Claudianus de bello Gothico

Testo base di riferimento: J. B. Hall, 1985

Cura dell'edizione digitale: N. Brocca, 2007


Praefatio

Post resides annos longo uelut excita somno

     Romanis fruitur nostra Thalia choris.

Optatos renouant eadem mihi culmina coetus,

      Personat et noto Pythia uate domus:

5

Consulis hic fasces cecini Libyamque receptam,

      Hic mihi prostratis bella canenda Getis.

Sed prior effigiem tribuit successus aenam,

      Oraque patricius nostra dicauit honos;

Adnuit hic princeps titulum poscente senatu;

10

      Respice iudicium quam graue, Musa, subis!

Ingenio minuit merces properata fauorem:

     Carminibus ueniam praemia tanta negant;

Et magis intento studium censore laborat,

      Quod legimur medio conspicimurque foro.

15

Materies tamen ipsa iuuat solitumque timorem

      Dicturo magna sedula parte leuat.

Nam mihi conciliat gratas impensius aures

     Vel meritum belli uel Stilichonis amor.

 

 

Intacti cum claustra freti, coeuntibus aequor

Armatum scopulis, audax irrumperet Argo

Aeetam Colchosque petens, propiore periclo

Omnibus attonitis, solus post numina Tiphys

5

Incolumem tenui damno seruasse carinam

Fertur et ancipitem montis uitasse ruinam

Deceptoque uagae concursu rupis in altum

Victricem duxisse ratem; stupuere superbae

Arte uiri domitae Symplegades et noua passae

10

Iura soli cunctis faciles iam puppibus haerent,

Vt uinci didicere semel. quodsi ardua Tiphyn

Nauis ob innocuae meritum sic gloria uexit,

Quae tibi pro tanti pulso discrimine regni

Sufficient laudes, Stilicho? licet omnia uates

15

In maius celebrata ferant ipsamque secandis

Argois trabibus iactent sudasse Mineruam

Nec nemoris muti iunxisse carentia sensu

Robora, sed caeso Tmarii Iouis augure luco

Arbore praesaga tabulas animasse loquaces.

20

Plurima sed quamuis uariis miracula monstris

Ingeminent, teneras uincturi carmine mentes,

Harpyiasque truces insopitisque refusum

Tractibus aurati custodem uelleris anguem

Et iuga taurorum rapidis ambusta fauillis

25

Et uirides galeis sulcos fetasque nouales

Martis et in segetem crescentis semina belli:

Nil ueris aequale dabunt. prohibere rapaces

Scilicet Harpyias unaque excludere mensa

Nobilior titulus, quam tot potuisse paratas

30

In Latii praedam Geticas auertere fauces

Anne ego terrigenas potius mirabor in ipsis

Procubuisse satis, uitae quibus attulit idem

Principium finemque dies, quam caesa Getarum

Agmina, quos tantis aluit Bellona tropaeis

35

Totaque sub galeis Mauortia canuit aetas

Per te namque unum mediis exuta tenebris

Imperio sua forma redit, claustrisque solutae

Tristibus exangues audent procedere leges.

Iamque potestates priscus discriminat ordo

40

Iustitiae, quas ante pares effecerat una

Nube timor. tua nos urgenti dextera leto

Eripuit, tectisque suis redduntur et agris

Damnati fato populi, uirtute renati.

Iam non in pecorum morem formidine clausi

45

Prospicimus saeuos campis ardentibus ignes

Alta nec incertis metimur flumina uotis

Excidio latura moram nec poscimus amnes

Vndosam seruare fidem nubesque fugaces

Aut coniuratum querimur splendere serenum.

50

Ipsa quoque internis furiis exercita plebis

Securas iam Roma leuat tranquillior arces;

Surge, precor, ueneranda parens, et certa secundis

Fide deis, humilemque metum depone senectae.

Vrbs aequaeua polo, tum demum ferrea sumet

55

Ius in te Lachesis, cum sic mutauerit axem

Foederibus natura nouis, ut flumine uerso

Irriget Aegyptum Tanais, Maeotida Nilus,

Eurus ab occasu, Zephyrus se promat ab Indis

Caucasiisque iugis calido nigrantibus Austro

60

Gaetulas Aquilo glacie constringat harenas.

Fatales hucusque manus, crebrisque notatae

Prodigiis abiere minae. nec sidera pacem

Semper habent, ipsumque Iouem turbante Typhoeo,

Si fas est, tremuisse ferunt, cum brachia centum

65

Montibus armaret totidem spiramque retorquens

Lamberet attonitas erectis anguibus Arctos.

Quid mirum, si regna labor mortalia uexat,

Cum gemini fratres, genuit quos asper Aloeus,

Martem subdiderint uinclis et in astra negatas

70

Temptarint munire uias steteritque reuulsis

Paene tribus scopulis caelesti machina bello?

Sed caret euentu nimius furor; improba numquam

Spes laetata diu, nec peruenere iuuentae

Robur Aloidae, dum uellere Pelion Otus

75

Nititur, occubuit Phoebo, moriensque Ephialtes

In latus obliquam proiecit languidus Ossam.

Aspice, Roma, tuum iam uertice celsior hostem,

Aspice quam rarum referens inglorius agmen

Italia detrusus eat quantumque priori

80

Dissimilis, qui cuncta sibi cessura ruenti

Pollicitus patrii numen iurauerat Histri

Non nisi calcatis loricam ponere rostris.

O rerum fatique uices! qui foeda parabat

Romanas ad stupra nurus, sua pignora uidit

85

Coniugibus permixta trahi; qui mente profundas

Hauserat urbis opes, ultro uictoribus ipse

Praeda fuit; nostri quondam qui militis auro

Adgressus temptare fidem, desertus ab omni

Gente sua manibusque redit truncatus et armis.

90

Hoc quoque, quod ueniam leti ualuere mereri,

Si positis pendas odiis, ignoscere pulchrum

Iam misero poenaeque genus uidisse precantem.

Quae uindicta prior quam cum formido superbos

Flectit et adsuetum spoliis adfligit egestas?

95

Sed magis ex aliis fluxit clementia causis,

Consulitur dum, Roma, tibi. tua cura coegit

Inclusis aperire fugam, ne peior in arto

Saeuiret rabies uenturae conscia mortis;

Nec tanti nomen stirpemque abolere Getarum,

100

Vt propius peterere, fuit. procul arceat altus

Iuppiter, ut delubra Numae sedemque Quirini

Barbaries oculis saltem temerare profanis

Possit et arcanum tanti deprendere regni.

Quamquam, si ueterum certamina rite recordor,

105

Tunc etiam, pulchra cum libertate uigerent

Et proprio late florerent milite patres,

Semper ab his famae petiere insignia bellis,

Quae diuersa procul tuto trans aequora uires

Exercere dabant: currus regumque catenae

110

Inter abundantis fati ludibria ductae.

At uero Italiam quotiens circumstetit atrox

Tempestas ipsumque caput laesura pependit,

Non illis uani ratio uentosa fauoris,

Sed grauiter spectata salus ductorque placebat,

115

Non qui praecipiti traheret semel omnia casu,

Sed qui maturo uel laeta uel aspera rerum

Consilio momenta regens, nec tristibus impar

Nec pro successu nimius, spatiumque morandi

Vincendique modum mutatis nosset habenis.

120

Cautius ingentes morbos et proxima cordi

Vlcera Paeoniae tractat sollertia curae

Parcendoque secat, ferro ne largius acto

Irreuocandus eat sectis uitalibus error.

Sublimi certe Curium canit ore uetustas,

125

Aeaciden Italo pepulit qui litore Pyrrhum,

Nec magis insignis Pauli Mariique triumphus,

Qui captos niueis reges egere quadrigis;

Plus fuga laudatur Pyrrhi quam uincla Iugurthae;

Et, quamuis gemina fessum iam clade fugauit,

130

Post Decii lituos et nulli peruia culpae

Pectora Fabricii, donis inuicta uel armis,

Plena datur Curio pulsi uictoria Pyrrhi.

Quanto maius opus solo Stilichone peractum

Cernimus! hic ualidam gentem, quam dura niuosis

135

Educat Vrsa plagis, non Chaonas atque Molossos,

Quos Epirus alit, nec Dodonaea subegit

Agmina fatidicam frustra iactantia quercum.

Primus fulmineum lento luctamine Poenum

Compressit Fabius, campo post ausus aperto

140

Marcellus uinci docuit, sed tertia uirtus

Scipiadae Latiis tandem deterruit oris.

Vnus in hoc Stilicho diuersis artibus hoste

Tris potuit complere duces fregitque furentem

Cunctando uicitque manu uictumque relegat.

145

Atque haec tanta breui. miscentem incendia Pyrrhum

Sustinuit toto maerens Oenotria lustro,

Et prope ter senas Itali per graminis herbas

Massylus Poeno sonipes uastante cucurrit

Hannibalemque senem uix ad sua reppulit arua

150

Vindex sera patrum post bellum nata iuuentus.

Hic celer effecit, bruma ne longior una

Esset hiems rerum, primis sed mensibus aestas

Temperiem caelo pariter belloque referret.

Sed quid ego Hannibalem contra Pyrrhumque tot annis

155

Certatum memorem, uilis cum Spartacus omne

Per latus Italiae ferro bacchatus et igni

Consulibusque palam totiens congressus inertes

Exuerit castris dominos et strage pudenda

Fuderit imbelles aquilas seruilibus armis?

160

Nos terrorum expers et luxu mollior aetas

Deficimus queruli, si bos abductus aratro,

Si libata seges. non hanc ergastula nobis

Immisere manum nec coniurantis harenae

Turba fuit; qualem Stilicho deiecerit hostem,

165

Thraces et Haemonii poterunt Moesique fateri.

Frigida ter decies nudatum frondibus Haemum

Tendit hiems uestire gelu totiensque solutis

Ver niuibus uiridem monti reparauit amictum,

Ex quo iam patrios gens haec oblita Triones

170

Atque Histrum transuecta semel uestigia fixit

Threicio funesta solo. seu fata uocabant

Seu grauis ira deum, seriem meditata ruinis,

Ex illo, quocumque uagos impegit Erinys,

Grandinis aut morbi ritu per deuia rerum,

175

Praecipites per clausa ruunt, nec contigit ullis

Amnibus aut scopulis proprias defendere terras.

Nil Rhodope, nil uastus Athos, nil profuit Haemus

Odrysiis; facili contemptum Strymona saltu

Et frustra rapidum damnant Haliacmona Bessi.

180

Nubibus intactum Macedo miratur Olympum

More pererratum campi; gemit irrita Tempe

Thessalus et domitis irrisam cautibus Oeten.

Sperchiusque et uirginibus dilectus Enipeus

Barbaricas lauere comas. non obice Pindi

185

Seruati Dryopes nec nubifer Actia texit

Litora Leucates; ipsae, quae durius olim

Restiterant Medis, primo conamine ruptae

Thermopylae; uallata mari Scironia rupes

Et duo continuo conectens aequora muro

190

Isthmos et angusti patuerunt claustra Lechaei:

Nec tibi Parrhasios licuit munire colonos

Frondosis, Erymanthe, iugis, equitataque summi

Culmina Taygeti trepidae uidistis Amyclae.

Tandem supplicium cunctis pro montibus Alpes

195

Exegere Getas; tandem tot flumina uictor

Vindicat Eridanus. docuit nunc exitus alte

Fatorum secreta regi. quisquamne reclusis

Alpibus ulterius Latii fore credidit umbram?

Nonne uelut capta rumor miserabilis urbe

200

Trans freta, trans Gallos Pyrenaeumque cucurrit?

Famaque nigrantes succincta pauoribus alas

Secum cuncta trahens a Gadibus usque Britannum

Terruit Oceanum et nostro procul axe remotam

Insolito belli tremefecit murmure Thulen?

205

Mandemusne Noti flabris quoscumque timores

Pertulimus, festae doleant ne tristibus aures?

An potius meminisse iuuat semperque uicissim

Gaudia praemissi cumulant inopina dolores?

Vtque sub occidua iactatis Pleiade nautis

210

Commendat placidum maris inclementia portum,

Sic mihi tunc maior Stilicho, cum laeta periclis

Metior atque illi redeunt in corda tumultus.

Nonne uidebantur, quamuis adamante rigentes,

Turribus inualidis fragiles procumbere muri

215

Ferrataeque Getis ultro se pandere portae?

Nec uallum densaeque sudes arcere uolantes

Cornipedum saltus? iamiam conscendere puppes

Sardoniosque habitare sinus et inhospita Cyrni

Saxa parant uitamque freto spumante tueri.

220

Ipsa etiam diffisa breui Trinacria ponto,

Si rerum natura sinat, discedere longe

Optat et Ionium refugo laxare Peloro.

Fultaque despiciens auro laquearia diues

Tutior Aeoliis mallet uixisse cauernis;

225

Iamque oneri creduntur opes tandemque libido

Haesit auaritiae grauioribus obruta curis.

Vtque est ingenioque loquax et plurima fingi

Permittens credique timor, tum somnia uulgo

Narrari, tum monstra deum monitusque sinistri:

230

Quid meditentur aues, quid cum mortalibus aether

Fulmineo uelit igne loqui, quid carmine poscat

Fatidico custos Romani carbasus aeui.

Territat adsiduus lunae labor atraque Phoebe

Noctibus aerisonas crebris ululata per urbes.

235

Nec credunt uetito fraudatam Sole sororem

Telluris subeunte globo, sed castra secutas

Barbara Thessalidas patriis lunare uenenis

Incestare iubar. tunc anni signa prioris

Et si quod fortasse quies neglexerat omen,

240

Addit cura nouis: lapidosos grandinis ictus

Molitasque examen apes passimque crematas

Perbacchata domos nullis incendia causis

Et numquam caelo spectatum impune cometem,

Qui primum roseo Phoebi prolatus ab ortu,

245

Qua micat astrigera senior cum coniuge Cepheus;

Inde Lycaoniam paulatim expulsus ad Arcton

Crine uago Getici foedauit sidera Plaustri,

Donec in exiguum moriens uanesceret ignem.

Sed grauius mentes caesorum ostenta luporum

250

Horrificant. duo quippe lupi sub principis ora,

Dum campis exercet equos, uiolenter adorti

Agmen et excepti telis immane relatu

Prodigium miramque notam duxere futuri.

Nam simul humano geminas de corpore palmas

255

Vtraque perfossis emisit belua costis:

Illo laeua tremens, hoc dextera uentre latebat

Intentis ambae digitis et sanguine uiuo.

Scrutari si uera uelis, fera nuntia Martis

Ora sub Augusti casurum prodidit hostem,

260

Vtque manus utero uirides patuere retecto,

Romula post ruptas uirtus sic emicat Alpes.

Sed malus interpres rerum metus omne trahebat

Augurium peiore uia, truncataque membra

Nutricemque lupam Romae regnoque minari.

265

Tunc reputant annos interceptoque uolatu

Vulturis incidunt properatis saecula metis.

Solus erat Stilicho, qui desperantibus augur

Sponderet meliora manu, dubiaeque salutis

Dux idem uatesque fuit. "durate parumper

270

Inquit "et excussis muliebribus ore querellis

Fatorum toleremus onus. nil nautica prosunt

Turbatae lamenta rati nec segnibus undae

Planctibus aut uanis mitescunt flamina uotis.

Nunc instare manu, toto nunc robore niti

275

Communi pro luce decet: succurrere uelis,

Exhaurire fretum, uarios aptare rudentes

Omnibus et docti iussis parere magistri.

Non, si perfidia nacti penetrabile tempus

Irrupere Getae, nostras dum Raetia uires

280

Occupat atque alio desudant Marte cohortes,

Idcirco spes omnis abit. mirabile posset

Esse mihi, si fraude noua uel calle reperto

Barbarus ignotas inuaderet inscius Alpes;

Nunc uero geminis clades repetita tyrannis

285

Famosum uulgauit iter nec nota fefellit

Semita praestructum bellis ciuilibus hostem.

Per solitas uenere uias, aditusque sequendos

Barbarico Romana dedit discordia bello.

"Sed nec praeteritis haec res incognita saeclis:

290

Saepe lacessitam, sed non impune, fatemur

Ausoniam. haec Senonum restinxit sanguine flammas,

Haec et Teutonico quondam patefacta furori

Colla catenati uidit squalentia Cimbri.

Vile decus, quod non erexit praeuius horror;

295

Ingentes generant discrimina magna triumphos.

"Quid turpes iam mente fugas, quid Gallica rura

Respicitis Latioque libet post terga relicto

Longinquum profugis Ararim praecingere castris?

Scilicet Arctois concessa gentibus urbe

300

Considet regnum Rhodano capitique superstes

Truncus erit? uestros stimulant si pignora sensus,

Me quoque non impar naturae cura remordet,

Nec ferro sic corda rigent ut nosse recusem

Quam sanctum soceri nomen, quam dulce mariti,

305

Quantus prolis amor. sed numquam oblita decoris

Obscaenam latebram pietas ignaua requiret.

Nec uobis fortis monitor, mihi cautior uni:

Hic coniunx, hic progenies, hic carior omni

Luce gener; pars nulla mei subducta procellae.

310

Accipe tu nostrae, tellus Oenotria, mentis

Vincula communes tecum subeuntia casus,

Exiguamque moram muris impende tuendis,

Dum redeo lectum referens in classica robur.

His dictis pauidi firmauit inertia uulgi

315

Pectora migrantisque fugam compescuit aulae;

Ausaque tum primum tenebris emergere pulsis

Hesperia, ut secum iunxisse pericula uidit

Augustum, tantoque sui stetit obside fati.

Protinus, umbrosa uestit qua litus oliua

320

Larius et dulci mentitur Nerea fluctu,

Parua puppe lacum praeteruolat; ocius inde

Scandit inaccessos brumali sidere montes

Nil hiemis caeliue memor. sic ille relinquens

Ieiunos antro catulos immanior exit

325

Hiberna sub nocte leo tacitusque per altas

Incedit furiale niues; stant colla pruinis

Aspera; flauentes adstringit stiria saetas;

Nec meminit leti nimbosue aut frigora curat,

Dum natis alimenta parat. Sublimis in Arcton

330

Prominet Hercyniae confinis Raetia siluae,

Quae se Danuuii iactat Rhenique parentem

Vtraque Romuleo praetendens flumina regno

Primo fonte breues, alto mox gurgite regnant

Et fluuios cogunt unda coeunte minores

335

In nomen transire suum. te Cimbrica Tethys

Diuisum bifido consumit, Rhene, meatu;

Thracia quinque uadis Histrum uorat Amphitrite:

Ambo habiles remis, ambo glacialia secti

Tergo rotis, ambo Boreae Martique sodales.

340

Sed latus, Hesperiae quo Raetia iungitur orae,

Praeruptis ferit astra iugis panditque tremendam

Vix aestate uiam. multi ceu Gorgone uisa

Obriguere gelu; multos hausere profundae

Vasta mole niues, cumque ipsis saepe iuuencis

345

Naufraga candenti merguntur plaustra barathro.

Interdum subitam glacie labente ruinam

Mons dedit et tepidis fundamina subruit astris

Pendenti male fida solo. Per talia tendit

Frigoribus mediis Stilicho loca. nulla Lyaei

350

Pocula; rara Ceres; raptos contentus in armis

Delibasse cibos madidoque oneratus amictu

Algentem pulsabat equum. nec mollia fesso

Strata dedere torum; tenebris si caeca repressit

Nox iter, aut spelaea subit metuenda ferarum

355

Aut pastorali iacuit sub culmine fultus

Ceruicem clipeo. stat pallidus hospite magno

Pastor et ignoto praeclarum nomine uultum

Rustica sordenti genetrix ostendit alumno.

Illa sub horrendis praedura cubilia siluis,

360

Illi sub niuibus somni curaeque laborque

Peruigil hanc requiem terris, haec otia rebus

Insperata dabant; illae tibi, Roma, salutem

Alpinae peperere casae. Iam foedera gentes

Exuerant Latiique audita clade feroces

365

Vindelicos saltus et Norica rura tenebant.

Ac ueluti famuli, mendax quos mortis erilis

Nuntius in luxum falso rumore resoluit,

Dum marcent epulis atque inter uina chorosque

Persultat uacuis effrena licentia tectis,

370

Si reducem dominum sors improuisa reuexit,

Haerent attoniti libertatemque perosus

Conscia seruilis praecordia concutit horror:

Sic ducis aspectu cuncti stupuere rebelles,

Inque uno princeps Latiumque et tota refulsit

375

Roma uiro. frons laeta parum, non tristior aequo,

Non deiecta malis, mixta sed nobilis ira:

Qualis in Herculeo, quotiens infanda iubebat

Eurystheus, fuit ore dolor uel qualis in atram

Sollicitus nubem maesto Ioue cogitur aether.

380

"Tantane uos "inquit "Getici fiducia belli

Erigit? hinc animo frustra tumuistis inani?

Non ita Romanum fati uiolentia nomen

Opprimit, ut uestros nequeat punire tumultus

Parte sui. ne uos longe sermone petito

385

Demorer, exemplum ueteris cognoscite facti:

Cum ferus Ausonias perfringeret Hannibal arces

Et Trebiam saeuo geminassent funere Cannae,

Nequiquam Emathium pepulit spes uana Philippum,

Vt uelut afflictos ferro temptaret inerti

390

Romanos commouit atrox iniuria patres,

Vrgerent maiora licet, grauiterque tulere,

Vrbibus inter se claris de culmine rerum

Congressis, aliquid gentes audere minores.

Nec poenam differre placet, sed bella gerenti

395

Punica Laeuino regis quoque proelia mandant.

Paruit imperiis consul, fususque Philippus,

Vilia dum grauibus populis interserit arma,

Praetereunte manu didicit non esse potentum

Temptandas, mediis quamuis in luctibus, iras.

400

Hoc monitu pariter nascentia bella repressit

Et bello quaesiuit opes legitque precantes

Auxilio mensus numerum, qui congruus esset

Nec grauis Italiae formidandusue regenti.

Nec minus accepto nostrae rumore cohortes

405

(Sic ducis urget amor) properantibus undique signis

Conueniunt, uisoque animi Stilichone recepti

Singultus uarios lacrimosaque gaudia miscent

Sic armenta boum, uastis quae turbida siluis

Sparsit hiems, cantus ac sibila nota magistri

410

Certatim repetunt et auitae pascua uallis

Inque uicem se uoce regunt gaudentque fideles

Reddere mugitus et, qua sonus attigit aurem,

Rara per obscuras adparent cornua frondes.

Accurrit uicina manus, quam Raetia nuper

415

Vandalicis auctam spoliis defensa probauit;

Venit et extremis legio praetenta Britannis,

Quae Scotto dat frena truci ferroque notatas

Perlegit exanimes Picto moriente figuras;

Agmina quin etiam flauis obiecta Sygambris

420

Quaeque domant Chattos immansuetosque Cheruscos,

Huc omnes uertere minas tutumque remotis

Excubiis Rhenum solo terrore relinquunt.

Vllane posteritas credet? Germania quondam

Illa ferox populis, quae uix instantibus olim

425

Principibus tota poterat cum mole teneri,

Iam sese placidam praebet Stilichonis habenis,

Vt nec praesidiis nudato limite temptet

Expositum calcare solum nec transeat amnem,

Incustoditam metuens attingere ripam.

430

Celsior o cunctis unique aequande Camillo!

Vestris namque armis Alarici fracta quieuit

Ac Brenni rabies; confusis rebus uterque

Diuinam tribuistis opem, sed tardior ille

Iam captae uindex patriae, tu sospitis ultor.

435

O quantum mutata tuo fortuna regressu!

Vt sese pariter diffudit in omnia regni

Membra uigor uiuusque redit color urbibus aegris!

Creditur Herculeis lucem renouasse lacertis

Femina dilecti fatis impensa mariti;

440

Et iuuenem spretae laniatum fraude nouercae

Non sine Circaeis Latonia reddidit herbis.

Cretaque, si uerax narratur fabula, uidit

Minoum rupto puerum prodire sepulchro,

Quem senior uates auium clangore repertum

445

Gramine restituit: mirae nam munere sortis

Dulcia mella necem, uitam dedit horridus anguis.

At tuus aduentus non unum corpus ab umbris,

Sed tot communi populos sub morte iacentes

Totaque Tartareis e faucibus oppida traxit.

450

Ipso Roma die (nec adhuc ostenditur auctor)

Personuit uenisse ducem, laetisque Quirites

Vocibus auspicium certi plausere triumphi,

Muniti Stilichone suo. quis gaudia uero

Principis, amplexus alacris quis disserat aulae?

455

Pulueris ambiguam nubem speculamur ab altis

Turribus, incerti socios adportet an hostes

Ille globus. mentem suspensa silentia librant,

Donec puluereo sub turbine sideris instar

Emicuit Stilichonis apex et cognita fulsit

460

Canities. gauisa repens per moenia clamor

Tollitur "ipse uenit. "portas secura per omnes

Turba salutatis effunditur obuia signis.

Non iam dilectus miseri nec falce per agros

Deposita iaculum uibrans ignobile messor

465

Nec temptat clipeum proiectis sumere rastris

Bellona ridente Ceres humilisque nouorum

Seditio clamosa ducum: sed uera iuuentus,

Verus ductor adest et uiuida Martis imago.

Prospera sed quantum nostrae spes addita menti,

470

Tantum exempta Getis, qui uertice proximus astris

Post Alpes iam cuncta sibi promisit apertas

Nil superesse ratus, postquam tot lumina pubis,

Tot subitos pedites, equitum tot conspicit alas

Cinctaque fluminibus crebris ac moenibus arua

475

Seque uelut clausum laqueis, sub pectore furtim

Aestuat et nimium prono feruore petitae

Iam piget Italiae, sperataque Roma teneri

Visa procul. magni subeunt iam taedia coepti.

Occultat tamen ore metum primosque suorum

480

Consultare iubet bellis annisque uerendos.

Crinigeri sedere patres, pellita Getarum

Curia, quos plagis decorat numerosa cicatrix

Et tremulos regit hasta gradus et nititur altis

Pro baculo contis non exarmata senectus.

485

Hic aliquis grauior natu, cui plurima dictis

Consiliisque fides, defixus lumina terrae

Concutiensque comam capuloque adclinis eburno:

"Si numero non fallor "ait "tricesima currit

Bruma fere, rapidum postquam tranauimus Histrum,

490

Romanamque manum tantis eludimus annis.

Sed numquam Mauors adeo constrinxit in artum

Res, Alarice, tuas. per tot certamina docto

Crede seni, qui te tenero uice patris ab aeuo

Gestatum parua solitus donare pharetra

495

Atque aptare breues umeris puerilibus arcus:

Saepe quidem frustra monui, seruator ut icti

Foederis Emathia tutus tellure maneres;

Sed quoniam calidae rapuit te flamma iuuentae,

Nunc saltem, si cura tibi manet ulla tuorum,

500

His claustris euade, precor, dumque agmina longe,

Dum licet, Hesperiis praeceps elabere terris,

Ne noua praedari cupiens et parta reponas

Pastorique lupus scelerum delicta priorum

Intra saepta luas. quid palmitis uber Etrusci,

505

Quid mihi nescioquam proprio cum Thybride Romam

Semper in ore geris? referunt si uera parentes,

Hanc urbem insano nullus qui Marte petiuit

Laetatus uiolasse redit; nec numina sedem

Destituunt: iactata procul dicuntur in hostem

510

Fulmina diuinique uolant pro moenibus ignes,

Seu caelum seu Roma tonat. si temnis Olympum,

A magno Stilichone caue, qui semper iniquos

Fortuna famulante premit. scis ipse, per oras

Arcadiae quam densa rogis cumulauerit ossa,

515

Sanguine quam largo Graios calefecerit amnes;

Extinctusque fores, ni te sub nomine legum

Proditio regnique fauor texisset Eoi.

Talia grandaeuum flammata fronte loquentem

Obliquisque tuens oculis non pertulit ultra,

520

Sed rupit rabidas accensa superbia uoces:

"Si non mentis inops fraudataque sensibus aetas

Praeberet ueniam, numquam haec opprobria linguae

Turpia Danuuius me sospite ferret inultus.

Anne, tot Augustos Hebro qui teste fugaui,

525

Te patiar suadente fugam, cum cesserit omnis

Obsequiis natura meis? subsidere nostris

Sub pedibus montes, arescere uidimus amnes.

Non ita di Getici faxint manesque parentum,

Vt mea conuerso relegam uestigia cursu.

530

Hanc ego uel uictor regno uel morte tenebo

Victus humum. per tot populos urbesque cucurri,

Fregi Alpes galeisque Padum uictricibus hausi:

Quid restat nisi Roma mihi? gens robore nostra

Tum quoque pollebat, nullis cum fideret armis.

535

At nunc Illyrici postquam mihi tradita iura

Meque suum fecere ducem, tot tela, tot enses,

Tot galeas multo Thracum sudore paraui

Inque meos usus uectigal uertere ferri

Oppida legitimo iussu Romana coegi.

540

Sic me fata fouent; ipsi, quos omnibus annis

Vastabam, seruire dati: nocitura gementes

Arma dabant flammisque diu mollitus et arte

In sua damna chalybs fabro lugente rubebat.

Hortantes his adde deos. non somnia nobis

545

Nec uolucres, sed clara palam uox edita luco:

"Rumpe omnes, Alarice, moras; hoc impiger anno

Alpibus Italiae ruptis penetrabis ad urbem.

Huc iter usque datur. quis iam post talia segnis

Ambigat aut caelo dubitet parere uocanti?

550

Sic ait hortatusque suos belloque uiaeque

Instruit. attollunt uanos oracula fastus.

O semper tacita sortes ambage malignae

Euentuque patens et nescia uatibus ipsis

Veri sera fides! Ligurum regione suprema

555

Peruenit ad fluuium miri cognominis "Vrbem

Atque illic domitus uix tandem interprete casu

Agnouit dubiis illusa uocabula fatis.

Nec non et Stilicho pugnam poscentia mouit

Pleno castra gradu dictisque instigat euntes:

560

"Nunc nunc, o socii, temeratae sumite tandem

Italiae poenas, obsessi principis armis

Excusate nefas deploratumque Timauo

Vulnus et Alpinum gladiis abolete pudorem.

Hic est, quem totiens campis fudistis Achiuis,

565

Quem discors odiisque anceps ciuilibus orbis,

Non sua uis tutata diu, dum foedera fallax

Ludit et alternae periuria uenditat aulae.

Credite nunc omnes, quas dira Britannia gentes,

Quas Hister, quas Rhenus alit, pendere paratas

570

In speculis: uno tot proelia uincite bello.

Romanum reparate decus molemque labantis

Imperii fulcite umeris; hic omnia campus

Vindicat, haec mundo pacem uictoria sancit.

Non in Threiciis Haemi decernimus oris

575

Nec super Alpheas umbrantia Maenala ripas

Constitimus; non hic Tegean Argosque tuemur:

Visceribus mediis ipsoque in corde uidetis

Bella geri. patrem clipeis defendite Thybrim.

Talia nunc pediti, turmae nunc mixtus equestri

580

Dicta dabat. Simul externis praecepta ferebat

Auxiliis. ibat patiens dicionis Alanus,

Qua nostrae iussere tubae, mortemque petendam

Pro Latio docuit gentis praeclarus Alanae,

Cui natura breues animis ingentibus artus

585

Finxerat immanique oculos infecerat ira;

Vulneribus pars nulla uacat rescissaque contis

Gloria foedati splendet iactantior oris.

Ille tamen mandante procul Stilichone citatis

Accelerauit equis Italamque momordit harenam.

590

Felix Elysiisque plagis et carmine dignus,

Qui male suspectam nobis impensius arsit

Vel leto purgare fidem; qui iudice ferro

Diluit immeritum laudato sanguine crimen!

Morte uiri turbatus eques flectebat habenas

595

Totaque praeciso nutassent agmina cornu,

Ni celer instructa Stilicho legione secutus

Subsidiis peditum pugnam instaurasset equestrem.

Quis Musis ipsoque licet Paeane recepto

Enarrare queat, quantum Gradiuus in illa

600

Luce suae dederit fundator originis urbi?

Altius haud umquam toto descendimus ense

In iugulum Scythiae, tanta nec clade superbum

Contudimus Tanain uel cornua fregimus Histri.

Inuisum miles sitiens haurire cruorem

605

Per uarias uestes onerataque plaustra metallo

Transit et argenti cumulos et caedis auarus

Contemptas proculcat opes; pretiosior auro

Sanguis erat; passim neglecti prodiga lucri

Ira furens strictis odium mucronibus explet.

610

Purpureos cultus absumptique igne Valentis

Exuuias miserisque graues crateras ab Argis

Raptaque flagranti spirantia signa Corintho

Callidus ante pedes uenientibus obicit hostis

Incassum; neque enim feralis praeda moratur,

615

Sed iustos praebent stimulos monumenta doloris.

Asseritur ferro captiuum uulgus, et omnes

Diuersae uocis populi, quos traxerat hostis

Seruitio, tandem dominorum strage redempti

Blanda cruentatis adfigunt oscula dextris

620

Desertosque lares et pignora laeta reuisunt.

Miratur sua quemque domus cladesque renarrant

Ordine; tum grati referunt miracula belli.

Quis tibi tunc, Alarice, dolor, cum Marte perirent

Diuitiae spoliisque diu quaesita supellex

625

Pulsaretque tuas ululatus coniugis aures,

Coniugis, inuicto dudum quae freta marito

Demens Ausonidum gemmata monilia matrum

Romanasque alta famulas ceruice petebat!

Scilicet Argolicas Ephyreiadasque puellas

630

Coeperat et pulchras iam fastidire Lacaenas.

Sed dea quae nimiis obstat Rhamnusia uotis

Ingemuit flexitque rotam: domat aspera uictos

Pauperies, unoque die Romana rependit

Quidquid ter denis acies amisimus annis.

635

O celebranda mihi cunctis Pollentia saeclis!

O meritum nomen! felicibus apta triumphis

Virtutis fatale solum, memorabile bustum

Barbariae! nam saepe locis ac finibus illis

Plena lacessito rediit uindicta Quirino.

640

Illic Oceani stagnis excita supremis

Cimbrica tempestas alias immissa per Alpes

Isdem procubuit campis. iam protinus aetas

Adueniens geminae gentis permisceat ossa

Et duplices signet titulos commune tropaeum:

645

"Hic Cimbros fortesque Getas, Stilichone peremptos

Et Mario claris ducibus, tegit Itala tellus.

Discite uesanae Romam non temnere gentes.

2

choris

modis O₂ O₇