Nescius assumptis Priamus pater Aesacon alis

Viuere, lugebat; tumulo quoque nomen habenti

Inferias dederat cum fratribus Hector inanis.

Defuit officio Paridis praesentia tristi,

5

Postmodo qui rapta longum cum coniuge bellum

Attulit in patriam; coniurataeque sequuntur

Mille rates gentisque simul commune Pelasgae.

Nec dilata foret uindicta, nisi aequora saeui

Inuia fecissent uenti Boeotaque tellus

10

Aulide piscosa puppes tenuisset ituras.

Hic patrio de more Ioui cum sacra parassent,

Vt uetus accensis incanduit ignibus ara,

Serpere caeruleum Danai uidere draconem

In platanum, coeptis quae stabat proxima sacris.

15

Nidus erat uolucrum bis quattuor arbore summa,

Quas simul et matrem circum sua damna uolantem

Corripuit serpens auidoque recondidit ore.

Obstipuere omnes; at ueri prouidus augur

Thestorides: "uincemus"; ait "gaudete, Pelasgi;

20

Troia cadet, sed erit nostri mora longa laboris

Atque nouem uolucres in belli digerit annos.

Ille, ut erat uirides amplexus in arbore ramos,

Fit lapis et seruat serpentis imagine saxum.

Permanet Aoniis Nereus uiolentus in undis

25

Bellaque non transfert et sunt qui parcere Troiae

Neptunum credant, quia moenia fecerat urbi.

At non Thestorides; nec enim nescitue tacetue

Sanguine uirgineo placandam uirginis iram

Esse deae. postquam pietatem publica causa

30

Rexque patrem uicit castumque datura cruorem

Flentibus ante aram stetit Iphigenia ministris,

Victa dea est nubemque oculis obiecit et inter

Officium turbamque sacri uocesque precantum

Supposita fertur mutasse Mycenida cerua.

35

Ergo ubi, qua decuit, lenita est caede Diana

Et pariter Phoebes, pariter maris ira recessit,

Accipiunt uentos a tergo mille carinae

Multaque perpessae Phrygia potiuntur harena.

Orbe locus medio est inter terrasque fretumque

40

Caelestesque plagas, triplicis confinia mundi,

Vnde quod est usquam, quamuis regionibus absit,

Inspicitur penetratque cauas uox omnis ad aures.

Fama tenet summaque domum sibi legit in arce

Innumerosque aditus ac mille foramina tectis

45

Addidit et nullis inclusit limina portis;

Nocte dieque patet; tota est ex aere sonanti,

Tota fremit uocesque refert iteratque quod audit;

Nulla quies intus nullaque silentia parte.

Nec tamen est clamor, sed paruae murmura uocis,

50

Qualia de pelagi, siquis procul audiat, undis

Esse solent, qualemue sonum, cum Iuppiter atras

Increpuit nubes, extrema tonitrua reddunt.

Atria turba tenet; ueniunt, leue uulgus, euntque

Mixtaque cum ueris passim commenta uagantur

55

Milia rumorum confusaque uerba uolutant;

E quibus hi uacuas implent sermonibus aures,

Hi narrata ferunt alio mensuraque ficti

Crescit et auditis aliquid nouus adicit auctor.

Illic Credulitas, illic temerarius Error

60

Vanaque Laetitia est consternatique Timores

Seditioque repens dubioque auctore Susurri.

Ipsa, quid in caelo rerum pelagoque geratur

Et tellure, uidet totumque inquirit in orbem.

Fecerat haec notum Graias cum milite forti

65

Aduentare rates; neque inexpectatus in armis

Hostis adest; prohibent aditus litusque tuentur

Troes et Hectorea primus fataliter hasta,

Protesilae, cadis; commissaque proelia magno

Stant Danais fortisque animae nece cognitus Hector;

70

Nec Phryges exiguo, quid Achaica dextera posset,

Sanguine senserunt; et iam Sigea rubebant

Litora, iam leto proles Neptunia Cygnus

Mille uiros dederat, iam curru instabat Achilles

Totaque Peliacae sternebat cuspidis ictu

75

Agmina; perque acies aut Cygnum aut Hectora quaerens

Congreditur Cygno; decimum dilatus in annum

Hector erat; tum colla iugo candentia pressos

Exhortatus equos, currum direxit in hostem

Concutiensque suis uibrantia tela lacertis:

80

"Quisquis es, o iuuenis", dixit "solamen habeto

Mortis, ab Haemonio quod sis iugulatus Achille."

Hactenus Aeacides; uocem grauis hasta secuta est.

Sed quamquam certa nullus fuit error in hasta,

Nil tamen emissi profecit acumine ferri;

85

Vtque hebeti pectus tantummodo contudit ictu.

"Nate dea, nam te fama praenouimus", inquit

Ille "quid a nobis uulnus miraris abesse?"

(Mirabatur enim) "non haec, quam cernis, equinis

Fulua iubis cassis neque onus caua parma sinistrae

90

Auxilio mihi sunt; decor est quaesitus ab istis.

Mars quoque ob hoc capere arma solet; remouebitur omne

Tegminis officium; tamen indestrictus abibo.

Est aliquid non esse satum Nereide, sed qui

Nereaque et natas et totum temperat aequor."

95

Dixit et haesurum clipei curuamine telum

Misit in Aeaciden, quod et aes et proxima rupit

Terga nouena boum, decimo tamen orbe moratum est.

Excutit hoc heros rursusque trementia forti

Tela manu torsit; rursus sine uulnere corpus

100

Sincerumque fuit. nec tertia cuspis apertum

Et se praebentem ualuit destringere Cygnum.

Haud secus exarsit quam circo taurus aperto,

Cum sua terribili petit irritamina cornu,

Poeniceas uestes elusaque uulnera sentit.

105

Num tamen exciderit ferrum, considerat, hastae;

Haerebat ligno. "manus est mea debilis ergo,

Quasque" ait "ante habuit uires, effudit in uno?

Nam certe ualuit, uel cum Lyrnesia primum

Moenia deieci, uel cum Tenedonque suoque

110

Eetioneas impleui sanguine Thebas,

Vel cum purpureus populari caede Caicus

Fluxit opusque meae bis sensit Telephus hastae.

Hic quoque tot caesis, quorum per litus aceruos

Et feci et uideo, ualuit mea dextra ualetque."

115

Dixit et, ante actis ueluti male crederet, hastam

Misit in aduersum Lycia de plebe Menoeten

Loricamque simul subiectaque pectora rupit;

Quo plangente grauem moribundo uertice terram,

Extrahit illud idem calido de uulnere telum

120

Atque ait: "haec manus est, haec, qua modo uicimus, hasta

Vtar in hoc isdem; sit in hoc, precor, exitus idem.

Sic fatur Cygnumque petit, nec fraxinus errat

Inque umero sonuit non euitata sinistro;

Inde uelut muro solidaque a caute repulsa est.

125

Qua tamen ictus erat, signatum sanguine Cygnum

Viderat et frustra fuerat gauisus Achilles;

Vulnus erat nullum; sanguis fuit ille Menoetae.

Tum uero praeceps curru fremebundus ab alto

Desilit et nitido securum comminus hostem

130

Ense petens, parmam gladio galeamque cauari

Cernit et in duro laedi quoque corpore ferrum.

Haud tulit ulterius clipeoque aduersa reducto

Ter quater ora uiri capulo et caua tempora pulsat

Cedentique sequens instat turbatque ruitque

135

Attonitoque negat requiem; pauor occupat illum

Ante oculosque natant tenebrae retroque ferenti

Auersos passus medio lapis obstitit aruo;

Quem super impulsum resupino corpore Cygnum

Vi multa uertit terraeque afflixit Achilles.

140

Tum clipeo genibusque premens praecordia duris

Vincla trahit galeae; quae presso subdita mento

Elidunt fauces et respiramen iterque

Eripiunt animae. uictum spoliare parabat;

Arma relicta uidet; corpus deus aequoris albam

145

Contulit in uolucrem, cuius modo nomen habebat.

Hic labor, haec requiem multorum pugna dierum

Attulit et positis pars utraque substitit armis

Dumque uigil Phrygios seruat custodia muros

Et uigil Argolicas seruat custodia fossas,

150

Festa dies aderat, qua Cygni uictor Achilles

Pallada mactatae placabat sanguine uaccae.

Cuius ut imposuit prosecta calentibus aris

Et dis acceptus penetrauit in aethera nidor,

Sacra tulere suam, pars est data cetera mensis.

155

Discubuere toris proceres et corpora tosta

Carne replent uinoque leuant curasque sitimque.

Non illos citharae, non illos carmina uocum

Longaue multifori delectat tibia buxi,

Sed noctem sermone trahunt uirtusque loquendi

160

Materia est; pugnas referunt hostisque suasque

Inque uices adita atque exhausta pericula saepe

Commemorare iuuat; quid enim loqueretur Achilles,

Aut quid apud magnum potius loquerentur Achillem?

Proxima praecipue domito uictoria Cygno

165

In sermone fuit; uisum mirabile cunctis,

Quod iuueni corpus nullo penetrabile telo

Inuictumque a uulnere erat ferrumque terebat.

Hoc ipse Aeacides, hoc mirabantur Achiui,

Cum sic Nestor ait: "uestro fuit unicus aeuo

170

Contemptor ferri nulloque forabilis ictu

Cygnus; at ipse olim patientem uulnera mille

Corpore non laeso Perrhaebum Caenea uidi,

Caenea Perrhaebum, qui factis inclitus Othryn

Incoluit; quoque id mirum magis esset in illo,

175

Femina natus erat." monstri nouitate mouentur

Quisquis adest, narretque rogant; quos inter Achilles:

"Dic age, nam cunctis eadem est audire uoluntas,

O facunde senex, aeui prudentia nostri

Quis fuerit Caeneus, cur in contraria uersus,

180

Qua tibi militia, cuius certamine pugnae

Cognitus, a quo sit uictus, si uictus ab ullo est."

Tum senior: "quamuis obstet mihi tarda uetustas

Multaque me fugiant primis spectata sub annis,

Plura tamen memini; nec quae magis haereat ulla

185

Pectore res nostro est inter bellique domique

Acta tot; ac siquem potuit spatiosa senectus

Spectatorem operum multorum reddere, uixi

Annos bis centum; nunc tertia uiuitur aetas.

Clara decore fuit proles Elateia Caenis,

190

Thessalidum uirgo pulcherrima, perque propinquas

Perque tuas urbes (tibi enim popularis, Achille)

Multorum frustra uotis optata procorum.

Temptasset Peleus thalamos quoque forsitan illos;

Sed iam aut contigerant illi conubia matris,

195

Aut fuerant promissa, tuae; nec Caenis in ullos

Denupsit thalamos secretaque litora carpens

Aequorei uim passa dei est; ita fama ferebat;

Vtque nouae Veneris Neptunus gaudia cepit:

"Sint tua uota licet" dixit "secura repulsae;

200

Elige quid uoueas"; (eadem hoc quoque fama ferebat)

"Magnum" Caenis ait "facit haec iniuria uotum,

Tale pati iam posse nihil; da femina ne sim,

Omnia praestiteris." grauiore nouissima dixit

Verba sono poteratque uiri uox illa uideri,

205

Sicut erat; nam iam uoto deus aequoris alti

Annuerat dederatque super, ne saucius ullis

Vulneribus fieri ferroue occumbere posset.

Munere laetus abit studiisque uirilibus aeuum

Exigit Atracides Peneiaque arua pererrat.

210

Duxerat Hippodamen audaci Ixione natus

Nubigenasque feros positis ex ordine mensis

Arboribus tecto discumbere iusserat antro.

Haemonii proceres aderant, aderamus et ipsi,

Festaque confusa resonabat regia turba.

215

Ecce canunt Hymenaeon et ignibus atria fumant

Cinctaque adest uirgo matrum nuruumque caterua,

Praesignis facie. Felicem diximus illa

Coniuge Pirithoum, quod paene fefellimus omen.

Nam tibi saeuorum saeuissime Centaurorum,

220

Euryte, quam uino pectus tam uirgine uisa

Ardet et ebrietas geminata libidine regnat.

Protinus euersae turbant conuiuia mensae

Raptaturque comis per uim noua nupta prehensis.

Eurytus Hippodamen, alii, quam quisque probabant,

225

Vt poterant, rapiunt; captaeque erat urbis imago.

Femineo clamore sonat domus; ocius omnes

Surgimus et primus: "quae te uecordia", Theseus

"Euryte, pulsat", ait "qui me uiuente lacessas

Pirithoum uiolesque duos ignarus in uno?"

230

Neue ea magnanimus frustra memorauerit heros,

Summouet instantes raptamque furentibus aufert.

Ille nihil contra, neque enim defendere uerbis

Talia facta potest; sed uindicis ora proteruis

Insequitur manibus generosaque pectora pulsat.

235

Forte fuit iuxta signis extantibus asper

Antiquus crater, quem surgens uastior ipse

Sustulit Aegides aduersaque misit in ora;

Sanguinis ille globos pariter cerebrumque merumque

Vulnere et ore uomens madida resupinus harena

240

Calcitrat. ardescunt germani caede bimembres

Certatimque omnes uno ore "arma, arma" loquuntur.

Vina dabant animos et prima pocula pugna

Missa uolant fragilesque cadi curuique lebetes,

Res epulis quondam, tum bello et caedibus aptae.

245

Primus Ophionides Amycus penetralia donis

Haud timuit spoliare suis et primus ab aede

Lampadibus densum rapuit funale coruscis

Elatumque alte, ueluti qui candida tauri

Rumpere sacrifica molitur colla securi,

250

Illisit fronti Lapithae Celadontis et ossa

Non agnoscendo confusa reliquit in ore.

Exsiluere oculi disiectisque ossibus oris

Acta retro naris medioque est fixa palato.

Hunc pede conuulso mensae Pellaeus acernae

255

Strauit humi Pelates, deiecto in pectora mento,

Cumque atro mixtos sputantem sanguine dentes

Vulnere Tartareas geminato mittit ad umbras.

Proximus ut steterat, spectans altaria uultu

Fumida terribili, "cur non" ait "utimur istis?"

260

Cumque suis Gryneus immanem sustulit aram

Ignibus et medium Lapitharum iecit in agmen

Depressitque duos, Brotean et Orion; Orio

Mater erat Mycale, quam deduxisse canendo

Saepe reluctantis constabat cornua lunae.

265

"Non impune feres, teli modo copia detur,

Dixerat Exadius telique habet instar, in alta

Quae fuerant pinu, uotiui cornua cerui.

Figitur hinc duplici Gryneus in lumina ramo

Eruiturque oculos, quorum pars cornibus haeret,

270

Pars fluit in barbam concretaque sanguine pendet.

Ecce rapit mediis flagrantem Rhoetus ab aris

Pruniceum torrem dextraque a parte Charaxi

Tempora perstringit fuluo protecta capillo.

Correpti rapida, ueluti seges arida, flamma

275

Arserunt crines et uulnere sanguis inustus

Terribilem stridore sonum dedit, ut dare ferrum

Igne rubens plerumque solet, quod forcipe curua

Cum faber eduxit, lacubus demittit; at illud

Stridet et in tepida summersum sibilat unda.

280

Saucius hirsutis auidum de crinibus ignem

Excutit inque umeros limen tellure reuulsum

Tollit, onus plaustri, quod ne permittat in hostem,

Ipsa facit grauitas; socium quoque saxea moles

Oppressit spatio stantem propiore Cometen.

285

Gaudia nec retinet Rhoetus: "sic, comprecor", inquit

Cetera sit fortis castrorum turba tuorum!"

Semicremoque nouat repetitum stipite uulnus,

Terque quaterque graui iuncturas uerticis ictu

Rupit et in liquido sederunt ossa cerebro.

290

Victor ad Euagrum Corythumque Dryantaque transit,

E quibus ut prima tectus lanugine malas

Procubuit Corythus, "puero quae gloria fuso

Parta tibi est?" Euagrus ait; nec dicere Rhoetus

Plura sinit rutilasque ferox in aperta loquentis

295

Condidit ora uiri, perque os in pectora, flammas.

Te quoque, saeue Drya, circum caput igne rotato

Insequitur; sed non in te quoque constitit idem

Exitus; assiduae successu caedis ouantem,

Qua iuncta est umero ceruix, sude figis obusta.

300

Ingemuit duroque sudem uix osse reuellit

Rhoetus et ipse suo madefactus sanguine fugit.

Fugit et Orneus Lycabasque et saucius armo

Dexteriore Medon et cum Pisenore Thaumas;

Quique pedum nuper certamine uicerat omnes,

305

Mermeros accepto tum uulnere tardius ibat;

Et Pholus et Melaneus et Abas praedator aprorum,

Quique suis frustra bellum dissuaserat, augur

Astylos; ille etiam metuenti uulnera Nesso:

"Ne fuge; ad Herculeos" inquit "seruaberis arcus."

310

At non Eurynomus Lycidasque et Areos et Imbreus

Effugere necem; quos omnes dextra Dryantis

Perculit aduersos. aduersum tu quoque, quamuis

Terga fugae dederas, uulnus, Crenaee, tulisti;

Nam graue respiciens inter duo lumina ferrum,

315

Qua naris fronti committitur, accipis, imae.

In tanto fremitu cunctis sine fine iacebat

Sopitus uenis et inexperrectus Aphidas

Languentique manu carchesia mixta tenebat,

Fusus in Ossaeae uillosis pellibus ursae.

320

Quem procul ut uidit frustra nulla arma mouentem,

Inserit amento digitos "miscenda"que dixit,

"Cum Styge uina bibes" Phorbas; nec plura moratus

In iuuenem torsit iaculum ferrataque collo

Fraxinus, ut casu iacuit resupinus, adacta est.

325

Mors caruit sensu plenoque e gutture fluxit

Inque toros inque ipsa niger carchesia sanguis.

Vidi ego Petraeum conantem tollere terra

Glandiferam quercum; quam dum complexibus ambit

Et quatit huc illuc labefactaque robora iactat,

330

Lancea Pirithoi costis immissa Petraei

Pectora cum duro luctantia robore fixit.

Pirithoi cecidisse Lycum uirtute ferebant,

Pirithoi uirtute Chromim; sed uterque dederunt

Victori titulum quam Dictys Helopsque minorem;

335

Fixus Helops iaculo, quod peruia tempora fecit

Et missum a dextra laeuam penetrauit ad aurem;

Dictys ab ancipiti delapsus acumine montis,

Dum fugit instantem trepidans Ixione natum,

Decidit in praeceps et pondere, corporis ornum

340

Ingentem fregit suaque induit ilia fractae.

Vltor adest Aphareus saxumque e monte reuulsum

Mittere conatur; mittentem stipite querno

Occupat Aegides cubitique ingentia frangit

Ossa; nec ulterius dare corpus inutile leto

345

Aut uacat aut curat tergoque Bienoris alti

Insilit, haud solito quemquam portare nisi ipsum;

Opposuitque genu costis prensamque sinistra

Caesariem retinens, uultum minitantiaque ora

Robore nodoso praeduraque tempora fregit.

350

Robore Nedymnum iaculatoremque Lycopen

Sternit et immissa protectum pectora barba

Hippason et summis extantem Rhiphea siluis

Thereaque, Haemoniis qui prensos montibus ursos

Ferre domum uiuos indignantesque solebat.

355

Haud tulit utentem pugnae successibus ultra

Thesea Demoleon; solido diuellere dumo

Annosam pinum magno molimine temptat;

Quod quia non potuit, praefractam misit in hostem.

Sed procul a telo Theseus ueniente recessit

360

Pallados admonitu (credi sic ipse uolebat);

Non tamen arbor iners cecidit; nam Crantoris alti

Abscidit iugulo pectusque umerumque sinistrum.

Armiger ille tui fuerat genitoris, Achille,

Quem Dolopum rector bello superatus Amyntor

365

Aeacidae dederat pacis pignusque fidemque.

Hunc procul ut foedo disiectum uulnere Peleus

Vidit: "at inferias, iuuenum gratissime Crantor,

Accipe" ait; ualidoque in Demoleonta lacerto

Fraxineam misit, mentis quoque uiribus, hastam,

370

Quae laterum cratem perrupit, et ossibus haerens

Intremuit; trahit ille manu sine cuspide lignum;

Id quoque uix sequitur; cuspis pulmone retenta est.

Ipse dolor uires animo dabat; aeger in hostem

Erigitur pedibusque uirum proculcat equinis.

375

Excipit ille ictus galea clipeoque sonantis

Defensatque umeros praetentaque sustinet arma

Perque armos uno duo pectora perforat ictu.

Ante tamen leto dederat Phlegraeon et Hylen

Eminus, Iphinoum collato Marte Claninque.

380

Additur his Dorylas, qui tempora tecta gerebat

Pelle lupi saeuique uicem praestantia teli

Cornua uara boum multo rubefacta cruore.

Huic ego, nam uires animus dabat: "adspice" dixi

"Quantum concedant nostro tua cornua ferro";

385

Et iaculum torsi; quod cum uitare nequiret,

Opposuit dextram passurae uulnera fronti.

Affixa est cum fronte manus; fit clamor; at illum

Haerentem Peleus et acerbo uulnere uictum

(Stabat enim propior) mediam ferit ense sub aluum.

390

Prosiluit terraque ferox sua uiscera traxit

Tractaque calcauit calcataque rupit et illis

Crura quoque impediit et inani concidit aluo.

Nec te pugnantem tua, Cyllare, forma redemit,

Si modo naturae formam concedimus illi.

395

Barba erat incipiens, barbae color aureus, aurea

Ex umeris medios coma dependebat in armos.

Gratus in ore uigor; ceruix umerique manusque

Pectoraque artificum laudatis proxima signis

Et quacumque uir est; nec equi mendosa sub illo

400

Deteriorque uiro facies; da colla caputque,

Castore dignus erit; sic tergum sessile, sic sunt

Pectora celsa toris; totus pice nigrior atra,

Candida cauda tamen, color est quoque cruribus albus.

Multae illum petiere sua de gente, sed una

405

Abstulit Hylonome, qua nulla decentior inter

Semiferos altis habitauit femina siluis;

Haec et blanditiis et amando et amare fatendo

Cyllaron una tenet; cultus quoque, quantus in illis

Esse potest membris, ut sit coma pectine leuis,

410

Vt modo rore maris, modo se uiolaue rosaue

Implicet, interdum candentia lilia gestet,

Bisque die lapsis Pagasaeae uertice siluae

Fontibus ora lauet, bis flumine corpora tingat,

Nec nisi quae deceant, electarumque ferarum

415

Aut umero aut lateri praetendat uellera laeuo.

Par amor est illis; errant in montibus una,

Antra simul subeunt; et tum Lapitheia tecta

Intrarant pariter, pariter fera bella gerebant.

Auctor in incerto est; iaculum de parte sinistra

420

Venit et inferius, qua collo pectora subsunt,

Cyllare, te fixit; paruo cor uulnere laesum

Corpore cum toto post tela educta refrixit.

Protinus Hylonome morientes excipit artus,

Impositaque manu uulnus fouet oraque ad ora

425

Admouet atque animae fugienti obsistere temptat.

Vt uidet exstinctum, dictis quae clamor ad aures

Arcuit ire meas, telo, quod inhaeserat illi

Incubuit moriensque suum complexa maritum est.

Ante oculos stat et ille meos, qui sena leonum

430

Vinxerat inter se conexis uellera nodis,

Phaeocomes, hominemque simul protectus equumque;

Codice qui misso, quem uix iuga bina mouerent,

Tectaphon Oleniden a summo uertice fregit.

[Fracta uolubilitas capitis latissima perque os

435

Perque cauas nares oculosque auresque cerebrum

Molle fluit ueluti concretum uimine querno

Lac solet, utue liquor rari sub pondere cribri

Manat et exprimitur per densa foramina spissus].

Ast ego, dum parat hic armis nudare iacentem

440

(Scit tuus hoc genitor), gladium spoliantis in ima

Ilia demisi. Chthonius quoque Teleboasque

Ense iacent nostro; ramum prior ille bifurcum

Gesserat, hic iaculum; iaculo mihi uulnera fecit;

Signa uides, apparet adhuc uetus inde cicatrix.

445

Tunc ego debueram capienda ad Pergama mitti;

Tum poteram magni, si non superare, morari

Hectoris arma meis; illo sed tempore nullus,

Aut puer Hector erat; nunc me mea deficit aetas.

Quid tibi uictorem gemini Periphanta Pyraethi,

450

Ampyca quid referam, qui quadripedantis Echecli

Fixit in aduerso cornum sine cuspide uultu?

Vecte Pelethronius Macareus in pectus adacto

Strauit Erigdupum; memini et uenabula condi

Inguine Nesseis manibus coniecta Cymeli.

455

Nec tu credideris tantum cecinisse futura

Ampyciden Mopsum; Mopso iaculante biformis

Accubuit frustraque loqui temptauit Hodites,

Ad mentum lingua mentoque ad guttura fixo.

Quinque neci Caeneus dederat, Styphelumque Bromumque

460

Antimachumque Elymumque securiferumque Pyracten.

Vulnera non memini numerum nomenque notaui.

Prouolat Emathii spoliis armatus Halesi,

Quem dederat leto, membris et corpore Latreus

Maximus; huic aetas inter iuuenemque senemque,

465

Vis iuuenalis erat, uariabant tempora cani.

Qui clipeo gladioque Macedoniaque sarisa

Conspicuus faciemque obuersus in agmen utrumque

Armaque concussit certumque equitauit in orbem

Verbaque tot fudit uacuas animosus in auras:

470

"Et te, Caeni, feram? nam tu mihi femina semper,

Tu mihi Caenis eris. nec te natalis origo

Commonuit mentemque subit, quo praemia facto

Quaque uiri falsam speciem mercede parasti?

Quid sis nata, uide, uel quid sis passa; columque,

475

I, cape cum calathis et stamina pollice torque;

Bella relinque uiris." iactanti talia Caeneus

Extentum cursu missa latus eruit hasta,

Qua uir equo commissus erat; furit ille dolore,

Nudaque Phyllei iuuenis ferit ora sarisa.

480

Non secus haec resilit quam tecti a culmine grando,

Aut siquis paruo feriat caua tympana saxo.

Comminus aggreditur laterique recondere duro

Luctatur gladium; gladio loca peruia non sunt.

"Haud tamen effugies; medio iugulaberis ense,

485

Quandoquidem mucro est hebes" inquit; et in latus ensem

Obliquat longaque amplectitur ilia dextra.

Plaga facit gemitus in corpore marmoris icti

Fractaque dissiluit percusso lammina callo.

Vt satis illaesos miranti praebuit artus:

490

"Nunc age", ait Caeneus "nostro tua corpora ferro

Temptemus"; capuloque tenus demisit in armos

Ensem fatiferum caecamque in uiscera mouit

Versauitque manum uulnusque in uulnere fecit.

Ecce ruunt uasto rabidi clamore bimembres

495

Telaque in hunc omnes unum mittuntque feruntque.

Tela retusa cadunt, manet imperfossus ab omni

Inque cruentatus Caeneus Elateius ictu.

Fecerat attonitos noua res. "heu dedecus ingens!"

Monychus exclamat; "populus superamur ab uno

500

Vixque uiro; quamquam ille uir est, nos segnibus actis,

Quod fuit ille, sumus. quid membra immania prosunt?

Quid geminae uires et quod fortissima rerum

In nobis duplex natura animalia iunxit?

Nec nos matre dea, nec nos Ixione natos

505

Esse reor, qui tantus erat, Iunonis ut altae

Spem caperet; nos semimari superamur ab hoste.

Saxa trabesque super totosque inuoluite montes

Viuacemque animam missis elidite siluis;

Silua premat fauces, et erit pro uulnere pondus."

510

Dixit et insanis deiectam uiribus Austri

Forte trabem nactus, ualidum coniecit in hostem

Exemplumque fuit paruoque in tempore nudus

Arboris Othrys erat, nec habebat Pelion umbras.

Obrutus immani tumulo, sub pondere Caeneus

515

Aestuat arboreo congestaque robora duris

Fert umeris; sed enim postquam super ora caputque

Creuit onus, neque habet quas ducat spiritus auras,

Deficit interdum, modo se super aera frustra

Tollere conatur iactasque euoluere siluas

520

Interdumque mouet, ueluti, quam cernimus, ecce

Ardua si terrae quatiatur motibus Ide.

Exitus in dubio est; alii sub inania corpus

Tartara detrusum siluarum mole ferebant;

Abnuit Ampycides medioque ex aggere fuluis

525

Vidit auem pennis liquidas exire sub auras,

Quae mihi tunc primum, tunc est conspecta supremum.

Hanc ubi lustrantem leni sua castra uolatu

Mopsus et ingenti circum clangore sonantem

Adspexit pariterque animis oculisque secutus:

530

"O salue", dixit "Lapithaeae gloria gentis,

Maxime uir quondam, sed auis nunc unica, Caeneu!"

Credita res auctore suo est; dolor addidit iram

Oppressumque aegre tulimus tot ab hostibus unum;

Nec prius abstitimus ferro exercere dolorem,

535

Quam data pars leto, partem fuga noxque remouit."

Haec inter Lapithas et semihomines Centauros

Proelia Tlepolemus Pylio referente dolorem

Praeteriti Alcidae tacito non pertulit ore

Atque ait: "Herculeae mirum est obliuia laudis

540

Acta tibi, senior; certe mihi saepe referre

Nubigenas domitos a se pater esse solebat."

Tristis ad haec Pylius: "Quid me meminisse malorum

Cogis et obductos annis rescindere luctus

Inque tuum genitorem odium offensasque fateri?

545

Ille quidem maiora fide, di, gessit et orbem

Impleuit meritis, quod mallem posse negare;

Sed neque Deiphobum nec Polydamanta nec ipsum

Hectora laudamus; quis enim laudauerit hostem?

Ille tuus genitor Messenia moenia quondam

550

Strauit et immeritas urbes Elimque Pylumque

Diruit inque meos ferrum flammamque penatis

Impulit; utque alios taceam, quos ille peremit,

Bis sex Nelidae fuimus, conspecta iuuentus;

Bis sex Herculeis ceciderunt, me minus uno,

555

Viribus; atque alios uinci potuisse ferendum est;

Mira Periclymeni mors est, cui posse figuras

Sumere quas uellet rursusque reponere sumptas

Neptunus dederat, Nelei sanguinis auctor.

Hic ubi nequiquam est formas uariatus in omnes,

560

Vertitur in faciem uolucris, quae fulmina curuis

Ferre solet pedibus, diuum gratissima regi:

Viribus usus auis pennis rostroque redunco

Hamatisque uiri laniauerat unguibus ora;

Tendit in hunc nimium certos Tirynthius arcus

565

Atque inter nubes sublimia membra ferentem

Pendentemque ferit, lateri qua iungitur ala.

Nec graue uulnus erat; sed rupti uulnere nerui

Deficiunt motumque negant uiresque uolandi.

Decidit in terram, non concipientibus auras

570

Infirmis pennis, et qua leuis haeserat alae,

Corporis affixi pressa est grauitate sagitta

Perque latus summum iugulo est exacta sinistro.

Nunc uideor debere tui praeconia rebus

Herculis, o Rhodiae rector pulcherrime classis?

575

Nec tamen ulterius, quam fortia facta silendo

Vlciscor fratres; solida est mihi gratia tecum."

Haec postquam dulci Neleius edidit ore,

A sermone senis repetito munere Bacchi,

Surrexere toris; nox est data cetera somno.

580

At deus aequoreas qui cuspide temperat undas,

In uolucrem corpus nati Phaethontida uersum

Mente dolet patria saeuumque perosus Achillem

Exercet memores plus quam ciuiliter iras.

Iamque fere tracto duo per quinquennia bello,

585

Talibus intonsum compellat Sminthea dictis:

"O mihi de fratris longe gratissime natis,

Irrita qui mecum posuisti moenia Troiae,

Ecquid, ubi has iam iam casuras adspicis arces,

Ingemis? aut ecquid tot defendentia muros

590

Milia caesa doles? Ecquid, ne persequar omnes,

Hectoris umbra subit circum sua Pergama tracti?

Cum tamen ille ferox belloque cruentior ipso

Viuit adhuc, operis nostri populator, Achilles.

Det mihi se; faxo, triplici quid cuspide possim,

595

Sentiat; at quoniam concurrere comminus hosti

Non datur, occulta necopinum perde sagitta."

Annuit atque animo pariter patruique suoque

Delius indulgens nebula uelatus in agmen

Peruenit Iliacum; mediaque in caede uirorum

600

Rara per ignotos spargentem cernit Achiuos

Tela Parim; fassusque deum: "quid spicula perdis

Sanguine plebis?" ait "siqua est tibi cura tuorum,

Vertere in Aeaciden caesosque ulciscere fratres."

Dixit et ostendens sternentem Troica ferro

605

Corpora Peliden arcus obuertit in illum

Certaque letifera direxit spicula dextra.

Quod Priamus gaudere senex post Hectora posset,

Hoc fuit. ille igitur tantorum uictor, Achille,

Victus es a timido Graiae raptore maritae;

610

At si femineo fuerat tibi Marte cadendum,

Thermodontiaca malles cecidisse bipenni.

Iam timor ille Phrygum, decus et tutela Pelasgi

Nominis, Aeacides, caput insuperabile bello,

Arserat; armarat deus idem idemque cremabat.

615

Iam cinis est et de tam magno restat Achille

Nescio quid, paruam quod non bene compleat urnam;

At uiuit totum quae gloria compleat orbem.

Haec illi mensura uiro respondet et hac est

Par sibi Pelides nec inania Tartara sentit.

620

Ipse etiam, ut cuius fuerit cognoscere posses,

Bella mouet clipeus deque armis arma feruntur.

Non ea Tydides, non audet Oileos Aiax,

Non minor Atrides, non bello maior et aeuo

Poscere, non alii; solis Telamone creato

625

Laerteque fuit tantae fiducia laudis.

A se Tantalides onus inuidiamque remouit

Argolicosque duces mediis considere castris

Iussit et arbitrium litis traiecit in omnes.