Claudianus panegyricus dictus Honorio tertium consuli

Testo base di riferimento: John Barrie Hall, 1985

Cura dell'edizione digitale: Ornella Fuoco, 2023


Praefatio

Paruos non aquilis fas est educere fetus

      Ante fidem solis iudiciumque poli.

Nam pater, excuso saluit cum germine proles

      Ouaque maternus rupit hiulca tepor,

5

Protinus inplumes conuertit ad aethera nidos

      Et recto flammas imperat ore pati.

Consulit ardentes radios et luce magistra

      Natorum uires ingeniumque probat.

Degenerem refugo torsit qui lumine uisum,

10

      Vnguibus hunc saeuis ira paterna ferit.

Exploratores oculis qui pertulit ignes

      Sustinuitque acie nobiliore diem,

Nutritur uolucrumque potens et fulminis heres,

      Gesturus summo tela trisulca Ioui.

15

Me quoque Pieriis temptatum saepius antris

      Audet magna suo mittere Roma deo.

Iam dominas aures, iam regia tecta meremur

      Et chelys Augusto iudice nostra sonat.

 

 

Tertia Romulei sumant exordia fasces

Terque suas ducat bellatrix pompa curules;

Festior annus eat, cinctusque imitata Gabinos

Diues Hydaspeis augescat purpura gemmis;

5

Succedant armis trabeae, tentoria lictor

Ambiat et Latiae redeant ad signa secures.

Tuque o qui patrium curis aequalibus orbem

Eoo cum fratre regis, procede secundis

Alitibus Phoebique nouos ordire meatus,

10

Spes uotumque poli, quem primo a limine uitae

Nutrix aula fouet, strictis quem fulgida telis

Inter laurigeros aluerunt castra triumphos.

Ardua priuatos nescit Fortuna penates

Et regnum cum luce dedit. cognata potestas

15

Excepit Tyrio uenerabile pignus in ostro,

Lustrauitque tuos aquilis uictricibus ortus

Miles et in mediis cunabula praebuit hastis.

Te nascente ferox toto Germania Rheno

Intremuit, mouitque suas formidine siluas

20

Caucasus et positis numen confessa pharetris

Ignauas Meroe traxit de crine sagittas.

Reptasti per scuta puer, regumque recentes

Exuuiae tibi ludus erant, primusque solebas

Aspera conplecti toruum post proelia patrem,

25

Signa triumphato quotiens flexisset ab Histro

Arctoa de strage calens, et poscere partem

De spoliis, Scythicos arcus aut rapta Gelonis

Cingula uel iaculum Daci uel frena Suebi.

Ille coruscanti clipeo te saepe uolentem

30

Sustulit adridens et pectore pressit anhelo

Intrepidum ferri galeae nec triste timentem

Fulgur et ad summas tendentem bracchia cristas.

Tum sic laetus ait: 'rex o stellantis Olympi,

Talis perdomito redeat mihi filius hoste,

35

Hyrcanas populatus opes aut caede superbus

Assyria, sic ense rubens, sic flamine crebro

Turbidus et grato respersus puluere belli,

Armaque gauiso referat captiua parenti.'

Mox, ubi firmasti recto uestigia gressu,

40

Non tibi desidias molles nec marcida luxu

Otia nec somnos genitor permisit inertes,

Sed noua per duros instruxit membra labores

Et cruda teneras exercuit indole uires

Frigora saeua pati, grauibus non cedere nimbis,

45

Aestiuum tolerare iubar, tranare sonoras

Torrentum furias, ascensu uincere montes,

Planitiem cursu, ualles et concaua saltu,

Nec non in clipeo uigiles perducere noctes,

In galea potare niues, nunc spicula cornu

50

Tendere, nunc glandes Baleari spargere funda.

Quoque magis nimium pugnae inflammaret amorem,

Facta tui numerabat aui, quem litus adustae

Horrescit Libyae ratibusque inperuia Thyle:

Ille leues Mauros nec falso nomine Pictos

55

Edomuit Scottumque uago mucrone secutus

Fregit Hyperboreas remis audacibus undas

Et geminis fulgens utroque sub axe tropaeis

Tethyos alternae refluas calcauit harenas.

Hos tibi uirtutum stimulos, haec semina laudum,

60

Haec exempla dabat. non ocius hausit Achilles

Semiferi praecepta senis, seu cuspidis artes

Siue lyrae cantus medicas seu disceret herbas.

Interea turbata fides: ciuilia rursus

Bella tonant dubiumque quatit discordia mundum.

65

Pro crimen superum, longi pro dedecus aeui:

Barbarus Hesperias exul possederat urbes

Sceptraque deiecto dederat Romana clienti.

Iam princeps molitur iter gentesque remotas

Colligit Aurorae, tumidus quascumque pererrat

70

Euphrates, quas lustrat Halys, quas ditat Orontes:

Turiferos Arabes saltus, uada Caspia Medi,

Armenii Phasin, Parthi liquere Niphaten.

Quae tibi tum Martis rabies quantusque sequendi

Ardor erat! quanto flagrabant pectora uoto

75

Optatas audire tubas campique cruenta

Tempestate frui truncisque inmergere plantas!

Vt leo, quem fuluae matris spelunca tegebat

Vberibus solitum pasci, cum crescere sensit

Vngue pedes et terga iubis et dentibus ora,

80

Iam negat inbelles epulas et rupe relicta

Gaetulo comes ire patri stabulisque minari

Aestuat et celsi tabum sorbere iuuenci.

Ille uetat rerumque tibi commendat habenas

Et sacro meritos ornat diademate crines.

85

Tantaque se rudibus pietas ostendit in annis,

Sic aetas animo cessit, quererentur ut omnes

Imperium tibi sero datum. Victoria uelox

Auspiciis effecta tuis. Pugnastis uterque:

Tu fatis genitorque manu. te propter et Alpes

90

Inuadi faciles cauto nec profuit hosti

Munitis haesisse locis: spes inrita ualli

Concidit et scopulis patuerunt claustra reuulsis.

Te propter gelidis Aquilo de monte procellis

Obruit aduersas acies reuolutaque tela

95

Vertit in auctores et turbine reppulit hastas.

O nimium dilecte deo, cui fundit ab antris

Aeolus armatas hiemes, cui militat aether

Et coniurati ueniunt ad classica uenti.

Alpinae rubuere niues, et Frigidus amnis

100

Mutatis fumauit aquis turbaque cadentum

Staret, ni rapidus iuuisset flumina sanguis.

At ferus inuentor scelerum traiecerat altum

Non uno mucrone latus, duplexque tepebat

Ensis, et ultrices in se conuerterat iras

105

Tandem iusta manus. iam libertate reducta,

Quamuis emeritum peteret Natura reuerti

Numen et auratas astrorum panderet arces,

Nutaretque oneri uenturo conscius Atlans,

Distulit Augustus cupido se reddere caelo,

110

Dum tibi pacatum praesenti traderet orbem.

Nec mora: Bistoniis alacer consurgis ab oris,

Inter barbaricas ausus transire cohortes

Inpauido uultu; linquis Rhodopeia saxa

Orpheis animata modis; iuga deseris Oetes

115

Herculeo damnata rogo; post Pelion intras

Nerinis inlustre toris; te pulcher Enipeus

Celsaque Dodone stupuit rursusque locutae

In te Chaoniae mouerunt carmina quercus.

Illyrici legitur plaga litoris; arua teruntur

120

Dalmatiae; Phrygii numerantur stagna Timaui.

Gaudent Italiae sublimibus oppida muris

Aduentu sacrata tuo, summissus adorat

Eridanus blandosque iubet mitescere fluctus,

Et Phaethonteas solitae deflere ruinas

125

Roscida frondosae reuocant electra sorores.

Quantae tum iuuenes, quantae spreuere pudorem

Spectandi studio matres, puerisque seueri

Certauere senes, cum tu genitoris amico

Exceptus gremio mediam ueherere per urbem,

130

Velaretque pios communis laurea currus!

Quis non Luciferum roseo cum Sole uideri

Credidit aut iunctum Bromio radiare Tonantem?

Floret cristatis exercitus undique turmis,

Quisque sua te uoce canens. praestringit aena

135

Lux oculos, nudique seges Mauortia ferri

Ingeminat splendore diem. pars nobilis arcu,

Pars longe iaculis, pars comminus horrida contis;

Hi uolucres tollunt aquilas, hi picta draconum

Colla leuant, multusque tumet per nubila serpens

140

Iratus stimulante Noto uiuitque receptis

Flatibus et uario mentitur sibila tractu.

Vt uentum ad sedes, cunctos discedere tectis

Dux iubet et generum conpellat talibus ultro:

'Bellipotens Stilicho, cuius mihi robur in armis,

145

Pace probata fides - quid enim per proelia gessi

Te sine? quem merui te non sudante triumphum?

Odrysium pariter Getico foedauimus Hebrum

Sanguine, Sarmaticas pariter prostrauimus alas

Riphaeaque simul fessos porreximus artus

150

In glacie stantemque rota sulcauimus Histrum -,

Ergo age, me quoniam caelestis regia poscit,

Tu curis succede meis, tu pignora solus

Nostra foue: geminos dextra tu protege fratres.

Per consanguineos thalamos noctemque beatam,

155

Per taedas, quas ipsa tuo regina leuauit

Coniugio sociaque nurum produxit ab aula,

Indue mente patrem, crescentes derige fetus

Vt ducis, ut soceri. Iamiam securus ad astra

Te custode ferar; rupta si mole Typhoeus

160

Prosiliat, uinclis Tityos si membra resoluat,

Si furor Enceladi proiecta mugiat Aetna,

Opposito Stilichone cadent.' Nec plura locutus,

Sicut erat, liquido signauit tramite nubes

Ingrediturque globum Lunae limenque relinquit

165

Arcados et Veneris clementes aduolat auras.

Hinc Phoebi permensus iter flammamque nocentem

Gradiui placidumque Iouem, stetit arce suprema,

Algenti qua zona riget Saturnia tractu.

Machina laxatur caeli rutilaeque patescunt

170

Sponte fores. Arctoa parat conuexa Bootes,

Australes reserat portas succinctus Orion,

Inuitantque nouum sidus pendentque uicissim

Quas partes uelit ipse sequi, quibus esse sodalis

Dignetur stellis aut qua regione moueri.

175

O decus aetherium, terrarum gloria quondam,

Te tuus Oceanus natali gurgite lassum

Excipit et notis Hispania proluit undis.

Fortunate parens, primos cum detegis ortus,

Aspicis Arcadium; cum te procliuior urges,

180

Occiduum uisus remoratur Honorius ignem;

Et quocumque uagos flectas sub cardine cursus,

Natorum per regna uenis, qui mente serena

Maturoque regunt iunctas moderamine gentes,

Saecula qui rursus formant meliore metallo.

185

Luget Auarities Stygiis innexa catenis

Cumque suo demens expellitur Ambitus auro.

Non dominantur opes nec corrumpentia sensus

Dona ualent: emitur sola uirtute potestas.

Vnanimi fratres, quorum mare terraque fatis

190

Debetur, quodcumque manus euasit auitas,

Quod superest patri: uobis iam Mulciber arma

Praeparat et Sicula Cyclops incude laborat,

Brontes innumeris exasperat aegida signis,

Altum fulminea crispare in casside conum

195

Festinat Steropes, nectit thoraca Pyragmon

Ignifluisque gemit Lipare fumosa cauernis;

Vobis Ionia uirides Neptunus in alga

Nutrit equos, qui summa freti per caerula possint

Ferre uiam segetemque leui percurrere motu,

200

Nesciat ut spumas nec proterat ungula culmos.

Iam uideo Babylona rapi Parthumque coactum

Non ficta trepidare fuga, iam Bactra teneri

Legibus et famulis Gangen pallescere ripis

Gemmatosque humilem dispergere Persida cultus.

205

Ite per extremum Tanain pigrosque Triones,

Ite per ardentem Libyam, superate uapores

Solis et arcanos Nili deprendite fontes,

Herculeum finem, Bacchi transcurrite metas:

Vestri iuris erit, quidquid complectitur axis;

210

Vobis rubra dabunt pretiosas aequora conchas,

Indus ebur, ramos Panchaia, uellera Seres.

 

 

1

educere

deducere O₂

producere F₂₀ O₃