Praefatio
Paruos non aquilis fas est educere fetus
Ante fidem solis iudiciumque poli.
Nam pater, excuso saluit cum germine proles
Ouaque maternus rupit hiulca tepor,
5
Protinus inplumes conuertit ad aethera nidos
Et recto flammas imperat ore pati.
Consulit ardentes radios et luce magistra
Natorum uires ingeniumque probat.
Degenerem refugo torsit qui lumine uisum,
10
Vnguibus hunc saeuis ira paterna ferit.
Exploratores oculis qui pertulit ignes
Sustinuitque acie nobiliore diem,
Nutritur uolucrumque potens et fulminis heres,
Gesturus summo tela trisulca Ioui.
15
Me quoque Pieriis temptatum saepius antris
Audet magna suo mittere Roma deo.
Iam dominas aures, iam regia tecta meremur
Et chelys Augusto iudice nostra sonat.
Tertia Romulei sumant exordia fasces
Terque suas ducat bellatrix pompa curules;
Festior annus eat, cinctusque imitata Gabinos
Diues Hydaspeis augescat purpura gemmis;
5
Succedant armis trabeae, tentoria lictor
Ambiat et Latiae redeant ad signa secures.
Tuque o qui patrium curis aequalibus orbem
Eoo cum fratre regis, procede secundis
Alitibus Phoebique nouos ordire meatus,
10
Spes uotumque poli, quem primo a limine uitae
Nutrix aula fouet, strictis quem fulgida telis
Inter laurigeros aluerunt castra triumphos.
Ardua priuatos nescit Fortuna penates
Et regnum cum luce dedit. cognata potestas
15
Excepit Tyrio uenerabile pignus in ostro,
Lustrauitque tuos aquilis uictricibus ortus
Miles et in mediis cunabula praebuit hastis.
Te nascente ferox toto Germania Rheno
Intremuit, mouitque suas formidine siluas
20
Caucasus et positis numen confessa pharetris
Ignauas Meroe traxit de crine sagittas.
Reptasti per scuta puer, regumque recentes
Exuuiae tibi ludus erant, primusque solebas
Aspera conplecti toruum post proelia patrem,
25
Signa triumphato quotiens flexisset ab Histro
Arctoa de strage calens, et poscere partem
De spoliis, Scythicos arcus aut rapta Gelonis
Cingula uel iaculum Daci uel frena Suebi.
Ille coruscanti clipeo te saepe uolentem
30
Sustulit adridens et pectore pressit anhelo
Intrepidum ferri galeae nec triste timentem
Fulgur et ad summas tendentem bracchia cristas.
Tum sic laetus ait: 'rex o stellantis Olympi,
Talis perdomito redeat mihi filius hoste,
35
Hyrcanas populatus opes aut caede superbus
Assyria, sic ense rubens, sic flamine crebro
Turbidus et grato respersus puluere belli,
Armaque gauiso referat captiua parenti.'
Mox, ubi firmasti recto uestigia gressu,
40
Non tibi desidias molles nec marcida luxu
Otia nec somnos genitor permisit inertes,
Sed noua per duros instruxit membra labores
Et cruda teneras exercuit indole uires
Frigora saeua pati, grauibus non cedere nimbis,
45
Aestiuum tolerare iubar, tranare sonoras
Torrentum furias, ascensu uincere montes,
Planitiem cursu, ualles et concaua saltu,
Nec non in clipeo uigiles perducere noctes,
In galea potare niues, nunc spicula cornu
50
Tendere, nunc glandes Baleari spargere funda.
Quoque magis nimium pugnae inflammaret amorem,
Facta tui numerabat aui, quem litus adustae
Horrescit Libyae ratibusque inperuia Thyle:
Ille leues Mauros nec falso nomine Pictos
55
Edomuit Scottumque uago mucrone secutus
Fregit Hyperboreas remis audacibus undas
Et geminis fulgens utroque sub axe tropaeis
Tethyos alternae refluas calcauit harenas.
Hos tibi uirtutum stimulos, haec semina laudum,
60
Haec exempla dabat. non ocius hausit Achilles
Semiferi praecepta senis, seu cuspidis artes
Siue lyrae cantus medicas seu disceret herbas.
Interea turbata fides: ciuilia rursus
Bella tonant dubiumque quatit discordia mundum.
65
Pro crimen superum, longi pro dedecus aeui:
Barbarus Hesperias exul possederat urbes
Sceptraque deiecto dederat Romana clienti.
Iam princeps molitur iter gentesque remotas
Colligit Aurorae, tumidus quascumque pererrat
70
Euphrates, quas lustrat Halys, quas ditat Orontes:
Turiferos Arabes saltus, uada Caspia Medi,
Armenii Phasin, Parthi liquere Niphaten.
Quae tibi tum Martis rabies quantusque sequendi
Ardor erat! quanto flagrabant pectora uoto
75
Optatas audire tubas campique cruenta
Tempestate frui truncisque inmergere plantas!
Vt leo, quem fuluae matris spelunca tegebat
Vberibus solitum pasci, cum crescere sensit
Vngue pedes et terga iubis et dentibus ora,
80
Iam negat inbelles epulas et rupe relicta
Gaetulo comes ire patri stabulisque minari
Aestuat et celsi tabum sorbere iuuenci.
Ille uetat rerumque tibi commendat habenas
Et sacro meritos ornat diademate crines.
85
Tantaque se rudibus pietas ostendit in annis,
Sic aetas animo cessit, quererentur ut omnes
Imperium tibi sero datum. Victoria uelox
Auspiciis effecta tuis. Pugnastis uterque:
Tu fatis genitorque manu. te propter et Alpes
90
Inuadi faciles cauto nec profuit hosti
Munitis haesisse locis: spes inrita ualli
Concidit et scopulis patuerunt claustra reuulsis.
Te propter gelidis Aquilo de monte procellis
Obruit aduersas acies reuolutaque tela
95
Vertit in auctores et turbine reppulit hastas.
O nimium dilecte deo, cui fundit ab antris
Aeolus armatas hiemes, cui militat aether
Et coniurati ueniunt ad classica uenti.
Alpinae rubuere niues, et Frigidus amnis
100
Mutatis fumauit aquis turbaque cadentum
Staret, ni rapidus iuuisset flumina sanguis.
At ferus inuentor scelerum traiecerat altum
Non uno mucrone latus, duplexque tepebat
Ensis, et ultrices in se conuerterat iras
105
Tandem iusta manus. iam libertate reducta,
Quamuis emeritum peteret Natura reuerti
Numen et auratas astrorum panderet arces,
Nutaretque oneri uenturo conscius Atlans,
Distulit Augustus cupido se reddere caelo,
110
Dum tibi pacatum praesenti traderet orbem.
Nec mora: Bistoniis alacer consurgis ab oris,
Inter barbaricas ausus transire cohortes
Inpauido uultu; linquis Rhodopeia saxa
Orpheis animata modis; iuga deseris Oetes
115
Herculeo damnata rogo; post Pelion intras
Nerinis inlustre toris; te pulcher Enipeus
Celsaque Dodone stupuit rursusque locutae
In te Chaoniae mouerunt carmina quercus.
Illyrici legitur plaga litoris; arua teruntur
120
Dalmatiae; Phrygii numerantur stagna Timaui.
Gaudent Italiae sublimibus oppida muris
Aduentu sacrata tuo, summissus adorat
Eridanus blandosque iubet mitescere fluctus,
Et Phaethonteas solitae deflere ruinas
125
Roscida frondosae reuocant electra sorores.
Quantae tum iuuenes, quantae spreuere pudorem
Spectandi studio matres, puerisque seueri
Certauere senes, cum tu genitoris amico
Exceptus gremio mediam ueherere per urbem,
130
Velaretque pios communis laurea currus!
Quis non Luciferum roseo cum Sole uideri
Credidit aut iunctum Bromio radiare Tonantem?
Floret cristatis exercitus undique turmis,
Quisque sua te uoce canens. praestringit aena
135
Lux oculos, nudique seges Mauortia ferri
Ingeminat splendore diem. pars nobilis arcu,
Pars longe iaculis, pars comminus horrida contis;
Hi uolucres tollunt aquilas, hi picta draconum
Colla leuant, multusque tumet per nubila serpens
140
Iratus stimulante Noto uiuitque receptis
Flatibus et uario mentitur sibila tractu.
Vt uentum ad sedes, cunctos discedere tectis
Dux iubet et generum conpellat talibus ultro:
'Bellipotens Stilicho, cuius mihi robur in armis,
145
Pace probata fides - quid enim per proelia gessi
Te sine? quem merui te non sudante triumphum?
Odrysium pariter Getico foedauimus Hebrum
Sanguine, Sarmaticas pariter prostrauimus alas
Riphaeaque simul fessos porreximus artus
150
In glacie stantemque rota sulcauimus Histrum -,
Ergo age, me quoniam caelestis regia poscit,
Tu curis succede meis, tu pignora solus
Nostra foue: geminos dextra tu protege fratres.
Per consanguineos thalamos noctemque beatam,
155
Per taedas, quas ipsa tuo regina leuauit
Coniugio sociaque nurum produxit ab aula,
Indue mente patrem, crescentes derige fetus
Vt ducis, ut soceri. Iamiam securus ad astra
Te custode ferar; rupta si mole Typhoeus
160
Prosiliat, uinclis Tityos si membra resoluat,
Si furor Enceladi proiecta mugiat Aetna,
Opposito Stilichone cadent.' Nec plura locutus,
Sicut erat, liquido signauit tramite nubes
Ingrediturque globum Lunae limenque relinquit
165
Arcados et Veneris clementes aduolat auras.
Hinc Phoebi permensus iter flammamque nocentem
Gradiui placidumque Iouem, stetit arce suprema,
Algenti qua zona riget Saturnia tractu.
Machina laxatur caeli rutilaeque patescunt
170
Sponte fores. Arctoa parat conuexa Bootes,
Australes reserat portas succinctus Orion,
Inuitantque nouum sidus pendentque uicissim
Quas partes uelit ipse sequi, quibus esse sodalis
Dignetur stellis aut qua regione moueri.
175
O decus aetherium, terrarum gloria quondam,
Te tuus Oceanus natali gurgite lassum
Excipit et notis Hispania proluit undis.
Fortunate parens, primos cum detegis ortus,
Aspicis Arcadium; cum te procliuior urges,
180
Occiduum uisus remoratur Honorius ignem;
Et quocumque uagos flectas sub cardine cursus,
Natorum per regna uenis, qui mente serena
Maturoque regunt iunctas moderamine gentes,
Saecula qui rursus formant meliore metallo.
185
Luget Auarities Stygiis innexa catenis
Cumque suo demens expellitur Ambitus auro.
Non dominantur opes nec corrumpentia sensus
Dona ualent: emitur sola uirtute potestas.
Vnanimi fratres, quorum mare terraque fatis
190
Debetur, quodcumque manus euasit auitas,
Quod superest patri: uobis iam Mulciber arma
Praeparat et Sicula Cyclops incude laborat,
Brontes innumeris exasperat aegida signis,
Altum fulminea crispare in casside conum
195
Festinat Steropes, nectit thoraca Pyragmon
Ignifluisque gemit Lipare fumosa cauernis;
Vobis Ionia uirides Neptunus in alga
Nutrit equos, qui summa freti per caerula possint
Ferre uiam segetemque leui percurrere motu,
200
Nesciat ut spumas nec proterat ungula culmos.
Iam uideo Babylona rapi Parthumque coactum
Non ficta trepidare fuga, iam Bactra teneri
Legibus et famulis Gangen pallescere ripis
Gemmatosque humilem dispergere Persida cultus.
205
Ite per extremum Tanain pigrosque Triones,
Ite per ardentem Libyam, superate uapores
Solis et arcanos Nili deprendite fontes,
Herculeum finem, Bacchi transcurrite metas:
Vestri iuris erit, quidquid complectitur axis;
210
Vobis rubra dabunt pretiosas aequora conchas,
Indus ebur, ramos Panchaia, uellera Seres.