Ouidius metamorphoses 10

Testo base di riferimento: W. S. Anderson, 1998²

Cura dell'edizione digitale: A. Borgo, F. Ficca, C. Formicola, P. Marzano, C. Renda, R. Valenti, V. Viparelli, 2007

Inserimento e controllo dei dati: P. Marzano, 2007

Altre sezioni


Inde per immensum croceo uelatus amictu

Aethera digreditur Ciconumque Hymenaeus ad oras

Tendit et Orphea nequiquam uoce uocatur.

Adfuit ille quidem, sed nec sollemnia uerba

5

Nec laetos uultus nec felix attulit omen;

Fax quoque, quam tenuit, lacrimoso stridula fumo

Vsque fuit nullosque inuenit motibus ignes.

Exitus auspicio grauior. nam nupta per herbas

Dum noua naiadum turba comitata uagatur,

10

Occidit in talum serpentis dente recepto.

Quam satis ad superas postquam Rhodopeius auras

Defleuit uates, ne non temptaret et umbras,

Ad Styga Taenaria est ausus descendere porta

Perque leues populos simulacraque functa sepulcro

15

Persephonen adiit inamoenaque regna tenentem

Vmbrarum dominum pulsisque ad carmina neruis

Sic ait: "o positi sub terra numina mundi,

In quem reccidimus, quidquid mortale creamur,

Si licet et falsi positis ambagibus oris

20

Vera loqui sinitis, non huc, ut opaca uiderem

Tartara, descendi, nec uti uillosa colubris

Terna Medusaei uincirem guttura monstri;

Causa uiae est coniunx, in quam calcata uenenum

Vipera diffudit crescentesque abstulit annos.

25

Posse pati uolui nec me temptasse negabo:

Vicit Amor. supera deus hic bene notus in ora est;

An sit et hic, dubito. sed et hic tamen auguror esse,

Famaque si ueteris non est mentita rapinae,

Vos quoque iunxit Amor. per ego haec loca plena timoris,

30

Per Chaos hoc ingens uastique silentia regni,

Eurydices, oro, properata retexite fata!

Omnia debentur uobis paulumque morati

Serius aut citius sedem properamus ad unam.

Tendimus huc omnes, haec est domus ultima, uosque

35

Humani generis longissima regna tenetis.

Haec quoque, cum iustos matura peregerit annos,

Iuris erit uestri: pro munere poscimus usum.

Quod si fata negant ueniam pro coniuge, certum est

Nolle redire mihi: leto gaudete duorum."

40

Talia dicentem neruosque ad uerba mouentem

Exsangues flebant animae: nec Tantalus undam

Captauit refugam stupuitque Ixionis orbis,

Nec carpsere iecur uolucres, urnisque uacarunt

Belides, inque tuo sedisti, Sisyphe, saxo.

45

Tunc primum lacrimis uictarum carmine fama est

Eumenidum maduisse genas, nec regia coniunx

Sustinet oranti nec, qui regit ima, negare

Eurydicenque uocant. umbras erat illa recentes

Inter et incessit passu de uulnere tardo.

50

Hanc simul et legem Rhodopeius accipit Orpheus,

Ne flectat retro sua lumina, donec Auernas

Exierit ualles; aut irrita dona futura.

Carpitur adcliuis per muta silentia trames,

Arduus, obscurus, caligine densus opaca.

55

Nec procul abfuerant telluris margine summae:

Hic, ne deficeret, metuens auidusque uidendi

Flexit amans oculos: et protinus illa relapsa est

Bracchiaque intendens prendique et prendere certans

Nil nisi cedentes infelix adripit auras.

60

Iamque iterum moriens non est de coniuge quicquam

Questa suo (quid enim nisi se quereretur amatam?)

Supremumque "uale", quod iam uix auribus ille

Acciperet, dixit reuolutaque rursus eodem est.

Non aliter stupuit gemina nece coniugis Orpheus,

65

Quam tria qui timidus, medio portante catenas,

Colla canis uidit; quem non pauor ante reliquit,

Quam natura prior, saxo per corpus oborto;

Quique in se crimen traxit uoluitque uideri

Olenos esse nocens, tuque, o confisa figurae,

70

Infelix Lethaea, tuae, iunctissima quondam

Pectora, nunc lapides, quos umida sustinet Ide.

Orantem frustraque iterum transire uolentem

Portitor arcuerat; septem tamen ille diebus

Squalidus in ripa Cereris sine munere sedit:

75

Cura dolorque animi lacrimaeque alimenta fuere.

Esse deos Erebi crudeles questus in altam

Se recipit Rhodopen pulsumque aquilonibus Haemum.

Tertius aequoreis inclusum Piscibus annum

Finierat Titan, omnemque refugerat Orpheus

80

Femineam Venerem, seu quod male cesserat illi,

Siue fidem dederat; multas tamen ardor habebat

Iungere se uati: multae doluere repulsae.

Ille etiam Thracum populis fuit auctor amorem

In teneros transferre mares citraque iuuentam

85

Aetatis breue uer et primos carpere flores.

Collis erat collemque super planissima campi

Area, quam uiridem faciebant graminis herbae.

Vmbra loco deerat; qua postquam parte resedit

Dis genitus uates et fila sonantia mouit,

90

Vmbra loco uenit: non Chaonis abfuit arbor,

Non nemus Heliadum, non frondibus aesculus altis,

Nec tiliae molles, nec fagus et innuba laurus

Et coryli fragiles et fraxinus utilis hastis

Enodisque abies curuataque glandibus ilex

95

Et platanus genialis acerque coloribus inpar

Amnicolaeque simul salices et aquatica lotos

Perpetuoque uirens buxum tenuesque myricae

Et bicolor myrtus et bacis caerula tinus.

Vos quoque, flexipedes hederae, uenistis et una

100

Pampineae uites et amictae uitibus ulmi

Ornique et piceae pomoque onerata rubenti

Arbutus et lentae, uictoris praemia, palmae

Et succincta comas hirsutaque uertice pinus,

Grata deum matri, siquidem Cybeleius Attis

105

Exuit hac hominem truncoque induruit illo.

Adfuit huic turbae metas imitata cupressus,

Nunc arbor, puer ante deo dilectus ab illo,

Qui citharam neruis et neruis temperat arcum.

Namque sacer nymphis Carthaea tenentibus arua

110

Ingens ceruus erat lateque patentibus altas

Ipse suo capiti praebebat cornibus umbras;

Cornua fulgebant auro, demissaque in armos

Pendebant tereti gemmata monilia collo;

Bulla super frontem paruis argentea loris

115

Vincta mouebatur parilique aetate, nitebant

Auribus e geminis circum caua tempora bacae.

Isque metu uacuus naturalique pauore

Deposito celebrare domos mulcendaque colla

Quamlibet ignotis manibus praebere solebat;

120

Sed tamen ante alios, Ceae pulcherrime gentis,

Gratus erat, Cyparisse, tibi. tu pabula ceruum

Ad noua, tu liquidi ducebas fontis ad undam,

Tu modo texebas uarios per cornua flores,

Nunc eques in tergo residens huc laetus et illuc

125

Mollia purpureis frenabas ora capistris.

Aestus erat mediusque dies, solisque uapore

Concaua litorei feruebant bracchia Cancri:

Fessus in herbosa posuit sua corpora terra

Ceruus et arborea frigus ducebat ab umbra.

130

Hunc puer inprudens iaculo Cyparissus acuto

Fixit et, ut saeuo morientem uulnere uidit,

Velle mori statuit. quae non solacia Phoebus

Dixit et, ut leuiter pro materiaque doleret,

Admonuit! gemit ille tamen munusque supremum

135

Hoc petit a superis, ut tempore lugeat omni.

Iamque per inmensos egesto sanguine fletus

In uiridem uerti coeperunt membra colorem

Et, modo qui niuea pendebant fronte capilli,

Horrida caesaries fieri sumptoque rigore

140

Sidereum gracili spectare cacumine caelum.

Ingemuit tristisque deus "lugebere nobis,

Lugebisque alios aderisque dolentibus" inquit.

Tale nemus uates attraxerat inque ferarum

Concilio medius turba uolucrumque sedebat;

145

Vt satis inpulsas temptauit pollice chordas

Et sensit uarios, quamuis diuersa sonarent,

Concordare modos, hoc uocem carmine mouit:

"Ab Ioue, Musa parens, (cedunt Iouis omnia regno)

Carmina nostra moue. Iouis est mihi saepe potestas

150

Dicta prius: cecini plectro grauiore Gigantas

Sparsaque Phlegraeis uictricia fulmina campis;

Nunc opus est leuiore lyra, puerosque canamus

Dilectos superis, inconcessisque puellas

Ignibus attonitas meruisse libidine poenam.

155

Rex superum Phrygii quondam Ganymedis amore

Arsit, et inuentum est aliquid, quod Iuppiter esse,

Quam quod erat, mallet. nulla tamen alite uerti

Dignatur, nisi quae posset sua fulmina ferre.

Nec mora, percusso mendacibus aere pennis

160

Abripit Iliaden, qui nunc quoque pocula miscet

Inuitaque Ioui nectar Iunone ministrat.

Te quoque, Amyclide, posuisset in aethere Phoebus,

Tristia si spatium ponendi fata dedissent;

Qua licet, aeternus tamen es, quotiensque repellit

165

Ver hiemem Piscique Aries succedit aquoso,

Tu totiens oreris uiridique in caespite flores.

Te meus ante omnes genitor dilexit, et orbe

In medio positi caruerunt praeside Delphi,

Dum deus Eurotan inmunitamque frequentat

170

Sparten. nec citharae nec sunt in honore sagittae:

Inmemor ipse sui non retia ferre recusat,

Non tenuisse canes, non per iuga montis iniqui

Ire comes longaque alit adsuetudine flammas.

Iamque fere medius Titan uenientis et actae

175

Noctis erat spatioque pari distabat utrimque:

Corpora ueste leuant et suco pinguis oliui

Splendescunt latique ineunt certamina disci,

Quem prius aerias libratum Phoebus in auras

Misit et oppositas disiecit pondere nubes;

180

Reccidit in solidam longo post tempore terram

Pondus et exhibuit iunctam cum uiribus artem.

Protinus inprudens actusque cupidine lusus

Tollere Taenarides orbem properabat, at illum

Dura repercussum subiecit ab aere tellus

185

In uultus, Hyacinthe, tuos. expalluit aeque

Quam puer ipse deus conlapsosque excipit artus

Et modo te refouet, modo tristia uulnera siccat,

Nunc animam admotis fugientem sustinet herbis:

Nil prosunt artes; erat inmedicabile uulnus.

190

Vt, siquis uiolas riguoque papauer in horto

Liliaque infringat fuluis horrentia linguis,

Marcida demittant subito caput illa grauatum

Nec se sustineant spectentque cacumine terram,

Sic uultus moriens iacet, et defecta uigore

195

Ipsa sibi est oneri ceruix umeroque recumbit.

"Laberis, Oebalide, prima fraudate iuuenta,"

Phoebus ait "uideoque tuum, mea crimina, uulnus.

Tu dolor es facinusque meum; mea dextera leto

Inscribenda tuo est. ego sum tibi funeris auctor.

200

Quae mea culpa tamen? nisi si lusisse uocari

Culpa potest, nisi culpa potest et amasse uocari.

Atque utinam pro te uitam tecumque liceret

Reddere! quod quoniam fatali lege tenemur,

Semper eris mecum memorique haerebis in ore.

205

Te lyra pulsa manu, te carmina nostra sonabunt,

Flosque nouus scripto gemitus imitabere nostros.

Tempus et illud erit, quo se fortissimus heros

Addat in hunc florem folioque legatur eodem."

Talia dum uero memorantur Apollinis ore,

210

Ecce cruor, qui fusus humo signauerat herbas,

Desinit esse cruor, Tyrioque nitentior ostro

Flos oritur formamque capit quam lilia, si non

Purpureus color his, argenteus esset in illis.

Non satis hoc Phoebo est (is enim fuit auctor honoris):

215

Ipse suos gemitus foliis inscribit et AI AI

Flos habet inscriptum, funestaque littera ducta est.

Nec genuisse pudet Sparten Hyacinthon, honorque

Durat in hoc aeui, celebrandaque more priorum

Annua praelata redeunt Hyacinthia pompa.

220

At si forte roges fecundam Amathunta metallis,

An genuisse uelit Propoetidas, abnuat aeque

Atque illos, gemino quondam quibus aspera cornu

Frons erat; unde etiam nomen traxere Cerastae.

Ante fores horum stabat Iouis Hospitis ara

225

†inlugubris sceleris†, quam siquis sanguine tinctam

Aduena uidisset, mactatos crederet illic

Lactantes uitulos Amathusiacasque bidentes:

Hospes erat caesus! sacris offensa nefandis

Ipsa suas urbes Ophiusiaque arua parabat

230

Deserere alma Venus. "sed quid loca grata, quid urbes

Peccauere meae? quod" dixit "crimen in illis?

Exilio poenam potius gens inpia pendat

Vel nece uel siquid medium est mortisque fugaeque.

Idque quid esse potest, nisi uersae poena figurae?"

235

Dum dubitat, quo mutet eos, ad cornua uultum

Flexit et admonita est haec illis posse relinqui

Grandiaque in toruos transformat membra iuuencos.

Sunt tamen obscenae Venerem Propoetides ausae

Esse negare deam; pro quo sua, numinis ira,

240

Corpora cum forma primae uulgasse feruntur:

Vtque pudor cessit sanguisque induruit oris,

In rigidum paruo silicem discrimine uersae.

Quas quia Pygmalion aeuum per crimen agentis

Viderat, offensus uitiis, quae plurima menti

245

Femineae natura dedit, sine coniuge caelebs

Viuebat thalamique diu consorte carebat.

Interea niueum mira feliciter arte

Sculpsit ebur formamque dedit, qua femina nasci

Nulla potest, operisque sui concepit amorem.

250

Virginis est uerae facies, quam uiuere credas

Et, si non obstet reuerentia, uelle moueri:

Ars adeo latet arte sua. miratur et haurit

Pectore Pygmalion simulati corporis ignes.

Saepe manus operi temptantes admouet, an sit

255

Corpus an illud ebur, nec adhuc ebur esse fatetur.

Oscula dat reddique putat loquiturque tenetque

Et credit tactis digitos insidere membris

Et metuit, pressos ueniat ne liuor in artus,

Et modo blanditias adhibet, modo grata puellis

260

Munera fert illi conchas teretesque lapillos

Et paruas uolucres et flores mille colorum

Liliaque pictasque pilas et ab arbore lapsas

Heliadum lacrimas; ornat quoque uestibus artus:

Dat digitis gemmas, dat longa monilia collo;

265

Aure leues bacae, redimicula pectore pendent:

Cuncta decent; nec nuda minus formosa uidetur.

Conlocat hanc stratis concha Sidonide tinctis

Appellatque tori sociam adclinataque colla

Mollibus in plumis tamquam sensura reponit.

270

Festa dies Veneris tota celeberrima Cypro

Venerat, et pandis inductae cornibus aurum

Conciderant ictae niuea ceruice iuuencae,

Turaque fumabant, cum munere functus ad aras

Constitit et timide "si, di, dare cuncta potestis,

275

Sit coniunx, opto", non ausus "eburnea uirgo"

Dicere Pygmalion "similis mea" dixit "eburnae."

Sensit, ut ipsa suis aderat Venus aurea festis,

Vota quid illa uelint, et, amici numinis omen,

Flamma ter accensa est apicemque per aera duxit.

280

Vt rediit, simulacra suae petit ille puellae

Incumbensque toro dedit oscula: uisa tepere est;

Admouet os iterum, manibus quoque pectora temptat:

Temptatum mollescit ebur positoque rigore

Subsidit digitis ceditque, ut Hymettia sole

285

Cera remollescit tractataque pollice multas

Flectitur in facies ipsoque fit utilis usu.

Dum stupet et medio gaudet fallique ueretur,

Rursus amans rursusque manu sua uota retractat;

Corpus erat: saliunt temptatae pollice uenae.

290

Tum uero Paphius plenissima concipit heros

Verba, quibus Veneri grates agat, oraque tandem

Ore suo non falsa premit dataque oscula uirgo

Sensit et erubuit timidumque ad lumina lumen

Attollens pariter cum caelo uidit amantem.

295

Coniugio, quod fecit, adest dea, iamque coactis

Cornibus in plenum nouiens lunaribus orbem

Illa Paphon genuit, de qua tenet insula nomen.

Editus hac ille est, qui, si sine prole fuisset,

Inter felices Cinyras potuisset haberi.

300

Dira canam: procul hinc natae, procul este parentes,

Aut, mea si uestras mulcebunt carmina mentes,

Desit in hac mihi parte fides, nec credite factum;

Vel, si credetis, facti quoque credite poenam.

Si tamen admissum sinit hoc natura uideri,

305

Gentibus Ismariis et nostro gratulor orbi,

Gratulor huic terrae, quod abest regionibus illis,

Quae tantum genuere nefas: sit diues amomo,

Cinnamaque costumque suum sudataque ligno

Tura ferat floresque alios Panchaia tellus,

310

Dum ferat et murram: tanti noua non fuit arbor.

Ipse negat nocuisse tibi sua tela Cupido,

Myrrha, facesque suas a crimine uindicat isto:

Stipite te Stygio tumidisque adflauit echidnis

E tribus una soror. scelus est odisse parentem;

315

Hic amor est odio maius scelus. - undique lecti

Te cupiunt proceres, totoque oriente iuuentus

Ad thalami certamen adest. ex omnibus unum

Elige, Myrrha, uirum: dum ne sit in omnibus unus!

Illa quidem sentit foedoque repugnat amori

320

Et secum "quo mente feror? quid molior?" inquit

"Di, precor, et Pietas sacrataque iura parentum,

Hoc prohibete nefas scelerique resistite nostro,

Si tamen hoc scelus est. sed enim damnare negatur

Hanc Venerem Pietas, coeuntque animalia nullo

325

Cetera delicto, nec habetur turpe iuuencae

Ferre patrem tergo; fit equo sua filia coniunx,

Quasque creauit, init pecudes caper, ipsaque, cuius

Semine concepta est, ex illo concipit ales.

Felices, quibus ista licent! humana malignas

330

Cura dedit leges, et, quod natura remittit,

Inuida iura negant. gentes tamen esse feruntur,

In quibus et nato genetrix et nata parenti

Iungitur, et pietas geminato crescit amore.

Me miseram, quod non nasci mihi contigit illic

335

Fortunaque loci laedor! - quid in ista reuoluor?

Spes interdictae discedite! dignus amari

Ille, sed ut pater, est. - ergo si filia magni

Non essem Cinyrae, Cinyrae concumbere possem;

Nunc, quia iam meus est, non est meus, ipsaque damno

340

Est mihi proximitas: aliena potentior essem.

Ire libet procul hinc patriaeque relinquere fines,

Dum scelus effugiam. retinet malus ardor amantem,

Vt praesens spectem Cinyram tangamque loquarque

Osculaque admoueam, si nil conceditur ultra;

345

Vltra autem sperare aliquid potes, inpia uirgo,

Et, quot confundas et iura et nomina, sentis?

Tune eris et matris paelex et adultera patris?

Tune soror nati genetrixque uocabere fratris?

Nec metues atro crinitas angue sorores,

350

Quas facibus saeuis oculos atque ora petentes

Noxia corda uident? at tu, dum corpore non es

Passa nefas, animo ne concipe, neue potentis

Concubitu uetito naturae pollue foedus.

Velle puta: res ipsa uetat. pius ille memorque est

355

Moris - et o uellem similis furor esset in illo!"

Dixerat, at Cinyras, quem copia digna procorum,

Quid faciat, dubitare facit, scitatur ab ipsa

Nominibus dictis, cuius uelit esse mariti;

Illa silet primo patriisque in uultibus haerens

360

Aestuat et tepido suffundit lumina rore.

Virginei Cinyras haec credens esse timoris

Flere uetat siccatque genas atque oscula iungit;

Myrrha datis nimium gaudet consultaque, qualem

Optet habere uirum, "similem tibi" dixit; at ille

365

Non intellectam uocem conlaudat et "esto

Tam pia semper" ait. pietatis nomine dicto

Demisit uultus sceleris sibi conscia uirgo.

Noctis erat medium, curasque et corpora somnus

Soluerat; at uirgo Cinyreia peruigil igni

370

Carpitur indomito furiosaque uota retractat

Et modo desperat, modo uult temptare, pudetque

Et cupit et, quid agat, non inuenit, utque securi

Saucia trabs ingens, ubi plaga nouissima restat,

Quo cadat, in dubio est omnique a parte timetur,

375

Sic animus uario labefactus uulnere nutat

Huc leuis atque illuc momentaque sumit utroque.

Nec modus et requies, nisi mors, reperitur amoris:

Mors placet. erigitur laqueoque innectere fauces

Destinat et zona summo de poste reuincta

380

"Care uale Cinyra causamque intellege mortis"

Dixit et aptabat pallenti uincula collo.

Murmura uerborum fidas nutricis ad aures

Peruenisse ferunt limen seruantis alumnae;

Surgit anus reseratque fores mortisque paratae

385

Instrumenta uidens spatio conclamat eodem

Seque ferit scinditque sinus ereptaque collo

Vincula dilaniat. tum denique flere uacauit,

Tum dare conplexus laqueique requirere causam.

Muta silet uirgo terramque inmota tuetur

390

Et deprensa dolet tardae conamina mortis;

Instat anus canosque suos et inania nudans

Vbera per cunas alimentaque prima precatur,

Vt sibi committat, quidquid dolet: illa rogantem

Auersata gemit; certa est exquirere nutrix

395

Nec solam spondere fidem. "dic" inquit "opemque

Me sine ferre tibi; non est mea pigra senectus:

Seu furor est, habeo, quae carmine sanet et herbis;

Siue aliquis nocuit, magico lustrabere ritu;

Ira deum siue est, sacris placabilis ira.

400

Quid rear ulterius? certe fortuna domusque

Sospes et in cursu est: uiuit genetrixque paterque."

Myrrha patre audito suspiria duxit ab imo

Pectore, nec nutrix etiamnum concipit ullum

Mente nefas aliquemque tamen praesentit amorem

405

Propositique tenax, quodcumque est, orat, ut ipsi

Indicet, et gremio lacrimantem tollit anili

Atque ita conplectens infirmis membra lacertis

"Sensimus" inquit, "amas! et in hoc mea (pone timorem)

Sedulitas erit apta tibi, nec sentiet umquam

410

Hoc pater." exsiluit gremio furibunda torumque

Ore premens "discede, precor, miseroque pudori

Parce" ait; instanti "discede, aut desine" dixit

"Quaerere, quid doleam: scelus est, quod scire laboras.

Horret anus tremulasque manus annisque metuque

415

Tendit et ante pedes supplex procumbit alumnae

Et modo blanditur, modo, si non conscia fiat,

Terret et indicium laquei coeptaeque minatur

Mortis et officium commisso spondet amori.

Extulit illa caput lacrimisque inpleuit obortis

420

Pectora nutricis conataque saepe fateri

Saepe tenet uocem pudibundaque uestibus ora

Texit et "o" dixit "felicem coniuge matrem!"

Hactenus, et gemuit. gelidos nutricis in artus

Ossaque (sensit enim) penetrat tremor, albaque toto

425

Vertice canities rigidis stetit hirta capillis,

Multaque, ut excuteret diros, si posset, amores,

Addidit; at uirgo scit se non falsa moneri,

Certa mori tamen est, si non potiatur amore.

"Viue" ait haec, "potiere tuo" - et non ausa "parente"

430

Dicere conticuit promissaque numine firmat.

Festa piae Cereris celebrabant annua matres

Illa, quibus niuea uelatae corpora ueste

Primitias frugum dant spicea serta suarum

Perque nouem noctes Venerem tactusque uiriles

435

In uetitis numerant. turba Cenchreis in illa

Regis adest coniunx arcanaque sacra frequentat.

Ergo, legitima uacuus dum coniuge lectus,

Nacta grauem uino Cinyram male sedula nutrix

Nomine mentito ueros exponit amores

440

Et faciem laudat; quaesitis uirginis annis

"Par" ait "est Myrrhae". quam postquam adducere iussa est

Vtque domum rediit, "gaude, mea" dixit "alumna:

Vicimus!" infelix non toto pectore sentit

Laetitiam uirgo, praesagaque pectora maerent,

445

Sed tamen et gaudet: tanta est discordia mentis.

Tempus erat, quo cuncta silent interque Triones

Flexerat obliquo plaustrum temone Bootes:

Ad facinus uenit illa suum. fugit aurea caelo

Luna, tegunt nigrae latitantia sidera nubes,

450

Nox caret igne suo; primus tegis, Icare, uultus

Erigoneque pio sacrata parentis amore.

Ter pedis offensi signo est reuocata, ter omen

Funereus bubo letali carmine fecit:

It tamen; et tenebrae minuunt noxque atra pudorem,

455

Nutricisque manum laeua tenet, altera motu

Caecum iter explorat. thalami iam limina tangit,

Iamque fores aperit, iam ducitur intus; at illi

Poplite succiduo genua intremuere, fugitque

Et color et sanguis, animusque relinquit euntem;

460

Quoque suo propior sceleri est, magis horret; et ausi

Paenitet et uellet non cognita posse reuerti.

Cunctantem longaeua manu deducit et alto

Admotam lecto cum traderet, "accipe" dixit,

"Ista tua est, Cinyra" deuotaque corpora iunxit.

465

Accipit obsceno genitor sua uiscera lecto

Virgineosque metus leuat hortaturque timentem.

Forsitan aetatis quoque nomine "filia" dixit:

Dixit et illa "pater", sceleri ne nomina desint.

Plena patris thalamis excedit et inpia diro

470

Semina fert utero conceptaque crimina portat.

Postera nox facinus geminat, nec finis in illa est;

Cum tandem Cinyras auidus cognoscere amantem

Post tot concubitus inlato lumine uidit

Et scelus et natam uerbisque dolore retentis

475

Pendenti nitidum uagina deripit ensem;

Myrrha fugit tenebrisque et caecae munere noctis

Intercepta neci est latosque uagata per agros

Palmiferos Arabas Panchaeaque rura reliquit

Perque nouem errauit redeuntis cornua lunae,

480

Cum tandem terra requieuit fessa Sabaea;

Vixque uteri portabat onus. tum nescia uoti

Atque inter mortisque metus et taedia uitae

Est tales conplexa preces: "o siqua patetis

Numina confessis, merui nec triste recuso

485

Supplicium. sed ne uiolem uiuosque superstes

Mortuaque extinctos, ambobus pellite regnis

Mutataeque mihi uitamque necemque negate."

Numen confessis aliquod patet: ultima certe

Vota suos habuere deos; nam crura loquentis

490

Terra superuenit, ruptosque obliqua per ungues

Porrigitur radix, longi firmamina trunci,

Ossaque robur agunt, mediaque manente medulla

Sanguis it in sucos, in magnos bracchia ramos,

In paruos digiti; duratur cortice pellis.

495

Iamque grauem crescens uterum praestrinxerat arbor

Pectoraque obruerat collumque operire parabat:

Non tulit illa moram uenientique obuia ligno

Subsedit mersitque suos in cortice uultus.

Quae quamquam amisit ueteres cum corpore sensus,

500

Flet tamen, et tepidae manant ex arbore guttae.

Est honor et lacrimis, stillataque robore murra

Nomen erile tenet nulloque tacebitur aeuo.

At male conceptus sub robore creuerat infans

Quaerebatque uiam, qua se genetrice relicta

505

Exsereret; media grauidus tumet arbore uenter,

Tendit onus matrem, neque habent sua uerba dolores,

Nec Lucina potest parientis uoce uocari.

Nitenti tamen est similis curuataque crebros

Dat gemitus arbor lacrimisque cadentibus umet.

510

Constitit ad ramos mitis Lucina dolentes

Admouitque manus et uerba puerpera dixit.

Arbor agit rimas et fissa cortice uiuum

Reddit onus, uagitque puer; quem mollibus herbis

Naides inpositum lacrimis unxere parentis.

515

Laudaret faciem Liuor quoque: qualia namque

Corpora nudorum tabula pinguntur Amorum,

Talis erat, sed, ne faciat discrimina cultus,

Aut huic adde leues aut illi deme pharetras.

Labitur occulte fallitque uolatilis aetas,

520

Et nihil est annis uelocius: ille sorore

Natus auoque suo, qui conditus arbore nuper,

Nuper erat genitus, modo formosissimus infans,

Iam iuuenis, iam uir, iam se formosior ipso est,

Iam placet et Veneri matrisque ulciscitur ignes.

525

Namque pharetratus dum dat puer oscula matri,

Inscius exstanti destrinxit harundine pectus:

Laesa manu natum dea reppulit; altius actum

Vulnus erat specie primoque fefellerat ipsam.

Capta uiri forma non iam Cythereia curat

530

Litora, non alto repetit Paphon aequore cinctam

Piscosamque Cnidon grauidamque Amathunta metallis;

Abstinet et caelo: caelo praefertur Adonis.

Hunc tenet, huic comes est, adsuetaque semper in umbra

Indulgere sibi formamque augere colendo,

535

Per iuga, per siluas dumosaque saxa uagatur

Fine genu uestem ritu succincta Dianae

Hortaturque canes tutaeque animalia praedae

Aut pronos lepores aut celsum in cornua ceruum

Aut agitat dammas: a fortibus abstinet apris

540

Raptoresque lupos armatosque unguibus ursos

Vitat et armenti saturatos caede leones.

Te quoque, ut hos timeas, siquid prodesse monendo

Posset, Adoni, monet "fortis" que "fugacibus esto"

Inquit, "in audaces non est audacia tuta.

545

Parce meo, iuuenis, temerarius esse periclo,

Neue feras, quibus arma dedit natura, lacesse,

Stet mihi ne magno tua gloria. non mouet aetas

Nec facies nec, quae Venerem mouere, leones

Saetigerosque sues oculosque animosque ferarum.

550

Fulmen habent acres et aduncis dentibus apri,

Inpetus est fuluis et uasta leonibus ira,

Inuisumque mihi genus est." quae causa roganti

"Dicam" ait "et ueteris monstrum mirabile culpae;

Sed labor insolitus iam me lassauit, et, ecce,

555

Opportuna sua blanditur populus umbra

Datque torum caespes: libet hac requiescere tecum.

Et requieuit humo pressitque et gramen et ipsum

Inque sinu iuuenis posita ceruice reclinis

Sic ait ac mediis interserit oscula uerbis:

560

"Forsitan audieris aliquam certamine cursus

Veloces superasse uiros: non fabula rumor

Ille fuit (superabat enim), nec dicere posses,

Laude pedum formaene bono praestantior esset.

Scitanti deus huic de coniuge "coniuge" dixit

565

"Nil opus est, Atalanta, tibi. fuge coniugis usum.

Nec tamen effugies teque ipsa uiua carebis."

Territa sorte dei per opacas innuba siluas

Viuit et instantem turbam uiolenta procorum

Condicione fugat, "nec sum potienda, nisi" inquit

570

"Victa prius cursu. pedibus contendite mecum:

Praemia ueloci coniunx thalamique dabuntur,

Mors pretium tardis. ea lex certaminis esto."

Illa quidem inmitis, sed (tanta potentia formae est)

Venit ad hanc legem temeraria turba procorum.

575

Sederat Hippomenes cursus spectator iniqui

Et "petitur cuiquam per tanta pericula coniunx?"

Dixerat ac nimios iuuenum damnarat amores;

Vt faciem et posito corpus uelamine uidit,

Quale meum, uel quale tuum, si femina fias,

580

Obstipuit tollensque manus "ignoscite" dixit

"Quos modo culpaui! nondum mihi praemia nota,

Quae peteretis, erant." laudando concipit ignes

Et ne quis iuuenum currat uelocius optat

Inuidiaque timet. "sed cur certaminis huius

585

Intemptata mihi fortuna relinquitur?" inquit,

"Audentes deus ipse iuuat." dum talia secum

Exigit Hippomenes, passu uolat alite uirgo.

Quae quamquam Scythica non setius ire sagitta

Aonio uisa est iuueni, tamen ille decorem

590

Miratur magis, et cursus facit ille decorem.

Aura refert ablata citis talaria plantis,

Tergaque iactantur crines per eburnea, quaeque

Poplitibus suberant picto genualia limbo,

Inque puellari corpus candore ruborem

595

Traxerat, haud aliter, quam cum super atria uelum

Candida purpureum simulatas inficit umbras.

Dum notat haec hospes, decursa nouissima meta est,

Et tegitur festa uictrix Atalanta corona.

Dant gemitum uicti penduntque ex foedere poenas.

600

Non tamen euentu iuuenis deterritus horum

Constitit in medio uultuque in uirgine fixo

"Quid facilem titulum superando quaeris inertes?

Mecum confer" ait, "seu me fortuna potentem

Fecerit, a tanto non indignabere uinci:

605

Namque mihi genitor Megareus Onchestius, illi

Est Neptunus auus, pronepos ego regis aquarum,

Nec uirtus citra genus est; seu uincar, habebis

Hippomene uicto magnum et memorabile nomen."

Talia dicentem molli Schoeneia uultu

610

Adspicit et dubitat, superari an uincere malit,

Atque ita "quis deus hunc formosis" inquit "iniquus

Perdere uult caraeque iubet discrimine uitae

Coniugium petere hoc? non sum me iudice tanti.

Nec forma tangor (poteram tamen hac quoque tangi),

615

Sed quod adhuc puer est: non me mouet ipse, sed aetas.

Quid, quod inest uirtus et mens interrita leti?

Quid, quod ab aequorea numeratur origine quartus?

Quid, quod amat tantique putat conubia nostra,

Vt pereat, si me fors illi dura negarit?

620

Dum licet, hospes, abi thalamosque relinque cruentos!

Coniugium crudele meum est: tibi nubere nulla

Nolet, et optari potes a sapiente puella.

Cur tamen est mihi cura tui tot iam ante peremptis?

Viderit! intereat, quoniam tot caede procorum

625

Admonitus non est agiturque in taedia uitae.

Occidet hic igitur, uoluit quia uiuere mecum,

Indignamque necem pretium patietur amoris?

Non erit inuidiae uictoria nostra ferendae.

Sed non culpa mea est. utinam desistere uelles!

630

Aut, quoniam es demens, utinam uelocior esses!

A quam uirgineus puerili uultus in ore est!

A, miser Hippomene, nollem tibi uisa fuissem!

Viuere dignus eras; quodsi felicior essem

Nec mihi coniugium fata inportuna negarent,

635

Vnus eras, cum quo sociare cubilia uellem."

Dixerat, utque rudis primoque cupidine tacta,

Quid facit, ignorans amat et non sentit amorem.

Iam solitos poscunt cursus populusque paterque,

Cum me sollicita proles Neptunia uoce

640

Inuocat Hippomenes "Cytherea" que "conprecor ausis

Adsit" ait "nostris et, quos dedit, adiuuet ignes."

Detulit aura preces ad me non inuida blandas,

Motaque sum, fateor, nec opis mora longa dabatur.

Est ager, indigenae Tamasenum nomine dicunt,

645

Telluris Cypriae pars optima, quam mihi prisci

Sacrauere senes templisque accedere dotem

Hanc iussere meis; medio nitet arbor in aruo,

Fulua coma, fuluo ramis crepitantibus auro.

Hinc tria forte mea ueniens decerpta ferebam

650

Aurea poma manu nullique uidenda nisi ipsi

Hippomenen adii docuique, quis usus in illis.

Signa tubae dederant, cum carcere pronus uterque

Emicat et summam celeri pede libat harenam:

Posse putes illos sicco freta radere passu

655

Et segetis canae stantes percurrere aristas.

Adiciunt animos iuueni clamorque fauorque

Verbaque dicentum "nunc, nunc incumbere tempus,

Hippomene, propera! nunc uiribus utere totis!

Pelle moram! uinces." dubium, Megareius heros

660

Gaudeat an uirgo magis his Schoeneia dictis.

O quotiens, cum iam posset transire, morata est

Spectatosque diu uultus inuita reliquit!

Aridus e lasso ueniebat anhelitus ore,

Metaque erat longe: tum denique de tribus unum

665

Fetibus arboreis proles Neptunia misit.

Obstipuit uirgo nitidique cupidine pomi

Declinat cursus aurumque uolubile tollit.

Praeterit Hippomenes: resonant spectacula plausu.

Illa moram celeri cessataque tempora cursu

670

Corrigit atque iterum iuuenem post terga relinquit

Et rursus pomi iactu remorata secundi

Consequitur transitque uirum. pars ultima cursus

Restabat; "nunc" inquit "ades, dea muneris auctor!"

Inque latus campi, quo tardius illa rediret,

675

Iecit ab obliquo nitidum iuuenaliter aurum.

An peteret, uirgo uisa est dubitare: coegi

Tollere et adieci sublato pondera malo

Inpediique oneris pariter grauitate moraque,

Neue meus sermo cursu sit tardior ipso,

680

Praeterita est uirgo: duxit sua praemia uictor.

Dignane, cui grates ageret, cui turis honorem

Ferret, Adoni, fui? nec grates inmemor egit

Nec mihi tura dedit. subitam conuertor in iram

Contemptuque dolens, ne sim spernenda futuris,

685

Exemplo caueo meque ipsa exhortor in ambos.

Templa, deum Matri quae quondam clarus Echion

Fecerat ex uoto, nemorosis abdita siluis,

Transibant, et iter longum requiescere suasit.

Illic concubitus intempestiua cupido

690

Occupat Hippomenen a numine concita nostro.

Luminis exigui fuerat prope templa recessus

Speluncae similis, natiuo pumice tectus,

Religione sacer prisca, quo multa sacerdos

Lignea contulerat ueterum simulacra deorum:

695

Hunc init et uetito temerat sacraria probro.

Sacra retorserunt oculos, turritaque Mater

An Stygia sontes dubitauit mergeret unda;

Poena leuis uisa est. ergo modo leuia fuluae

Colla iubae uelant, digiti curuantur in ungues,

700

Ex umeris armi fiunt, in pectora totum

Pondus abit, summae cauda uerruntur harenae.

Iram uultus habet, pro uerbis murmura reddunt,

Pro thalamis celebrant siluas aliisque timendi

Dente premunt domito Cybeleia frena leones.

705

Hos tu, care mihi, cumque his genus omne ferarum,

Quod non terga fugae, sed pugnae pectora praebet,

Effuge, ne uirtus tua sit damnosa duobus."

Illa quidem monuit iunctisque per aera cygnis

Carpit iter, sed stat monitis contraria uirtus.

710

Forte suem latebris uestigia certa secuti

Exciuere canes, siluisque exire parantem

Fixerat obliquo iuuenis Cinyreius ictu;

Protinus excussit pando uenabula rostro

Sanguine tincta suo trepidumque et tuta petentem

715

Trux aper insequitur totosque sub inguine dentes

Abdidit et fulua moribundum strauit harena.

Vecta leui curru medias Cytherea per auras

Cypron olorinis nondum peruenerat alis:

Agnouit longe gemitum morientis et albas

720

Flexit aues illuc, utque aethere uidit ab alto

Exanimem inque suo iactantem sanguine corpus,

Desiluit pariterque sinum pariterque capillos

Rupit et indignis percussit pectora palmis

Questaque cum fatis "at non tamen omnia uestri

725

Iuris erunt" dixit; "luctus monimenta manebunt

Semper, Adoni, mei, repetitaque mortis imago

Annua plangoris peraget simulamina nostri.

At cruor in florem mutabitur. an tibi quondam

Femineos artus in olentes uertere mentas,

730

Persephone, licuit, nobis Cinyreius heros

Inuidiae mutatus erit?" sic fata cruorem

Nectare odorato sparsit, qui tactus ab illo

Intumuit sic, ut fuluo perlucida caelo

Surgere bulla solet, nec plena longior hora

735

Facta mora est, cum flos de sanguine concolor ortus,

Qualem, quae lento celant sub cortice granum,

Punica ferre solent, breuis est tamen usus in illo;

Namque male haerentem et nimia leuitate caducum

Excutiunt idem, qui praestant nomina, uenti."

Cliccare sulle parole in blu per vedere l'apparato