Sol, qui flammigeris mundum complexus habenis

Voluis inexhausto redeuntia saecula motu,

Sparge diem meliore coma crinemque repexi

Blandius elato surgant temone iugales

5

Efflantes roseum frenis spumantibus ignem.

Iam noua germanis uestigia torqueat annus

Consulibus, laetique petant exordia menses.

Scis genus Auchenium, nec te latuere potentes

Anniadae; nam saepe soles ductoribus illis

10

Instaurare uias et cursibus addere nomen.

His neque per dubium pendet Fortuna fauorem

Nec nouit mutare uices, sed fixus in omnes

Cognatos procedit honos. quemcumque require

Hac de stirpe uirum: certum est de consule nasci.

15

Per fasces numerantur aui semperque renata

Nobilitate uirent, et prolem fata sequuntur

Continuum simili seruantia lege tenorem.

Nec quisquam procerum temptat, licet aere uetusto

Floreat et claro cingatur Roma senatu

20

Se iactare parem; sed, prima sede relicta

Aucheniis, de iure licet certare secundo:

Haud secus ac tacitam Luna regnante per Arcton

Sidereae cedunt acies, cum fratre retuso

Aemulus aduersis flagrauerit ignibus orbis;

25

Tunc iubar Arcturi languet, tunc fulua Leonis

Ira perit, Plaustro iam rara intermicat Arctos

Indignata tegi, iam caligantibus armis

Debilis Orion dextram miratur inertem.

Quem prius adgrediar? ueteris quis facta Probini

30

Nesciat aut nimias laudes ignoret Olybri?

Viuit adhuc completque uagis sermonibus aures

Gloria fusa Probi, quam non uentura silebunt

Lustra nec ignota rapiet sub nube uetustas.

Illum fama uehit trans aequora transque remotas

35

Tethyos ambages Atlanteosque recessus.

Audiit et gelido si quem Maeotia pascit

Sub Ioue uel calido si quis coniunctus in axe

Nascentem te, Nile, bibit. uirtutibus ille

Fortunam domuit numquamque leuantibus alte

40

Intumuit rebus; sed mens circumflua luxu

Nouerat intactum uitio seruare rigorem.

Hic non diuitias nigrantibus abdidit antris

Nec tenebris damnauit opes; sed largior imbre

Sueuerat innumeras hominum ditare cateruas.

45

Quippe uelut denso currentia munera nimbo

Cernere semper erat, populis undare penates,

Adsiduos intrare inopes, remeare beatos.

Praeceps illa manus fluuios superabat Hiberos

Aurea dona uomens (sic uix tellure reuulsa

50

Sollicitis fodiens miratur collibus aurum),

Quantum stagna Tagi rudibus stillantia uenis

Effluxere decus, quanto pretiosa metalli

Hermi ripa micat, quantas per Lydia culta

Despumat rutilas diues Pactolus harenas.

55

Non, mihi centenis pateant si uocibus ora

Multifidusque ruat centum per pectora Phoebus,

Acta Probi narrare queam, quot in ordine gentes

Rexerit, ad summi quotiens fastigia iuris

Venerit, Italiae late cum frena teneret

60

Illyricosque sinus et quos arat Africa campos.

Sed nati uicere patrem solique merentur

Victores audire Probi. non contigit illi

Talis honor, prima cum parte uiresceret aeui,

Nec consul cum fratre fuit. uos nulla fatigat

65

Cura diu maiora petens, non anxia mentem

Spes agit et longo tendit praecordia uoto:

Coepistis quo finis erat. primordia uestra

Vix pauci meruere senes, metasque tenetis

Ante genas dulces quam flos iuuenilis inumbret

70

Oraque ridenti lanugine uestiat aetas.

Tu, precor, ignarum doceas, Parnasia, uatem,

Quis deus ambobus tanti sit muneris auctor.

Postquam fulmineis impellens uiribus hostem

Belliger Augustus trepidas laxauerat Alpes,

75

Roma Probo cupiens dignas persoluere grates

Sedula pro natis dominum flexura rogando

Ire parat. famuli currum iunxere uolantem

Impetus horribilisque Metus, qui semper agentes

Proelia cum fremitu Romam comitantur anhelo,

80

Siue petat Parthos seu cuspide turbet Hydaspen.

Hic ligat axe rotas; hic sub iuga ferrea nectit

Cornipedes rigidisque docet seruire lupatis.

Ipsa, triumphatis qua possidet aethera regnis,

Adsilit innuptae ritus imitata Mineruae.

85

Nam neque caesariem crinali stringere cultu

Colla nec ornatu patitur mollire retorto;

Dextrum nuda latus, niueos exserta lacertos,

Audacem retegit mammam, laxumque coercens

Mordet gemma sinum; nodus, qui subleuat ensem,

90

Album puniceo pectus discriminat ostro.

Miscetur decori uirtus pulcherque seuero

Armatur terrore pudor, galeaeque minaci

Flaua cruentarum praetenditur umbra iubarum,

Et formidato clipeus Titana lacessit

95

Lumine. quem tota uariarat Mulciber arte.

Hic patrius Mauortis amor fetusque notantur

Romulei; pius amnis inest et belua nutrix;

Electro Tiberis, pueri formantur in auro;

Fingunt aera lupam; Mauors adamante coruscat.

100

Iam simul emissis rapido uelocior Euro

Fertur equis; strident Zephyri cursuque rotarum

Saucia diuiduis clarescunt nubila sulcis.

Nec traxere moras, sed lapsu protinus uno,

Quem poscunt, tetigere locum: qua fine sub imo

105

Angustant aditum curuis anfractibus Alpes

Claustraque congestis scopulis durissima tendunt,

Non alia reseranda manu, sed peruia tantum

Augusto geminisque fidem mentita tyrannis.

Semirutae turres auulsaque moenia fumant;

110

Crescunt in cumulum strages uallemque profundam

Aequauere iugis; stagnant immersa cruore

Corpora; turbantur permixto funere manes.

Haud procul exhausto laetus certamine uictor

Caespite gramineo consederat arbore fultus

115

Adclines umeros; dominum gauisa coronat

Terra suum, surguntque toris maioribus herbae.

Sudor adhuc per membra calet creberque recurrit

Halitus et placidi radiant in casside uultus:

Qualis letifera populatus caede Gelonos

120

Procubat horrendus Getico Gradiuus in aruo;

Exuuias Bellona leuat, Bellona tepentes

Puluere soluit equos, immensaque cornus in hastam

Porrigitur tremulisque ferit splendoribus Hebrum.

Vt stetit ante ducem discussas Roma per auras,

125

Conscia ter sonuit rupes et inhorruit atrum

Maiestate nemus. prior hic: "o numen amicum"

Dux ait "et legum genetrix longeque regendo

Circumfusa polo consors ac dicta Tonantis,

Dic agedum, quae causa uiae? cur deseris arces

130

Ausonias caelumque tuum? dic, maxima rerum!

Non ego uel Libycos cessem tolerare labores

Sarmaticosue pati medio sub frigore Cauros,

Si tu, Roma, uelis; pro te quascumque per oras

Ibimus et nulla sub tempestate timentes

135

Solstitio Meroen, bruma temptabimus Histrum."

Tum regina refert: "non me latet, inclite rector,

Quod tua pro Latio uictricia castra laborant

Nec quod seruitium rursus Furiaeque rebelles

Edomitae paribus sub te cecidere triumphis.

140

Sed precor hoc donum cum libertate recenti

Adicias, si uera manet reuerentia nostri.

Sunt mihi pubentes alto de semine fratres,

Pignora cara Probi, festa quos luce creatos

Ipsa meo foui gremio. cunabula paruis

145

Ipsa dedi, cum matris onus Lucina beatum

Solueret et magnos proferrent sidera partus.

His ego nec Decios pulchros fortesue Metellos

Praetulerim, non, qui Poenum domuere ferocem,

Scipiadas Gallisque genus fatale Camillos.

150

Pieriis pollent studiis multoque redundant

Eloquio; nec desidiis dapibusue paratis

Indulgere iuuat nec tanta licentia uitae

Adripit aut mores aetas lasciua relaxat:

Sed grauibus curis animum sortita senilem

155

Ignea longaeuo frenatur corde iuuentus.

Illis, quam propriam ducunt ab origine, sortem

Oramus praebere uelis annique futurum

Deuoueas uenientis iter. non improba posco,

Non insueta dabis: domus haec de more requirit.

160

Adnue: sic nobis Scythicus famuletur Araxes,

Sic Rhenus per utrumque latus, Medisque subactis

Nostra Semiramiae timeant insignia turres;

Sic fluat attonitus Romana per oppida Ganges."

Ductor ad haec: "optata iubes ultroque uolentem,

165

Diua, rogas; non haec precibus temptanda fuissent.

Vsque adeone meam condunt obliuia mentem,

Vt pigeat meminisse Probi, quo uindice totam

Vidimus Hesperiam fessasque resurgere gentes?

Ante dabunt hiemes Nilum, per flumina dammae

170

Errabunt glacieque niger damnabitur Indus,

Ante Thyesteis iterum conterrita mensis

Intercisa dies refugos uertetur in ortus,

Quam Probus a nostro possit discedere sensu."

Dixerat et uelox iam nuntius aduolat urbem.

175

Extemplo strepuere chori collesque canoris

Plausibus impulsi septena uoce resultant.

Laetatur ueneranda parens et pollice docto

Iam parat auratas trabeas cinctusque micantes

Stamine, quod molli tondent de stipite Seres

180

Frondea lanigerae carpentes uellera siluae,

Et longum tenues tractus producit in aurum

Filaque concreto cogit squalere metallo:

Qualis purpureas praebebat candida uestes

Numinibus Latona suis, cum sacra redirent

185

Ad loca nutricis iam non errantia Deli,

Illa feros saltus et desolata relinquens

Maenala lassato certis uenatibus arcu,

Phoebus adhuc nigris rorantia tela uenenis

Extincto Pythone gerens; tunc insula notos

190

Lambit amica pedes ridetque Aegaeus alumnis

Lenior et blando testatur gaudia fluctu.

Sic Proba praecipuo natos exornat amictu:

Quae decorat mundum, cuius Romana potestas

Fetibus augetur. credas ex aethere lapsam

195

Stare Pudicitiam uel sacro ture uocatam

Iunonem Inachiis oculos aduertere templis.

Talem nulla refert antiquis pagina libris

Nec Latiae cecinere tubae nec Graeca uetustas

Coniuge digna Probo; nam tantum coetibus extat

200

Femineis, quantum supereminet ille maritos.

Ceu sibi certantes, sexus quid possit uterque,

Hunc legere torum. taceat Nereida nuptam

Pelion. o duplici fecundam consule matrem

Felicemque uterum, qui nomina parturit annis!

205

Vt sceptrum gessere manu membrisque rigentes

Aptauere togas, signum dat summus hiulca

Nube Pater gratamque facem per inane rotantes

Prospera uibrati tonuerunt omina nimbi.

Accepit sonitus curuis Tiberinus in antris

210

Ima ualle sedens. arrectis auribus haesit,

Vnde repentinus populi fragor. ilicet herbis

Pallentes thalamos et structa cubilia musco

Deserit ac Nymphis urnam commendat erilem.

Illi glauca nitent hirsuto lumina uultu

215

Caeruleis infecta notis, reddentia patrem

Oceanum; crispo densantur gramine colla;

Vertice luxuriat toto crinalis harundo,

Quam neque fas Zephyris frangi nec sole perustam

Aestiuo candore mori; sed uiuida frondet

220

Aequaeuum complexa caput. taurina leuantur

Cornua temporibus raucos sudantia riuos;

Distillant per pectus aquae; frons hispida manat

Imbribus; in liquidos fontes se barba repectit.

Palla graues umeros uelat, quam neuerat uxor

225

Ilia percurrens uitreas sub gurgite telas.

Est in Romuleo procumbens insula Thybri

Qua medius geminas interfluit alueus urbes

Discretas subeunte freto, pariterque minantes

Ardua turrigerae surgunt in culmina ripae.

230

Hic stetit et subitum prospexit ab aggere uotum:

Vnanimos fratres iuncto stipante senatu

Ire forum strictasque procul radiare secures

Atque uno biiuges tolli de limine fasces.

Obstupuit uisu suspensaque gaudia uocem

235

Oppressam tenuere diu; mox incohat ore:

"Respice, si tales iactas aluisse fluentis,

Eurota Spartane, tuis. quid protulit aequum

Falsus olor, ualido quamuis decernere caestu

Nouerit et ratibus saeuas arcere procellas?

240

En noua Ledaeis suboles fulgentior astris,

Ecce mei ciues, quorum iam Signifer optat

Aduentum stellisque parat conuexa futuris.

Iam per noctiuagos dominetur Olybrius axes

Pro Polluce rubens, pro Castore flamma Probi

245

Ipsi uela regent, ipsis donantibus auras

Nauita tranquillo moderabitur aequore pinum.

Nunc pateras libare deis, nunc soluere multo

Nectare corda libet. niueos iam pandite coetus,

Naides, et totum uiolis praetexite fontem;

250

Mella ferant siluae; iam profluat ebrius amnis

Mutatis in uina uadis: iam sponte per agros

Sudent irriguae spirantia balsama uenae!

Currat, qui sociae roget in conuiuia mensae

Indigenas Fluuios, Italis quicumque suberrant

255

Montibus Alpinasque bibunt de more pruinas:

Vulturnusque rapax et Nar uitiatus odoro

Sulphure tardatusque suis erroribus Vfens

Et Phaethonteae perpessus damna ruinae

Eridanus flauaeque terens querceta Maricae

260

Liris et Oebaliae qui temperat arua Galaesus.

Semper honoratus nostris celebrabitur undis

Iste dies, semper dapibus recoletur opimis."

Sic ait et Nymphae patris praecepta secutae

Tecta parant epulis ostroque infecta corusco

265

Vmida gemmiferis illuxit regia mensis.

O bene signatum fraterno nomine tempus

O consanguineis felix auctoribus annus,

Incipe quadrifidum Phoebi torquere laborem.

Prima tibi procedat hiems non frigore torpens,

270

Non canas uestita niues, non aspera uentis,

Sed tepido calefacta Noto; uer inde serenum

Protinus et liquidi clementior aura Fauoni

Pratis te croceis pingat; te messibus aestas

Induat autumnusque madentibus ambiat uuis.

275

Omni nobilior lustro, tibi gloria soli

Contigit exactum numquam memorata per aeuum

Germanos habuisse duces; te cuncta loquetur

Tellus; te uariis scribent in floribus Horae

Longaque perpetui ducent in saecula fasti.