus tremuit motato cortice funis,

Implicitam prodens super inuia caerula praedam.

675

Innexum propere uicina ad litora traxit

Congaudens esocem. tum toto pectore pronus

Vmida labenti circumdat bracchia pisci.

Lubrica nudatis uix haeret praeda lacertis,

Concussa et madidis iam paene elabitur ulnis,

680

Donec paulatim cognata elementa relinquens

Efflaret tenuem moribundus in aere uitam

Oraque languidulo tremulus reseraret hiatu,

Reiectae applaudens segni motamine caudae.

Obstipuere suum monachorum gaudia uotum,

685

Qui de uicinis tanta ad spectacula cellis

Egressi implendum tali sponsore fauentes

Crediderant sancto prolatum pectore uerbum.

O uere aeternae speculum uirtutis! ab ipso

Haec tibi dona fluunt, qui quondam retia iussit

690

Ducere nocturno in cassum molimine fessos

Discipulos, mittens numerosam in retia praedam,

Concludens lectos sancta ad conuiuia pisces,

Quos medii abreptos penitus de turbine mundi

Ad dominum traheret sanctae doctrina fidei.

695

Saepe deus uoluit meritum sublime beati

Illustres proferre uiros, quo clarius illis

Testibus, extulerat penitus quos gloria mundi,

Prolata in populos uirtutum signa micarent.

Nam gestae clarus tum culmine praefecturae

700

Arborius uidit fulgentum luce micantem

Gemmarum, dum sancta deo sollemnia defert,

Martini rutilasse manum lumenque coruscum

Vestire ignitam pretioso murice dextram

Et collisorum lapidum crepitare fragorem.

705

Non tales uexilla ducum pinxere lapilli,

Talia nec frontes regum diademata cingunt,

Sed quales claris sanctorum in fine coronis

Inserit emeritas domini sententia gemmas.

Nec dubium quin praecipuae probitate fidei

710

Vltra hominem uario uirtutum flore coruscet,

Quem coram angelici meritum solacia uerbi

Historici felix testatur pagina libri.

Nam cum Treuerica permaestus ab urbe rediret,

In qua dum miseris irato rege pauescit

715

Interitum, quorum uitam poscebat ab ipso,

Compulsus proprium paulum laxare rigorem

Mitior ad culpam respexerat Ithacianam,

Damnatae impulsus clementer parcere causae

Et reparare piae rursum noua foedera pacis:

720

Hunc igitur nimis afflictum maerore reuisens

Angelus alloquio coram manifestus et ore

Detulit ad maestum solacia blandus amicum,

Anxia collatis permulcens uiscera uerbis,

Consilio mutanda docens, commissa resoluens.

725

Talis praecipui signans praeconia uatis

Zacchariam sancto caelestis nuntius ore

Exortum sancti fecit praediscere nati,

Spondens uenturam post iussa silentia uocem.

Denique non impar meritum par prodidit ordo,

730

Vtque illi suboles, sic gratia contigit isti

Clarius adiecta uirtutum luce coruscans.

Nam saepe expulsas captiuo a pectore laruas

Necdum praesentis uerbis uel uoce coactas

Terrebat sanctae felix uicinia cellae

735

Excedensque procul benedicta habitacula uirtus.

Sic distenta nimis longe lateque micabant

Praesentem domini testantia signa fauorem,

Nec solo contenta solo, sed crebrius ipsos

Martini titulis procul irrumpentia fluctus.

740

Videre immenso iactati turbine nautae,

Dum furit insanae uiolentior unda procellae,

Quantum uel solo prodesset nomine sanctus.

Sulcabat medium Tyrreni in marmore pontum

Extentis properans puppis per caerula uelis.

745

Concita subiectum scindebat prora profundum,

Aduerso albentes disrumpens pectore fluctus,

Linquens spumantum uestigia longa uiarum:

Cum subito obtectum praetendunt nubila caelum.

Vmida nigrantem praetexunt uellera cratem

750

Et perit in piceo penitus lux condita nimbo.

Insistunt ualidi pontum subuertere uenti,

Fluctibus et madidae rubris miscentur harenae.

Franguntur celsae uiolento turbine moles.

Altius elato suspensa uolumina fluctu,

755

Instabiles sursum nimium tollentia colles,

Dum redeunt, crebris soluuntur fracta ruinis

Innumerosque procul reddunt collapsa fragores.

Vela cadunt, resonant tremulo stridore rudentes.

Nunc latet abscisso uicina ad nubila monte,

760

Nutat in excelso rursum male pendula dorso,

Ancipitem casum metuens in utroque profundo:

Ast alii quatiunt latera obsistentia fluctus

Et fracti elisa tabularum crate resultant,

Implentes laceram tam crebra aspergine puppem.

765

Excutit auulsum ponti uiolentia clauum

Reiecto rectore procul. formido pauentum

Corda quatit, tremulo conuellens uiscera motu

Pallentesque rigans non sola aspergine malas.

Confusi gemitus, lacrimosae et murmura uocis,

770

Ruptaque singultu assiduo suspiria flentum

Plangunt consimilem uicina morte querellam.

Interea extremo quidam terrore coactus,

Sed necdum instructus uerae ratione fidei,

Caeleste auxilium tali clamore poposcit:

775

"Ignorate mihi, merito sed cognite sancti

Quem ueneror famuli, per quem tua gloria fulget,

Martini miserere deus, depelle periclum,

Eripe nos. nam cuncta tibi procliuia sanctus,

Vt memini, antistes crebra uirtute probauit."

780

Nec mora constrato ceciderunt aequora fluctu

Et iacuit planus placidarum campus aquarum,

Leniter et laceram moderato flamine puppem

Optata impellens zephyrus statione locauit.

Sic meritum famuli per cuncta elementa probauit

785

Et sancti titulos Christus distendit amici,

Glorificans clarum super inuia caerula nomen.

Nec mirum est tam multa deo fautore probandam

Martini potuisse fidem, si quando beatis

Peruigil excubiis tota uirtute precandi

790

Ad dominum praesens felicia uota tulisset,

Si tantum ignari penitus longeque remoti

Gratia per solum meruit clarescere nomen.

Quamquam ad praecipuam contendens pagina laudem

Obstupefacta pedem retrahat uerbisque pauescat

795

Vilibus ad tantam uirtutum ascendere molem,

Quis non unum hominem sanctus, sed protinus omnem

Suffragio medicante domum sanasse probatur:

Testis adest clarae celsus uice praefecturae

Gratifico assignans haec dona Lycontius ore,

800

Cuius multiplici late grassata ruina

Obruerat luis una domum. tabentia passim

Corpora seminecum partes reiecta per omnes

Stipabant fessis horrentia limina membris.

Tristis ubique dolor, crebra et suspiria, fletus

805

Assidui et toto penitus de pectoris antro

Extorti gemitus, conuellens ilia flatus

Et iugis uomitus, cutis arida, flamma medullis

Insita succendens stomachum, grauis unda uaporis.

Illa ad uicinum pallebant maesta cadauer

810

Corpora seminecum, cognata et funera tali

Maestior exemplo morientum turba pauebat.

Ast alii exanimes saltim contingere caros

Officio miseri nimium trepidante timebant,

Ne dispersa graues sererent contagia morbos.

815

Hos metus obsequio subtraxerat, at dolor illis

Viscera multiplici praestruxerat anxia luctu.

At qui postremis tumulassent membra sepulchris,

Dilati ad similem non longo tempore mortem

Portabant pariles ad limina tristia morbos.

820

Nil medicae ualuere manus, nil gramina, sucis

Saepe suis magnas languentum operata medellas.

Tali igitur dominus confusus clade suorum

Diffisusque suis precibus placare laborat

Suffragio sancti dominum meritoque patroni,

825

Allegans querulam Martino interprete cladem.

Qui, quamquam durae, iam laeso iudice, causae

Pernimium sentiret onus, tamen anxia clemens

Sollicito affectu poscentis uota recepit.

Nec prius absistit iugi cruciata labore

830

Proterere exhaustis arentia membra medullis

Et prono duram tellurem elidere nisu,

Assueta adiectis duplicans ieiunia poenis

Nec tenui saltim concludens lumina somno,

Exesam stimulans saetoso uellere carnem,

835

Quam dominus tanti studio permotus amici

Finita tandem penitus mitesceret ira,

Reddens optatae felicia dona salutis,

Gratantem et dominum complectens turba suorum

Exciperet totis contestans gaudia uotis

840

Narrantem clari titulos et gesta patroni.

Qui post depulsam Martino orante ruinam,

Munera sic merito festinans reddere sancto,

Argenti centum praedicti ad limina libras

Detulit, oblatis compensans praemia donis,

845

Vt medici meritum merces uel parua probaret,

Munifici et studiis gratantis uota paterent.

Quae sanctus cari officio gauisus amici

Praemia deuoti affectum testantia cordis

Nec renuit, dum tradentis dispendia cautus

850

Cogitat, ut fructum fidei praemissa referrent

Munera, nec rursum proprios recepit in usus,

Ne mentem sancti uotum macularet habendi,

Sed commissa deo caelo conclusit in alto,

Vt modo captiuos duris laxantia poenis,

855

Liminibus exclusa piis, donata redemptis

Seruarent numerata fidem, contempta rigorem.

Perge igitur praemissa sequens, promissa reposcens,

Antistes, claram caeli sublimis ad arcem,

Astrigeram sortite domum rutilamque coronam,

860

Qui cunctam rabiem diri totumque furorem

Daemonis in paruam potuisti astringere muscam.

At nos praesentes semper uenerabimur artus,

Donec ad aeternam redeas cum corpore uitam,

Sanctorum annexus tumulis, iungende coronis.

865

Vix solum a nobis potuisti abscondere uultum,

Nobiscum pietate manens. te saepe frequentes

Inuisunt populi, coram curatio uiuit,

Adsunt optatae confestim dona salutis.

Verba silent, sed signa nitent. si corpore paulum

870

A uisu abstraheris, praesens uirtute uideris.

Quam precor ut miseri manifeste in corde poetae

Semper adesse uelis, ut, cum meditatio carmen

Finierit, teneat transcripta oratio laudem.