Perparuam partem postulat Plautus loci

De uostris magnis atque amoenis moenibus,

Athenas quo sine architectis conferat.

Quid nunc? Daturin estis an non? Adnuont

5

†melior me quidem uobis† me ablaturum sine mora;

Quid si de uostro quippiam orem? Abnuont.

Eu hercle! In uobis resident mores pristini,

Ad denegandum ut celeri lingua utamini.

Sed hoc agamus quoia huc uentumst gratia.

10

Athenis †tracto† ita ut hoc est proscaenium

Tantisper dum transigimus hanc comoediam.

Hic habitat mulier nomen quoi est Phronesium;

Haec huiius saecli mores in se possidet:

Numquam ab amatore postulat - id quod datumst,

15

Sed relicuom dat operam - ne sit relicuom,

Poscendo atque auferendo, ut mos est mulierum;

Nam omnes id faciunt, quom se amari intellegunt.

Ea se peperisse puerum simulat militi,

Quo citius rem ab eo auorrat cum puluisculo.

20

Quid multa? * * †stuic superet muliere†

†hiscum anima ad eum habenti erce teritur†.

Non omnis aetas ad perdiscendum sat est

Amanti, dum id perdiscat, quot pereat modis;

Neque eam rationem eapse umquam educet Venus,

25

Quam penes amantum summa summarum redit,

Quot amans exemplis ludificetur, quot modis

Pereat quotque exoretur exorabulis:

Quot illic blanditiae, quot illic iracundiae

Sunt, quot †sui perclamanda†, di uostram fidem, hui!

30

Quid peiierandum est etiam, praeter munera:

Primumdum merces annua, is primus bolust,

Ob eam - tres noctes dantur; interea loci

Aut aera aut uinum aut oleum aut triticum;

Temptat benignusne an bonae frugi sies:

35

Quasi in piscinam rete qui iaculum parat,

Quando abiit rete pessum, adducit lineam;

Si iniecit rete, piscis ne ecfugiat cauet:

Dum huc dum illuc rete †or† impedit

Piscis usque adeo donicum eduxit foras.

40

Itidem est, amator sei quod oratur dedit

Atque est benignus potius quam frugi bonae.

Adduntur noctes, interim ille hamum uorat;

Si semel amoris poculum accepit meri

Eaque intra pectus se penetrauit potio,

45

Extemplo et ipsus periit et res et fides.

Si iratum scortum fortest amatori suo,

Bis perit amator, ab red atque animo simul;

Sin alter alteri propitiust, †idem† perit:

Si raras noctes ducit, ab animo perit;

50

Si increbrauit, ipsus gaudet, res perit.

50a

[Intercepta in aedibus lenonis]

Priuquam unum dederis, centum quae poscat parat:

Aut periit aurum aut conscissa pallula est

Aut empta ancilla aut aliquod uasum argenteum

Aut uasum ahenum †aliquod aut lectus laptiles†

55

Aut armariola Graeca, aut - aliquid semper est

Quod †petra† debeatque amans scorto suo.

Atque haec celamus nos clam magna industria,

Quom rem fidemque nosque nosmet perdimus,

Ne qui parentes neu cognati sentiant;

60

Quos quom celamus si faximus conscios,

Qui nostrae aetati tempestiuo temperent,

Vnde anteparta demus postpartoribus,

62a

Faxim lenonum nec scortorum plus siet

Et minus damnosorum hominum quam nunc sunt siet.

Nam nunc lenonum et scortorum plus est fere

65

Quam olim muscarum est quom caletur maxume.

Nam nusquam alibi si sunt, circum argentarias

†scorti† lenones qui adsident cottidie,

Ea nimia est ratio; quippe qui certo scio

Fere plus scortorum esse iam quam ponderum.

70

Quos quidem quam ad rem dicam in argentariis

Referre habere, nisi pro tabulis, nescio,

Vbi aera perscribantur usuraria:

Accepta dico, expensa ne qui censeat.

Postremo id magno in populo multis hominibus,

75

Re placida atque otiosa, uictis hostibus:

Amare oportet omnis qui quod dent habent.

Nam mihi haec meretrix quae hic habet, Phronesium,

Suom nomen omne ex pectore exmouit meo,

78a

[Phronesium, nam phronesis est sapientia].

Nam me fuisse huic fateor summum atque intumum,

80

Quod amantis multo pessumum est pecuniae;

Eadem postquam alium repperit qui plus daret,

Damnosiorem meo exinde immouit loco,

Quem infestum, odiosum sibi esse memorabat mala,

Babyloniensem militem. Is nunc dicitur

85

Venturus peregre; eo nunc commenta est dolum:

Peperisse simulat sese, ut me extrudat foras;

Eum esse simulat militem puero patrem;

Atque ut cum solo pergraecetur militi,

88a

†eum isti suppositum puerum opus† pessumae.

Mihi uerba retur dare se? An me censuit

90

Celare se potesse, grauida si foret?

Nam ego Lemno aduenio Athenas nudiustertius,

Legatus quo hinc cum publico imperio fui.

Sed haec quidem eiius Astaphium est ancillula;

Cum ea quoque etiam mihi fuit commercium.

95

Ad fores auscultate atque adseruate aedis,

Nequis aduentor grauior abaetat quam adueniat,

Neu, qui manus attulerit sterilis intro ad nos,

Grauidas foras exportet. Noui ego hominum mores;

Ita nunc adulescentes morati sunt: quinei aut

100

Senei adueniunt ad scorta congerrones;

Consulta sunt consilia: quando intro aduenerunt,

Oenus eorum aliqui osculum amicae usque oggerit, dum illi agant ceteri cleptae;

Sin uident quempiam se adseruare, obludiant qui custodem oblectent

Per ioculum et ludum; de nostro saepe edunt: quod fartores faciunt.

105

Fit pol hoc, et pars spectatorum scitis pol haec uos me hau mentiri.

†Ibi sibus† pugnae et uirtuti de praedonibus praedam capere.

110

At ecastor nos rusum lepide referimus gratiam furibus nostris:

Nam ipsi uident quom eorum agerimus bona atque etiam ultro ipsi aggerunt ad nos.

Me illis quidem haec uerberat uerbis,

Nam ego huc bona mea degessi.

Commemini, iam pol ego eumpse ad nos, si domi erit, mecum adducam.

115

Heus! Manedum, Astaphium, prius quam abis.

Qui reuocat? Scies: respice huc. Quis est?

Vobis qui multa bona esse uolt. Dato,

Si esse uis. Faxo erunt. Respice huc modo. Oh!

Enicas me miseram, quisquis es.

120

Pessuma, mane.

Optume, odio es.

Diniarchusne illic est? Atque is est.

Salua sis. Et tu.

Fer contra manum et pariter gradere.

125

Tuis seruio atque audiens sum imperiis.

Quid agis? Valeo et ualidum teneo.

Peregre quoniam aduenis, cenetur.

Bene dicis benigneque uocas, Astaphium. Amabo,

Sine me ire era quo iussit. Eas. Sed quid ais? Quid uis?

130

Dic quo iter inceptas; quis est? Quem arcessis? Archilinem

Opstetricem. Mala tu femina es, oles unde es disciplinam.

Manufesto mendaci, mala, teneo te. Quid iam, amabo?

Quia te adducturam huc dixeras eumpse, non eampse;

Nunc mulier facta est iam ex uiro: mala es praestrigiatrix.

135

Sed tandem eloquere, quis is homost, Astaphium? Nouos amator?

Nimis otiosum te arbitror hominem esse. Qui arbitrare?

Quia tuo uestimento et cibo alienis rebus curas.

Vos mihi dedistis otium. Qui, amabo? Ego expedibo.

Rem perdidi apud uos, uos meum negotium apstulistis.

140

Si rem seruassem, fuit ubi negotiosus essem.

An tu te Veneris publicum aut Amoris alia lege

Habere posse postulas quin otiosus fias?

Illa, haud ego, habuit publicum: peruorse interpretaris;

Nam aduorsum legem meam ob meam scripturam pecudem cepit.

145

Plerique idem quod tu facis faciunt rei male gerentes:

Vbi non est scripturam unde dent, incusant publicanos.

Male uortit res pecuaria mihi apud uos: nunc uicissim

Volo habere aratiunculam pro copia hic apud uos.

Non aruos hic, sed pascuost ager: si arationes

150

Habituris, qui arari solent, ad pueros ire meliust.

Hunc nos habemus publicum, illi alii sunt publicani.

Vtrosque pergnoui probi. Em istoc pol tu otiosus,

Quom et illic et hic peruorsus es. Sed utriscum rem esse mauis?

Procaciores estis uos, sed illi peiiuriosi;

155

Illis perit quidquid datur neque ipsis apparet quicquam:

Vos saltem si quid quaeritis, exbibitis et comestis.

Postremo illi sunt inprobi, uos nequam et gloriosae.

Male quae in nos ais, ea omnia tibi dicis, Diniarche,

Et nostram et illorum uicem. Qui istuc? Rationem dicam:

160

Quia qui alterum incusat probri, sumpse enitere oportet.

Tu a nobis sapiens nihil habes; nos nequam aps te habeamus.

O Astaphium, haud istoc modo solita es me ante appellare,

Sed blande, quom illuc quod apud uos nunc est apud med haberem.

Dum uiuit, hominem noueris: ubi mortuost, quiescat.

165

Te dum uiuebas noueram. An me mortuom arbitrare?

Qui potis, amabo, planius? Qui antehac amator summus

Habitus, nunc ad amicam uenis querimoniam referre.

Vostra hercle factum iniuria, quae properauistis olim:

Rapere otiose oportuit, diu ut essem incolumis uobis.

170

Amator similest oppidi hostilis. Quo argumento?

Quam primum expugnari potis, tam id optumum est amicae.

Ego fateor, sed longe aliter est amicus atque amator:

Certe hercle quam ueterrumus homini optumust amicus.

Non hercle ... occidi, sunt mi etiam fundi et aedes.

175

Qur, opsecro, ergo ante ostium pro ignoto alienoque astas?

I intro, haud alienus tu quidem es; nam ecastor neminem hodie

Mage amat corde atque animo suo, si quidem habes fundum atque aedis.

In melle sunt linguae sitae uostrae atque orationes,

Facta atque corda in felle sunt sita atque acerbo aceto:

180

Eo dicta lingua dulcia datis, corde amara facitis.

Amantes si qui non danunt - non didici fabulari.

181a

†Amantis si cui quod dabo non est† - non didici fabulari.

Non istaec, mea benignitas, decuit te fabulari,

Sed istos qui cum geniis suis belligerant parcepromi.

Mala es atque eadem quae soles inlecebra. Vt exspectatus

185

Peregre aduenisti! Nam, opsecro, cupiebat te era uidere.

Quid tandem? Te unum ex omnibus amat. Eugae! Fundi et aedes,

Per tempus subuenistis. Sed quid ais, Astaphium? Quid uis?

Estne intus nunc Phronesium? Vtut aliis, tibi quidem intus.

Valetne? Immo edepol melius iam fore spero, ubi te uidebit.

190

Hoc nobis uitium maxumumst, quom amamus tum perimus:

Si illud quod uolumus dicitur, palam quom mentiuntur,

Verum esse insciti credimus, †ne uias utamur† ira.

Heia! Haud itast res. Ain tu eam me amare? Immo unice unum.

Peperisse audiui. Ah, opsecro, tace, Diniarche! Quid iam?

195

Horresco misera, mentio quotiens fit partionis,

Ita paene nulla tibi fuit Phronesium. I intro, amabo,

Visse illam. Atque opperimino: iam exibit; nam lauabat.

Quid ais tu? Quae numquam fuit praegnas qui parere potuit?

Nam equidem illi uterum, quod sciam, numquam extumere sensi.

200

Celabat metuebatque te, ne tu sibi persuaderes

Vt abortioni operam daret puerumque ut enicaret.

Tum pol istic est puero pater Babyloniensis miles,

Quoius nunc ista aduentum expetit. Immo ab eo ut nuntiatumst,

Iam hic adfuturum aiunt eum. Nondum aduenisse miror.

205

Ibo igitur intro? Quippini? Tam audacter quam domum ad te;

Nam tu quidem edepol noster es etiamnunc, Diniarche.

Quam mox te huc recipis? Iam hic ero: propest profecta quo sum.

Redi uero actutum. Ego interim hic apud uos opperibor.

Hahahae! Requieui,

210

Quia intro abit odium meum.

Tandem sola sum. Nunc quidem meo arbitratu

Loquar libere quae uolam et quae lubebit.

Huic homini amanti mea era apud nos naeniam dixit bonis.

Nam fundi et aedes obligatae sunt ob Amoris praedium.

215

Verum apud hunc mea era sua consilia summa eloquitur libere,

Magique adeo ei consiliarius hic amicust quam auxiliarius.

Dum fuit, dedit; nunc nihil habet: quod habebat nos habemus,

Iste id habet quod nos habuimus. Humanum facinus factumst.

Actutum fortunae solent mutari, uaria uitast:

220

Nos diuitem istum meminimus atque iste pauperes nos:

Vorterunt sese memoriae; stultus sit qui id miretur.

Si eget, necessest nos pati: amauit, aequom ei factum est.

Piaculumst miserere nos hominum rei male gerentum.

Bonis esse oportet dentibus lenam probam,

225

Adridere ut quisquis ueniat blandeque adloqui,

Male corde consultare, bene lingua loqui.

Meretricem similem sentis esse condecet,

Quemquem hominem attigerit, profecto ei aut malum aut damnum dari.

Numquam amatoris meretricem oportet caussam noscere,

230

Quin, ubi nil det, pro infrequente eum mittat militia domum.

Neque umquam erit probus quisquam amator nisi qui rei inimicust suae.

Dum habeat, tum amet; ubi nil habeat, alium quaestum coepiat.

Aequo animo, ipse si nil habeat, aliis qui habent det locum.

Nugae sunt nisi quoi, modo quom dederit, dare iam lubeat denuo;

235

Is amatur hic apud nos, qui quod dedit id oblitust datum.

Probus est amator, qui relictis rebus rem perdit suam.

At nos male agere praedicant uiri solere secum

Nosque esse auaras. Qui sumus? Quid est quod male agimus tandem?

Nam ecastor numquam satis dedit suae quisquam amicae amator,

240

Neque pol nos satis accepimus neque umquam ulla satis poposcit.

Nam quando sterilis est amator ab datis,

Si negat se habere quod det, soli credimus,

Nec satis accipimus, satis quom quod det non habet:

Semper datores nouos oportet quaerere,

245

Qui de thensauris integris demus danunt.

Velut hic agrestis est adulescens qui hic habet,

Nimis pol mortalis lepidus nimique probus dator.

Sed is clam patrem etiam hac nocte illa per hortum

Transiluit ad nos. Eum uolo conuenire.

250

Sed est huic unus seruos uiolentissumus,

Qui ubi quamque nostrarum uidet prope hasce aedis adgrediri,

Item ut de frumento anseres, clamore apsterret, abigit;

Ita est agrestis. Sed fores, quidquid est futurum, feriam.

255

Ecquis huic tutelam ianuae gerit? Ecquis intus exit?

Quis illic est qui tam proterue nostras aedis arietat?

Ego sum, respice ad me. quid "ego"? nonne "ego" uideor tibi?

Quid tibi ad hasce accessio aedis est prope aut pultatio?

Salue. Sat mihi est tuae salutis. Nil moror. Non salueo.

260

Aegrotare malim quam esse tua salute sanior.

Sed uolo scire, quid debetur hic tibi nostrae domi?

Comprime sis eiram. Eam quidem hercle tu, quae solita es, comprime,

Inpudens, quae per ridiculum rustico suades stuprum.

"Eiram" dixi: ut excepisti, dempsisti unam litteram.

265

Nimis quidem hic truculentust. Pergin male loqui, mulier, mihi?

Quid tibi ego male dico? Quia enim me truculentum nominas.

Nunc adeo, nisi abis actutum aut dicis quid quaeras cito,

Iam hercle ego hic te, mulier, quasi sus catulos pedibus proteram.

Rus merum hoc quidemst. Pudendumst uero clurinum pecus.

270

Aduenisti huc te ostentatum cum exornatis ossibus,

Quia tibi suaso infecisti propudiosa pallulam?

An eo bella es, quia accepisti tibi armillas aeneas?

Nunc places, quom mi inclementer dicis. Quid hoc quod te rogo?

Mancupion qui accipias, gestas tecum ahenos anulos?

275

Pignus da ni ligneae haec sint quas habes Victorias.

Ne attigas me. Egon te tangam? Ita me amabit sarculum,

Vt ego me ruri amplexari mauelim patulam bouem

Cumque ea noctem in stramentis pernoctare perpetim

Quam tuas centum cenatas noctes mihi dono dari.

280

Rus tu mi opprobras? Vt nancta es hominem quem pudeat probri!

Sed quid apud nostras negoti, mulier, est aedis tibi?

Quid tu hoc occursas, in urbem quotiensquomque aduenimus?

Mulieres uolo conuenire uostras. Quas tu mulieres

Mihi narras, ubi musca nulla feminast in aedibus?

285

Nullan istic mulier habitat? Rus, inquam, abierunt. Abi.

Quid clamas, insane? Abire hinc ni properas grandi gradu,

Iam hercle ego istos fictos, compositos, crispos cincinnos tuos,

Vnguentatos usque ex cerebro exuellam. Quanam gratia?

Quia ad fores nostras unguentis uncta es ausa accedere

290

Quiaque bucculas tam belle purpurissatas habes.

Erubui mecastor misera propter clamorem tuom.

Itane? Erubuisti? Quasi uero corpori reliqueris

Tuo potestatem coloris ulli capiendi, mala!

Buccas rubrica, creta omne corpus intinxti tibi.

295

Pessumae estis. Quid est quod uobis pessumae haec malefecerint?

Scio ego plus quam tu arbitrare scire me. Quid id opsecrost

Quod scias? Erilis noster filius apud uos Strabax

Vt pereat, ut eum inliciatis in malam fraudem et probrum.

Sanus si uideare, dicam: "dicis contumeliam."

300

Nemo homo hic solet perire apud nos: res perdunt suas

Vbi res perdidere, abire hinc si uolunt saluis licet.

Ego istunc non noui adulescentem uostrum. Veron serio?

Quid maceria illa ait in horto quae est, quae in noctes singulas

Latere fit minor, qua isto ad uos damni permensust uiam?

305

Nihil mirum (uetus est maceria) lateres si ueteres ruont.

Ain tu uero ueteres lateres ruere? Numquam edepol mihi

Quisquam homo mortalis posthac duarum rerum creduit,

Ni ego ero maiori uostra facta denarrauero.

Estne item uiolentus ut tu? Non enim ille meretriculis

310

Moenerandis rem coegit, uerum parsimonia

Duritiaque: quae nunc ad uos clam exportantur, pessumae;

Ea uos estis, exunguimini, ebibitis. Egone haec mussitem?

Iam quidem hercle ibo ad forum atque haec facta narrabo seni;

Neque istuc insegesti tergo coget examen mali.

315

Si ecastor hic homo sinapi uictitet, non censeam

Tam esse tristem posse. At pol ero beneuolens uisust suo.

Verum ego illum, quamquam uiolentust, spero immutari potis

Blandimentis, hortamentis, ceteris meretriciis;

Vidi equidem †exinem intu domito† fieri atque alias beluas.

320

Nunc ad eram reuidebo. <Sed> eccum odium progreditur meum.

Tristis exit. Hau conuenit etiam hic dum Phronesium.

Piscis ego credo, qui usque dum uiuont lauant,

Minus diu lauare quam haec lauat Phronesium.

Si proinde amentur, mulieres diu quam lauant,

325

Omnes amantes balneatores sient.

Non quis parumper durare opperirier?

Quin hercle lassus iam sum durando miser:

Mihi quoque prae lassitudine opus est ut lauem.

Sed opsecro hercle, Astaphium, i intro ac nuntia

330

Me adesse, ut properet suade, iam ut satis lauerit.

Licet. Audin etiam? Quid uis? Di me perduint

Qui te reuocaui! Non tibi dicebam "i" modo?

Quid iam reuocabas, inprobe nihilique homo?

Tute tibi mille passum peperisti morae.

335

Sed quid haec hic autem tam diu ante aedis stetit?

Nescioquem praestolata est; credo, militem.

Illum student iam; quasi uolturii triduo

Prius praediuinant quo die essuri sient:

Illum inhiant omnes, illi est animus omnibus;

340

Me nemo magis respiciet, ubi is huc uenerit,

Quasi abhinc ducentos annos fuerim mortuos.

Vt rem seruare suaue est! Vae misero mihi!

Post factum flector, qui antepartum perdidi.

Verum nunc si qua mi optigerit hereditas

345

Magna atque luculenta, nunc postquam scio

Dulce atque amarum quid sit ex pecunia,

Ita ego illam edepol seruem itaque parce uictitem,

Vt - nulla faxim cis dies paucos siet;

Ego istos qui nunc me culpant confutauerim.

350

Sed aestuosas sentio aperiri fores,

Quae opsorbent quidquid uenit intra pessulos.

Num tibi nam, amabo, ianua est mordax mea,

Quo intro ire metuas, mea uoluptas? Ver uide:

Vt tota floret, ut olet, ut nitide nitet!

355

Quid tam inficetus Lemno adueniens qui tuae

Non des amicae, Diniarche, sauium?

Vah! Vapulo hercle ego nunc, atque adeo male.

Quo te auortisti? Salua sis, Phronesium.

Salue. Hicine hodie cenas, saluos quom aduenis?

360

Promisi. Vbi cenabis? Vbi tu iusseris.

Hic me lubente facies. Edepol me magis.

Nempe tu eris hodie mecum, mea Phronesium?

Velim, si fieri possit. Cedo soleas mihi,

Properate, auferte mensam, Amabo, sanun es?

365

Non edepol bibere possum iam, ita animo malest.

Mane, aliquid fiet, ne abi. Ah! Aspersisti aquam.

Iam rediit animus. Deme soleas, cedo bibam.

Idem es mecastor qui soles. Sed dic mihi,

Benene ambulatumst? Huc quidem hercle ad te bene.

370

Quia tui uidendi copia est. Complectere.

Lubens. Heia! Hoc est melle dulci dulcius.

Hoc tuis fortunis, Iuppiter, praestant meae.

Dan sauium? Immo uel decem. Em istoc pauper es:

Plus pollicere quam ego aps te postulo.

375

Vtinam item a principio rei pepercisses meae

Vt nunc repercis sauiis. Si quid tibi

Compendi facere possim, factum edepol uelim.

Iam lauta es? Iam pol mihi quidem atque oculis meis.

Num tibi sordere uideor? Non pol mihi quidem;

380

Verum tempestas quondam, dum uixi, fuit

Quom inter nos sordebamus alter de altero.

Sed quod ego facinus audiui adueniens tuom

Quod tu hic me apsente noui negoti gesseris?

Quid id est? Primumdum, quom tu es aucta liberis

385

Quomque bene prouenisti salua, gaudeo.

Concedite hinc uos intro atque operite ostium.

Tu nunc superstes solus sermoni meo es.

Tibi mea consilia semper summa credidi.

Equidem neque peperi puerum neque praegnas fui;

390

Verum adsimulaui me esse praegnatem: hau nego.

Quem propter, o mea uita? Propter militem

Babyloniensem, qui quasi uxorem sibi

Me habebat annum dum hic fuit. Ego senseram.

Sed quid istuc? Quoi rei te adsimulare retulit?

395

Vt esset aliquis laqueus et redimiculum

Reuorsionem ut ad me faceret denuo.

Nunc huc remisit nuper ad me epistulam

Sese experturum quanti sese penderem:

Si quod peperissem id non necarem ac tollerem,

400

Bona sua me habiturum omnia. Ausculto lubens.

Quid denique agitis? Mater ancillas iubet,

Quoniam iam decumus mensis aduentat prope,

Aliam aliorsum ire, praemandare et quaerere

Puerum aut puellam qui supponatur mihi.

405

Quid multa uerba faciam? Tonstricem Suram

Nouisti nostram? Quaen erga aedem sese habet?

Noui. Haec †ut opera† circumit per familias,

Puerum uestigat; clanculum ad me detulit,

Datum sibi esse dixit. O mercis malae!

410

Eum nunc non illa peperit quae peperit prior,

Sed tu posterior. Ordine omnem rem tenes.

Nunc ut praemisit nuntium miles mihi,

Non multo post hic aderit. Nunc tu te interim

Quasi pro puerpera hic procuras? Quippini,

415

Vbi sine labore res geri pulchre potest?

Ad suom quemque aequom est esse quaestum callidum.

Quid me futurumst quando miles uenerit?

Relictusne aps te uiuam? Vbi illud quod uolo

Habebo ab illo, facile inuenio quo modo

420

Diuortium et discordiam inter nos parem

Postid ego tecum, mea uoluptas, usque ero

Adsiduo. Immo hercle uero accubuo mauelim.

Dis hodie sacruficare pro puero uolo,

Quinto die quod fieri oportet. Censeo.

425

Non audes aliquid dare mihi munusculum?

Lucrum hercle uideor facere mihi, uoluptas mea,

Vbi quippiam me poscis. At ego, ubi apstuli.

Iam faxo hic aderit. Seruolum huc mittam meum.

Sic facito. Quidquid attulerit, boni consulas.

430

Ecastor munus te curaturum scio,

Vt quoius me non paeniteat mittatur mihi.

Num quippiam aliud me uis? Vt quando otium

Tibi sit ad me reuisas, tu ualeas. - Vale.

Pro di inmortales! Non amantis mulieris,

435

Sed sociai unanimantis, fidentis fuit

Officium facere quod modo haec fecit mihi,

Suppositionem pueri quae mihi credidit,

Germanae quod sorori non credit soror.

Ostendit sese iam mihi medullitus:

440

Se mi infidelem numquam, dum uiuat, fore.

Egone illam ut non amem? Egone illi ut non bene uelim?

Me potius non amabo quam huic desit amor.

Ego isti non munus mittam? Immo ex hoc loco

Iubebo ad istam quinque perferri minas,

445

Praeterea opsonari dumtaxat mina.

Multo illi potius bene erit quae bene uolt mihi

Quam mihimet, omnia qui mihi facio mala.

Puero isti date mammam. Vt miserae

450

Matres sollicitaeque ex animo sunt cruciantque!

Edepol commentum male, quomque eam rem in corde agito,

Nimio - minus perhibemur malae quam sumus ingenio.

Ego prima de me, domo docta, dico.

455

Quanta est cura in animo, quantum corde capio

Dolorem - dolus ne occidat morte pueri:

Mater dicta quod sum, eo magis studeo uitae;

Quae hunc ausa sum, tantundem dolum adgrediar.

Lucri caussa auara probrum sum exsecuta,

460

Alienos dolores mihi supposiui.

Nullam rem oportet dolose adgrediri

Nisi astute accurateque exsequare.

Vosmet iam uidetis ut ornata incedo:

Puerperio ego nunc med esse aegram adsimulo.

465

Male quod mulier facere incepit, nisi id ecficere perpetrat,

Id illi morbo, id illi seniost, ea illi miserae miseriast;

Bene si facere incepit, eius rei nimis cito odium percipit.

Nimis quam paucae sunt defessae male quae facere occeperunt,

Nimique paucae ecficiunt si quid facere occeperunt bene:

470

Mulieri nimio male facere melius onus est quam bene.

Ego quod mala sum, matris opera mala sum et meapte malitia.

Quae me grauidam esse adsimulaui militi Babylonio:

Eam nunc malitiam accuratam miles inueniat uolo.

Is hic hau multo post, credo, aderit; nunc prius praecaueo sciens

475

†eumque ornatum ut grauida† quasi puerperio cubem.

Date mi huc stactam atque ignem in aram, ut uenerem Lucinam meam.

Hic apponite atque abite ab oculis. Eho, Pithecium!

Face ut accumbam, accede, adiuta. Em sic decet puerperam.

Soleas mihi deduce, pallium inice in me huc, Archilis.

480

Vbi es, Astaphium? Fer huc uerbenam mi intus et bellaria.

Date aquam manibus. Nunc ecastor †um ueniret† miles uelim.

Ne exspectetis, spectatores, meas pugnas dum praedicem:

Manibus duella praedicare soleo, haud in sermonibus.

Scio ego multos memorauisse milites mendacium:

485

Et Homeronida et postilla mille memorari potest,

Qui et conuicti et condemnati falsis de pugnis sient.

[Non laudandust quoi plus credit qui audiit quam qui uidet]

Non placet quem illi plus laudant qui audiunt quam qui uident.

Pluris est oculatus testis unus quam auriti decem;

490

Qui audiunt audita dicunt, qui uident plane sciunt.

Non placet quem scurrae laudant, manipulares mussitant,

Neque illi quorum lingua gladiorum aciem praestringit domi.

Strenui nimio plus prosunt populo quam argute cati:

Facile sibi facunditatem uirtus argutam inuenit,

495

Sine uirtuti argutum ciuem mihi habeam pro praefica,

Quae alios conlaudat, eapse sese uero non potest.

Nunc ad amicam decumo mense post Athenas Atticas

Viso, quam grauidam hic reliqui meo compressu, quid ea agat.

Vide quis loquitur tam propinque. Miles, mea Phronesium,

500

Tibi adest Stratophanes. Nunc tibi opust aegram ut te adsimules. Tace.

Quoi adhuc ego tam mala eram monetrix, me maleficio uinceres?

Peperit mulier, ut ego opinor. Vin adeam ad hominem? Volo.

Eugae! Astaphium eccam it mi aduorsum. salue ecastor, Stratophanes.

Saluom <te> - Scio. Sed peperitne, opsecro, Phronesium?

505

Peperit puerum nimium lepidum. Ehem, ecquid mei similest? Rogas?

Quin ubi natust machaeram et clupeum poscebat sibi?

Meus est, scio iam de argumentis. Nimium tui Similest. Papae!

Iam magnust? Iamne iit ad legionem? Ecquae spolia rettulit?

†Ere† nudiusquintus natus ille quidem est. Quid postea?

510

Inter tot dies quidem hercle iam aliquid actum oportuit.

Quid illi ex utero exitiost priuquam poterat ire in proelium?

Consequere atque illam saluta et gratulare illi. Sequor.

Vbi illa, opsecro, est quae me hic reliquit, eapse abiit? Vbist?

Adsum, adduco tibi exoptatum Stratophanem. Vbi is est, opsecro?

515

Mars peregre adueniens salutat Nerienem uxorem suam.

Quom tu recte prouenisti quomque es aucta liberis,

Gratulor, quom mihi tibique magnum peperisti decus.

Salue, qui me interfecisti paene uita et lumine

†quiquem ibi† magni doloris per uoluptatem tuam

520

Condidisti in corpus, quo nunc etiam morbo misera sum.

Heia! Haud ab re, mea uoluptas, tibi istic obuenit labos:

Filium peperisti, qui aedis spoliis opplebit tuas.

Multo ecastor magis oppletis tritici opust granariis,

Ne, ille prius quam spolia capiat, hinc nos extinxit fames.

525

Habe bonum animum. Sauium sis †pete† hinc - ah! Nequeo caput

Tollere, ita dolet itaque ego †medulo†, neque etiam queo

Pedibus mea sponte ambulare. Si hercle me ex medio mari

Sauium petere tuom iubeas, petere hau pigeat, mel meum.

Id ita esse experta es: nunc experiere, mea Phronesium,

530

Me te amare. Adduxi ancillas tibi eccas ex Suria duas,

Is te dono. Adduce hoc tu istas. Sed istae reginae domi

Suae fuere ambae, uerum earum patriam ego excidi manu.

His te dono. Paenitetne te quot ancillas alam,

Quin examen super adducas quae mihi comedint cibum?

535

Hoc quidem hercle ingratumst. Cedo tu mi istam, puere, perulam.

Mea uoluptas, attuli eccam pallulam ex Phrygia tibi.

Tene tibi. Hoccin mihi ob labores tantos tantillum dari?

Perii hercle ego miser! Iam mi auro contra constat filius:

Etiam nihili pendit addi purpuram. Ex Arabia tibi

540

Attuli tus, Ponto amomum. Tene tibi, uoluptas mea.

Accepi hoc; abducite hasce hinc e conspectu Suras.

Ecquid amas me? Nihil ecastor neque meres. Nilne huic sat est?

Ne bonum uerbum quidem unum dixit. Viginti minis

Venire illaec posse credo dona quae ei dono dedi.

545

Vehementer nunc mihi est irata, sentio atque intellego;

Verum abibo. Quid ais? Nunc tu num neuis me, uoluptas mea,

Quo uocatus sum ire ad cenam? Mox huc cubitum uenero.

Quid taces? Planissume edepol perii. Sed quid illuc noui est?

Quis hic homost qui inducit pompam tantam? Certumst quo ferant

550

Opseruare. Huic credo fertur. Verum iam scibo magis.

Ite, ite hac simul, mulieri damnigeruli,

Foras egerones, bonorum exagogae.

Satin, siquis amat, nequit quin nihili sit, atque inprobis se artibus exspoliat?

Nam hoc qui sciam, ne quis id quaerat ex me,

555

Domist qui facit inprobe facta amator,

Qui bona sua pro stercore habet,

556a

Foras iubet ferri: metuit

†publicos†: mundissumus fit;

Puras esse sibi uolt aedis: domi quidquid habet eicitur ἔξω

Quandoquidem ipsus perditum se it, secreto hercle equidem eum adiutabo

560

Neque mea quidem opera umquam hilo minus propere quam pote peribit.

Nam iam de hoc opsonio de mina deminui una modo

Quinque nummos: mihi detraxi partem - Herculaneam.

Nam hoc adsimile est quasi de fluuio qui aquam deriuat sibi

Nisi deriuetur, tamen ea aqua omnis abeat in mare;

565

Nam hoc in mare abit misereque perit sine bona omni gratia.

Haec quom uideo

566a

Fieri, suffuror, suppilo,

De praeda praedam capio.

Meretricem ego item esse reor, mare ut est:

Quod des deuorat nec datis umquam abundat.

570

Hoc saltem: seruat nec nulli ubi sit apparet:

Des quantumuis, nusquam apparet neque datori neque acceptrici.

573

Velut haec meretrix meum erum miserum sua blanditia intulit in pauperiem:

Priuabit bonis, luce, honore atque amicis.

575

Attat! Eccam adest propinque. Credo audisse haec me loqui.

Pallida est, ut peperit puerum. Adloquar quasi nesciam.

Iubeo uos saluere. Et nos te, Geta, quid agis? Vt uales?

Valeo et uenio ad minus ualentem et melius qui ualeat fero.

Erus meus, ocellus tuos, ad te ferre me haec iussit tibi

580

Dona quae uides illos ferre et has quinque argenti minas.

Pol hau perit quod illum tantum amo.

Iussit orare ut haec grata haberes tibi.

Grata acceptaque ecastor habeo. Iube auferri intro, i Cyame.

Ecquid auditis haec, quae iam haec imperat?

585

Vasa nolo auferant: desiccari iube.

Inpudens mecastor, Cyame, es. Egone? Tu. Bona fide?

Tune ais me inpudentem esse, ipsa quae sis stabulum flagiti?

Dic, amabo te, ubi est Diniarchus? Domi.

Dic ob haec dona quae ad me miserit

590

Me illum amare plurumum omnium hominum * ergo,

Meumque honorem illum habere omnium maxumum,

Atque ut huc ueniat opsecra. Ilicet.

Sed quisnam illic homost qui ipsus se comest, tristis, oculis malis?

Animo hercle homost suo miser,

595

Quisquis est. Dignust mecastor. Nequam est. Non nosti, opsecro,

Militem, hic apud me qui erat? Huius pater pueri illic est.

Vsque adicit oculum, uissit, adit,

Mansit: auscultat, opseruat quem perdam. Noui hominem nihili.

Illicinest? Illic est. Me intuetur gemens;

600

Traxit ex intumo uentre suspiritum.

Hoc uide! Dentibus frendit, icit femur

Num opsecro nam hariolust qui ipsus se uerberat?

Nunc ego meos animos uiolentos meamque iram ex pectore iam promam.

605

Loquere: unde es? Quoius es? Qur ausus mi inclementer dicere? Lubitumst.

Istuc ne mihi responsis. Hoc. Non ego te flocci facio.

Quid tu? Qur ausa es alium te dicere amare hominem? Lubitumst.

Ain tandem? Istuc primum experiar. Tun tantilli doni caussa,

610

Holerum atque escarum et poscarum, moechum malacum, cincinnatum,

Vmbraticulum, tympanotribam amas, hominem non nauci? Quae haec res?

Meon tu, inprobe, ero male dicere nunc audes, fons uiti et peiiuri?

Verbum unum adde istoc: iam hercle ego te hic hac offatim conficiam.

Tange modo, iam ego te hic agnum faciam et medium distruncabo.

615

Si tu legioni bellator clues, at ego culinae clueo.

Si aequom facias, aduentores meos non incuses, quorum

Mihi dona accepta et grata habeo, tuaque ingrata, quae aps te accepi.

Tum pol ego et donis priuatus sum et perii. Plane istuc est.

Quid nunc ergo hic, odiose, sedes, confectis omnibus rebus?

620

Perii hercle hodie, nisi hunc a te abigo. Accede huc modo, adi modo huc.

Etiam, scelus uiri, minitare? Quem ego offatim iam iam concipilabo

Quid tibi huc uentio est? quid tibi hanc aditio est?

Quid tibi hanc notio est, inquam, amicam meam?

Emoriere ocius, ni manu uiceris.

625

Quid, manu uicerim? Fac quod iussi, mane.

Iam ego te hic offatim conficiam; offatim occidi optumum est.

Captiost: istam machaeram longiorem tu habes quam haec est.

Sed uerum me sine dum petere: siquidem belligerandum est tecum,

†abo domum† ego tecum, bellator, arbitrum aequom ceperim.

630

Sed ego cesso hinc me amoliri, uentre dum saluo licet.

Datin soleas? Atque me intro actutum ducite,

Nam mihi de uento miserae condoluit caput.

Quid mihi futurum est, quoi duae ancillae dolent,

Quibus te donaui? Iamne abiisti? Em sic datur!

635

Quo pacto excludi, quaeso, potui planius

Quam exclusus nunc sum? Pulchre ludificor. Sine.

Quantillo mi opere nunc persuaderi potest

Vt ego hisce suffringam talos totis aedibus.

Num quippiam harum mutat mores mulierum?

640

Postquam filiolum peperit, animos sustulit.

Nunc quasi mi dicat: "nec te iubeo neque uoto

Intro ire in aedis." At ego nolo, non eo.

Ego faxo dicat me in diebus pauculis

Crudum uirum esse. Sequere me hac. Verbum sat est.

645

Rus mane dudum hinc ire me iussit pater,

Vt bubus glandem prandio depromerem.

Post illoc quam ueni, aduenit, si dis placet,

Ad uillam argentum meo qui debebat patri,

Qui ouis Tarentinas erat mercatus de patre.

650

Quaerit patrem. Dico esse in urbe. Interrogo

Quid eum uelit * *

Homo cruminam sibi de collo detrahit,

Minas uiginti mi dat. Accipio lubens,

Condo in cruminam. Ille abiit. Ego †perpera† minas

655

Ouis in crumina hac huc in urbem detuli.

Fuit edepol Mars meo periratus patri,

Nam oues illius hau longe apsunt a lupis.

Ne ego urbanos istos mundulos amasios

Hoc ictu exponam atque omnis eiciam foras.

660

Eradicarest certum cumprimis patrem,

Post id locorum matrem. Nunc hoc deferam

Argentum ad hanc, quam mage amo quam matrem meam.

Tat! Ecquis intust? Ecquis hoc aperit ostium?

665

Quid istuc? Alienun es, amabo, mi Strabax,

Qui non extemplo intro ieris? Anne oportuit?

Ita te quidem, qui es familiaris. Ibitur,

Ne me morari censeas. - Lepide facis.

Mirum uidetur rure erilem filium

670

Strabacem non rediisse; nisi si clanculum

Conlapsus est hic in corruptelam suam.

Iam pol illic inclamabit me si aspexerit.

Nimio minus saeuos iam sum, Astaphium, quam fui,

†Iam non sum truculentus†, noli metuere.

675

Quid ais? Quid uis? Quin tuam exspecto osculentiam,

Dic, impera mihi quid lubet quo uis modo.

Nouos omnis mores habeo, ueteres perdidi.

Vel amare possum uel iam scortum ducere.

Lepide mecastor nuntias. Sed dic mihi,

680

Haben - Parasitum te fortasse dicere?

Intellexisti lepide quid ego dicerem.

Heus tu! Iam postquam in urbem crebro commeo,

Dicax sum factus. Iam sum caullator probus.

Quid id est, amabo? Istaec ridicularia,

685

Cauillationes, uis opinor dicere?

Ita, ut pauxillum differt a cauillibus.

Sequere intro, amabo, mea uoluptas. Tene hoc tibi:

Rabonem habeto, uti mecum hanc noctem sies.

Perii! "Rabonem"? Quam esse dicam hanc beluam?

690

Quin tu "arrabonem" dicis? "A" facio lucri,

Vt Praenestinis "conea" est ciconia.

Sequere, opsecro. Strabacem hic opperiar modo,

Si rure ueniat. Is quidem apud nos hic Strabax,

Modo rure uenit. Prius ne quam ad matrem suam?

695

Eu edepol hominem nihili! Iamne autem ut soles?

Iamne - nihil dico. I intro, amabo, cedo manum.

Tene. In tabernam ducor deuorsoriam,

Vbi male accipiar mea mihi pecunia.

Neque gnatust neque progignetur neque potest reperirier

700

Quoi ego nunc aut dictum aut factum melius quam Veneri uelim.

Di magni, ut ego laete laetus sum et laetitia differor!

Ita ad me magna nuntiauit Cyamus hodie gaudia:

Mea dona deamata acceptaque habita esse apud Phronesium;

Quom hoc iam uolup est, tum illuc nimio magnae mellinae mihi,

705

Militis odiosa ingrataque habita. Totus gaudeo.

Mea pila est: si repudiatur miles, mulier mecum erit.

Saluos sum, quia pereo; si non peream, plane interierim.

Nunc speculabor quid ibi agatur, quis eat intro, qui foras

Veniat; procul hinc opseruabo meis quid fortunis fuat.

710

Quia nil habeo, nam amoui mi hic omnia, agam precario.

Lepide ecficiam meum ego officium: uide intus modo ut tu tuom item ecficias.

Ama, id quod decet, rem tuam: istum exinani.

Nunc dum isti lubet, dum habet, tempus ei rei secundumst,

Prome uenustatem tuam amanti, ut gaudeat quom perdis.

715

Ego hic interim restitrix praesidebo,

Istic dum sic faciat domum ad te exagogam;

Nec quemquam interim istoc ad uos qui sit odio

Intro mittam: tu perge ut lubet ludo in istoc.

Quis est iste, Astaphium, indica, qui perit? Amabo, hicin tu eras?

720

Molestusne sum? Nunc magis quam fuisti,

Nam si quid nobis usust nobis molestus.

Sed opsecro, da mi operam ut narrem quae uolo.

Nam quid est? Num mea refert? Non mussito.

Intus bolos quos dat! Quid? Amator nouos quispiam?

725

Integrum et plenum adortast thensaurum. Quis est?

Eloquar, sed tu taceto. Nostin tu hunc Strabacem? Quidni?

Solus summam habet hic apud nos, nunc is est fundus nouos.

Animo bono male rem gerit. Perit hercle; ego idem

Bona perdidi, mala repperi, sum extumus a uobis.

730

Stultus es qui facta infecta facere uerbis postules.

Thetis quoque etiam lamentando pausam fecit filio.

Non ego nunc intro ad uos mittar? Quidum quam miles magis?

Quia enim plus dedi. Plus enim es intro missus quom dabas:

Sine uicissim qui dant ob illud quod dant operis utier.

735

Litteras didicisti: quando scis, sine alios discere.

Discant, dum mihi adcentare liceat, ni oblitus siem.

Quid erit interea magistrae, dum tu commentabere?

Volt illa itidem commentari. Quid? Rem accipere identidem.

Dedi equidem hodie: iussi ei quinque argenti deferri minas,

740

Praeterea unam in opsonatum. Idem istoc delatum scio.

De eo nunc bene sunt tua uirtute. Ei! Meane inimici mei

Bona istic caedent? Mortuom hercle me quam ut id patiar mauelim.

Stultus. Quid est? Aperi rem. Quid iam, Astaphium? Quia pol mauelim

Mihi inimicos inuidere quam med inimicis meis;

745

Nam inuidere alii bene esse, tibi male esse, miseria est.

Qui inuident egent; illis quibus inuidetur, i rem habent.

Non licet dimidio opsoni me participem fieri?

Si uolebas participari, auferres dimidium domum.

Nam item ut Accherunti hic apud nos ratio accepti scribitur:

750

Intro accipimus; quando acceptumst, non potest ferri foras.

Bene uale. Resiste. Omitte. Sine eam intro. Ad te quidem.

Immo istoc ad uos uolo ire. Non potest, nimium petis.

Sine experiri - Immo opperire. Vis est experirier.

Dic me adesse. Abi, occupatast. Res itast, ne frustra sis.

755

Redin an non redis? Vocat me quae in me potest plus quam potes.

Vno uerbo - eloquere. Mittin me intro? Mendax es, abi.

Vnum aiebas, tria iam dixti uerba atque ea mendacia.

Abiit intro, exclusit. Egon ut haec mihi patiar fieri?

Iam hercle ego tibi, inlecebra, ludos faciam clamore in uia,

760

Quae aduorsum legem accepisti a plurumis pecuniam;

Iam hercle apud nouos magistratus faxo erit nomen tuom,

Postid ego te manum iniciam quadrupuli, uenefica,

Suppostrix puerum. Ego edepol iam tua probra aperibo omnia.

Nihil me prohibet, perdidi omne quod fuit: fio inpudens

765

Nec mi adeost tantillum pensi iam quos capiam calceos.

Sed quid ego hic clamo? Quid si me iubeat intro mittier?

Conceptis me non facturum uerbis iurem, si uelit.

Nugae sunt. Si stimulos pugnis caedis, manibus plus dolet.

De nihilo nihil est irasci, quae te non flocci facit.

770

Sed quid hoc est? Pro di inmortales! Calliclem uideo senem,

Meus qui adfinis fuit, ancillas duas constrictas ducere,

Alteram tonstricem huiius, alteram ancillam suam.

Pertimui: postquam una cura cor meum mouit modo,

Timeo ne male facta antiqua mea sint inuenta omnia.

775

Egon tibi male dicam? At tibi te mauelim: ut animus meust,

Propemodum expertae estis quam ego sim lenis tranquillusque homo.

Rogitaui ego uos uerberatas ambas pendentis simul;

Commemini, quo quicquid pacto sitis confessae scio;

Hic nunc uolo scire eodem pacto sine malo fateamini.

780

Quamquam uos colubrino ingenio ambae estis, edico prius

Ne duplicis habeatis linguas, ne ego bilinguis uos necem,

Nisi si ad tintinnaculos uoltis uos educi uiros.

Vis subigit uerum fateri, ita lora laedunt bracchia.

At si uerum mi eritis fassae, uinclis exsoluemini.

785

Etiamnum quid sit negoti falsus incertusque sum,

Nisi quia timeo tamen, egomet quia quod peccaui scio.

Omnium primum diuorsae state - em sic, istuc uolo;

Neue inter uos significetis, ego ero paries. Loquere tu.

Quid loquar? Quid puero factumst, mea quem peperit filia,

790

Meo nepoti? Capita rerum expedite. Istae dedi.

Iam tace. Accepistin puerum tu ab hac? Accepi. Tace.

Nil moror praeterea. Satis es fassa. Infitias non eo.

Iam liuorem tute scapulis istoc concinnas tuis.

Conueniunt adhuc utriusque uerba. Vae misero mihi!

795

Mea nunc facinora aperiuntur clam quae speraui fore.

Loquere tu. Qui dare te huic puerum iussit? Era maior mea.

Quid tu, qur eum accepisti? Era med orauit minor,

Puer uti ferretur eaque ut celarentur omnia.

Loquere tu. Quid eo fecisti puero? Ad meam eram detuli.

800

Quid eo puero tua era facit? Erae meae extemplo dedit.

Quoi, malum, erae? Duae sunt istae. Caue tu nisi quod te rogo.

Ex te exquiro. Mater, inquam, filiae dono dedit.

Plus quam dudum loquere. Plus tu rogitas. Responde ocius:

Quid illa quoi dono donatust? Supposiuit. Quoi? Sibi.

805

Pro filiolon? Pro filiolo. Di, opsecro uostram fidem!

Vt facilius alia quam alia eundem puerum unum parit!

Haec labore alieno puerum peperit sine doloribus.

Puer quidem beatust: matres duas habet et auias duas:

Iam metuo patres quot fuerint. Vide sis facinus muliebre.

810

Magis pol haec malitia pertinet ad uiros quam ad mulieres:

Vir illam, non mulier praegnatem fecit. Idem ego istuc scio.

Tu bona ei custos fuisti. Plus potest qui plus ualet.

Vir erat, plus ualebat: uicit, quod petebat apstulit.

Et tibi quidem hercle idem attulit magnum malum.

815

De istoc ipsa, etsi tu taceas, reapse experta intellego.

Numquam te facere hodie quiui ut is quis esset diceres.

Tacui adhuc: nunc non tacebo, quando adest nec se indicat.

Lapideus sum, commouere me miser non audeo.

Res palam omnis est, meo illic nunc sunt capiti comitia.

820

Meum illuc facinus, mea stultitia est. Timeo quam mox nominer.

Loquere filiam meam quis integram stuprauerit.

Video ego te, propter male facta qui es patronus parieti.

Neque uiuos neque mortuos sum neque quid nunc faciam scio

Neque ut hinc abeam neque ut hunc adeam scio, timore torpeo.

825

Dicin an non? Diniarchus, quoi illam prius desponderas.

Vbi is homost quem dicis? Adsum, Callicles. Per te opsecro

Genua ut tu istuc insipienter factum sapienter feras

Mihique ignoscas quod animi inpos uini uitio fecerim.

Non placet: in mutum culpam confers qui non quit loqui.

830

Nam uinum si fabulari possit se defenderet.

Non uinum uiris moderari, sed uiri uino solent,

Qui quidem probi sunt; uerum qui inprobust si quasi bibit

Siue adeo caret temeto, tamen ab ingenio inprobust.

Scio equidem quae nolo multa mi audienda ob noxiam.

835

Ego tibi me obnoxium esse fateor culpae compotem.

Callicles, uide quaeso magnam ne facias iniuriam:

Reus solutus caussam dicit, testis uinctos attines.

Soluite istas. Agite, abite tu domum et tu autem domum.

Eloquere haec erae tu: puerum reddat, si quis eum petat.

840

Eamus tu in ius. Quid uis in ius me ire? Tu es praetor mihi.

Verum te opsecro ut tuam gnatam des mi uxorem, Callicles.

Eam dem? Pol te iudicasse pridem istam rem intellego.

Nam hau mansisti, dum ego darem illam: tute sumpsisti tibi.

Nunc habeas ut nactus. Verum hoc ego te multabo bolo:

845

Sex talenta magna dotis demam pro ista inscitia.

Bene agis mecum. Filium istinc tuom te meliust repetere.

Ceterum uxorem quam primum potest abduce ex aedibus.

Ego abeo. Iam illi remittam nuntium adfini meo,

Dicam ut aliam condicionem filio inueniat suo.

850

At ego ab hac puerum reposcam, ne mox infitias eat;

Nihil est, nam eapse ultro ut factumst fecit omnem rem palam.

Sed nimium pol opportuna eccam eapse egreditur foras.

Ne ista stimulum longum habet quae usque illinc cor pungit meum.

Blitea et luteast meretrix nisi quae sapit in uino ad rem suam;

855

Si alia membra uino madeant, cor sit saltem sobrium.

Nam mihi diuidiaest, tonstricem meam †sicut multam† male.

Ea dixit, eum Diniarchi puerum inuentum filium.

Vidi, audiui, quam penes est mea omnis res et liberi.

Video eccum qui amans tutorem med optauit suis bonis.

860

Mulier, ad <te> sum profectus. quid agitur, uoluptas mea?

Non "uoluptas", aufer nugas, nil ego nunc de istac re ago.

Scio mecastor quid uis et quid postules et quid petas:

Me uidere uis, et me te postulas, puerum petis.

Di inmortales ut planiloqua est, paucis ut rem ipsam attigit!

865

Scio equidem sponsam tibi esse et filium ex sponsa tua,

Et tibi uxorem ducendam iam, esse alibi iam animum tuom;

Et quasi pro derelicta sim, abiturus. Sed tamen

Cogitato mus pusillus quam sit sapiens bestia,

Aetatem qui non cubili <uni> umquam committit suam,

870

Quia, si unum ostium opsideatur, aliud perfugium †gerit†.

Otium ubi erit, de istis rebus tum amplius tecum loquar.

Nunc puerum redde. Immo amabo ut hos dies aliquos sinas

Eum esse apud me. Minime. Amabo. Quid <eo> opust? in rem meamst.

Triduom hoc saltem, dum miles aliquo circumducitur,

875

Sine me habere: siquidem habebo, tibi quoque etiam proderit;

Si auferes, a milite omnis mihi spes animam ecflauerit.

Factum cupio, nam refacere si uelim, non est locus;

Nunc puero utere et procura, quando pro cura aes habes.

Multum amo te ob istam rem mecastor. Vbi domi metues malum,

880

Fugito huc ad me: saltem amicus mi esto manubiarius.

Bene uale, Phronesium. Iam <me> tuom oculum <non> uocas?

Id quoque interatim furtim nomen commemorabitur.

Numquid uis? Fac ualeas. Operae ubi mi erit, ad te uenero.

Ille quidem hinc abiit, apscessit. Dicere hic quiduis licet.

885

Verum est uerbum quod memoratur: ubi amici, ibidem opes.

Propter hunc spes etiamst hodie tactuiri militem;

Quem ego ecastor mage amo quam me, dum - id quod cupio inde aufero.

Quae quom multum apstulimus, hau multum eius apparet quod datum est:

Ita sunt gloriae meretricum. Aha tace! Quid est, opsecro?

890

<Pater> adest pueri. Sine eumpse adire huc. Sine, si is est modo.

<Ipsus est>. Sine eumpse adire, ut cupit, ad me. Rectam tenet.

Ne istum ecastor hodie †hastis† confectum fallaciis.

Ego minam auri fero supplicium †damnis† ad amicam meam

Vt illud acceptum sit prius quod perdidi, hoc addam insuper.

895

Sed quid uideo? Eram atque ancillam ante aedis. Adeundae haec mihi.

Quid hic uos agitis? Ne me appella. Nimium saeuis †ic†.

Potine ut mihi molestus ne sies? Quid, Astaphium, litiumst?

Merito ecastor tibi suscenset. Egon, atque isti etiam parum

Male uolo. Ego, mea uoluptas, si quid peccaui prius,

900

Supplicium hanc minam fero auri. Si minus credis, respice.

Manus uotat prius quam penes sese habeat quicquam credere.

Puero opust cibum, opus est matri autem quae puerum lauit,

Opus nutrici, lacte ut habeat, ueteris uini largiter

Vt dies noctesque potet, opust ligno, opust carbonibus,

905

Fasciis opus est, puluinis, cunis, incunabulis,

Oleum opust, opus est farina; puerus est totum diem:

Numquam hoc uno die ecficiatur opus quin opus semper siet;

Non enim possunt militares pueri †etauio† exducier.

Respice ergo: accipe hoc qui istuc ecficias opus.

910

Cedo, quamquam parum est. †Ad omnae manuc† istuc post. Parumst.

Tuo arbitratu quod iubebis dabitur. Da nunc sauium.

Mitte me, inquam, odiosus. Nihil fit, non amor, teritur dies.

Plus decem pondo - amoris pauxillisper perdidi.

Accipe hoc atque auferto intro. Vbi mea amica est gentium?

915

Neque ruri neque hic operis quicquam facio, corrumpor situ,

Ita miser cubando in lecto hic exspectando obdurui.

Sed eccam uideo. Heus amica, quid agis? Quis illic <est> homo?

Quem ego ecastor mage amo quam te. Quam me? <Quam te>. Quo modo?

Hoc modo ut molestus ne sis. Iam<ne> abis, postquam aurum habes?

920

Condidi intro quod dedisti. Ades, amica, te adloquor.

At ego ad te ibam, mea delicia. Hercle uero serio,

Quamquam ego tibi uideor stultus, gaudere aliqui me uolo;

Nam quamquam es bella, malo tu tuo, nisi ego aliqui gaudeo.

Vin te amplectar, sauium dem? Quiduis face <qui> gaudeam.

925

Meosne ante oculos ego illam patiar alios amplexarier?

Mortuom hercle me hodie satiust. Apstine hoc, mulier, manum,

Nisi si te mea manu ui in machaera et hunc uis mori.

†Nihili phiari† satiust, miles, si te amari postulas;

Auro, hau ferro deterrere potes <hunc> ne amem, Stratophanes.

930

Qui, malum, bella aut faceta es, quae ames hominem isti modi?

Venitne in mentem tibi quod uerbum in cauea dixit histrio:

Omnes homines ad suom quaestum callent et fastidiunt.

Huncine hominem te amplexari tam horridum ac tam squalidum?

Quamquam hic †qualest†, quam<quam> hic horridus, scitus, bellus mihi.

935

Dedin ego aurum - Mihi? Dedisti filio cibaria.

Nunc, si hanc tecum esse speras, alia opust auri mina.

Malam rem is et magnam magno opere, serua tibi uiaticum.

Quid isti debes? Tria. Quae tria nam? Vnguenta, noctem, sauium.

Par pari respondet. Verum nunc saltem, †si† amas,

940

Dan tu mihi de tuis deliciis †sum quicquid† pauxillulum?

Quid id, amabo, est quod dem? †Dic tum super feri†

Campas dicit †auaui consultam† istuc; mi homo,

Caue faxis uolnus tibi iam quoi sunt dentes ferrei.

Volgo ad se omnis intromittit: apstine istac tu manum.

945

Iam hercle cum magno <malo> tu uapula uir strenuos.

Dedi ego huic aurum. At ego argentum. †Eat apale puram†.

At ego ouis et lanam et alia multa quae poscet dabo.

Meliust te minis certare mecum quam minaciis.

Lepidus ecastor mortalis, mi Strabax, perge opsecro.

950

Stultus atque insanus damnis certant: nos saluae sumus.

Age prior perde aliquid. Immo tu prior perde et peri.

Em tibi talentum argenti. †Philippices† est, tene tibi.

Tanto melior: noster esto - sed de uostro uiuito.

Vbi est quod tu das? Solue zonam, prouocator. Quid times?

955

Tu peregrinus, hic <ego> habito: non cum zona ego ambulo:

Pecua ad hanc collo in crumina ego obligata defero.

Quid dedi! Vt discinxi hominem! Immo ego uero qui dedi.

I intro, amabo, i, tu eris mecum; <tum> tu eris mecum quidem.

Quid tu? Quid ais? Cum hocin <eris>? Ego <ero> posterior <qui> dedi?

960

Tu dedisti iam, <hic> daturust: istuc habeo, hoc expeto.

Verum utrique mos geratur amborum ex sententia.

Fiat. Vt rem gnatam uideo, hoc accipiundumst quod datur.

Meum quidem te lectum certe occupare non sinam.

Lepide ecastor aucupaui atque ex mea sententia,

965

Meamque ut rem uideo bene gestam, uostram rusum bene geram:

†romabo† si quis animatust facere, faciat ut sciam.

Veneris causa adplaudite: eius haec in tutelast fabula.

Spectatores, bene ualete, plaudite atque exsurgite.