Inde per immensum croceo uelatus amictu
Aethera digreditur Ciconumque Hymenaeus ad oras
Tendit et Orphea nequiquam uoce uocatur.
Adfuit ille quidem, sed nec sollemnia uerba
5
Nec laetos uultus nec felix attulit omen;
Fax quoque, quam tenuit, lacrimoso stridula fumo
Vsque fuit nullosque inuenit motibus ignes.
Exitus auspicio grauior. nam nupta per herbas
Dum noua naiadum turba comitata uagatur,
10
Occidit in talum serpentis dente recepto.
Quam satis ad superas postquam Rhodopeius auras
Defleuit uates, ne non temptaret et umbras,
Ad Styga Taenaria est ausus descendere porta
Perque leues populos simulacraque functa sepulcro
15
Persephonen adiit inamoenaque regna tenentem
Vmbrarum dominum pulsisque ad carmina neruis
Sic ait: "o positi sub terra numina mundi,
In quem reccidimus, quidquid mortale creamur,
Si licet et falsi positis ambagibus oris
20
Vera loqui sinitis, non huc, ut opaca uiderem
Tartara, descendi, nec uti uillosa colubris
Terna Medusaei uincirem guttura monstri;
Causa uiae est coniunx, in quam calcata uenenum
Vipera diffudit crescentesque abstulit annos.
25
Posse pati uolui nec me temptasse negabo:
Vicit Amor. supera deus hic bene notus in ora est;
An sit et hic, dubito. sed et hic tamen auguror esse,
Famaque si ueteris non est mentita rapinae,
Vos quoque iunxit Amor. per ego haec loca plena timoris,
30
Per Chaos hoc ingens uastique silentia regni,
Eurydices, oro, properata retexite fata!
Omnia debentur uobis paulumque morati
Serius aut citius sedem properamus ad unam.
Tendimus huc omnes, haec est domus ultima, uosque
35
Humani generis longissima regna tenetis.
Haec quoque, cum iustos matura peregerit annos,
Iuris erit uestri: pro munere poscimus usum.
Quod si fata negant ueniam pro coniuge, certum est
Nolle redire mihi: leto gaudete duorum."
40
Talia dicentem neruosque ad uerba mouentem
Exsangues flebant animae: nec Tantalus undam
Captauit refugam stupuitque Ixionis orbis,
Nec carpsere iecur uolucres, urnisque uacarunt
Belides, inque tuo sedisti, Sisyphe, saxo.
45
Tunc primum lacrimis uictarum carmine fama est
Eumenidum maduisse genas, nec regia coniunx
Sustinet oranti nec, qui regit ima, negare
Eurydicenque uocant. umbras erat illa recentes
Inter et incessit passu de uulnere tardo.
50
Hanc simul et legem Rhodopeius accipit Orpheus,
Ne flectat retro sua lumina, donec Auernas
Exierit ualles; aut irrita dona futura.
Carpitur adcliuis per muta silentia trames,
Arduus, obscurus, caligine densus opaca.
55
Nec procul abfuerant telluris margine summae:
Hic, ne deficeret, metuens auidusque uidendi
Flexit amans oculos: et protinus illa relapsa est
Bracchiaque intendens prendique et prendere certans
Nil nisi cedentes infelix adripit auras.
60
Iamque iterum moriens non est de coniuge quicquam
Questa suo (quid enim nisi se quereretur amatam?)
Supremumque "uale", quod iam uix auribus ille
Acciperet, dixit reuolutaque rursus eodem est.
Non aliter stupuit gemina nece coniugis Orpheus,
65
Quam tria qui timidus, medio portante catenas,
Colla canis uidit; quem non pauor ante reliquit,
Quam natura prior, saxo per corpus oborto;
Quique in se crimen traxit uoluitque uideri
Olenos esse nocens, tuque, o confisa figurae,
70
Infelix Lethaea, tuae, iunctissima quondam
Pectora, nunc lapides, quos umida sustinet Ide.
Orantem frustraque iterum transire uolentem
Portitor arcuerat; septem tamen ille diebus
Squalidus in ripa Cereris sine munere sedit:
75
Cura dolorque animi lacrimaeque alimenta fuere.
Esse deos Erebi crudeles questus in altam
Se recipit Rhodopen pulsumque aquilonibus Haemum.
Tertius aequoreis inclusum Piscibus annum
Finierat Titan, omnemque refugerat Orpheus
80
Femineam Venerem, seu quod male cesserat illi,
Siue fidem dederat; multas tamen ardor habebat
Iungere se uati: multae doluere repulsae.
Ille etiam Thracum populis fuit auctor amorem
In teneros transferre mares citraque iuuentam
85
Aetatis breue uer et primos carpere flores.
Collis erat collemque super planissima campi
Area, quam uiridem faciebant graminis herbae.
Vmbra loco deerat; qua postquam parte resedit
Dis genitus uates et fila sonantia mouit,
90
Vmbra loco uenit: non Chaonis abfuit arbor,
Non nemus Heliadum, non frondibus aesculus altis,
Nec tiliae molles, nec fagus et innuba laurus
Et coryli fragiles et fraxinus utilis hastis
Enodisque abies curuataque glandibus ilex
95
Et platanus genialis acerque coloribus inpar
Amnicolaeque simul salices et aquatica lotos
Perpetuoque uirens buxum tenuesque myricae
Et bicolor myrtus et bacis caerula tinus.
Vos quoque, flexipedes hederae, uenistis et una
100
Pampineae uites et amictae uitibus ulmi
Ornique et piceae pomoque onerata rubenti
Arbutus et lentae, uictoris praemia, palmae
Et succincta comas hirsutaque uertice pinus,
Grata deum matri, siquidem Cybeleius Attis
105
Exuit hac hominem truncoque induruit illo.
Adfuit huic turbae metas imitata cupressus,
Nunc arbor, puer ante deo dilectus ab illo,
Qui citharam neruis et neruis temperat arcum.
Namque sacer nymphis Carthaea tenentibus arua
110
Ingens ceruus erat lateque patentibus altas
Ipse suo capiti praebebat cornibus umbras;
Cornua fulgebant auro, demissaque in armos
Pendebant tereti gemmata monilia collo;
Bulla super frontem paruis argentea loris
115
Vincta mouebatur parilique aetate, nitebant
Auribus e geminis circum caua tempora bacae.
Isque metu uacuus naturalique pauore
Deposito celebrare domos mulcendaque colla
Quamlibet ignotis manibus praebere solebat;
120
Sed tamen ante alios, Ceae pulcherrime gentis,
Gratus erat, Cyparisse, tibi. tu pabula ceruum
Ad noua, tu liquidi ducebas fontis ad undam,
Tu modo texebas uarios per cornua flores,
Nunc eques in tergo residens huc laetus et illuc
125
Mollia purpureis frenabas ora capistris.
Aestus erat mediusque dies, solisque uapore
Concaua litorei feruebant bracchia Cancri:
Fessus in herbosa posuit sua corpora terra
Ceruus et arborea frigus ducebat ab umbra.
130
Hunc puer inprudens iaculo Cyparissus acuto
Fixit et, ut saeuo morientem uulnere uidit,
Velle mori statuit. quae non solacia Phoebus
Dixit et, ut leuiter pro materiaque doleret,
Admonuit! gemit ille tamen munusque supremum
135
Hoc petit a superis, ut tempore lugeat omni.
Iamque per inmensos egesto sanguine fletus
In uiridem uerti coeperunt membra colorem
Et, modo qui niuea pendebant fronte capilli,
Horrida caesaries fieri sumptoque rigore
140
Sidereum gracili spectare cacumine caelum.
Ingemuit tristisque deus "lugebere nobis,
Lugebisque alios aderisque dolentibus" inquit.
Tale nemus uates attraxerat inque ferarum
Concilio medius turba uolucrumque sedebat;
145
Vt satis inpulsas temptauit pollice chordas
Et sensit uarios, quamuis diuersa sonarent,
Concordare modos, hoc uocem carmine mouit:
"Ab Ioue, Musa parens, (cedunt Iouis omnia regno)
Carmina nostra moue. Iouis est mihi saepe potestas
150
Dicta prius: cecini plectro grauiore Gigantas
Sparsaque Phlegraeis uictricia fulmina campis;
Nunc opus est leuiore lyra, puerosque canamus
Dilectos superis, inconcessisque puellas
Ignibus attonitas meruisse libidine poenam.
155
Rex superum Phrygii quondam Ganymedis amore
Arsit, et inuentum est aliquid, quod Iuppiter esse,
Quam quod erat, mallet. nulla tamen alite uerti
Dignatur, nisi quae posset sua fulmina ferre.
Nec mora, percusso mendacibus aere pennis
160
Abripit Iliaden, qui nunc quoque pocula miscet
Inuitaque Ioui nectar Iunone ministrat.
Te quoque, Amyclide, posuisset in aethere Phoebus,
Tristia si spatium ponendi fata dedissent;
Qua licet, aeternus tamen es, quotiensque repellit
165
Ver hiemem Piscique Aries succedit aquoso,
Tu totiens oreris uiridique in caespite flores.
Te meus ante omnes genitor dilexit, et orbe
In medio positi caruerunt praeside Delphi,
Dum deus Eurotan inmunitamque frequentat
170
Sparten. nec citharae nec sunt in honore sagittae:
Inmemor ipse sui non retia ferre recusat,
Non tenuisse canes, non per iuga montis iniqui
Ire comes longaque alit adsuetudine flammas.
Iamque fere medius Titan uenientis et actae
175
Noctis erat spatioque pari distabat utrimque:
Corpora ueste leuant et suco pinguis oliui
Splendescunt latique ineunt certamina disci,
Quem prius aerias libratum Phoebus in auras
Misit et oppositas disiecit pondere nubes;
180
Reccidit in solidam longo post tempore terram
Pondus et exhibuit iunctam cum uiribus artem.
Protinus inprudens actusque cupidine lusus
Tollere Taenarides orbem properabat, at illum
Dura repercussum subiecit ab aere tellus
185
In uultus, Hyacinthe, tuos. expalluit aeque
Quam puer ipse deus conlapsosque excipit artus
Et modo te refouet, modo tristia uulnera siccat,
Nunc animam admotis fugientem sustinet herbis:
Nil prosunt artes; erat inmedicabile uulnus.
190
Vt, siquis uiolas riguoque papauer in horto
Liliaque infringat fuluis horrentia linguis,
Marcida demittant subito caput illa grauatum
Nec se sustineant spectentque cacumine terram,
Sic uultus moriens iacet, et defecta uigore
195
Ipsa sibi est oneri ceruix umeroque recumbit.
"Laberis, Oebalide, prima fraudate iuuenta,"
Phoebus ait "uideoque tuum, mea crimina, uulnus.
Tu dolor es facinusque meum; mea dextera leto
Inscribenda tuo est. ego sum tibi funeris auctor.
200
Quae mea culpa tamen? nisi si lusisse uocari
Culpa potest, nisi culpa potest et amasse uocari.
Atque utinam pro te uitam tecumque liceret
Reddere! quod quoniam fatali lege tenemur,
Semper eris mecum memorique haerebis in ore.
205
Te lyra pulsa manu, te carmina nostra sonabunt,
Flosque nouus scripto gemitus imitabere nostros.
Tempus et illud erit, quo se fortissimus heros
Addat in hunc florem folioque legatur eodem."
Talia dum uero memorantur Apollinis ore,
210
Ecce cruor, qui fusus humo signauerat herbas,
Desinit esse cruor, Tyrioque nitentior ostro
Flos oritur formamque capit quam lilia, si non
Purpureus color his, argenteus esset in illis.
Non satis hoc Phoebo est (is enim fuit auctor honoris):
215
Ipse suos gemitus foliis inscribit et AI AI
Flos habet inscriptum, funestaque littera ducta est.
Nec genuisse pudet Sparten Hyacinthon, honorque
Durat in hoc aeui, celebrandaque more priorum
Annua praelata redeunt Hyacinthia pompa.
220
At si forte roges fecundam Amathunta metallis,
An genuisse uelit Propoetidas, abnuat aeque
Atque illos, gemino quondam quibus aspera cornu
Frons erat; unde etiam nomen traxere Cerastae.
Ante fores horum stabat Iouis Hospitis ara
225
†inlugubris sceleris†, quam siquis sanguine tinctam
Aduena uidisset, mactatos crederet illic
Lactantes uitulos Amathusiacasque bidentes:
Hospes erat caesus! sacris offensa nefandis
Ipsa suas urbes Ophiusiaque arua parabat
230
Deserere alma Venus. "sed quid loca grata, quid urbes
Peccauere meae? quod" dixit "crimen in illis?
Exilio poenam potius gens inpia pendat
Vel nece uel siquid medium est mortisque fugaeque.
Idque quid esse potest, nisi uersae poena figurae?"
235
Dum dubitat, quo mutet eos, ad cornua uultum
Flexit et admonita est haec illis posse relinqui
Grandiaque in toruos transformat membra iuuencos.
Sunt tamen obscenae Venerem Propoetides ausae
Esse negare deam; pro quo sua, numinis ira,
240
Corpora cum forma primae uulgasse feruntur:
Vtque pudor cessit sanguisque induruit oris,
In rigidum paruo silicem discrimine uersae.
Quas quia Pygmalion aeuum per crimen agentis
Viderat, offensus uitiis, quae plurima menti
245
Femineae natura dedit, sine coniuge caelebs
Viuebat thalamique diu consorte carebat.
Interea niueum mira feliciter arte
Sculpsit ebur formamque dedit, qua femina nasci
Nulla potest, operisque sui concepit amorem.
250
Virginis est uerae facies, quam uiuere credas
Et, si non obstet reuerentia, uelle moueri:
Ars adeo latet arte sua. miratur et haurit
Pectore Pygmalion simulati corporis ignes.
Saepe manus operi temptantes admouet, an sit
255
Corpus an illud ebur, nec adhuc ebur esse fatetur.
Oscula dat reddique putat loquiturque tenetque
Et credit tactis digitos insidere membris
Et metuit, pressos ueniat ne liuor in artus,
Et modo blanditias adhibet, modo grata puellis
260
Munera fert illi conchas teretesque lapillos
Et paruas uolucres et flores mille colorum
Liliaque pictasque pilas et ab arbore lapsas
Heliadum lacrimas; ornat quoque uestibus artus:
Dat digitis gemmas, dat longa monilia collo;
265
Aure leues bacae, redimicula pectore pendent:
Cuncta decent; nec nuda minus formosa uidetur.
Conlocat hanc stratis concha Sidonide tinctis
Appellatque tori sociam adclinataque colla
Mollibus in plumis tamquam sensura reponit.
270
Festa dies Veneris tota celeberrima Cypro
Venerat, et pandis inductae cornibus aurum
Conciderant ictae niuea ceruice iuuencae,
Turaque fumabant, cum munere functus ad aras
Constitit et timide "si, di, dare cuncta potestis,
275
Sit coniunx, opto", non ausus "eburnea uirgo"
Dicere Pygmalion "similis mea" dixit "eburnae."
Sensit, ut ipsa suis aderat Venus aurea festis,
Vota quid illa uelint, et, amici numinis omen,
Flamma ter accensa est apicemque per aera duxit.
280
Vt rediit, simulacra suae petit ille puellae
Incumbensque toro dedit oscula: uisa tepere est;
Admouet os iterum, manibus quoque pectora temptat:
Temptatum mollescit ebur positoque rigore
Subsidit digitis ceditque, ut Hymettia sole
285
Cera remollescit tractataque pollice multas
Flectitur in facies ipsoque fit utilis usu.
Dum stupet et medio gaudet fallique ueretur,
Rursus amans rursusque manu sua uota retractat;
Corpus erat: saliunt temptatae pollice uenae.
290
Tum uero Paphius plenissima concipit heros
Verba, quibus Veneri grates agat, oraque tandem
Ore suo non falsa premit dataque oscula uirgo
Sensit et erubuit timidumque ad lumina lumen
Attollens pariter cum caelo uidit amantem.
295
Coniugio, quod fecit, adest dea, iamque coactis
Cornibus in plenum nouiens lunaribus orbem
Illa Paphon genuit, de qua tenet insula nomen.
Editus hac ille est, qui, si sine prole fuisset,
Inter felices Cinyras potuisset haberi.
300
Dira canam: procul hinc natae, procul este parentes,
Aut, mea si uestras mulcebunt carmina mentes,
Desit in hac mihi parte fides, nec credite factum;
Vel, si credetis, facti quoque credite poenam.
Si tamen admissum sinit hoc natura uideri,
305
Gentibus Ismariis et nostro gratulor orbi,
Gratulor huic terrae, quod abest regionibus illis,
Quae tantum genuere nefas: sit diues amomo,
Cinnamaque costumque suum sudataque ligno
Tura ferat floresque alios Panchaia tellus,
310
Dum ferat et murram: tanti noua non fuit arbor.
Ipse negat nocuisse tibi sua tela Cupido,
Myrrha, facesque suas a crimine uindicat isto:
Stipite te Stygio tumidisque adflauit echidnis
E tribus una soror. scelus est odisse parentem;
315
Hic amor est odio maius scelus. - undique lecti
Te cupiunt proceres, totoque oriente iuuentus
Ad thalami certamen adest. ex omnibus unum
Elige, Myrrha, uirum: dum ne sit in omnibus unus!
Illa quidem sentit foedoque repugnat amori
320
Et secum "quo mente feror? quid molior?" inquit
"Di, precor, et Pietas sacrataque iura parentum,
Hoc prohibete nefas scelerique resistite nostro,
Si tamen hoc scelus est. sed enim damnare negatur
Hanc Venerem Pietas, coeuntque animalia nullo
325
Cetera delicto, nec habetur turpe iuuencae
Ferre patrem tergo; fit equo sua filia coniunx,
Quasque creauit, init pecudes caper, ipsaque, cuius
Semine concepta est, ex illo concipit ales.
Felices, quibus ista licent! humana malignas
330
Cura dedit leges, et, quod natura remittit,
Inuida iura negant. gentes tamen esse feruntur,
In quibus et nato genetrix et nata parenti
Iungitur, et pietas geminato crescit amore.
Me miseram, quod non nasci mihi contigit illic
335
Fortunaque loci laedor! - quid in ista reuoluor?
Spes interdictae discedite! dignus amari
Ille, sed ut pater, est. - ergo si filia magni
Non essem Cinyrae, Cinyrae concumbere possem;
Nunc, quia iam meus est, non est meus, ipsaque damno
340
Est mihi proximitas: aliena potentior essem.
Ire libet procul hinc patriaeque relinquere fines,
Dum scelus effugiam. retinet malus ardor amantem,
Vt praesens spectem Cinyram tangamque loquarque
Osculaque admoueam, si nil conceditur ultra;
345
Vltra autem sperare aliquid potes, inpia uirgo,
Et, quot confundas et iura et nomina, sentis?
Tune eris et matris paelex et adultera patris?
Tune soror nati genetrixque uocabere fratris?
Nec metues atro crinitas angue sorores,
350
Quas facibus saeuis oculos atque ora petentes
Noxia corda uident? at tu, dum corpore non es
Passa nefas, animo ne concipe, neue potentis
Concubitu uetito naturae pollue foedus.
Velle puta: res ipsa uetat. pius ille memorque est
355
Moris - et o uellem similis furor esset in illo!"
Dixerat, at Cinyras, quem copia digna procorum,
Quid faciat, dubitare facit, scitatur ab ipsa
Nominibus dictis, cuius uelit esse mariti;
Illa silet primo patriisque in uultibus haerens
360
Aestuat et tepido suffundit lumina rore.
Virginei Cinyras haec credens esse timoris
Flere uetat siccatque genas atque oscula iungit;
Myrrha datis nimium gaudet consultaque, qualem
Optet habere uirum, "similem tibi" dixit; at ille
365
Non intellectam uocem conlaudat et "esto
Tam pia semper" ait. pietatis nomine dicto
Demisit uultus sceleris sibi conscia uirgo.
Noctis erat medium, curasque et corpora somnus
Soluerat; at uirgo Cinyreia peruigil igni
370
Carpitur indomito furiosaque uota retractat
Et modo desperat, modo uult temptare, pudetque
Et cupit et, quid agat, non inuenit, utque securi
Saucia trabs ingens, ubi plaga nouissima restat,
Quo cadat, in dubio est omnique a parte timetur,
375
Sic animus uario labefactus uulnere nutat
Huc leuis atque illuc momentaque sumit utroque.
Nec modus et requies, nisi mors, reperitur amoris:
Mors placet. erigitur laqueoque innectere fauces
Destinat et zona summo de poste reuincta
380
"Care uale Cinyra causamque intellege mortis"
Dixit et aptabat pallenti uincula collo.
Murmura uerborum fidas nutricis ad aures
Peruenisse ferunt limen seruantis alumnae;
Surgit anus reseratque fores mortisque paratae
385
Instrumenta uidens spatio conclamat eodem
Seque ferit scinditque sinus ereptaque collo
Vincula dilaniat. tum denique flere uacauit,
Tum dare conplexus laqueique requirere causam.
Muta silet uirgo terramque inmota tuetur
390
Et deprensa dolet tardae conamina mortis;
Instat anus canosque suos et inania nudans
Vbera per cunas alimentaque prima precatur,
Vt sibi committat, quidquid dolet: illa rogantem
Auersata gemit; certa est exquirere nutrix
395
Nec solam spondere fidem. "dic" inquit "opemque
Me sine ferre tibi; non est mea pigra senectus:
Seu furor est, habeo, quae carmine sanet et herbis;
Siue aliquis nocuit, magico lustrabere ritu;
Ira deum siue est, sacris placabilis ira.
400
Quid rear ulterius? certe fortuna domusque
Sospes et in cursu est: uiuit genetrixque paterque."
Myrrha patre audito suspiria duxit ab imo
Pectore, nec nutrix etiamnum concipit ullum
Mente nefas aliquemque tamen praesentit amorem
405
Propositique tenax, quodcumque est, orat, ut ipsi
Indicet, et gremio lacrimantem tollit anili
Atque ita conplectens infirmis membra lacertis
"Sensimus" inquit, "amas! et in hoc mea (pone timorem)
Sedulitas erit apta tibi, nec sentiet umquam
410
Hoc pater." exsiluit gremio furibunda torumque
Ore premens "discede, precor, miseroque pudori
Parce" ait; instanti "discede, aut desine" dixit
"Quaerere, quid doleam: scelus est, quod scire laboras.
Horret anus tremulasque manus annisque metuque
415
Tendit et ante pedes supplex procumbit alumnae
Et modo blanditur, modo, si non conscia fiat,
Terret et indicium laquei coeptaeque minatur
Mortis et officium commisso spondet amori.
Extulit illa caput lacrimisque inpleuit obortis
420
Pectora nutricis conataque saepe fateri
Saepe tenet uocem pudibundaque uestibus ora
Texit et "o" dixit "felicem coniuge matrem!"
Hactenus, et gemuit. gelidos nutricis in artus
Ossaque (sensit enim) penetrat tremor, albaque toto
425
Vertice canities rigidis stetit hirta capillis,
Multaque, ut excuteret diros, si posset, amores,
Addidit; at uirgo scit se non falsa moneri,
Certa mori tamen est, si non potiatur amore.
"Viue" ait haec, "potiere tuo" - et non ausa "parente"
430
Dicere conticuit promissaque numine firmat.
Festa piae Cereris celebrabant annua matres
Illa, quibus niuea uelatae corpora ueste
Primitias frugum dant spicea serta suarum
Perque nouem noctes Venerem tactusque uiriles
435
In uetitis numerant. turba Cenchreis in illa
Regis adest coniunx arcanaque sacra frequentat.
Ergo, legitima uacuus dum coniuge lectus,
Nacta grauem uino Cinyram male sedula nutrix
Nomine mentito ueros exponit amores
440
Et faciem laudat; quaesitis uirginis annis
"Par" ait "est Myrrhae". quam postquam adducere iussa est
Vtque domum rediit, "gaude, mea" dixit "alumna:
Vicimus!" infelix non toto pectore sentit
Laetitiam uirgo, praesagaque pectora maerent,
445
Sed tamen et gaudet: tanta est discordia mentis.
Tempus erat, quo cuncta silent interque Triones
Flexerat obliquo plaustrum temone Bootes:
Ad facinus uenit illa suum. fugit aurea caelo
Luna, tegunt nigrae latitantia sidera nubes,
450
Nox caret igne suo; primus tegis, Icare, uultus
Erigoneque pio sacrata parentis amore.
Ter pedis offensi signo est reuocata, ter omen
Funereus bubo letali carmine fecit:
It tamen; et tenebrae minuunt noxque atra pudorem,
455
Nutricisque manum laeua tenet, altera motu
Caecum iter explorat. thalami iam limina tangit,
Iamque fores aperit, iam ducitur intus; at illi
Poplite succiduo genua intremuere, fugitque
Et color et sanguis, animusque relinquit euntem;
460
Quoque suo propior sceleri est, magis horret; et ausi
Paenitet et uellet non cognita posse reuerti.
Cunctantem longaeua manu deducit et alto
Admotam lecto cum traderet, "accipe" dixit,
"Ista tua est, Cinyra" deuotaque corpora iunxit.
465
Accipit obsceno genitor sua uiscera lecto
Virgineosque metus leuat hortaturque timentem.
Forsitan aetatis quoque nomine "filia" dixit:
Dixit et illa "pater", sceleri ne nomina desint.
Plena patris thalamis excedit et inpia diro
470
Semina fert utero conceptaque crimina portat.
Postera nox facinus geminat, nec finis in illa est;
Cum tandem Cinyras auidus cognoscere amantem
Post tot concubitus inlato lumine uidit
Et scelus et natam uerbisque dolore retentis
475
Pendenti nitidum uagina deripit ensem;
Myrrha fugit tenebrisque et caecae munere noctis
Intercepta neci est latosque uagata per agros
Palmiferos Arabas Panchaeaque rura reliquit
Perque nouem errauit redeuntis cornua lunae,
480
Cum tandem terra requieuit fessa Sabaea;
Vixque uteri portabat onus. tum nescia uoti
Atque inter mortisque metus et taedia uitae
Est tales conplexa preces: "o siqua patetis
Numina confessis, merui nec triste recuso
485
Supplicium. sed ne uiolem uiuosque superstes
Mortuaque extinctos, ambobus pellite regnis
Mutataeque mihi uitamque necemque negate."
Numen confessis aliquod patet: ultima certe
Vota suos habuere deos; nam crura loquentis
490
Terra superuenit, ruptosque obliqua per ungues
Porrigitur radix, longi firmamina trunci,
Ossaque robur agunt, mediaque manente medulla
Sanguis it in sucos, in magnos bracchia ramos,
In paruos digiti; duratur cortice pellis.
495
Iamque grauem crescens uterum praestrinxerat arbor
Pectoraque obruerat collumque operire parabat:
Non tulit illa moram uenientique obuia ligno
Subsedit mersitque suos in cortice uultus.
Quae quamquam amisit ueteres cum corpore sensus,
500
Flet tamen, et tepidae manant ex arbore guttae.
Est honor et lacrimis, stillataque robore murra
Nomen erile tenet nulloque tacebitur aeuo.
At male conceptus sub robore creuerat infans
Quaerebatque uiam, qua se genetrice relicta
505
Exsereret; media grauidus tumet arbore uenter,
Tendit onus matrem, neque habent sua uerba dolores,
Nec Lucina potest parientis uoce uocari.
Nitenti tamen est similis curuataque crebros
Dat gemitus arbor lacrimisque cadentibus umet.
510
Constitit ad ramos mitis Lucina dolentes
Admouitque manus et uerba puerpera dixit.
Arbor agit rimas et fissa cortice uiuum
Reddit onus, uagitque puer; quem mollibus herbis
Naides inpositum lacrimis unxere parentis.
515
Laudaret faciem Liuor quoque: qualia namque
Corpora nudorum tabula pinguntur Amorum,
Talis erat, sed, ne faciat discrimina cultus,
Aut huic adde leues aut illi deme pharetras.
Labitur occulte fallitque uolatilis aetas,
520
Et nihil est annis uelocius: ille sorore
Natus auoque suo, qui conditus arbore nuper,
Nuper erat genitus, modo formosissimus infans,
Iam iuuenis, iam uir, iam se formosior ipso est,
Iam placet et Veneri matrisque ulciscitur ignes.
525
Namque pharetratus dum dat puer oscula matri,
Inscius exstanti destrinxit harundine pectus:
Laesa manu natum dea reppulit; altius actum
Vulnus erat specie primoque fefellerat ipsam.
Capta uiri forma non iam Cythereia curat
530
Litora, non alto repetit Paphon aequore cinctam
Piscosamque Cnidon grauidamque Amathunta metallis;
Abstinet et caelo: caelo praefertur Adonis.
Hunc tenet, huic comes est, adsuetaque semper in umbra
Indulgere sibi formamque augere colendo,
535
Per iuga, per siluas dumosaque saxa uagatur
Fine genu uestem ritu succincta Dianae
Hortaturque canes tutaeque animalia praedae
Aut pronos lepores aut celsum in cornua ceruum
Aut agitat dammas: a fortibus abstinet apris
540
Raptoresque lupos armatosque unguibus ursos
Vitat et armenti saturatos caede leones.
Te quoque, ut hos timeas, siquid prodesse monendo
Posset, Adoni, monet "fortis" que "fugacibus esto"
Inquit, "in audaces non est audacia tuta.
545
Parce meo, iuuenis, temerarius esse periclo,
Neue feras, quibus arma dedit natura, lacesse,
Stet mihi ne magno tua gloria. non mouet aetas
Nec facies nec, quae Venerem mouere, leones
Saetigerosque sues oculosque animosque ferarum.
550
Fulmen habent acres et aduncis dentibus apri,
Inpetus est fuluis et uasta leonibus ira,
Inuisumque mihi genus est." quae causa roganti
"Dicam" ait "et ueteris monstrum mirabile culpae;
Sed labor insolitus iam me lassauit, et, ecce,
555
Opportuna sua blanditur populus umbra
Datque torum caespes: libet hac requiescere tecum.
Et requieuit humo pressitque et gramen et ipsum
Inque sinu iuuenis posita ceruice reclinis
Sic ait ac mediis interserit oscula uerbis:
560
"Forsitan audieris aliquam certamine cursus
Veloces superasse uiros: non fabula rumor
Ille fuit (superabat enim), nec dicere posses,
Laude pedum formaene bono praestantior esset.
Scitanti deus huic de coniuge "coniuge" dixit
565
"Nil opus est, Atalanta, tibi. fuge coniugis usum.
Nec tamen effugies teque ipsa uiua carebis."
Territa sorte dei per opacas innuba siluas
Viuit et instantem turbam uiolenta procorum
Condicione fugat, "nec sum potienda, nisi" inquit
570
"Victa prius cursu. pedibus contendite mecum:
Praemia ueloci coniunx thalamique dabuntur,
Mors pretium tardis. ea lex certaminis esto."
Illa quidem inmitis, sed (tanta potentia formae est)
Venit ad hanc legem temeraria turba procorum.
575
Sederat Hippomenes cursus spectator iniqui
Et "petitur cuiquam per tanta pericula coniunx?"
Dixerat ac nimios iuuenum damnarat amores;
Vt faciem et posito corpus uelamine uidit,
Quale meum, uel quale tuum, si femina fias,
580
Obstipuit tollensque manus "ignoscite" dixit
"Quos modo culpaui! nondum mihi praemia nota,
Quae peteretis, erant." laudando concipit ignes
Et ne quis iuuenum currat uelocius optat
Inuidiaque timet. "sed cur certaminis huius
585
Intemptata mihi fortuna relinquitur?" inquit,
"Audentes deus ipse iuuat." dum talia secum
Exigit Hippomenes, passu uolat alite uirgo.
Quae quamquam Scythica non setius ire sagitta
Aonio uisa est iuueni, tamen ille decorem
590
Miratur magis, et cursus facit ille decorem.
Aura refert ablata citis talaria plantis,
Tergaque iactantur crines per eburnea, quaeque
Poplitibus suberant picto genualia limbo,
Inque puellari corpus candore ruborem
595
Traxerat, haud aliter, quam cum super atria uelum
Candida purpureum simulatas inficit umbras.
Dum notat haec hospes, decursa nouissima meta est,
Et tegitur festa uictrix Atalanta corona.
Dant gemitum uicti penduntque ex foedere poenas.
600
Non tamen euentu iuuenis deterritus horum
Constitit in medio uultuque in uirgine fixo
"Quid facilem titulum superando quaeris inertes?
Mecum confer" ait, "seu me fortuna potentem
Fecerit, a tanto non indignabere uinci:
605
Namque mihi genitor Megareus Onchestius, illi
Est Neptunus auus, pronepos ego regis aquarum,
Nec uirtus citra genus est; seu uincar, habebis
Hippomene uicto magnum et memorabile nomen."
Talia dicentem molli Schoeneia uultu
610
Adspicit et dubitat, superari an uincere malit,
Atque ita "quis deus hunc formosis" inquit "iniquus
Perdere uult caraeque iubet discrimine uitae
Coniugium petere hoc? non sum me iudice tanti.
Nec forma tangor (poteram tamen hac quoque tangi),
615
Sed quod adhuc puer est: non me mouet ipse, sed aetas.
Quid, quod inest uirtus et mens interrita leti?
Quid, quod ab aequorea numeratur origine quartus?
Quid, quod amat tantique putat conubia nostra,
Vt pereat, si me fors illi dura negarit?
620
Dum licet, hospes, abi thalamosque relinque cruentos!
Coniugium crudele meum est: tibi nubere nulla
Nolet, et optari potes a sapiente puella.
Cur tamen est mihi cura tui tot iam ante peremptis?
Viderit! intereat, quoniam tot caede procorum
625
Admonitus non est agiturque in taedia uitae.
Occidet hic igitur, uoluit quia uiuere mecum,
Indignamque necem pretium patietur amoris?
Non erit inuidiae uictoria nostra ferendae.
Sed non culpa mea est. utinam desistere uelles!
630
Aut, quoniam es demens, utinam uelocior esses!
A quam uirgineus puerili uultus in ore est!
A, miser Hippomene, nollem tibi uisa fuissem!
Viuere dignus eras; quodsi felicior essem
Nec mihi coniugium fata inportuna negarent,
635
Vnus eras, cum quo sociare cubilia uellem."
Dixerat, utque rudis primoque cupidine tacta,
Quid facit, ignorans amat et non sentit amorem.
Iam solitos poscunt cursus populusque paterque,
Cum me sollicita proles Neptunia uoce
640
Inuocat Hippomenes "Cytherea" que "conprecor ausis
Adsit" ait "nostris et, quos dedit, adiuuet ignes."
Detulit aura preces ad me non inuida blandas,
Motaque sum, fateor, nec opis mora longa dabatur.
Est ager, indigenae Tamasenum nomine dicunt,
645
Telluris Cypriae pars optima, quam mihi prisci
Sacrauere senes templisque accedere dotem
Hanc iussere meis; medio nitet arbor in aruo,
Fulua coma, fuluo ramis crepitantibus auro.
Hinc tria forte mea ueniens decerpta ferebam
650
Aurea poma manu nullique uidenda nisi ipsi
Hippomenen adii docuique, quis usus in illis.
Signa tubae dederant, cum carcere pronus uterque
Emicat et summam celeri pede libat harenam:
Posse putes illos sicco freta radere passu
655
Et segetis canae stantes percurrere aristas.
Adiciunt animos iuueni clamorque fauorque
Verbaque dicentum "nunc, nunc incumbere tempus,
Hippomene, propera! nunc uiribus utere totis!
Pelle moram! uinces." dubium, Megareius heros
660
Gaudeat an uirgo magis his Schoeneia dictis.
O quotiens, cum iam posset transire, morata est
Spectatosque diu uultus inuita reliquit!
Aridus e lasso ueniebat anhelitus ore,
Metaque erat longe: tum denique de tribus unum
665
Fetibus arboreis proles Neptunia misit.
Obstipuit uirgo nitidique cupidine pomi
Declinat cursus aurumque uolubile tollit.
Praeterit Hippomenes: resonant spectacula plausu.
Illa moram celeri cessataque tempora cursu
670
Corrigit atque iterum iuuenem post terga relinquit
Et rursus pomi iactu remorata secundi
Consequitur transitque uirum. pars ultima cursus
Restabat; "nunc" inquit "ades, dea muneris auctor!"
Inque latus campi, quo tardius illa rediret,
675
Iecit ab obliquo nitidum iuuenaliter aurum.
An peteret, uirgo uisa est dubitare: coegi
Tollere et adieci sublato pondera malo
Inpediique oneris pariter grauitate moraque,
Neue meus sermo cursu sit tardior ipso,
680
Praeterita est uirgo: duxit sua praemia uictor.
Dignane, cui grates ageret, cui turis honorem
Ferret, Adoni, fui? nec grates inmemor egit
Nec mihi tura dedit. subitam conuertor in iram
Contemptuque dolens, ne sim spernenda futuris,
685
Exemplo caueo meque ipsa exhortor in ambos.
Templa, deum Matri quae quondam clarus Echion
Fecerat ex uoto, nemorosis abdita siluis,
Transibant, et iter longum requiescere suasit.
Illic concubitus intempestiua cupido
690
Occupat Hippomenen a numine concita nostro.
Luminis exigui fuerat prope templa recessus
Speluncae similis, natiuo pumice tectus,
Religione sacer prisca, quo multa sacerdos
Lignea contulerat ueterum simulacra deorum:
695
Hunc init et uetito temerat sacraria probro.
Sacra retorserunt oculos, turritaque Mater
An Stygia sontes dubitauit mergeret unda;
Poena leuis uisa est. ergo modo leuia fuluae
Colla iubae uelant, digiti curuantur in ungues,
700
Ex umeris armi fiunt, in pectora totum
Pondus abit, summae cauda uerruntur harenae.
Iram uultus habet, pro uerbis murmura reddunt,
Pro thalamis celebrant siluas aliisque timendi
Dente premunt domito Cybeleia frena leones.
705
Hos tu, care mihi, cumque his genus omne ferarum,
Quod non terga fugae, sed pugnae pectora praebet,
Effuge, ne uirtus tua sit damnosa duobus."
Illa quidem monuit iunctisque per aera cygnis
Carpit iter, sed stat monitis contraria uirtus.
710
Forte suem latebris uestigia certa secuti
Exciuere canes, siluisque exire parantem
Fixerat obliquo iuuenis Cinyreius ictu;
Protinus excussit pando uenabula rostro
Sanguine tincta suo trepidumque et tuta petentem
715
Trux aper insequitur totosque sub inguine dentes
Abdidit et fulua moribundum strauit harena.
Vecta leui curru medias Cytherea per auras
Cypron olorinis nondum peruenerat alis:
Agnouit longe gemitum morientis et albas
720
Flexit aues illuc, utque aethere uidit ab alto
Exanimem inque suo iactantem sanguine corpus,
Desiluit pariterque sinum pariterque capillos
Rupit et indignis percussit pectora palmis
Questaque cum fatis "at non tamen omnia uestri
725
Iuris erunt" dixit; "luctus monimenta manebunt
Semper, Adoni, mei, repetitaque mortis imago
Annua plangoris peraget simulamina nostri.
At cruor in florem mutabitur. an tibi quondam
Femineos artus in olentes uertere mentas,
730
Persephone, licuit, nobis Cinyreius heros
Inuidiae mutatus erit?" sic fata cruorem
Nectare odorato sparsit, qui tactus ab illo
Intumuit sic, ut fuluo perlucida caelo
Surgere bulla solet, nec plena longior hora
735
Facta mora est, cum flos de sanguine concolor ortus,
Qualem, quae lento celant sub cortice granum,
Punica ferre solent, breuis est tamen usus in illo;
Namque male haerentem et nimia leuitate caducum
Excutiunt idem, qui praestant nomina, uenti."