Vergilius georgicon 3

Altre sezioni


Te quoque, magna Pales, et te memorande canemus

Pastor ab Amphryso, uos, siluae amnesque Lycaei.

Cetera, quae uacuas tenuissent carmine mentes,

Omnia iam uulgata: quis aut Eurysthea durum

5

Aut inlaudati nescit Busiridis aras?

Cui non dictus Hylas puer et Latonia Delos

Hippodameque umeroque Pelops insignis eburno,

Acer equis? Temptanda uia est, qua me quoque possim

Tollere humo uictorque uirum uolitare per ora.

10

Primus ego in patriam mecum, modo uita supersit,

Aonio rediens deducam uertice Musas;

Primus Idumaeas referam tibi, Mantua, palmas

Et uiridi in campo templum de marmore ponam

Propter aquam, tardis ingens ubi flexibus errat

15

Mincius et tenera praetexit harundine ripas.

In medio mihi Caesar erit templumque tenebit:

Illi uictor ego et Tyrio conspectus in ostro

Centum quadriiugos agitabo ad flumina currus.

Cuncta mihi Alpheum linquens lucosque Molorchi

20

Cursibus et crudo decernet Graecia caestu.

Ipse caput tonsae foliis ornatus oliuae

Dona feram. Iam nunc sollemnis ducere pompas

Ad delubra iuuat caesosque uidere iuuencos

Vel scaena ut uersis discedat frontibus utque

25

Purpurea intexti tollant aulaea Britanni.

In foribus pugnam ex auro solidoque elephanto

Gangaridum faciam uictorisque arma Quirini

Atque hic undantem bello magnumque fluentem

Nilum ac nauali surgentis aere columnas;

30

Addam urbes Asiae domitas pulsumque Niphaten

Fidentemque fuga Parthum uersisque sagittis

Et duo rapta manu diuerso ex hoste tropaea

Bisque triumphatas utroque ab litore gentes.

Stabunt et Parii lapides, spirantia signa,

35

Assaraci proles demissaeque ab Ioue gentis

Nomina Trosque parens et Troiae Cynthius auctor.

Inuidia infelix furias amnemque seuerum

Cocyti metuet tortosque Ixionis anguis

Immanemque rotam et non exsuperabile saxum.

40

Interea Dryadum siluas saltusque sequamur

Intactos, tua, Maecenas, haud mollia iussa:

Te sine nil altum mens incohat. En age segnis

Rumpe moras; uocat ingenti clamore Cithaeron

Taygetique canes domitrixque Epidaurus equorum,

45

Et uox adsensu nemorum ingeminata remugit.

Mox tamen ardentis accingar dicere pugnas

Caesaris et nomen fama tot ferre per annos,

Tithoni prima quot abest ab origine Caesar.

Seu quis Olympiacae miratus praemia palmae

50

Pascit equos, seu quis fortis ad aratra iuuencos,

Corpora praecipue matrum legat. Optuma toruae

Forma bouis, cui turpe caput, cui plurima ceruix

Et crurum tenus a mento palearia pendent;

Tum longo nullus lateri modus: omnia magna,

55

Pes etiam, et camuris hirtae sub cornibus aures.

Nec mihi displiceat maculis insignis et albo

Aut iuga detractans interdumque aspera cornu

Et faciem tauro propior quaeque ardua tota

Et gradiens ima uerrit uestigia cauda.

60

Aetas Lucinam iustosque pati hymenaeos

Desinit ante decem, post quattuor incipit annos;

Cetera nec feturae habilis nec fortis aratris.

Interea, superat gregibus dum laeta iuuentas,

Solue mares; mitte in Venerem pecuaria primus

65

Atque aliam ex alia generando suffice prolem.

Optima quaeque dies miseris mortalibus aeui

Prima fugit; subeunt morbi tristisque senectus

Et labor, et durae rapit inclementia mortis.

Semper erunt, quarum mutari corpora malis;

70

Semper enim refice ac, ne post amissa requiras,

Anteueni et subolem armento sortire quotannis.

Nec non et pecori est idem dilectus equino:

Tu modo, quos in spem statues summittere gentis,

Praecipuum iam inde a teneris impende laborem.

75

Continuo pecoris generosi pullus in aruis

Altius ingreditur et mollia crura reponit;

Primus et ire uiam et fluuios temptare minantis

Audet et ignoto sese committere ponti,

Nec uanos horret strepitus. Illi ardua ceruix

80

Argutumque caput, breuis aluus obesaque terga,

Luxuriatque toris animosum pectus. Honesti

Spadices glaucique; color deterrimus albis

Et giluo. Tum, si qua sonum procul arma dedere,

Stare loco nescit, micat auribus et tremit artus,

85

Collectumque premens uoluit sub naribus ignem.

Densa iuba et dextro iactata recumbit in armo;

At duplex agitur per lumbos spina, cauatque

Tellurem et solido grauiter sonat ungula cornu.

Talis Amyclaei domitus Pollucis habenis

90

Cyllarus et, quorum Grai meminere poetae,

Martis equi biiuges et magni currus Achilli;

Talis et ipse iubam ceruice effundit equina

Coniugis aduentu pernix Saturnus et altum

Pelion hinnitu fugiens impleuit acuto.

95

Hunc quoque, ubi aut morbo grauis aut iam segnior annis

96

Deficit, abde domo nec turpi ignosce senectae,

120

Quamuis saepe fuga uersos ille egerit hostis

121

Et patriam Epirum referat fortisque Mycenas

122

Neptunique ipsa deducat origine gentem.

97

Frigidus in Venerem senior frustraque laborem

Ingratum trahit et, si quando ad proelia uentumst,

Vt quondam in stipulis magnus sine uiribus ignis,

100

Incassum furit. Ergo animos aeuomque notabis

Praecipue: hinc alias artis prolemque parentum

Et quis cuique dolor uicto, quae gloria palmae.

Nonne uides, cum praecipiti certamine campum

Corripuere ruuntque effusi carcere currus,

105

Cum spes arrectae iuuenum exsultantiaque haurit

Corda pauor pulsans? Illi instant uerbere torto

Et proni dant lora; uolat ui feruidus axis;

Iamque humiles iamque elati sublime uidentur

Aera per uacuum ferri atque adsurgere in auras.

110

Nec mora nec requies; at fuluae nimbus harenae

Tollitur, umescunt spumis flatuque sequentum:

Tantus amor laudum, tantaest uictoria curae.

Primus Erichthonius currus et quattuor ausus

Iungere equos rapidusque rotis insistere uictor;

115

Frena Pelethronii Lapithae gyrosque dedere

Impositi dorso, atque equitem docuere sub armis

Insultare solo et gressus glomerare superbos.

Aequus uterque labor aeque iuuenemque magistri

119

Exquirunt calidumque animis et cursibus acrem,

123

His animaduersis instant sub tempus et omnis

Impendunt curas denso distendere pingui,

125

Quem legere ducem et pecori dixere maritum,

Florentisque secant herbas fluuiosque ministrant

Farraque, ne blando nequeat superesse labori

Inualidique patrum referant ieiunia nati.

Ipsa autem macie tenuant armenta uolentes

130

Atque, ubi concubitus primos iam nota uoluptas

Sollicitat, frondesque negant et fontibus arcent;

Saepe etiam cursu quatiunt et sole fatigant,

Cum grauiter tunsis gemit area frugibus et cum

Surgentem ad Zephyrum paleae iactantur inanes

135

Hoc faciunt, nimio ne luxu obtunsior usus

Sit genitali aruo et sulcos oblimet inertis,

Sed rapiat sitiens Venerem interiusque recondat.

Rursus cura patrum cadere et succedere matrum

Incipit. Exactis grauidae cum mensibus errant,

140

Non illas grauibus quisquam iuga ducere plaustris,

Non saltu superare uiam sit passus et acri

Carpere prata fuga fluuiosque innare rapacis.

Saltibus in uacuis pascunt et plena secundum

Flumina, muscus ubi et uiridissima gramine ripa

145

Speluncaeque tegant et saxea procubet umbra.

Est lucos Silari circa ilicibusque uirentem

Plurimus Alburnum uolitans, cui nomen asilo

Romanum est, oestrum Grai uertere uocantes,

Asper, acerba sonans, quo tota exterrita siluis

150

Diffugiunt armenta; furit mugitibus aether

Concussus siluaeque et sicci ripa Tanagri.

Hoc quondam monstro horribilis exercuit iras

Inachiae Iuno pestem meditata iuuencae;

Hunc quoque (nam mediis feruoribus acrior instat)

155

Arcebis grauido pecori armentaque pasces

Sole recens orto aut noctem ducentibus astris.

Post partum cura in uitulos traducitur omnis;

Continuoque notas et nomina gentis inurunt

Et quos aut pecori malint summittere habendo

160

Aut aris seruare sacros aut scindere terram

Et campum horrentem fractis inuertere glaebis.

Cetera pascuntur uiridis armenta per herbas:

Tu, quos ad studium atque usum formabis agrestem,

Iam uitulos hortare uiamque insiste domandi,

165

Dum faciles animi iuuenum, dum mobilis aetas.

Ac primum laxos tenui de uimine circlos

Ceruici subnecte; dehinc, ubi libera colla

Seruitio adsuerint, ipsis e torquibus aptos

Iunge pares et coge gradum conferre iuuencos;

170

Atque illis iam saepe rotae ducantur inanes

Per terram et summo uestigia puluere signent.

Post ualido nitens sub pondere faginus axis

Instrepat et iunctos temo trahat aereus orbis.

Interea pubi indomitae non gramina tantum

175

Nec uescas salicum frondes uluamque palustrem,

Sed frumenta manu carpes sata; nec tibi fetae

More patrum niuea implebunt mulctraria uaccae,

Sed tota in dulcis consument ubera natos.

Sin ad bella magis studium turmasque ferocis

180

Aut Alphea rotis praelabi flumina Pisae

Et Iouis in luco currus agitare uolantis,

Primus equi labor est animos atque arma uidere

Bellantum lituosque pati tractuque gementem

Ferre rotam et stabulo frenos audire sonantis,

185

Tum magis atque magis blandis gaudere magistri

Laudibus et plausae sonitum ceruicis amare.

Atque haec iam primo depulsus ab ubere matris

Audeat inque uicem det mollibus ora capistris

Inualidus etiamque tremens, etiam inscius aeui.

190

At tribus exactis ubi quarta accesserit aestas,

Carpere mox gyrum incipiat gradibusque sonare

Compositis sinuetque alterna uolumina crurum

Sitque laboranti similis; tum cursibus auras,

Tum uocet ac per aperta uolans ceu liber habenis

195

Aequora uix summa uestigia ponat harena,

Qualis Hyperboreis Aquilo cum densus ab oris

Incubuit Scythiaeque hiemes atque arida differt

Nubila: tum segetes altae campique natantes

Lenibus horrescunt flabris summaeque sonorem

200

Dant siluae longique urguent ad litora fluctus;

Ille uolat simul arua fuga, simul aequora uerrens.

Hinc uel ad Elei metas et maxima campi

Sudabit spatia et spumas aget ore cruentas,

Belgica uel molli melius feret esseda collo.

205

Tum demum crassa magnum farragine corpus

Crescere iam domitis sinito; namque ante domandum

Ingentis tollent animos prensique negabunt

Verbera lenta pati et duris parere lupatis.

Sed non ulla magis uires industria firmat

210

Quam Venerem et caeci stimulos auertere amoris,

Siue boum siue est cui gratior usus equorum.

Atque ideo tauros procul atque in sola relegant

Pascua post montem oppositum et trans flumina lata

Aut intus clausos satura ad praesepia seruant.

215

Carpit enim uiris paulatim uritque uidendo

Femina nec nemorum patitur meminisse nec herbae,

Dulcibus illa quidem inlecebris, et saepe superbos

Cornibus inter se subigit decernere amantis.

Pascitur in magna Sila formosa iuuenca:

220

Illi alternantes multa ui proelia miscent

Volneribus crebris; lauit ater corpora sanguis,

Versaque in obnixos urgentur cornua uasto

Cum gemitu; reboant siluaeque et longus Olympus.

Nec mos bellantis una stabulare, sed alter

225

Victus abit longeque ignotis exulat oris,

Multa gemens ignominiam plagasque superbi

Victoris, tum quos amisit inultus amores:

Et stabula aspectans regnis excessit auitis.

Ergo omni cura uiris exercet et inter

230

Dura iacet pernox instrato saxa cubili

Frondibus hirsutis et carice pastus acuta

Et temptat sese atque irasci in cornua discit

Arboris obnixus trunco uentosque lacessit

Ictibus et sparsa ad pugnam proludit harena.

235

Post, ubi collectum robur uiresque refectae,

Signa mouet praecepsque oblitum fertur in hostem,

Fluctus uti medio coepit cum albescere ponto,

Longius ex altoque sinum trahit utque uolutus

Ad terras immane sonat per saxa neque ipso

240

Monte minor procumbit; at ima exaestuat unda

Verticibus nigramque alte subiectat harenam.

Omne adeo genus in terris hominumque ferarumque

Et genus aequoreum, pecudes pictaeque uolucres

In furias ignemque ruunt: amor omnibus idem.

245

Tempore non alio catulorum oblita leaena

Saeuior errauit campis nec funera uulgo

Tam multa informes ursi stragemque dedere

Per siluas; tum saeuus aper, tum pessima tigris;

Heu, male tum Libyae solis erratur in agris.

250

Nonne uides, ut tota tremor pertemptet equorum

Corpora, si tantum notas odor attulit auras?

Ac neque eos iam frena uirum neque uerbera saeua,

Non scopuli rupesque cauae atque obiecta retardant

Flumina correptosque unda torquentia montis.

255

Ipse ruit dentesque Sabellicus exacuit sus

Et pede prosubigit terram, fricat arbore costas

Atque hinc atque illinc umeros ad uolnera durat.

Quid iuuenis, magnum cui uersat in ossibus ignem

Durus amor? nempe abruptis turbata procellis

260

Nocte natat caeca serus freta, quem super ingens

Porta tonat caeli, et scopulis inlisa reclamant

Aequora; nec miseri possunt reuocare parentes

Nec moritura super crudeli funere uirgo.

Quid lynces Bacchi uariae et genus acre luporum

265

Atque canum? quid quae inbellis dant proelia cerui?

Scilicet ante omnis furor est insignis equarum,

Et mentem Venus ipsa dedit, quo tempore Glauci

Potniades malis membra absumpsere quadrigae.

Illas ducit amor trans Gargara transque sonantem

270

Ascanium; superant montis et flumina tranant.

Continuoque, auidis ubi subdita flamma medullis

(Vere magis, quia uere calor redit ossibus), illae

Ore omnes uersae in Zephyrum stant rupibus altis

Exceptantque leuis auras et saepe sine ullis

275

Coniugiis uento grauidae (mirabile dictu)

Saxa per et scopulos et depressas conuallis

Diffugiunt, non, Eure, tuos, neque solis ad ortus,

In Borean Caurumque aut unde nigerrimus Auster

Nascitur et pluuio contristat frigore caelum.

280

Hic demum, hippomanes uero quod nomine dicunt

Pastores, lentum destillat ab inguine uirus,

Hippomanes, quod saepe malae legere nouercae

Miscueruntque herbas et non innoxia uerba.

Sed fugit interea, fugit inreparabile tempus,

285

Singula dum capti circumuectamur amore.

Hoc satis armentis; superat pars altera curae,

Lanigeros agitare greges hirtasque capellas;

Hic labor, hinc laudem fortes sperate coloni.

Nec sum animi dubius uerbis ea uincere magnum

290

Quam sit et angustis hunc addere rebus honorem;

Sed me Parnasi deserta per ardua dulcis

Raptat amor; iuuat ire iugis, qua nulla priorum

Castaliam molli deuertitur orbita cliuo.

Nunc, ueneranda Pales, magno nunc ore sonandum.

295

Incipiens stabulis edico in mollibus herbam

Carpere ouis, dum mox frondosa reducitur aestas,

Et multa duram stipula felicumque maniplis

Sternere supter humum, glacies ne frigida laedat

Molle pecus scabiemque ferat turpisque podagras.

300

Post hinc digressus iubeo frondentia capris

Arbuta sufficere et fluuios praebere recentis

Et stabula a uentis hiberno opponere soli

Ad medium conuersa diem, cum frigidus olim

Iam cadit extremoque inrorat Aquarius anno.

305

Hae quoque non cura nobis leuiore tuendae,

Nec minor usus erit, quamuis Milesia magno

Vellera mutentur Tyrios incocta rubores;

Densior hinc suboles, hinc largi copia lactis:

Quam magis exhausto spumauerit ubere mulctra,

310

Laeta magis pressis manabunt flumina mammis.

Nec minus interea barbas incanaque menta

Cinyphii tondent hirqui saetasque comantis

Vsum in castrorum et miseris uelamina nautis.

Pascuntur uero siluas et summa Lycaei

315

Horrentisque rubos et amantis ardua dumos

Atque ipsae memores redeunt in tecta suosque

Ducunt et grauido superant uix ubere limen.

Ergo omni studio glaciem uentosque niualis,

Quo minor est illis curae mortalis egestas,

320

Auertes uictumque feres et uirgea laetus

Pabula nec tota claudes faenilia bruma.

At uero Zephyris cum laeta uocantibus aestas

In saltus utrumque gregem atque in pascua mittet,

Luciferi primo cum sidere frigida rura

325

Carpamus, dum mane nouum, dum gramina canent

Et ros in tenera pecori gratissimus herba.

Inde, ubi quarta sitim caeli collegerit hora

Et cantu querulae rumpent arbusta cicadae,

Ad puteos aut alta greges ad stagna iubebo

330

Currentem ilignis potare canalibus undam;

Aestibus at mediis umbrosam exquirere uallem,

Sicubi magna Iouis antiquo robore quercus

Ingentis tendat ramos, aut sicubi nigrum

Ilicibus crebris sacra nemus accubet umbra;

335

Tum tenuis dare rursus aquas et pascere rursus

Solis ad occasum, cum frigidus aera Vesper

Temperat et saltus reficit iam roscida luna

Litoraque alcyonen resonant, acalanthida dumi.

Quid tibi pastores Libyae, quid pascua uersu

340

Prosequar et raris habitata mapalia tectis?

Saepe diem noctemque et totum ex ordine mensem

Pascitur itque pecus longa in deserta sine ullis

Hospitiis: tantum campi iacet. Omnia secum

Armentarius Afer agit, tectumque laremque

345

Armaque Amyclaeumque canem Cressamque pharetram;

Non secus ac patriis acer Romanus in armis

Iniusto sub fasce uiam cum carpit, et hosti

Ante exspectatum positis stat in agmine castris.

At non, qua Scythiae gentes Maeotiaque unda,

350

Turbidus et torquens flauentis Hister harenas

Quaque redit medium Rhodope porrecta sub axem.

Illic clausa tenent stabulis armenta, neque ullae

Aut herbae campo apparent aut arbore frondes;

Sed iacet aggeribus niueis informis et alto

355

Terra gelu late septemque adsurgit in ulnas.

Semper hiemps, semper spirantes frigora Cauri;

Tum Sol pallentis haut umquam discutit umbras,

Nec cum inuectus equis altum petit aethera, nec cum

Praecipitem Oceani rubro lauit aequore currum.

360

Concrescunt subitae currenti in flumine crustae,

Vndaque iam tergo ferratos sustinet orbis,

Puppibus illa prius, patulis nunc hospita plaustris;

Aeraque dissiliunt uulgo, uestesque rigescunt

Indutae, caeduntque securibus umida uina,

365

Et totae solidam in glaciem uertere lucunae,

Stiriaque inpexis induruit horrida barbis.

Interea toto non setius aere ninguit:

Intereunt pecudes, stant circumfusa pruinis

Corpora magna boum confertoque agmine cerui

370

Torpent mole noua et summis uix cornibus exstant.

Hos non immissis canibus, non cassibus ullis

Puniceaeue agitant pauidos formidine pinnae,

Sed frustra oppositum trudentis pectore montem

Comminus obtruncant ferro grauiterque rudentis

375

Caedunt et magno laeti clamore reportant.

Ipsi in defossis specubus secura sub alta

Otia agunt terra, congestaque robora totasque

Aduoluere focis ulmos ignique dedere;

Hic noctem ludo ducunt et pocula laeti

380

Fermento atque acidis imitantur uitea sorbis.

Talis Hyperboreo Septem subiecta trioni

Gens effrena uirum Riphaeo tunditur Euro

Et pecudum fuluis uelatur corpora saetis.

Si tibi lanitium curae, primum aspera silua,

385

Lappaeque tribolique, absint; fuge pabula laeta;

Continuoque greges uillis lege mollibus albos.

Illum autem, quamuis aries sit candidus ipse,

Nigra subest udo tantum cui lingua palato,

Reice, ne maculis infuscet uellera pullis

390

Nascentum, plenoque alium circumspice campo.

Munere sic niueo lanae, si credere dignum est,

Pan deus Arcadiae captam te, Luna, fefellit

In nemora alta uocans; nec tu aspernata uocantem.

At cui lactis amor, cytisum lotosque frequentis

395

Ipse manu salsasque ferat praesepibus herbas:

Hinc et amant fluuios magis, et magis ubera tendunt

Et salis occultum referunt in lacte saporem.

Multi etiam excretos prohibent a matribus haedos

Primaque ferratis praefigunt ora capistris.

400

Quod surgente die mulsere horisque diurnis,

Nocte premunt; quod iam tenebris et sole cadente,

Sub lucem exportant calathis (adit oppida pastor),

Aut parco sale contingunt hiemique reponunt.

Nec tibi cura canum fuerit postrema, sed una

405

Velocis Spartae catulos acremque Molossum

Pasce sero pingui. Numquam custodibus illis

Nocturnum stabulis furem incursusque luporum

Aut impacatos a tergo horrebis Hiberos.

Saepe etiam cursu timidos agitabis onagros

410

Et canibus leporem, canibus uenabere dammas;

Saepe uolutabris pulsos siluestribus apros

Latratu turbabis agens, montisque per altos

Ingentem clamore premes ad retia ceruom.

Disce et odoratam stabulis accendere cedrum

415

Galbaneoque agitare grauis nidore chelydros.

Saepe sub immotis praesepibus aut mala tactu

Vipera delituit caelumque exterrita fugit

Aut tecto adsuetus coluber succedere et umbrae

(Pestis acerba boum) pecorique aspergere uirus

420

Fouit humum. Cape saxa manu, cape robora, pastor,

Tollentemque minas et sibila colla tumentem

Deice! Iamque fuga timidum caput abdidit alte,

Cum medii nexus extremaeque agmina caudae

Soluontur tardosque trahit sinus ultimus orbis.

425

Est etiam ille malus Calabris in saltibus anguis

Squamea conuoluens sublato pectore terga

Atque notis longam maculosus grandibus aluom,

Qui, dum amnes ulli rumpuntur fontibus et dum

Vere madent udo terrae ac pluuialibus Austris,

430

Stagna colit ripisque habitans hic piscibus atram

Improbus ingluuiem ranisque loquacibus explet;

Postquam exusta palus terraeque ardore dehiscunt,

Exsilit in siccum et flammantia lumina torquens

Saeuit agris asperque siti atque exterritus aestu.

435

Ne mihi tum mollis sub diuo carpere somnos

Neu dorso nemoris libeat iacuisse per herbas,

Cum positis nouus exuuiis nitidusque iuuenta

Voluitur, aut catulos tectis aut oua relinquens,

Arduus ad solem et linguis micat ore trisulcis.

440

Morborum quoque te causas et signa docebo.

Turpis ouis temptat scabies, ubi frigidus imber

Altius ad uiuom persedit et horrida cano

Bruma gelu, uel cum tonsis inlutus adhaesit

Sudor et hirsuti secuerunt corpora uepres.

445

Dulcibus idcirco fluuiis pecus omne magistri

Perfundunt, udisque aries in gurgite uillis

Mersatur missusque secundo defluit amni,

Aut tonsum tristi contingunt corpus amurca

Et spumas miscent argenti uiuaque sulpura

450

Idaeasque pices et pinguis unguine ceras

Scillamque elleborosque grauis nigrumque bitumen.

Non tamen ulla magis praesens fortuna laborum est,

Quam si quis ferro potuit rescindere summum

Vlceris os; alitur uitium uiuitque tegendo,

455

Dum medicas adhibere manus ad uolnera pastor

Abnegat aut meliora deos sedet omina poscens.

Quin etiam, ima dolor balantum lapsus ad ossa

Cum furit atque artus depascitur arida febris,

Profuit incensos aestus auertere et inter

460

Ima ferire pedis salientem sanguine uenam,

Bisaltae quo more solent acerque Gelonus,

Cum fugit in Rhodopen atque in deserta Getarum,

Et lac concretum cum sanguine potat equino.

Quam procul aut molli succedere saepius umbrae

465

Videris aut summas carpentem ignauius herbas

Extremamque sequi aut medio procumbere campo

Pascentem et serae solam decedere nocti,

Continuo culpam ferro compesce priusquam

Dira per incautum serpant contagia uulgus.

470

Non tam creber agens hiemem ruit aequore turbo

Quam multae pecudum pestes. Nec singula morbi

Corpora corripiunt, sed tota aestiua repente,

Spemque gregemque simul cunctamque ab origine gentem.

Tum sciat, aerias Alpis et Norica si quis

475

Castella in tumulis et Iapydis arua Timaui

Nunc quoque post tanto uideat, desertaque regna

Pastorum et longe saltus lateque uacantis.

Hic quondam morbo caeli miseranda coortast

Tempestas totoque autumni incanduit aestu

480

Et genus omne neci pecudum dedit, omne ferarum

Corrupitque lacus, infecit pabula tabo.

Nec uia mortis erat simplex; sed ubi ignea uenis

Omnibus acta sitis miseros adduxerat artus,

Rursus abundabat fluidus liquor omniaque in se

485

Ossa minutatim morbo collapsa trahebat.

Saepe in honore deum medio stans hostia ad aram,

Lanea dum niuea circumdatur infula uitta,

Inter cunctantis cecidit moribunda ministros;

Aut, si quam ferro mactauerat ante sacerdos,

490

Inde neque impositis ardent altaria fibris,

Nec responsa potest consultus reddere uates,

Ac uix suppositi tinguntur sanguine cultri

Summaque ieiuna sanie infuscatur harena.

Hinc laetis uituli uulgo moriuntur in herbis

495

Et dulcis animas plena ad praesepia reddunt,

Hinc canibus blandis rabies uenit et quatit aegros

Tussis anhela sues ac faucibus angit obessis.

Labitur infelix studiorum atque immemor herbae

Victor equos fontisque auertitur et pede terram

500

Crebra ferit; demissae aures; incertus ibidem

Sudor et ille quidem morituris frigidus; aret

Pellis et ad tactum tractanti dura resistit.

Haec ante exitium primis dant signa diebus:

Sin in processu coepit crudescere morbus,

505

Tum uero ardentes oculi atque attractus ab alto

Spiritus, interdum gemitu grauis, imaque longo

Ilia singultu tendunt; it naribus ater

Sanguis et obsessas fauces premit aspera lingua.

Profuit inserto latices infundere cornu

510

Lenaeos; ea uisa salus morientibus una;

Mox erat hoc ipsum exitio, furiisque refecti

Ardebant ipsique suos iam morte sub aegra

(Di meliora piis erroremque hostibus illum!)

Discissos nudis laniabant dentibus artus.

515

Ecce autem duro fumans sub uomere taurus

Concidit et mixtum spumis uomit ore cruorem

Extremosque ciet gemitus. It tristis arator

Maerentem abiungens fraterna morte iuuencum

Atque opere in medio defixa relinquit aratra.

520

Non umbrae altorum nemorum, non mollia possunt

Prata mouere animum, non qui per saxa uolutus

Purior electro campum petit amnis; at ima

Soluontur latera atque oculos stupor urget inertis

Ad terramque fluit deuexo pondere ceruix.

525

Quid labor aut benefacta iuuant? quid uomere terras

Inuertisse grauis? Atqui non Massica Bacchi

Munera, non illis epulae nocuere repostae;

Frondibus et uictu pascuntur simplicis herbae,

Pocula sunt fontes liquidi atque exercita cursu

530

Flumina, nec somnos abrumpit cura salubris.

Tempore non alio dicunt regionibus illis

Quaesitas ad sacra boues Iunonis et uris

Imparibus ductos alta ad donaria currus.

Ergo aegre rastris terram rimantur et ipsis

535

Vnguibus infodiunt fruges montisque per altos

Contenta ceruice trahunt stridentia plaustra.

Non lupus insidias explorat ouilia circum

Nec gregibus nocturnus obambulat: acrior illum

Cura domat; timidi dammae ceruique fugaces

540

Nunc interque canes et circum tecta uagantur.

Iam maris immensi prolem et genus omne natantum

Litore in extremo ceu naufraga corpora fluctus

Proluit; insolitae fugiunt in flumina phocae.

Interit et curuis frustra defensa latebris

545

Vipera et attoniti squamis astantibus hydri.

Ipsis est aer auibus non aequus, et illae

Praecipites alta uitam sub nube relinquont.

Praeterea iam nec mutari pabula refert

Quaesitaeque nocent artes; cessere magistri,

550

Phillyrides Chiron Amythaoniusque Melampus.

Saeuit et in lucem Stygiis emissa tenebris

Pallida Tisiphone Morbos agit ante Metumque

Inque dies auidum surgens caput altius effert;

Balatu pecorum et crebris mugitibus amnes

555

Arentesque sonant ripae collesque supini.

Iamque cateruatim dat stragem atque aggerat ipsis

In stabulis turpi dilapsa cadauera tabo,

Donec humo tegere ac foueis abscondere discunt.

Nam neque erat coriis usus, nec uiscera quisquam

560

Aut undis abolere potest aut uincere flamma;

Ne tondere quidem morbo illuuieque peresa

Vellera nec telas possunt attingere putris;

Verum etiam inuisos si quis temptarat amictus,

Ardentes papulae atque immundus olentia sudor

565

Membra sequebatur, nec longo deinde moranti

Tempore contactos artus sacer ignis edebat.