Paruimus monitis tua dulcia iussa secuti,

      Antistes Christi, quae dabas ore pio.

An ego non canerem tanti praeconia patris,

      Munus opusque dei dum mihi lingua foret?

5

Rauca quidem stridens et nullis digna coturnis,

      Ingeniumque iacens: sed libet alta loqui.

Dignum opus et iustum semper tibi dicere grates.

Omnipotens mundi genitor, quo principe cuncta

Natalem sumpsere diem atque exorta repente

10

Post tenebras stupidi spectarunt lumina caeli:

Gens hominum pecudesque ferae milleque uolucres

Et quae per liquidos discurrunt agmina campos,

Omnia per temet, ex te, qui maxima condis:

Ex te nata, pater: nec patris est pater alter:

15

Tu caput es capiti, primi tu fontis origo,

Primus apex rerum, primus sator, omnia condens:

Nec tamen ex alio ducis genus: ipse perennis

Spiritus. antiquo uiuens per saecula motu,

Semper eris, quia semper eras: non mortis egenus,

20

Qui natalis inops nec finem noueris aeui,

Ex se principium cui contigit. haut manet alter

Auctorem casus: nascentia terminus urget.

Omnia cum tegeret nigrum chaos altaque moles

Desuper urgeret informis corpora mundi

25

Et caliganti premeret serotina morte.

Nec species nec forma foret, deus intus agebas

Corporibus tectis mixtus, secreta potestas.

Iam tum disponens nascentia moenia mundi

Et uarias rerum facies animasque futurus,

30

Vtque caput uicta prompsisti caligine noctis,

Sublimem attollens uultum sensere tenebrae.

Mox dominus rerum somnos discussit inertes,

Pigraque materies trepidauit nomine pulsa

Commotaque simul maturo conscia partu.

35

Scinditur ingentis cumuli per plurima corpus

Membra, locosque simul metantur semina iussu,

Et confusa simul descendunt uiscera molis.

Sectaque per partes formas spectantia frustra

Iam calor intus alit et blando suscitat igni.

40

Ac primum caeli pansus liber. omnia mundi

Complectens spatia. celso suspenditur orbe:

Terra grauis pigro descendit pondere ad imum

Ac, semet defixa, salo fundata resedit.

Esset ut spatium uacuae regionis apertum,

45

Qua tener incedens mortalia pasceret aether,

Quoue exire patris possent tot munera rerum,

Ortaque ferrentur nullo per inane labore.

Diffusae coguntur aquae: mox limine certo

Liquuntur maria nec finem transilit unda.

50

Tunc oritur lux alma, dies quae iussa uocari

Nascentem tenero perfudit lumine mundum.

Munus opusque tuum prodens, tua maxima dona,

Condere quae genitor patria pietate parabas,

Vtque hominum sollers posset clarescere uita,

55

Artibus aetheriis quae totas ducere luces

Gaudet et ingenium diuersa laude fatigat.

Insequitur nox atra diem densaeque tenebrae,

Corporibus somnos quae ferrent, otia fessis,

Et cunctis unam faciem similemque figuram.

60

Namque dies uarie rerum discriminat ora

Et dat cuique suum disiecta nocte colorem:

Instigat animos opera ad maiora calentes,

Exacuens uariis mortalia pectora curis.

Quo mage forma dies uitae, nox mortis imago est.

65

Tunc condens pater astra polo ac lumina didens,

Sidera distinguens uariis pertecta figuris.

Lucifer exsurgit roseus et fulgidus ore

Vesper; puniceos spargit Aurora capillos.

Anguis agit sudum, important Pliades imbres.

70

Sunt Iuga, sunt Plaustra, gemmantes flore Coronae

Signaque bis senis annum uoluentia formis,

Multaque praeterea celsae domus ornamenta,

Quis saeclum fulcit signis et regia summi

Picta parens uaria stellarum luce coruscat.

75

Sed soli lux maior inest, quem munere largo

Excultum, genitor, pleno dignaris honore.

Igneus ille iubar praecelso uertice tollit;

Ore rubens patulo, caeli per moenia fertur

Astrorum ductor, mundi uigor atque elementa.

80

Ecce aliud mirum, mirum decus o, noua cursum

Mutat luna suum; quos perdit colligit ignes

Cornuaque extinguens perturbat lumine frontem;

Mox tamen ardescit completo circulus orbe,

Noctilucum lumen pascit sata sidera luce:

85

Haec tamen, aeterno quae uoluit machina aethrae.

Non tantum pictura poli est, nec celsa uoluntas:

Mens ratioque subest et rebus utilis ordo.

Hinc doctrina uenit terris, hinc denique cunctis

Consilium agricolis et qui maria alta pererrant,

90

Vt, se quaque ferant, luces praedicere possint.

Venturos norint imbres siccumque serenum,

Tempore quo tauros campis inducat arator

Et dubium temptet securus nauita pontum.

Instructos ignes caelo, pater optime, terras

95

Excolere aggrederis et munere donas opimo

Regna hominum pecudumque larem requiemque uolucrum

Planescunt campi, colles tumor arduus effert,

Subsidunt ualles. florentia prata uirescunt

Saxaque durantur, pinguis se gleba resoluit,

100

Rumpuntur fontes, fluuiis genus arduum unde est:

Herbarum uaria consurgunt gramina campis.

Iamque seges tenera fructum fundebat arista,

Cum iuga nulla forent nec uomis nullus aratro,

Mugiret nullus proscissis taurus in aruis.

105

Ecce etiam uitis madido iam plena racemo,

Expers falcis adhuc et duri nescia ferri,

Pampineas celsis texebat collibus umbras.

Diuersa exoritur uariarum forma ferarum,

Quadripedes animae nec non repentia terris

110

Nascuntur, pictis uolucres per nubila pinnis.

His ubi perfectis genitor iam diuite mundo

Cuncta uidet curam magni deposcere regis,

Qui mare, qui terras atque omnia nata gubernet,

Quique altum spectet caelum laudetque potenter

115

Munera magna dei, ne sint haec condita frustra:

Tunc "Faciamus, ais, hominem." dic, optime, cum quo

Colloqueris? clarum est: iam tum tibi filius alto

Assidet in solio et terras spectat amicas.

Sed "Faciamus, ais, hominem, cui uultus imago

120

Noster erit, manibusque meis procedat in aeuum."

Inde, opifex rerum, assumis mollia terrae

Atque uirum formas, cuius de costa cupito

Fit mulier uultu: mulier de costa uiri fit,

Quo mage cara uiro et lateri sit coniugis apta.

125

O felix animal, summi cui dextra tonantis

Est pater; o felix nimium, qui ducis olympo

Et genus et formam; si te non noxia terrae

Decipiant uitia nec blandus subruat error.

Numen eris caeloque redux mirabere regna,

130

Quae promissa bonis fido pater exhibet ore.

Nam tibi multa deus nascenti contulit ultro:

Aetheriam primum faciem uultumque paternum

Incessumque pedum rectum, sublimia colla,

Ne qua mora in caelum oculis spectantibus esset;

135

Tunc alacres promptasque manus uitaeque ministras,

Atque domum diuae pectus rationis et alti

Sedem consilii. facundae uocis honorem.

Haec soli concessa homini; nam cetera mutum

Et pecus obtinuit, uentrem, praecordia, neruos.

140

Venarum riuos et sparsum corpore sanguem.

<Et> iusti laeuique simul sensusque doloris.

Tu uero, omnipotens, priuato munere largus

Erga hominem manibusque tuis operisque fauore

Impendens, patria pignus pietate colendo,

145

Ne quid diuinis modo desit uultibus, ignem

Aetheris inspiras et sacrae mentis opimam

Indulges partem permixtus corpore toto.

Hinc meminisse licet ueterum, praesentia nosse

Hinc datur atque animae fas est uentura uidere;

150

Hinc loquimur canimusque deum, hinc sidera cuncta,

Terrarumque uiget cultus, pontusque mouetur;

Hinc artes nomenque, pudor, prudentia, iustum;

Hinc animae surgunt fortes, hinc pergit honestum

Et uia quae ducit castos ad limina caeli.

155

Ergo hominem pleno perfectum munere terris

Praeponis, genitor, et rerum tradis habenas:

Cuncta habeat subdatque sibi, uice sit genitoris:

Telluris dominus, famulus tuus, omnia mundi

Possideat, tantum domino tibi seruiat uni.

160

Postquam primus homo uetito se pascere ligno

Non timuit captusque dolis se praebuit angui,

Stat reus, et nudus deiecto lumine uestem

Implorans dominumque fugit uultumque recondit.

Culpa comes sequitur, peccato obnoxia uita

165

Debilitat uires, caelo uenientia dona,

Aethere demissus paulatim deficit ignis.

Frigore peccati torpentia corda rigescunt:

Cura cibi uentrisque subit et cura tegendi

Corporis, et sacrum subeunt mortalia pectus.

170

Nascitur hinc proles peccati, germinat inde

Deterior multo suboles, peiorque priori

Progenies sequitur, gradibus ad crimina crescens,

Crimina quae stimulis acuunt dementia corda

Teque, pater, uariis armant terroribus ultro.

175

Tum primum uenti coepere incumbere terris.

Intempestiuus descendere nubibus imber:

Fulmina tum primum caelo deiecta sereno,

Horrida tum grando turbatos uerberat agros.

Tonitrua altisono infractus murmurat aether.

180

Nec tamen ista malos reuocant: furor impius orbem

Obsidet et laxis rabies defertur habenis.

Bella placent caedesque simul, periuria, fraudes,

Mentirique libet, rapere est amor, abdere furta;

Nulla fides populis, nulla est iam ueritas usquam.

185

Diluuio abluitur terrarum crimen et undis,

Virque unus residet generis populique refector.

Arca tegit paucos. castrorum semina seruans,

Iam tum uenturi facies monstrata lauacri.

Atque unus. multi per quem data luce renati;

190

Susceptos fido seruans ecclesia partu.

Postquam diluuii cecidit tumor, unda resedit,

Ales paciferae folium portauit oliuae,

Iam siccis reuolans pinnis dedit omina pacis.

Tum populus surgit melior, tum purior undis

195

Gens hominum, magnos terris paritura nepotes.

Inde sacerdotis in caelum dedita corda.

Hinc inter flammas pueri cantare parati,

Et puer, impasti quem non tetigere leones,

Tum reges cecinere deum, tum uera prophetis

200

Ora sonant caeli subole splendentia terris.

Quamuis cuncta deo seruirent crimine uicto.

Attamen antiqui etiamnum gutta ueneni

Spargebat populos et erant uestigia fraudis,

Quae bonus ablueret doctor melioribus undis.