Prudentius peristephanon 2

Testo base di riferimento: J. Bergman, 1926

Cura dell'edizione digitale: G. Dalla Pietà, 2010

Altre sezioni


Antiqua fanorum parens

Iam Roma Christo dedita,

Laurentio uictrix duce

Ritum triumphas barbarum.

5

Reges superbos uiceras

Populosque frenis presseras,

Nunc monstruosis idolis

Inponis imperii iugum.

Haec sola derat gloria

10

Vrbis togatae insignibus,

Feritate capta gentium

Domaret ut spurcum Iouem,

Non turbulentis uiribus

Cossi Camilli aut Caesaris,

15

Sed martyris Laurentii

Non incruento proelio.

Armata pugnauit fides

Proprii cruoris prodiga;

Nam morte mortem diruit

20

Ac semet inpendit sibi.

Fore hoc sacerdos dixerat

Iam Xystus adfixus cruci

Laurentium flentem uidens

Crucis sub ipso stipite:

25

"Desiste discessu meo

Fletum dolenter fundere!

Praecedo, frater; tu quoque

Post hoc sequeris triduum."

Extrema uox episcopi,

30

Praenuntiatrix gloriae,

Nihil fefellit; nam dies

Praedicta palmam praestitit.

Qua uoce, quantis laudibus

Celebrabo mortis ordinem?

35

Quo passionem carmine

Digne retexens concinam?

Hic primus e septem uiris

Qui stant ad aram proximi,

Leuuita sublimis gradu

40

Et ceteris praestantior,

Claustris sacrorum praeerat

Caelestis arcanum domus

Fidis gubernans clauibus

Votasque dispensans opes.

45

Versat famem pecuniae

Praefectus urbi regiae,

Minister insani ducis

Exactor auri et sanguinis,

Qua ui latentes eruat

50

Nummos operta existimans

Talenta sub sacrariis

Cumulosque congestos tegi.

Laurentium sisti iubet,

Exquirit arcam ditibus

55

Massis refertam et fulgidae

Montes monetae conditos.

"Soletis" inquit "conqueri

Saeuire nos iusto amplius,

Cum christiana corpora

60

Plus quam cruente scindimus.

"Abest atrocioribus

Censura feruens motibus

Blande et quiete efflagito

Quod sponte obire debeas.

65

"Hunc esse uestris orgiis

Moremque et artem proditum est

Hanc disciplinam foederis,

Libent ut auro antistites.

"Argenteis scyfis ferunt

70

Fumare sacrum sanguinem

Auroque nocturnis sacris

Adstare fixos cereos.

"Tum summa cura est fratribus,

Vt sermo testatur loquax,

75

Offerre fundis uenditis

Sestertiorum milia.

"Addicta auorum praedia

Foedis sub auctionibus

Successor exheres gemit

80

Sanctis egens parentibus.

"Haec occuluntur abditis

Ecclesiarum in angulis

Et summa pietas creditur

Nudare dulces liberos.

85

"Deprome thensauros, malis

Suadendo quos praestigiis

Exaggeratos obtines,

Nigrante quos claudis specu.

"Hoc poscit usus publicus,

90

Hoc fiscus, hoc aerarium,

Vt dedita stipendiis

Ducem iuuet pecunia.

"Sic dogma uestrum est, audio:

Suum quibusque reddito.

95

En Caesar agnoscit suum

Nomisma nummis inditum.

"Quod Caesaris scis, Caesari

Da, nempe iustum postulo.

Ni fallor, haud ullam tuus

100

Signat deus pecuniam,

"Nec, cum ueniret, aureos

Secum Filippos detulit,

Praecepta sed uerbis dedit

Inanis a marsuppio.

105

"Inplete dictorum fidem,

Qua uos per orbem uenditis,

Nummos libenter reddite,

Estote uerbis diuites!"

Nil asperum Laurentius

110

Refert ad ista aut turbidum,

Sed ut paratus obsequi

Obtemperanter adnuit.

"Est diues" inquit "non nego,

Habetque nostra ecclesia

115

Opumque et auri plurimum

Nec quisquam in orbe est ditior.

"Is ipse tantum non habet

Argenteorum enigmatum

Augustus arcem possidens,

120

Cui nummus omnis scribitur.

"Sed nec recuso prodere

Locupletis arcam numinis,

Vulgabo cuncta et proferam

Pretiosa quae Christus tenet.

125

"Vnum sed orans flagito:

Indutiarum paululum

Quo fungar efficacius

Promissionis munere,

"Dum tota digestim mihi

130

Christi supellex scribitur;

Nam calculanda primitus,

Tum subnotanda est summula."

Laetus tumescit gaudio

Praefectus ac spem deuorat,

135

Aurum uelut iam conditum

Domi maneret gestiens.

Pepigere tempus tridui,

Laudatus inde absoluitur

Laurentius, sponsor sui

140

Et sponsor ingentis lucri.

Tribus per urbem cursitat

Diebus infirma agmina

Omnesque qui poscunt stipem

Cogens in unum et congregans.

145

Illic utrisque obtutibus

Orbes cauatos praeferens

Baculo regebat praeuio

Errore nutantem gradum

Et claudus infracto genu

150

Vel crure trunco semipes

Breuiorue planta ex altera

Gressum trahebat inparem.

Est ulcerosis artubus

Qui tabe corrupta fluat,

155

Est cuius arens dextera

Neruos in ulnam contrahat.

Tales plateis omnibus

Exquirit adsuetos ali

Ecclesiae matris penu,

160

Quos ipse promus nouerat.

Recenset exim singulos

Scribens uiritim nomina,

Longo et locatos ordine

Adstare pro templo iubet.

165

Praescriptus et iam fluxerat

Dies, furebat feruido

Iudex auarus spiritu

Promissa solui efflagitans.

Tum martyr: "Adsistas uelim

170

Coramque dispositas opes

Mirere quas noster deus

Praediues in sanctis habet.

"Videbis ingens atrium

Fulgere uasis aureis

175

Et per patentes porticus

Structos talentis ordines."

It ille nec pudet sequi.

Ventum ad sacratam ianuam,

Stabant cateruae pauperum

180

Inculta uisu examina.

Fragor rogantum tollitur,

Praefectus horrescit stupens,

Conuersus in Laurentium

Oculisque turbatis minax.

185

Contra ille: "Quid frendens" ait

"Minitaris aut quid displicet?

Num sordida haec aut uilia?

Num despuenda existimas?

"Aurum, quod ardenter sitis,

190

Effossa gignunt rudera

Et de metallis squalidis

Poenalis excudit labor,

"Torrens uel amnis turbidis

Voluens harenis inplicat,

195

Quod terrulentum ac sordidum

Flammis necesse est decoqui.

"Pudor per aurum soluitur,

Violatur auro integritas,

Pax occidit, fides perit,

200

Leges et ipsae intercidunt.

"Quid tu uenenum gloriae

Extollis et magni putas?

Si quaeris aurum uerius,

Lux est et humanum genus.

205

"Hi sunt alumni luminis,

Quos corpus artat debile,

Ne per salutem uiscerum

Mens insolescat turgida.

"Cum membra morbus dissicit,

210

Animus uiget robustior,

Membris uicissim fortibus

Vis sauciatur sensuum.

"Nam sanguis in culpam calens

Minus ministrat uirium

215

Si feruor effetus malis

Elumbe uirus contrahat.

"Si forte detur optio,

Malim dolore asperrimo

Fragmenta membrorum pati

220

Et pulcher intus uiuere.

"Committe formas pestium

Et confer alternas lues;

Carnisne morbus foedior

An mentis et morum ulcera?

225

"Nostri per artus debiles

Intus decoris integri

Sensum uenusti innoxium

Langoris expertes gerunt,

"Vestros ualentes corpore

230

Interna corrumpit lepra

Errorque mancum claudicat

Et caeca fraus nihil uidet.

"Quemuis tuorum diuitum

Qui ueste et ore praenitent

235

Magis probabo debilem

Quam quis meorum est pauperum.

"Hunc qui superbit serico

Quem currus inflatum uehit

Hydrops aquosus lucido

240

Tendit ueneno intrinsecus.

"Ast hic auarus contrahit

Manus recuruas et uolam

Plicans aduncis unguibus

Laxare neruos non ualet.

245

"Istum libido faetida

Per scorta tractum publica

Luto et cloacis inquinat

Dum spurca mendicat stupra.

"Quid? Ille feruens ambitu

250

Sitimque honoris aestuans

Mersisne anhelat febribus

Atque igne uenarum furit?

"Quisquis tacendi intemperans

Silenda prurit prodere,

255

Vexatur et scalpit iecur

Scabiemque cordis sustinet.

"Quid inuidorum pectorum

Strumas retexam turgidas,

Quid purulenta et liuida

260

Malignitatum uulnera?

"Tute ipse qui Romam regis

Contemptor aeterni dei,

Dum daemonum sordes colis,

Morbo laboras regio.

265

"Hi quos superbus despicis,

Quos execrandos iudicas,

Breui ulcerosos exuent

Artus et incolumes erunt,

"Cum carne corruptissima

270

Tandem soluti ac liberi

Pulcherrimo uitae statu

In arce lucebunt patris,

"Non sordidati aut debiles

Sicut uidentur interim,

275

Sed purpurantibus stolis

Clari et coronis aureis.

"Tunc, si facultas subpetat,

Coram tuis obtutibus

Istos potentes saeculi

280

Velim recensendos dari.

"Pannis uideres obsitos

Et mucculentis naribus,

Mentum saliuis uuidum

Lipposque palfebra putri.

285

"Peccante nil est taetrius,

Nil tam leprosum aut putidum,

Cruda est cicatrix criminum

Oletque ut antrum tartari.

"Animabus inuersa uice

290

Corrupta forma infligitur,

Quas pulcher aspectus prius

In corpore oblectauerat.

"En ergo nummos aureos

Quos proxime spoponderam,

295

Quos nec fauillis obruat

Ruina nec fur subtrahat.

"Nunc addo gemmas nobiles,

Ne pauperem Christum putes,

Gemmas corusci luminis,

300

Ornatur hoc templum quibus.

"Cernis sacratas uirgines

Miraris intactas anus

Primique post damnum tori

Ignis secundi nescias.

305

"Hoc est monile ecclesiae,

His illa gemmis comitur,

Dotata sic Christo placet,

Sic ornat altum uerticem.

"Eccum talenta, suscipe,

310

Ornabis urbem Romulam

Ditabis et rem principis,

Fies et ipse ditior."

"Ridemur" exclamat fremens

Praefectus "ac miris modis

315

Per tot figuras ludimur,

Et uiuit insanum caput!

"Inpune tantas, furcifer,

Strofas cauillo mimico

Te nexuisse existimas,

320

Dum scurra saltas fabulam?

"Concinna uisa urbanitas

Tractare nosmet ludicris

Egon cachinnis uenditus

Acroma festiuum fui?

325

"Adeone nulla austeritas,

Censura nulla est fascibus,

Adeon securem publicam

Mollis retudit lenitas?

"Dicis: Libenter oppetam,

330

Votiua mors est martyri.

Est ista uobis, nouimus,

Persuasionis uanitas.

"Sed non uolenti inpertiam

Praestetur ut mortis citae

335

Conpendiosus exitus,

Perire raptim non dabo.

"Vitam tenebo et differam

Poenis morarum iugibus

Et mors inextricabilis

340

Longos dolores protrahet.

"Prunas tepentes sternite,

Ne feruor ignitus nimis

Os contumacis occupet

Et cordis intret abdita.

345

"Vapor senescens langueat

Qui fusus adflatu leui

Tormenta sensim temperet

Semustulati corporis.

"Bene est quod ipse ex omnibus

350

Mysteriarches incidit,

Hic solus exemplum dabit

Quid mox timere debeant.

"Conscende constratum rogum

Decumbe digno lectulo,

355

Tunc si libebit disputa

Nil esse Vulcanum meum!"

Haec fante praefecto truces

Hinc inde tortores parant

Nudare amictu martyrem,

360

Vincire membra et tendere.

Illi os decore splenduit

Fulgorque circumfusus est;

Talem reuertens legifer

De monte uultum detulit,

365

Iudaea quem plebs aureo

Boue inquinata et decolor

Expauit et faciem retro

Detorsit inpatiens dei.

Talemque et ille praetulit

370

Oris corusci gloriam

Stephanus per imbrem saxeum

Caelos apertos intuens.

Inluminatum hoc eminus

Recens piatis fratribus,

375

Baptisma quos nuper datum

Christi capaces fecerat.

Ast inpiorum caecitas

Os oblitum noctis situ

Nigrante sub uelamine

380

Obducta clarum non uidet,

Aegyptiae plagae in modum,

Quae, cum tenebris barbaros

Damnaret, Hebraeis diem

Sudo exhibebat lumine.

385

Quin ipsa odoris qualitas,

Adusta quam reddit cutis,

Diuersa utrosque permouet;

His nidor, illis nectar est.

Idemque sensus dispari

390

Variatus aura aut adficit

Horrore nares uindice

Aut mulcet oblectamine.

Sic ignis aeternus deus

(Nam Christus ignis uerus est)

395

Is ipse conplet lumine

Iustos et urit noxios.

Postquam uapor diutinus

Decoxit exustum latus,

Vltro e catasta iudicem

400

Conpellat adfatu breui:

"Conuerte partem corporis

Satis crematam iugiter

Et fac periclum quid tuus

Vulcanus ardens egerit."

405

Praefectus inuerti iubet.

Tunc ille: "Coctum est deuora

Et experimentum cape

Sit crudum an assum suauius!"

Haec ludibundus dixerat

410

Caelum deinde suspicit

Et congemescens obsecrat

Miseratus urbem Romulam:

"O Christe, nomen unicum,

O splendor, o uirtus patris,

415

O factor orbis et poli

Atque auctor horum moenium,

"Qui sceptra Romae in uertice

Rerum locasti, sanciens

Mundum Quirinali togae

420

Seruire et armis cedere,

"Vt discrepantum gentium

Mores et obseruantiam

Linguasque et ingenia et sacra

Vnis domares legibus!

425

"En omne sub regnum Remi

Mortale concessit genus,

Idem loquuntur dissoni

Ritus, id ipsum sentiunt.

"Hoc destinatum quo magis

430

Ius christiani nominis

Quodcumque terrarum iacet

Vno inligaret uinculo.

"Da, Christe, Romanis tuis

Sit christiana ut ciuitas

435

Per quam dedisti ut ceteris

Mens una sacrorum foret!

"Confoederantur omnia

Hinc inde membra in symbolum,

Mansuescit orbis subditus,

440

Mansuescat et summum caput.

"Aduertat abiunctas plagas

Coire in unam gratiam,

Fiat fidelis Romulus

Et ipse iam credat Numa.

445

"Confundit error Troicus

Adhuc Catonum curiam

Veneratus occultis focis

Frygum penates exules.

"Ianum bifrontem et Sterculum

450

Colit senatus, horreo

Tot monstra patrum dicere

Et festa Saturni senis.

"Absterge, Christe, hoc dedecus,

Emitte Gabriel tuum,

455

Agnoscat ut uerum deum

Errans Iuli caecitas!

"Et iam tenemus obsides

Fidissimos huius spei,

Hic nempe iam regnant duo

460

Apostolorum principes,

"Alter uocator gentium

Alter cathedram possidens

Primam recludit creditas

Aeternitatis ianuas.

465

"Discede, adulter Iuppiter

Stupro sororis oblite,

Relinque Romam liberam

Plebemque iam Christi fuge!

"Te Paulus hinc exterminat,

470

Te sanguis exturbat Petri,

Tibi id quod ipse armaueras

Factum Neronis officit.

"Video futurum principem

Quandoque qui seruus dei

475

Taetris sacrorum sordibus

Seruire Romam non sinat,

"Qui templa claudat uectibus,

Valuas eburnas obstruat

Nefasta damnet limina

480

Obdens aenos pessulos.

"Tunc pura ab omni sanguine

Tandem nitebunt marmora,

Stabunt et aera innoxia,

Quae nunc habentur idola."

485

Hic finis orandi fuit

Et finis idem uinculi

Carnalis; erupit uolens

Vocem secutus spiritus.

Vexere corpus subditis

490

Ceruicibus quidam patres,

Quos mira libertas uiri

Ambire Christum suaserat.

Repens medullas indoles

Adflarat et coegerat

495

Amore sublimis dei

Odisse nugas pristinas.

Refrixit ex illo die

Cultus deorum turpium;

Plebs in sacellis rarior,

500

Christi ad tribunal curritur.

Sic dimicans Laurentius

Non ense praecinxit latus,

Hostile sed ferrum retro

Torquens in auctorem tulit.

505

Dum daemon inuictum dei

Testem lacessit proelio,

Perfossus ipse concidit

Et stratus aeternum iacet.

Mors illa sancti martyris

510

Mors uera templorum fuit

Tunc Vesta Palladios lares

Inpune sensit deseri.

Quidquid Quiritum sueuerat

Orare simpuuium Numae,

515

Christi frequentans atria

Hymnis resultat martyrem.

Ipsa et senatus lumina,

Quondam luperci aut flamines,

Apostolorum et martyrum

520

Exosculantur limina.

Videmus inlustres domos

Sexu ex utroque nobiles

Offerre uotis pignera

Clarissimorum liberum.

525

Vittatus olim pontifex

Adscitur in signum crucis

Aedemque, Laurenti, tuam

Vestalis intrat Claudia.

O ter quaterque et septies

530

Beatus urbis incola

Qui te ac tuorum comminus

Sedem celebrat ossuum,

Cui propter aduolui licet,

Qui fletibus spargit locum,

535

Qui pectus in terram premit,

Qui uota fundit murmure!

Nos Vasco Hiberus diuidit

Binis remotos Alpibus

Trans Cottianorum iuga

540

Trans et Pyrenas ninguidos.

Vix fama nota est abditis

Quam plena sanctis Roma sit.

Quam diues urbanum solum

Sacris sepulcris floreat.

545

Sed qui caremus his bonis

Nec sanguinis uestigia

Videre coram possumus,

Caelum intuemur eminus.

Sic, sancte Laurenti, tuam

550

Nos passionem quaerimus,

Est aula nam duplex tibi,

Hic corporis, mentis polo.

Illic inenarrabili

Adlectus urbi municeps

555

Aeternae in arce curiae

Gestas coronam ciuicam.

Videor uidere inlustribus

Gemmis coruscantem uirum,

Quem Roma caelestis sibi

560

Legit perennem consulem.

Quae sit potestas credita

Et muneris quantum datum

Probant Quiritum gaudia

Quibus rogatus adnuis.

565

Quod quisque supplex postulat

Fert inpetratum prospere;

Poscunt iocantur indicant

Et tristis haud ullus redit,

Ceu praesto semper adsies

570

Tuosque alumnos urbicos

Laetante conplexus sinu

Paterno amore nutrias.

Hos inter, o Christi decus,

Audi poetam rusticum

575

Cordis fatentem crimina

Et facta prodentem sua.

Indignus agnosco et scio

Quem Christus ipse exaudiat,

Sed per patronos martyras

580

Potest medellam consequi.

Audi benignus supplicem

Christi reum Prudentium

Et seruientem corpori

Absolue uinclis saeculi!

46

urbi

urbis C D P E M O S U , N a. c.m²