Ouidius metamorphoses 7

Testo base di riferimento: W. S. Anderson, 1998²

Cura dell'edizione digitale: G. M. Masselli, 2009

Inserimento e controllo dei dati: P. Marzano, 2009

Altre sezioni


Iamque fretum Minyae Pagasaea puppe secabant,

Perpetuaque trahens inopem sub nocte senectam

Phineus uisus erat, iuuenesque Aquilone creati

Virgineas uolucres miseri senis ore fugarant,

5

Multaque perpessi claro sub Iasone tandem

Contigerant rapidas limosi Phasidos undas;

Dumque adeunt regem Phrixeaque uellera poscunt

uisque datur numeris† magnorum horrenda laborum,

Concipit interea ualidos Aeetias ignes

10

Et luctata diu, postquam ratione furorem

Vincere non poterat, "frustra, Medea, repugnas:

Nescio quis deus obstat" ait "mirumque quid hoc est,

Aut aliquid certe simile huic, quod amare uocatur.

Nam cur iussa patris nimium mihi dura uidentur?

15

Sunt quoque dura nimis! cur, quem modo denique uidi,

Ne pereat, timeo? quae tanti causa timoris?

Excute uirgineo conceptas pectore flammas,

Si potes, infelix. si possem, sanior essem;

Sed trahit inuitam noua uis, aliudque cupido,

20

Mens aliud suadet: uideo meliora proboque,

Deteriora sequor! quid in hospite, regia uirgo,

Vreris et thalamos alieni concipis orbis?

Haec quoque terra potest, quod ames, dare. uiuat an ille

Occidat, in dis est; uiuat tamen! idque precari

25

Vel sine amore licet; quid enim commisit Iason?

Quem nisi crudelem non tangat Iasonis aetas

Et genus et uirtus? quem non, ut cetera desint,

Ore mouere potest? certe mea pectora mouit.

At nisi opem tulero, taurorum adflabitur ore

30

Concurretque suae segetis tellure creatis

Hostibus aut auido dabitur fera praeda draconi.

Hoc ego si patiar, tum me de tigride natam,

Tum ferrum et scopulos gestare in corde fatebor.

Cur non et specto pereuntem oculosque uidendo

35

Conscelero? cur non tauros exhortor in illum

Terrigenasque feros insopitumque draconem?

Di meliora uelint. quamquam non ista precanda,

Sed facienda mihi. prodamne ego regna parentis,

Atque ope nescio quis seruabitur aduena nostra,

40

Vt per me sospes sine me det lintea uentis

Virque sit alterius, poenae Medea relinquar?

Si facere hoc aliamue potest praeponere nobis,

Occidat ingratus! sed non is uultus in illo,

Non ea nobilitas animo est, ea gratia formae,

45

Vt timeam fraudem meritique obliuia nostri.

Et dabit ante fidem cogamque in foedera testes

Esse deos. quid tuta times? accingere et omnem

Pelle moram! tibi se semper debebit Iason,

Te face sollemni iunget sibi, perque Pelasgas

50

Seruatrix urbes matrum celebrabere turba.

Ergo ego germanam fratremque patremque deosque

Et natale solum uentis ablata relinquam?

Nempe pater saeuus, nempe est mea barbara tellus,

Frater adhuc infans. stant mecum uota sororis,

55

Maximus intra me deus est. non magna relinquam,

Magna sequar: titulum seruatae pubis Achiuae

Notitiamque loci melioris et oppida, quorum

Hic quoque fama uiget, cultusque artesque locorum,

Quemque ego cum rebus, quas totus possidet orbis,

60

Aesoniden mutasse uelim, quo coniuge felix

Et dis cara ferar et uertice sidera tangam.

Quid quod nescio qui mediis occurrere in undis

Dicuntur montes ratibusque inimica Charybdis

Nunc sorbere fretum, nunc reddere, cinctaque saeuis

65

Scylla rapax canibus Siculo latrare profundo?

Nempe tenens, quod amo, gremioque in Iasonis haerens

Per freta longa ferar: nihil illum amplexa uerebor,

Aut, siquid metuam, metuam de coniuge solo.

Coniugiumne putas speciosaque nomina culpae

70

Inponis, Medea, tuae? - quin adspice, quantum

Adgrediare nefas, et, dum licet, effuge crimen."

Dixit, et ante oculos rectum pietasque pudorque

Constiterant, et uicta dabat iam terga Cupido.

Ibat ad antiquas Hecates Perseidos aras,

75

Quas nemus umbrosum secretaque silua tegebat,

Et iam fortis erat, pulsusque resederat ardor,

Cum uidet Aesoniden, extinctaque flamma reluxit.

Erubuere genae, totoque recanduit ore,

Vtque solet uentis alimenta adsumere, quaeque

80

Parua sub inducta latuit scintilla fauilla,

Crescere et in ueteres agitata resurgere uires,

Sic iam lenis amor, iam quem languere putares,

Vt uidit iuuenem, specie praesentis inarsit,

Et casu solito formosior Aesone natus

85

Illa luce fuit: posses ignoscere amanti.

Spectat et in uultu ueluti tum denique uiso

Lumina fixa tenet nec se mortalia demens

Ora uidere putat nec se declinat ab illo.

Vt uero coepitque loqui dextramque prehendit

90

Hospes et auxilium submissa uoce rogauit

Promisitque torum, lacrimis ait illa profusis:

"Quid faciam, uideo, nec me ignorantia ueri

Decipiet, sed amor. seruabere munere nostro:

Seruatus promissa dato!" per sacra triformis

95

Ille deae, lucoque foret quod numen in illo,

Perque patrem soceri cernentem cuncta futuri

Euentusque suos et tanta pericula iurat;

Creditus accepit cantatas protinus herbas

Edidicitque usum laetusque in tecta recessit.

100

Postera depulerat stellas aurora micantes:

Conueniunt populi sacrum Mauortis in aruum

Consistuntque iugis; medio rex ipse resedit

Agmine purpureus sceptroque insignis eburno.

Ecce adamanteis Vulcanum naribus efflant

105

Aeripedes tauri, tactaeque uaporibus herbae

Ardent; utque solent pleni resonare camini,

Aut ubi terrena silices fornace soluti

Concipiunt ignem liquidarum adspergine aquarum,

Pectora sic intus clausas uoluentia flammas

110

Gutturaque usta sonant. tamen illis Aesone natus

Obuius it: uertere truces uenientis ad ora

Terribiles uultus praefixaque cornua ferro

Puluereumque solum pede pulsauere bisulco

Fumificisque locum mugitibus impleuerunt.

115

Deriguere metu Minyae; subit ille nec illos

Sensit anhelantes (tantum medicamina possunt)

Pendulaque audaci mulcet palearia dextra

Suppositosque iugo pondus graue cogit aratri

Ducere et insuetum ferro proscindere campum.

120

Mirantur Colchi, Minyae clamoribus augent

Adiciuntque animos. galea tum sumit aena

Vipereos dentes et aratos spargit in agros.

Semina mollit humus ualido praetincta ueneno,

Et crescunt fiuntque sati noua corpora dentes;

125

Vtque hominis speciem materna sumit in aluo

Perque suos intus numeros conponitur infans

Nec nisi maturus communes exit in auras,

Sic, ubi uisceribus grauidae telluris imago

Effecta est hominis, feto consurgit in aruo,

130

Quodque magis mirum est, simul edita concutit arma.

Quos ubi uiderunt praeacutae cuspidis hastas

In caput Haemonii iuuenis torquere parantes,

Demisere metu uultumque animumque Pelasgi.

Ipsa quoque extimuit, quae tutum fecerat illum,

135

Vtque peti uidit iuuenem tot ab hostibus unum,

Palluit et subito sine sanguine frigida sedit;

Neue parum ualeant a se data gramina, carmen

Auxiliare canit secretasque aduocat artes.

Ille grauem medios silicem iaculatus in hostes

140

A se depulsum Martem conuertit in ipsos:

Terrigenae pereunt per mutua uulnera fratres

Ciuilique cadunt acie. gratantur Achiui

Victoremque tenent auidisque amplexibus haerent.

Tu quoque uictorem complecti, barbara, uelles;

145

Sed te, ne faceres, tenuit reuerentia famae:

Obstitit incepto pudor. at conplexa fuisses ...

Quod licet, adfectu tacito laetaris agisque

Carminibus grates et dis auctoribus horum.

Peruigilem superest herbis sopire draconem,

150

Qui crista linguisque tribus praesignis et uncis

Dentibus horrendus custos erat arboris aureae.

Hunc postquam sparsit Lethaei gramine suci

Verbaque ter dixit placidos facientia somnos,

Quae mare turbatum, quae concita flumina sistunt,

155

Somnus in ignotos oculos ubi uenit, et auro

Heros Aesonius potitur spolioque superbus

Muneris auctorem secum, spolia altera, portans,

Victor Iolciacos tetigit cum coniuge portus.

Haemoniae matres pro gnatis dona receptis

160

Grandaeuique ferunt patres congestaque flamma

Tura liquefaciunt, inductaque cornibus aurum

Victima uota facit; sed abest gratantibus Aeson

Iam propior leto fessusque senilibus annis,

Cum sic Aesonides: "o cui debere salutem

165

Confiteor, coniunx, quamquam mihi cuncta dedisti

Excessitque fidem meritorum summa tuorum,

Si tamen hoc possunt (quid enim non carmina possunt?),

Deme meis annis et demptos adde parenti!"

Nec tenuit lacrimas: mota est pietate rogantis,

170

Dissimilemque animum subiit Aeeta relictus;

Nec tamen adfectus tales confessa "quod" inquit

"Excidit ore tuo, coniunx, scelus? ergo ego cuiquam

Posse tuae uideor spatium transcribere uitae?

Nec sinat hoc Hecate, nec tu petis aequa, sed isto,

175

Quod petis, experiar maius dare munus, Iason.

Arte mea soceri longum temptabimus aeuum,

Non annis renouare tuis, modo diua triformis

Adiuuet et praesens ingentibus adnuat ausis."

Tres aberant noctes, ut cornua tota coirent

180

Efficerentque orbem. postquam plenissima fulsit

Et solida terras spectauit imagine luna,

Egreditur tectis uestes induta recinctas,

Nuda pedem, nudos umeris infusa capillos,

Fertque uagos mediae per muta silentia noctis

185

Incomitata gradus. homines uolucresque ferasque

Soluerat alta quies: nullo cum murmure serpit ...

186a

Sopitae similis, nullo cum murmure serpens;

Inmotaeque silent frondes, silet umidus aer;

Sidera sola micant; ad quae sua bracchia tendens

Ter se conuertit, ter sumptis flumine crinem

190

Inrorauit aquis ternisque ululatibus ora

Soluit et in dura submisso poplite terra

"Nox" ait "arcanis fidissima, quaeque diurnis

Aurea cum luna succeditis ignibus astra,

Tuque triceps Hecate, quae coeptis conscia nostris

195

Adiutrixque uenis cantusque artisque magorum,

Quaeque magos, Tellus, pollentibus instruis herbis,

Auraeque et uenti montesque amnesque lacusque

Dique omnes nemorum dique omnes noctis adeste.

Quorum ope, cum uolui, ripis mirantibus amnes

200

In fontes rediere suos, concussaque sisto,

Stantia concutio cantu freta, nubila pello

Nubilaque induco, uentos abigoque uocoque,

Vipereas rumpo uerbis et carmine fauces,

Viuaque saxa sua conuulsaque robora terra

205

Et siluas moueo iubeoque tremescere montes

Et mugire solum manesque exire sepulcris.

Te quoque, Luna, traho, quamuis Temesaea labores

Aera tuos minuant; currus quoque carmine nostro

Pallet aui, pallet nostris Aurora uenenis.

210

Vos mihi taurorum flammas hebetastis et unco

Inpatiens oneris collum pressistis aratro,

Vos serpentigenis in se fera bella dedistis

Custodemque rudem somno sopistis et aurum

Vindice decepto Graias misistis in urbes.

215

Nunc opus est sucis, per quos renouata senectus

In florem redeat primosque reconligat annos.

Et dabitis! neque enim micuerunt sidera frustra

Nec frustra uolucrum tractus ceruice draconum

Currus adest." aderat demissus ab aethere currus.

220

Quo simul adscendit frenataque colla draconum

Permulsit manibusque leues agitauit habenas,

Sublimis rapitur subiectaque Thessala Tempe

Despicit et †Cretes† regionibus adplicat angues

Et, quas Ossa tulit, quas altus Pelion herbas

225

Othrysque Pindusque et Pindo maior Olympus,

Perspicit et placitas partim radice reuellit,

Partim succidit curuamine falcis aenae.

Multa quoque Apidani placuerunt gramina ripis,

Multa quoque Amphrysi, neque eras inmunis, Enipeu;

230

Nec non Peneos, nec non Spercheides undae

Contribuere aliquid iuncosaque litora Boebes.

Carpsit et Euboica uiuax Anthedone gramen,

Nondum mutato uulgatum corpore Glauci.

Et iam nona dies curru pennisque draconum

235

Nonaque nox omnes lustrantem uiderat agros,

Cum rediit; neque erant tacti nisi odore dracones

Et tamen annosae pellem posuere senectae.

Constitit adueniens citra limenque foresque

Et tantum caelo tegitur refugitque uiriles

240

Contactus statuitque aras e caespite binas,

Dexteriore Hecates, ast laeua parte Iuuentae.

Has ubi uerbenis siluaque incinxit agresti,

Haud procul egesta scrobibus tellure duabus

Sacra facit cultrosque in guttura uelleris atri

245

Conicit et patulas perfundit sanguine fossas.

Tum super inuergens liquidi carchesia uini

Alteraque inuergens tepidi carchesia lactis

Verba simul fundit terrenaque numina lenit

Vmbrarumque rogat rapta cum coniuge regem,

250

Ne properent artus anima fraudare senili.

Quos ubi placauit precibusque et murmure longo,

Aesonis effetum proferri corpus ad auras

Iussit et in plenos resolutum carmine somnos

Exanimi similem stratis porrexit in herbis.

255

Hinc procul Aesoniden, procul hinc iubet ire ministros,

Et monet arcanis oculos remouere profanos.

Diffugiunt iussi, passis Medea capillis

Bacchantum ritu flagrantes circuit aras

Multifidasque faces in fossa sanguinis atra

260

Tingit et infectas geminis accendit in aris

Terque senem flamma, ter aqua, ter sulphure lustrat.

Interea ualidum posito medicamen aeno

Feruet et exsultat spumisque tumentibus albet.

Illic Haemonia radices ualle resectas

265

Seminaque floresque et sucos incoquit atros.

Adicit extremo lapides Oriente petitos

Et, quas Oceani refluum mare lauit, harenas;

Addit et exceptas luna pernocte pruinas

Et strigis infames ipsis cum carnibus alas

270

Inque uirum soliti uultus mutare ferinos

Ambigui prosecta lupi; nec defuit illis

Squamea Cinyphii tenuis membrana chelydri

Viuacisque iecur cerui, quibus insuper addit

Ora caputque nouem cornicis saecula passae.

275

His et mille aliis postquam sine nomine rebus

Propositum instruxit mortali barbara maius,

Arenti ramo iampridem mitis oliuae

Omnia confudit summisque inmiscuit ima.

Ecce uetus calido uersatus stipes aeno

280

Fit uiridis primo nec longo tempore frondes

Induit et subito grauidis oneratur oliuis;

At quacumque caui spumas eiecit aeni

Ignis et in terram guttae cecidere calentes,

Vernat humus, floresque et mollia pabula surgunt.

285

Quae simul ac uidit, stricto Medea recludit

Ense senis iugulum ueteremque exire cruorem

Passa replet sucis; quos postquam conbibit Aeson

Aut ore acceptos aut uulnere, barba comaeque

Canitie posita nigrum rapuere colorem,

290

Pulsa fugit macies, abeunt pallorque situsque,

Adiectoque cauae supplentur corpore rugae,

Membraque luxuriant: Aeson miratur et olim

Ante quater denos hunc se reminiscitur annos.

Viderat ex alto tanti miracula monstri

295

Liber et admonitus iuuenes nutricibus annos

Posse suis reddi capit hoc a Colchide munus.

Neue doli cessent, odium cum coniuge falsum

Phasias adsimulat Peliaeque ad limina supplex

Confugit, atque illam, quoniam grauis ipse senecta est,

300

Excipiunt natae; quas tempore callida paruo

Colchis amicitiae mendacis imagine cepit,

Dumque refert inter meritorum maxima demptos

Aesonis esse situs atque hac in parte moratur,

Spes est uirginibus Pelia subiecta creatis

305

Arte suum parili reuirescere posse parentem,

Idque petunt pretiumque iubent sine fine pacisci.

Illa breui spatio silet et dubitare uidetur

Suspenditque animos ficta grauitate rogantes;

Mox, ubi pollicita est, "quo sit fiducia maior

310

Muneris huius" ait, "qui uestras maximus aeuo est

Dux gregis inter oues, agnus medicamine fiet."

Protinus innumeris effetus laniger annis

Attrahitur flexo circum caua tempora cornu;

Cuius ut Haemonio marcentia guttura cultro

315

Fodit et exiguo maculauit sanguine ferrum,

Membra simul pecudis ualidosque uenefica sucos

Mergit in aere cauo: minuunt ea corporis artus

Cornuaque exurunt nec non cum cornibus annos,

Et tener auditur medio balatus aeno;

320

Nec mora, balatum mirantibus exsilit agnus

Lasciuitque fuga lactantiaque ubera quaerit.

Obstipuere satae Pelia, promissaque postquam

Exhibuere fidem, tum uero inpensius instant.

Ter iuga Phoebus equis in Hibero flumine mersis

325

Dempserat, et quarta radiantia nocte micabant

Sidera, cum rapido fallax Aeetias igni

Inponit purum laticem et sine uiribus herbas;

Iamque neci similis resoluto corpore regem

Et cum rege suo custodes somnus habebat,

330

Quem dederant cantus magicaeque potentia linguae;

Intrarant iussae cum Colchide limina natae

Ambierantque torum: "quid nunc dubitatis inertes?

Stringite" ait "gladios ueteremque haurite cruorem,

Vt repleam uacuas iuuenali sanguine uenas.

335

In manibus uestris uita est aetasque parentis:

Si pietas ulla est nec spes agitatis inanes,

Officium praestate patri telisque senectam

Exigite et saniem coniecto emittite ferro!"

His, ut quaeque pia est, hortatibus inpia prima est

340

Et, ne sit scelerata, facit scelus; haud tamen ictus

Vlla suos spectare potest, oculosque reflectunt

Caecaque dant saeuis auersae uulnera dextris.

Ille cruore fluens cubito tamen adleuat artus

Semilacerque toro temptat consurgere et inter

345

Tot medius gladios pallentia bracchia tendens

"Quid facitis, gnatae? quis uos in fata parentis

Armat?" ait: cecidere illis animique manusque;

Plura locuturo cum uerbis guttura Colchis

Abstulit et calidis laniatum mersit in undis.

350

Quodnisi pennatis serpentibus isset in auras,

Non exempta foret poenae: fugit alta superque

Pelion umbrosum, Philyreia tecta, superque

Othryn et euentu ueteris loca nota Cerambi:

Hic ope nympharum sublatus in aera pennis,

355

Cum grauis infuso tellus foret obruta ponto,

Deucalioneas effugit inobrutus undas.

Aeoliam Pitanen a laeua parte reliquit

Factaque de saxo longi simulacra draconis

Idaeumque nemus, quo nati furta, iuuencum,

360

Occuluit Liber falsi sub imagine cerui,

Quaque pater Corythi parua tumulatus harena est,

Et quos Maera nouo latratu terruit agros,

Eurypylique urbem, qua Coae cornua matres

Gesserunt, tum cum discederet Herculis agmen,

365

Phoebeamque Rhodon et Ialysios Telchinas,

Quorum oculos ipso uitiantes omnia uisu

Iuppiter exosus fraternis subdidit undis.

Transit et antiquae Cartheia moenia Ceae,

Qua pater Alcidamas placidam de corpore natae

370

Miraturus erat nasci potuisse columbam.

Inde lacus Hyries uidet et Cycneia Tempe,

Quae subitus celebrauit olor: nam Phyllius illic

Imperio pueri uolucresque ferumque leonem

Tradiderat domitos; taurum quoque uincere iussus

375

Vicerat et stricto totiens iratus amore

Praemia poscenti taurum suprema negabat;

Ille indignatus "cupies dare" dixit et alto

Desiluit saxo. cuncti cecidisse putabant:

Factus olor niueis pendebat in aere pennis.

380

At genetrix Hyrie, seruati nescia, flendo

Delicuit stagnumque suo de nomine fecit.

Adiacet his Pleuron, in qua trepidantibus alis

Ophias effugit natorum uulnera Combe.

Inde Calaureae Letoidos adspicit arua

385

In uolucrem uersi cum coniuge conscia regis.

Dextra Cyllene est, in qua cum matre Menephron

Concubiturus erat saeuarum more ferarum.

Cephison procul hinc deflentem fata nepotis

Respicit in tumidam phocen ab Apolline uersi

390

Eumelique domum lugentis in aere natum.

Tandem uipereis Ephyren Pirenida pennis

Contigit: hic aeuo ueteres mortalia primo

Corpora uulgarunt pluuialibus edita fungis.

Sed postquam Colchis arsit noua nupta uenenis

395

Flagrantemque domum regis mare uidit utrumque,

Sanguine natorum perfunditur inpius ensis,

Vltaque se male mater Iasonis effugit arma.

Hinc Titaniacis ablata draconibus intrat

Palladias arces, quae te, iustissima Phene,

400

Teque, senex Peripha, pariter uidere uolantes

Innixamque nouis neptem Polypemonis alis.

Excipit hanc Aegeus facto damnandus in uno;

Nec satis hospitium est: thalami quoque foedere iungit.

Iamque aderat Theseus, proles ignara parenti,

405

Et uirtute sua bimarem pacauerat Isthmon:

Huius in exitium miscet Medea, quod olim

Attulerat secum Scythicis aconiton ab oris.

Illud Echidneae memorant e dentibus ortum

Esse canis; specus est tenebroso caecus hiatu,

410

Est uia decliuis, per quam Tirynthius heros

Restantem contraque diem radiosque micantes

Obliquantem oculos nexis adamante catenis

Cerberon abstraxit, rabida qui concitus ira

Inpleuit pariter ternis latratibus auras

415

Et sparsit uirides spumis albentibus agros;

Has concresse putant nactasque alimenta feracis

Fecundique soli uires cepisse nocendi,

Quae quia nascuntur dura uiuacia caute,

Agrestes aconita uocant; ea coniugis astu

420

Ipse parens Aegeus nato porrexit ut hosti.

Sumpserat ignara Theseus data pocula dextra,

Cum pater in capulo gladii cognouit eburno

Signa sui generis facinusque excussit ab ore;

Effugit illa necem nebulis per carmina motis.

425

At genitor, quamquam laetatur sospite nato,

Attonitus tamen est ingens discrimine paruo

Committi potuisse nefas; fouet ignibus aras

Muneribusque deos inplet, feriuntque secures

Colla torosa boum uinctorum tempora uittis.

430

Nullus Erechthidis fertur celebratior illo

Inluxisse dies; agitant conuiuia patres

Et medium uulgus, nec non et carmina uino

Ingenium faciente canunt: "te, maxime Theseu,

Mirata est Marathon Cretaei sanguine tauri,

435

Quodque suis securus arat Cromyona colonus,

Munus opusque tuum est; tellus Epidauria per te

Clauigeram uidit Vulcani occumbere prolem,

Vidit et inmitem Cephisias ora Procrusten;

Cercyonis letum uidit Cerealis Eleusin.

440

Occidit ille Sinis magnis male uiribus usus,

Qui poterat curuare trabes et agebat ab alto

Ad terram late sparsuras corpora pinus.

Tutus ad Alcathoen, Lelegeia moenia, limes

Conposito Scirone patet, sparsisque latronis

445

Terra negat sedem, sedem negat ossibus unda,

Quae iactata diu fertur durasse uetustas

In scopulos; scopulis nomen Scironis inhaeret.

Si titulos annosque tuos numerare uelimus,

Facta premant annos. pro te, fortissime, uota

450

Publica suscipimus, bacchi tibi sumimus haustus."

Consonat adsensu populi precibusque fauentum

Regia, nec tota tristis locus ullus in urbe est.

Nec tamen (usque adeo nulla est sincera uoluptas,

Sollicitumque aliquid laetis interuenit) Aegeus

455

Gaudia percepit nato secura recepto:

Bella parat Minos; qui quamquam milite, quamquam

Classe ualet, patria tamen est firmissimus ira

Androgeique necem iustis ulciscitur armis.

Ante tamen bello uires adquirit amicas,

460

Quaque potens habitus, uolucri freta classe pererrat.

Hinc Anaphen sibi iungit et Astypaleia regna,

Promissis Anaphen, regna Astypaleia bello;

Hinc humilem Myconon cretosaque rura Cimoli

Florentemque thymo Cythnon planamque Seriphon

465

Marmoreamque Paron, quamque inpia prodidit Arne

Sithon†: accepto, quod auara poposcerat, auro

Mutata est in auem, quae nunc quoque diligit aurum,

Nigra pedes, nigris uelata monedula pennis.

At non Oliaros Didymeque et Tenos et Andros

470

Et Gyaros nitidaeque ferax Peparethos oliuae

Gnosiacas iuuere rates. latere inde sinistro

Oenopiam Minos petit, Aeacideia regna:

Oenopiam ueteres appellauere, sed ipse

Aeacus Aeginam genetricis nomine dixit.

475

Turba ruit tantaeque uirum cognoscere famae

Expetit; occurrunt illi Telamonque minorque

Quam Telamon Peleus et proles tertia Phocus,

Ipse quoque egreditur tardus grauitate senili

Aeacus et, quae sit ueniendi causa, requirit.

480

Admonitus patrii luctus suspirat et illi

Dicta refert rector populorum talia centum:

"Arma iuues oro pro gnato sumpta piaeque

Pars sis militiae: tumulo solacia posco."

Huic Asopiades "petis inrita" dixit "et urbi

485

Non facienda meae; neque enim coniunctior ulla

Cecropidis quam est haec tellus: ea foedera nobis."

Tristis abit "stabunt"que "tibi tua foedera magno"

Dixit et utilius bellum putat esse minari,

Quam gerere atque suas ibi praeconsumere uires.

490

Classis ab Oenopiis etiamnum Lyctia muris

Spectari poterat, cum pleno concita uelo

Attica puppis adest in portusque intrat amicos,

Quae Cephalum patriaeque simul mandata ferebat.

Aeacidae longo iuuenes post tempore uisum

495

Agnouere tamen Cephalum dextrasque dedere

Inque patris duxere domum. spectabilis heros

Et ueteris retinens etiamnum pignora formae

Ingreditur ramumque tenens popularis oliuae

Et dextra laeuaque duos aetate minores

500

Maior habet, Clyton et Buten, Pallante creatos.

Postquam congressus primi sua uerba tulerunt,

Cecropidae Cephalus peragit mandata rogatque

Auxilium foedusque refert et iura parentum

Imperiumque peti totius Achaidos addit.

505

Sic ubi mandatam iuuit facundia causam,

Aeacus in capulo sceptri nitente sinistra

"Ne petite auxilium, sed sumite", dixit, "Athenae,

Nec dubie uires, quas haec habet insula, uestras

Dicite, et omnia, quae rerum status iste mearum ...

510

Robora non desunt: superat mihi miles et hostis.

Gratia dis, felix et inexcusabile tempus."

"Immo ita sit", Cephalus "crescat tua ciuibus opto

Vrbs" ait; adueniens equidem modo gaudia cepi,

Cum tam pulchra mihi, tam par aetate iuuentus

515

Obuia processit; multos tamen inde requiro,

Quos quondam uidi uestra prius urbe receptus."

Aeacus ingemuit tristique ita uoce locutus:

"Flebile principium melior fortuna secuta est:

Hanc utinam possem uobis memorare sine illo!

520

Ordine nunc repetam, neu longa ambage morer uos:

Ossa cinisque iacent, memori quos mente requiris;

Et quota pars illi rerum periere mearum!

Dira lues ira populis Iunonis iniquae

Incidit exosae dictas a paelice terras.

525

Dum uisum mortale malum tantaeque latebat

Causa nocens cladis, pugnatum est arte medendi;

Exitium superabat opem, quae uicta iacebat.

Principio caelum spissa caligine terras

Pressit et ignauos inclusit nubibus aestus,

530

Dumque quater iunctis expleuit cornibus orbem

Luna, quater plenum tenuata retexuit orbem,

Letiferis calidi spirarunt aestibus austri.

Constat et in fontes uitium uenisse lacusque,

Miliaque incultos serpentum multa per agros

535

Errasse atque suis fluuios temerasse uenenis.

Strage canum primo uolucrumque ouiumque boumque

Inque feris subiti deprensa potentia morbi.

Concidere infelix ualidos miratur arator

Inter opus tauros medioque recumbere sulco;

540

Lanigeris gregibus balatus dantibus aegros

Sponte sua lanaeque cadunt et corpora tabent;

Acer equus quondam magnaeque in puluere famae

Degenerat palmas ueterumque oblitus honorum

Ad praesepe gemit longo moriturus inerti;

545

Non aper irasci meminit, non fidere cursu

Cerua nec armentis incurrere fortibus ursi.

Omnia languor habet: siluisque agrisque uiisque

Corpora foeda iacent, uitiantur odoribus aurae.

Mira loquar: non illa canes auidaeque uolucres,

550

Non cani tetigere lupi; dilapsa liquescunt,

Adflatuque nocent et agunt contagia late.

Peruenit ad miseros damno grauiore colonos

Pestis et in magnae dominatur moenibus urbis.

Viscera torrentur primo, flammaeque latentis

555

Indicium rubor est et ductus anhelitus; igni

Aspera lingua tumet, tepidisque arentia uentis

Ora patent, auraeque graues captantur hiatu.

Non stratum, non ulla pati uelamina possunt,

Dura sed in terra ponunt praecordia, nec fit

560

Corpus humo gelidum, sed humus de corpore feruet,

Nec moderator adest, inque ipsos saeua medentes

Erumpit clades, obsuntque auctoribus artes.

Quo propior quisque est seruitque fidelius aegro,

In partem leti citius uenit, utque salutis

565

Spes abiit finemque uident in funere morbi,

Indulgent animis et nulla, quid utile, cura est:

Vtile enim nihil est. passim positoque pudore

Fontibus et fluuiis puteisque capacibus haerent,

Nec sitis est extincta prius quam uita bibendo;

570

Inde graues multi nequeunt consurgere et ipsis

Inmoriuntur aquis; aliquis tamen haurit et illas.

Tantaque sunt miseris inuisi taedia lecti:

Prosiliunt aut, si prohibent consistere uires,

Corpora deuoluunt in humum fugiuntque penates

575

Quisque suos, sua cuique domus funesta uidetur

Et, quia causa latet, locus est in crimine paruus.

Semianimes errare uiis, dum stare ualebant,

Adspiceres, flentes alios terraque iacentes

Lassaque uersantes supremo lumina motu

580

Membraque pendentis tendunt ad sidera caeli,

Hic illic, ubi mors deprenderat, exhalantes.

Quid mihi tunc animi fuit? an, quod debuit esse,

Vt uitam odissem et cuperem pars esse meorum?

Quo se cumque acies oculorum flexerat, illic

585

Vulgus erat stratum, ueluti cum putria motis

Poma cadunt ramis agitataque ilice glandes.

Templa uides contra gradibus sublimia longis

(Iuppiter illa tenet): quis non altaribus illis

Inrita tura dedit? quotiens pro coniuge coniunx,

590

Pro gnato genitor, dum uerba precantia dicit,

Non exoratis animam finiuit in aris,

Inque manu turis pars inconsumpta reperta est!

Admoti quotiens templis, dum uota sacerdos

Concipit et fundit purum inter cornua uinum,

595

Haud exspectato ceciderunt uulnere tauri!

Ipse ego sacra Ioui pro me patriaque tribusque

Cum facerem natis, mugitus uictima diros

Edidit et subito conlapsa sine ictibus ullis

Exiguo tinxit subiectos sanguine cultros.

600

Exta quoque aegra notas ueri monitusque deorum

Perdiderant: tristes penetrant ad uiscera morbi.

Ante sacros uidi proiecta cadauera postes;

Ante ipsas, quo mors foret inuidiosior, aras

Pars animam laqueo claudunt mortisque timorem

605

Morte fugant ultroque uocant uenientia fata.

Corpora missa neci nullis de more feruntur

Funeribus: neque enim capiebant funera portae;

Aut inhumata premunt terras aut dantur in altos

Indotata rogos. et iam reuerentia nulla est,

610

Deque rogis pugnant alienisque ignibus ardent.

Qui lacriment, desunt, indefletaeque uagantur

Natorumque uirumque animae iuuenumque senumque,

Nec locus in tumulos, nec sufficit arbor in ignes.

Attonitus tanto miserarum turbine rerum

615

"Iuppiter o! dixi "si te non falsa loquuntur

Dicta sub amplexus Aeginae Asopidos isse

Nec te, magne pater, nostri pudet esse parentem,

Aut mihi redde meos, aut me quoque conde sepulcro."

Ille notam fulgore dedit tonitruque secundo:

620

"Accipio, sintque ista, precor, felicia mentis

Signa tuae" dixi; "quod das mihi, pigneror omen."

Forte fuit iuxta patulis rarissima ramis

Sacra Ioui quercus de semine Dodonaeo:

Hic nos frugilegas adspeximus agmine longo

625

Grande onus exiguo formicas ore gerentes

Rugosoque suum seruantes cortice callem;

Dum numerum miror, "totidem, pater optime," dixi

"Tu mihi da ciues et inania moenia supple."

Intremuit ramisque sonum sine flamine motis

630

Alta dedit quercus: pauido mihi membra timore

Horruerant stabantque comae; tamen oscula terrae

Roboribusque dedi nec me sperare fatebar,

Sperabam tamen atque animo mea uota fouebam.

Nox subit, et curis exercita corpora somnus

635

Occupat: ante oculos eadem mihi quercus adesse

Et promittere idem totidemque animalia ramis

Ferre suis uisa est pariterque tremescere motu

Graniferumque agmen subiectis spargere in aruis,

Crescere desubito et maius maiusque uideri

640

Ac se tollere humo rectoque adsistere trunco

Et maciem numerumque pedum nigrumque colorem

Ponere et humanam membris inducere formam.

Somnus abit. damno uigilans mea uisa querorque

In superis opis esse nihil; at in aedibus ingens

645

Murmur erat, uocesque hominum exaudire uidebar

Iam mihi desuetas. dum suspicor has quoque somni

Esse, uenit Telamon properus foribusque reclusis

"Speque fideque, pater," dixit "maiora uidebis.

Egredere!" egredior, qualesque in imagine somni

650

Visus eram uidisse uiros, ex ordine tales

Adspicio noscoque: adeunt regemque salutant.

Vota Ioui soluo populisque recentibus urbem

Partior et uacuos priscis cultoribus agros

Myrmidonasque uoco nec origine nomina fraudo.

655

Corpora uidisti: mores, quos ante gerebant,

Nunc quoque habent; parcum genus est patiensque laborum

Quaesitique tenax et quod quaesita reseruet.

Hi te ad bella pares annis animisque sequentur,

Cum primum, qui te feliciter attulit, eurus"

660

(Eurus enim attulerat) "fuerit mutatus in austros."

Talibus atque aliis longum sermonibus illi

Inpleuere diem: lucis pars optima mensae

Est data, nox somnis; iubar aureus extulerat sol;

Flabat adhuc eurus redituraque uela tenebat:

665

Ad Cephalum Pallante sati, cui grandior aetas,

Ad regem Cephalus simul et Pallante creati

Conueniunt, sed adhuc regem sopor altus habebat.

Excipit Aeacides illos in limine Phocus;

Nam Telamon fraterque uiros ad bella legebant.

670

Phocus in interius spatium pulchrosque recessus

Cecropidas ducit, cum quis simul ipse resedit.

Adspicit Aeoliden ignota ex arbore factum

Ferre manu iaculum, cuius fuit aurea cuspis;

Pauca prius mediis sermonibus ante locutus

675

"Sum nemorum studiosus" ait "caedisque ferinae;

Qua tamen e silua teneas hastile recisum,

Iamdudum dubito: certe, si fraxinus esset,

Fulua colore foret; si cornus, nodus inesset;

Vnde sit, ignoro. sed non formosius isto

680

Viderunt oculi telum iaculabile nostri."

Excipit Actaeis e fratribus alter et "usum

Maiorem specie mirabere" dixit "in isto.

Consequitur, quodcumque petit, fortunaque missum

Non regit, et reuolat nullo referente cruentum."

685

Tum uero iuuenis Nereius omnia quaerit,

Cur sit et unde datum, quis tanti muneris auctor;

Quae petit, ille refert et cetera: nota pudori,

Qua tulerit mercede, silet tactusque dolore

Coniugis amissae lacrimis ita fatur obortis:

690

"Hoc me, nate dea, (quis possit credere?) telum

Flere facit facietque diu, si uiuere nobis

Fata diu dederint: hoc me cum coniuge cara

Perdidit; hoc utinam caruissem munere semper!

Procris erat, si forte magis peruenit ad aures

695

Orithyia tuas, raptae soror Orithyiae,

Si faciem moresque uelis conferre duarum,

Dignior ipsa rapi. pater hanc mihi iunxit Erechtheus,

Hanc mihi iunxit amor: felix dicebar eramque;

Non ita dis uisum est, aut nunc quoque forsitan essem.

700

Alter agebatur post sacra iugalia mensis,

Cum me cornigeris tendentem retia ceruis

Vertice de summo semper florentis Hymetti

Lutea mane uidet pulsis Aurora tenebris

Inuitumque rapit. liceat mihi uera referre

705

Pace deae: quod sit roseo spectabilis ore,

Quod teneat lucis, teneat confinia noctis,

Nectareis quod alatur aquis, ego - Procrin amabam:

Pectore Procris erat, Procris mihi semper in ore.

Sacra tori coitusque nouos thalamosque recentes

710

Primaque deserti referebam foedera lecti;

Mota dea est et "siste tuas, ingrate, querellas:

Procrin habe!" dixit, "quodsi mea prouida mens est,

Non habuisse uoles" meque illi irata remisit.

Dum redeo mecumque deae memorata retracto,

715

Esse metus coepit, ne iura iugalia coniunx

Non bene seruasset: facies aetasque iubebat

Credere adulterium, prohibebant credere mores;

Sed tamen afueram, sed et haec erat, unde redibam,

Criminis exemplum, sed cuncta timemus amantes.

720

Quaerere, quod doleam, statuo donisque pudicam

Sollicitare fidem. fauet huic Aurora timori

Inmutatque meam (uideor sensisse) figuram.

Palladias ineo non cognoscendus Athenas

Ingrediorque domum: culpa domus ipsa carebat

725

Castaque signa dabat dominoque erat anxia rapto;

Vix aditus per mille dolos ad Erechthida factus.

Vt uidi, obstipui meditataque paene reliqui

Temptamenta fide; male me, quin uera faterer,

Continui, male, quin, ut oportuit, oscula ferrem.

730

Tristis erat (sed nulla tamen formosior illa

Esse potest tristi) desiderioque dolebat

Coniugis abrepti. tu conlige, qualis in illa,

Phoce, decor fuerit, quam sic dolor ipse decebat.

Quid referam, quotiens temptamina nostra pudici

735

Reppulerint mores, quotiens "ego" dixerit "uni

Seruor; ubicumque est, uni mea gaudia seruo?"

Cui non ista fide satis experientia sano

Magna foret? non sum contentus et in mea pugno

Vulnera; dum census dare me pro nocte loquendo

740

Muneraque augendo tandem dubitare coegi,

Exclamo male fictor: "adest male fictus adulter,

Verus eram coniunx: me, perfida, teste teneris!"

Illa nihil; tacito tantummodo uicta pudore

Insidiosa malo cum coniuge limina fugit

745

Offensaque mei genus omne perosa uirorum

Montibus errabat studiis operata Dianae.

Tum mihi deserto uiolentior ignis ad ossa

Peruenit: orabam ueniam et peccasse fatebar

Et potuisse datis simili succumbere culpae

750

Me quoque muneribus, si munera tanta darentur.

Haec mihi confesso, laesum prius ulta pudorem,

Redditur et dulces concorditer exigit annos.

Dat mihi praeterea, tamquam se parua dedisset

Dona, canem munus, quem cum sua traderet illi

755

Cynthia, "currendo superabit" dixerat "omnes."

Dat simul et iaculum, quod nos, ut cernis, habemus.

Muneris alterius quae sit fortuna, requiris?

Accipe mirandum: nouitate mouebere facti.

Carmina Laiades non intellecta priorum

760

Soluerat ingeniis, et praecipitata iacebat

Inmemor ambagum uates obscura suarum;

[Scilicet alma Themis, nec talia linquit inulta]

Protinus Aoniis inmittitur altera Thebis

Pestis, et exitio multi pecorumque suoque

765

Rurigenae pauere feram: uicina iuuentus

Venimus et latos indagine cinximus agros.

Illa leui uelox superabat retia saltu

Summaque transibat positarum lina plagarum.

Copula detrahitur canibus, quos illa sequentes

770

Effugit et coetum non segnior alite ludit.

Poscor et ipse meum consensu Laelapa magno:

Muneris hoc nomen; iamdudum uincula pugnat

Exuere ipse sibi colloque morantia tendit.

Vix bene missus erat, nec iam poteramus, ubi esset,

775

Scire; pedum calidus uestigia puluis habebat,

Ipse oculis ereptus erat: non ocior illo

Hasta nec exutae contorto uerbere glandes

Nec Gortyniaco calamus leuis exit ab arcu.

Collis apex medii subiectis inminet aruis:

780

Tollor eo capioque noui spectacula cursus,

Quo modo deprendi, modo se subducere ab ipso

Vulnere uisa fera est; nec limite callida recto

In spatiumque fugit, sed decipit ora sequentis

Et redit in gyrum, ne sit suus impetus hosti;

785

Inminet hic sequiturque parem similisque tenenti

Non tenet et uanos exercet in aera motus.

Ad iaculi uertebar opem; quod dextera librat

Dum mea, dum digitos amentis addere tempto,

Lumina deflexi reuocataque rursus eodem

790

Rettuleram: medio (mirum) duo marmora campo

Adspicio: fugere hoc, illud latrare putares.

Scilicet inuictos ambo certamine cursus

Esse deus uoluit, siquis deus adfuit illis."

Hactenus, et tacuit. "iaculo quod crimen in ipso est?"

795

Phocus ait; iaculi sic crimina reddidit ille:

"Gaudia principium nostri sunt, Phoce, doloris:

Illa prius referam. iuuat o meminisse beati

Temporis, Aeacida, quo primos rite per annos

Coniuge eram felix, felix erat illa marito:

800

Mutua cura duos et amor socialis habebat,

Nec Iouis illa meo thalamos praeferret amori,

Nec, me quae caperet, non si Venus ipsa ueniret,

Vlla erat; aequales urebant pectora flammae.

Sole fere radiis feriente cacumina primis

805

Venatum in siluas iuuenaliter ire solebam,

Nec mecum famuli nec equi nec naribus acres

Ire canes nec lina sequi nodosa solebant:

Tutus eram iaculo; sed cum satiata ferinae

Dextera caedis erat, repetebam frigus et umbras

810

Et quae de gelidis exibat uallibus auram.

Aura petebatur medio mihi lenis in aestu,

Auram exspectabam, requies erat illa labori.

"Aura" (recordor enim) "uenias" cantare solebam,

"Meque iuues intresque sinus, gratissima, nostros,

815

Vtque facis, releuare uelis, quibus urimur, aestus."

Forsitan addiderim (sic me mea fata trahebant)

Blanditias plures et "tu mihi magna uoluptas"

Dicere sim solitus "tu me reficisque fouesque,

Tu facis, ut siluas, ut amem loca sola, meoque

820

Spiritus iste tuus semper capiatur ab ore."

Vocibus ambiguis deceptam praebuit aurem

Nescio quis nomenque aurae tam saepe uocatum

Esse putat nymphae, nympham me credit amare.

Criminis extemplo ficti temerarius index

825

Procrin adit linguaque refert audita susurra.

Credula res amor est: subito conlapsa dolore,

Vt mihi narratur, cecidit longoque refecta

Tempore se miseram, se fati dixit iniqui

Deque fide questa est et crimine concita uano,

830

Quod nihil est, metuit, metuit sine corpore nomen

Et dolet infelix ueluti de paelice uera.

Saepe tamen dubitat speratque miserrima falli

Indiciique fidem negat et, nisi uiderit ipsa,

Damnatura sui non est delicta mariti.

835

Postera depulerant Aurorae lumina noctem:

Egredior siluasque peto uictorque per herbas

"Aura, ueni" dixi "nostroque medere labori!"

Et subito gemitus inter mea uerba uidebar

Nescio quos audisse: "ueni" tamen "optima" dicens,

840

Fronde leuem rursus strepitum faciente caduca

Sum ratus esse feram telumque uolatile misi:

Procris erat medioque tenens in pectore uulnus

"Ei mihi!" conclamat. uox est ubi cognita fidae

Coniugis, ad uocem praeceps amensque cucurri:

845

Semianimem et sparsas foedantem sanguine uestes

Et sua (me miserum!) de uulnere dona trahentem

Inuenio corpusque meo mihi carius ulnis

Mollibus attollo scissaque a pectore ueste

Vulnera saeua ligo conorque inhibere cruorem,

850

Neu me morte sua sceleratum deserat, oro.

Viribus illa carens et iam moribunda coegit

Haec se pauca loqui: "per nostri foedera lecti

Perque deos supplex oro superosque meosque,

Per siquid merui de te bene, perque manentem

855

Nunc quoque, cum pereo, causam mihi mortis, amorem,

Ne thalamis Auram patiare innubere nostris."

Dixit, et errorem tum denique nominis esse

Et sensi et docui. sed quid docuisse iuuabat?

Labitur, et paruae fugiunt cum sanguine uires.

860

Dumque aliquid spectare potest, me spectat et in me

Infelicem animam nostroque exhalat in ore;

Sed uultu meliore mori secura uidetur."

Flentibus haec lacrimans heros memorabat: et ecce

Aeacus ingreditur duplici cum prole nouoque

865

Milite, quem Cephalus cum fortibus accipit armis.

Cliccare sulle parole in blu per vedere l'apparato