Quid faciat laetas segetes, quo sidere terram
Vertere, Maecenas, ulmisque adiungere uitis
Conueniat, quae cura boum, qui cultus habendo
Sit pecori, apibus quanta experientia parcis,
5
Hinc canere incipiam. Vos, o clarissima mundi
Lumina, labentem caelo quae ducitis annum;
Liber et alma Ceres, uestro si munere tellus
Chaoniam pingui glandem mutauit arista
Poculaque inuentis Acheloia miscuit uuis,
10
Et uos, agrestum praesentia numina, Fauni,
Ferte simul Faunique pedem Dryadesque puellae:
Munera uestra cano tuque o, cui prima frementem
Fudit equum magno tellus percussa tridenti,
Neptune; et cultor nemorum, cui pinguia Ceae
15
Ter centum niuei tondent dumeta iuuenci;
Ipse nemus linquens patrium saltusque Lycaei
Pan, ouium custos, tua si tibi Maenala curae,
Adsis, o Tegeaee, fauens, oleaeque Minerua
Inuentrix, uncique puer monstrator aratri,
20
Et teneram ab radice ferens, Siluane, cupressum;
Dique deaeque omnes, studium quibus arua tueri,
Quique nouas alitis non ullo semine fruges
Quique satis largum caelo demittitis imbrem;
Tuque adeo, quem mox quae sint habitura deorum
25
Concilia incertum est, urbisne inuisere, Caesar,
Terrarumque uelis curam et te maxumus orbis
Auctorem frugum tempestatumque potentem
Accipiat cingens materna tempora myrto;
An deus immensi uenias maris ac tua nautae
30
Numina sola colant, tibi seruiat ultima Thyle,
Teque sibi generum Tethys emat omnibus undis;
Anne nouum tardis sidus te mensibus addas,
Qua locus Erigonen inter Chelasque sequentis
Panditur (ipse tibi iam bracchia contrahit ardens
35
Scorpios et caeli iusta plus parte reliquit);
Quidquid eris (nam te nec sperant Tartara regem,
Nec tibi regnandi ueniat tam dira cupido,
Quamuis Elysios miretur Graecia campos
Nec repetita sequi curet Proserpina matrem)
40
Da facilem cursum, atque audacibus adnue coeptis
Ignarosque uiae mecum miseratus agrestis
Ingredere et uotis iam nunc adsuesce uocari.
Vere nouo, gelidus canis cum montibus umor
Liquitur et Zephyro putris se glaeba resoluit,
45
Depresso incipiat iam tum mihi taurus aratro
Ingemere et sulco attritus splendescere uomer.
Illa seges demum uotis respondet auari
Agricolae, bis quae solem, bis frigora sensit;
Illius immensae ruperunt horrea messes.
50
Ac prius ignotum ferro quam scindimus aequor,
Ventos et uarium caeli praediscere morem
Cura sit ac patrios cultusque habitusque locorum
Et quid quaeque ferat regio et quid quaeque recuset.
Hic segetes, illic ueniunt felicius uuae,
55
Arborei fetus alibi atque iniussa uirescunt
Gramina. Nonne uides, croceos ut Tmolus odores,
India mittit ebur, molles sua tura Sabaei,
At Chalybes nudi ferrum uirosaque Pontus
Castorea, Eliadum palmas Epiros equarum?
60
Continuo has leges aeternaque foedera certis
Imposuit natura locis, quo tempore primum
Deucalion uacuum lapides iactauit in orbem,
Vnde homines nati, durum genus. Ergo age, terrae
Pingue solum primis extemplo a mensibus anni
65
Fortes inuertant tauri, glaebasque iacentis
Puluerulenta coquat maturis solibus aestas;
At si non fuerit tellus fecunda, sub ipsum
Arcturum tenui sat erit suspendere sulco:
Illic, officiant laetis ne frugibus herbae,
70
Hic, sterilem exiguus ne deserat umor harenam.
Alternis idem tonsas cessare noualis
Et segnem patiere situ durescere campum;
Aut ibi flaua seres mutato sidere farra,
Vnde prius laetum siliqua quassante legumen
75
Aut tenuis fetus uiciae tristisque lupini
Sustuleris fragilis calamos siluamque sonantem.
Vrit enim lini campum seges, urit auenae,
Vrunt Lethaeo perfusa papauera somno;
Sed tamen alternis facilis labor, arida tantum
80
Ne saturare fimo pingui pudeat sola neue
Effetos cinerem immundum iactare per agros.
Sic quoque mutatis requiescunt fetibus arua,
Nec nulla interea est inaratae gratia terrae.
Saepe etiam sterilis incendere profuit agros
85
Atque leuem stipulam crepitantibus urere flammis:
Siue inde occultas uiris et pabula terrae
Pinguia concipiunt, siue illis omne per ignem
Excoquitur uitium atque exsudat inutilis umor,
Seu pluris calor ille uias et caeca relaxat
90
Spiramenta, nouas ueniat qua sucus in herbas,
Seu durat magis et uenas astringit hiantis,
Ne tenues pluuiae rapidiue potentia solis
Acrior aut Boreae penetrabile frigus adurat.
Multum adeo, rastris glaebas qui frangit inertis
95
Vimineasque trahit cratis, iuuat arua, neque illum
Flaua Ceres alto nequiquam spectat Olympo,
Et qui, proscisso quae suscitat aequore terga,
Rursus in obliquum uerso perrumpit aratro
Exercetque frequens tellurem atque imperat aruis.
100
Vmida solstitia atque hiemes orate serenas,
Agricolae; hiberno laetissima puluere farra,
Laetus ager. Nullo tantum se Mysia cultu
Iactat et ipsa suas mirantur Gargara messes.
Quid dicam, iacto qui semine comminus arua
105
Insequitur cumulosque ruit male pinguis harenae,
Deinde satis fluuium inducit riuosque sequentis
Et, cum exustus ager morientibus aestuat herbis,
Ecce supercilio cliuosi tramitis undam
Elicit? illa cadens raucum per leuia murmur
110
Saxa ciet scatebrisque arentia temperat arua.
Quid qui, ne grauidis procumbat culmus aristis,
Luxuriem segetum tenera depascit in herba,
Cum primum sulcos aequant sata, quique paludis
Collectum umorem bibula deducit harena?
115
Praesertim incertis si mensibus amnis abundans
Exit et obducto late tenet omnia limo,
Vnde cauae tepido sudant umore lacunae.
Nec tamen, haec cum sint hominumque boumque labores
Versando terram experti, nihil improbus anser
120
Strymoniaeque grues et amaris intiba fibris
Officiunt aut umbra nocet. Pater ipse colendi
Haut facilem esse uiam uoluit primusque per artem
Mouit agros curis acuens mortalia corda
Nec torpere graui passus sua regna ueterno.
125
Ante Iouem nulli subigebant arua coloni;
Ne signare quidem aut partiri limite campum
Fas erat; in medium quaerebant, ipsaque tellus
Omnia liberius nullo poscente ferebat.
Ille malum uirus serpentibus addidit atris
130
Praedarique lupos iussit pontumque moueri
Mellaque decussit foliis ignemque remouit
Et passim riuis currentia uina repressit,
Vt uarias usus meditando extunderet artis
Paulatim et sulcis frumenti quaereret herbam,
135
Vt silicis uenis abstrusum excuderet ignem.
Tunc alnos primum fluuii sensere cauatas;
Nauita tum stellis numeros et nomina fecit
Pleiadas, Hyadas claramque Lycaonis Arcton;
Tum laqueis captare feras et fallere uisco
140
Inuentum et magnos canibus circumdare saltus;
Atque alius latum funda iam uerberat amnem
Alta petens, pelagoque alius trahit umida lina;
Tum ferri rigor atque argutae lammina serrae
(Nam primi cuneis scindebant fissile lignum),
145
Tum uariae uenere artes. Labor omnia uicit
Improbus et duris urgens in rebus egestas.
Prima Ceres ferro mortalis uertere terram
Instituit, cum iam glandes atque arbuta sacrae
Deficerent siluae et uictum Dodona negaret.
150
Mox et frumentis labor additus, ut mala culmos
Esset robigo segnisque horreret in aruis
Carduus; intereunt segetes, subit aspera silua,
Lappaeque tribolique, interque nitentia culta
Infelix lolium et steriles dominantur auenae.
155
Quod nisi et adsiduis herbam insectabere rastris
Et sonitu terrebis aues et ruris opaci
Falce premes umbram uotisque uocaueris imbrem,
Heu magnum alterius frustra spectabis aceruom
Concussaque famem in siluis solabere quercu.
160
Dicendum et quae sint duris agrestibus arma,
Quis sine nec potuere seri nec surgere messis:
Vomis et inflexi primum graue robur aratri
Tardaque Eleusinae matris uoluentia plaustra
Tribulaque traheaeque et iniquo pondere rastri,
165
Virgea praeterea Celei uilisque supellex,
Arbuteae crates et mystica uannus Iacchi;
Omnia quae multo ante memor prouisa repones,
Si te digna manet diuini gloria ruris.
Continuo in siluis magna ui flexa domatur
170
In burim et curui formam accipit ulmus aratri.
Huic a stirpe pedes temo protentus in octo,
Binae aures, duplici aptantur dentalia dorso.
Caeditur et tilia ante iugo leuis altaque fagus
Stiuaque, quae currus a tergo torqueat imos,
175
Et suspensa focis explorat robora fumus.
Possum multa tibi ueterum praecepta referre,
Ni refugis tenuisque piget cognoscere curas.
Area cum primis ingenti aequanda cylindro
Et uertenda manu et creta solidanda tenaci,
180
Ne subeant herbae neu puluere uicta fatiscat,
Tum uariae inludant pestes: saepe exiguus mus
Sub terris posuitque domos atque horrea fecit,
Aut oculis capti fodere cubilia talpae,
Inuentusque cauis bufo et quae plurima terrae
185
Monstra ferunt, populatque ingentem farris aceruom
Curculio atque inopi metuens formica senectae.
Contemplator item, cum se nux plurima siluis
Induet in florem et ramos curuabit olentis:
Si superant fetus, pariter frumenta sequentur
190
Magnaque cum magno ueniet tritura calore;
At si luxuria foliorum exuberat umbra,
Nequiquam pinguis palea teret area culmos.
Semina uidi equidem multos medicare serentis
Et nitro prius et nigra perfundere amurca,
195
Grandior ut fetus siliquis fallacibus esset
Et quamuis igni exiguo properata maderent.
Vidi lecta diu et multo spectata labore
Degenerare tamen, ni uis humana quotannis
Maxima quaeque manu legeret; sic omnia fatis
200
In peius ruere ac retro sublapsa referri,
Non aliter quam qui aduerso uix flumine lembum
Remigiis subigit, si bracchia forte remisit,
Atque illum in praeceps prono rapit alueus amni.
Praeterea tam sunt Arcturi sidera nobis
205
Haedorumque dies seruandi et lucidus Anguis,
Quam quibus in patriam uentosa per aequora uectis
Pontus et ostriferi fauces temptantur Abydi.
Libra dies somnique pares ubi fecerit horas
Et medium luci atque umbris iam diuidit orbem,
210
Exercete, uiri, tauros, serite hordea campis
Vsque sub extremum brumae intractabilis imbrem;
Nec non et lini segetem et Cereale papauer
Tempus humo tegere et iamdudum incumbere aratris,
Dum sicca tellure licet, dum nubila pendent.
215
Vere fabis satio; tum te quoque, Medica, putris
Accipiunt sulci, et milio uenit annua cura,
Candidus auratis aperit cum cornibus annum
Taurus et auerso cedens Canis occidit astro.
At si triticeam in messem robustaque farra
220
Exercebis humum solisque instabis aristis,
Ante tibi Eoae Atlantides abscondantur
Cnosiaque ardentis decedat stella Coronae,
Debita quam sulcis committas semina quamque
Inuitae properes anni spem credere terrae.
225
Multi ante occasum Maiae coepere; sed illos
Exspectata seges uanis elusit auenis.
Si uero uiciamque seres uilemque phaselum
Nec Pelusiacae curam aspernabere lentis,
Haut obscura cadens mittet tibi signa Bootes:
230
Incipe et ad medias sementem extende pruinas.
Idcirco certis dimensum partibus orbem
Per duodena regit mundi sol aureus astra.
Quinque tenent caelum zonae: quarum una corusco
Semper sole rubens et torrida semper ab igni;
235
Quam circum extremae dextra laeuaque trahuntur
Caeruleae, glacie concretae atque imbribus atris;
Has inter mediamque duae mortalibus aegris
Munere concessae diuom, et uia secta per ambas,
Oblicus qua se signorum uerteret ordo.
240
Mundus, ut ad Scythiam Riphaeasque arduus arces
Consurgit, premitur Libyae deuexus in Austros.
Hic uertex nobis semper sublimis; at illum
Sub pedibus Styx atra uidet Manesque profundi.
Maxumus hic flexu sinuoso elabitur Anguis
245
Circum perque duas in morem fluminis Arctos,
Arctos Oceani metuentis aequore tingui.
Illic, ut perhibent, aut intempesta silet nox
Semper et obtenta densentur nocte tenebrae,
Aut redit a nobis Aurora diemque reducit;
250
Nosque ubi primus equis Oriens afflauit anhelis,
Illic sera rubens accendit lumina Vesper.
Hinc tempestates dubio praediscere caelo
Possumus, hinc messisque diem tempusque serendi,
Et quando infidum remis impellere marmor
255
Conueniat, quando armatas deducere classis,
Aut tempestiuam siluis euertere pinum:
Nec frustra signorum obitus speculamur et ortus
Temporibusque parem diuersis quattuor annum.
Frigidus agricolam si quando continet imber,
260
Multa, forent quae mox caelo properanda sereno,
Maturare datur: durum procudit arator
Vomeris obtunsi dentem, cauat arbore lyntres
Aut pecori signum aut numeros impressit aceruis.
Exacuunt alii uallos furcasque bicornis
265
Atque Amerina parant lentae retinacula uiti.
Nunc facilis rubea texatur fiscina uirga,
Nunc torrete igni fruges, nunc frangite saxo.
Quippe etiam festis quaedam exercere diebus
Fas et iura sinunt: riuos deducere nulla
270
Religio uetuit, segeti praetendere saepem,
Insidias auibus moliri, incendere uepres
Balantumque gregem fluuio mersare salubri.
Saepe oleo tardi costas agitator aselli
Vilibus aut onerat pomis lapidemque reuertens
275
Incussum aut atrae massam picis urbe reportat.
Ipsa dies alios alio dedit ordine luna
Felicis operum. Quintam fuge: pallidus Horcus
Eumenidesque satae; tum partu Terra nefando
Coeumque Iapetumque creat saeuomque Typhoea
280
Et coniuratos caelum rescindere fratres.
Ter sunt conati imponere Pelio Ossam
Scilicet atque Ossae frondosum inuoluere Olympum;
Ter pater exstructos disiecit fulmine montis.
Septuma post decumam felix et ponere uitem
285
Et prensos domitare boues et licia telae
Addere. Nona fugae melior, contraria furtis.
Multa adeo gelida melius se nocte dedere,
Aut cum sole nouo terras irrorat Eous.
Nocte leues melius stipulae, nocte arida prata
290
Tondentur; noctis lentus non deficit umor.
Et quidam seros hiberni ad luminis ignes
Peruigilat ferroque faces inspicat acuto;
Interea longum cantu solata laborem
Arguto coniunx percurrit pectine telas
295
Aut dulcis musti Volcano decoquit umorem
Et foliis undam trepidi despumat aheni.
At rubicunda Ceres medio succiditur aestu,
Et medio tostas aestu terit area fruges.
Nudus ara, sere nudus; hiemps ignaua colono.
300
Frigoribus parto agricolae plerumque fruuntur
Mutuaque inter se laeti conuiuia curant;
Inuitat genialis hiemps curasque resoluit,
Ceu pressae cum iam portum tetigere carinae,
Puppibus et laeti nautae imposuere coronas.
305
Sed tamen et quernas glandes tum stringere tempus
Et lauri bacas oleamque cruentaque myrta,
Tum gruibus pedicas et retia ponere ceruis
Auritosque sequi lepores, tum figere dammas
Stuppea torquentem Balearis uerbera fundae,
310
Cum nix alta iacet, glaciem cum flumina trudunt.
Quid tempestates autumni et sidera dicam
Atque, ubi iam breuiorque dies et mollior aestas,
Quae uigilanda uiris? uel cum ruit imbriferum uer,
Spicea iam campis cum messis inhorruit et cum
315
Frumenta in uiridi stipula lactentia turgent?
Saepe ego, cum flauis messorem induceret aruis
Agricola et fragili iam stringeret hordea culmo,
Omnia uentorum concurrere proelia uidi,
Quae grauidam late segetem ab radicibus imis
320
Sublimem expulsam eruerent: ita turbine nigro
Ferret hiemps culmumque leuem stipulasque uolantes.
Saepe etiam immensum caelo uenit agmen aquarum,
Et foedam glomerant tempestatem imbribus atris
Collectae ex alto nubes; ruit arduus aether
325
Et pluuia ingenti sata laeta boumque labores
Diluit; implentur fossae et caua flumina crescunt
Cum sonitu feruetque fretis spirantibus aequor.
Ipse pater media nimborum in nocte corusca
Fulmina molitur dextra; quo maxima motu
330
Terra tremit; fugere ferae, et mortalia corda
Per gentis humilis strauit pauor; ille flagranti
Aut Atho aut Rhodopen aut alta Ceraunia telo
Deicit; ingeminant Austri et densissimus imber;
Nunc nemora ingenti uento, nunc litora plangunt.
335
Hoc metuens caeli menses et sidera serua,
Frigida Saturni sese quo stella receptet,
Quos ignis caelo Cyllenius erret in orbis.
In primis uenerare deos atque annua magnae
Sacra refer Cereri laetis operatus in herbis
340
Extremae sub casum hiemis, iam uere sereno.
Tum pingues agni et tum mollissima uina,
Tum somni dulces densaeque in montibus umbrae.
Cuncta tibi Cererem pubes agrestis adoret;
Cui tu lacte fauos et miti dilue Baccho,
345
Terque nouas circum felix eat hostia fruges,
Omnis quam chorus et socii comitentur ouantes
Et Cererem clamore uocent in tecta; neque ante
Falcem maturis quisquam supponat aristis,
Quam Cereri torta redimitus tempora quercu
350
Det motus incompositos et carmina dicat.
Atque haec ut certis possemus discere signis,
Aestusque pluuiasque et agentis frigora uentos,
Ipse pater statuit, quid menstrua luna moneret,
Quo signo caderent Austri, quid saepe uidentes
355
Agricolae propius stabulis armenta tenerent.
Continuo uentis surgentibus aut freta ponti
Incipiunt agitata tumescere et aridus altis
Montibus audiri fragor aut resonantia longe
Litora misceri et nemorum increbrescere murmur.
360
Iam sibi tum curuis male temperat unda carinis,
Cum medio celeres reuolant ex aequore mergi
Clamoremque ferunt ad litora, cumque marinae
In sicco ludunt fulicae notasque paludis
Deserit atque altam supra uolat ardea nubem.
365
Saepe etiam stellas uento impendente uidebis
Praecipites caelo labi noctisque per umbram
Flammarum longos a tergo albescere tractus,
Saepe leuem paleam et frondes uolitare caducas
Aut summa nantis in aqua conludere plumas.
370
At Boreae de parte trucis cum fulminat et cum
Eurique Zephyrique tonat domus, omnia plenis
Rura natant fossis atque omnis nauita ponto
Vmida uela legit. Numquam imprudentibus imber
Obfuit: aut illum surgentem uallibus imis
375
Aeriae fugere grues, aut bucula caelum
Suspiciens patulis captauit naribus auras,
Aut arguta lacus circumuolitauit hirundo
Et ueterem in limo ranae cecinere querellam;
Saepius et tectis penetralibus extulit oua
380
Angustum formica terens iter, et bibit ingens
Arcus, et e pastu decedens agmine magno
Coruorum increpuit densis exercitus alis;
Iam uariae pelagi uolucres et quae Asia circum
Dulcibus in stagnis rimantur prata Caystri,
385
Certatim largos umeris infundere rores,
Nunc caput obiectare fretis, nunc currere in undas
Et studio incassum uideas gestire lauandi;
Tum cornix plena pluuiam uocat improba uoce
389
Et sola in sicca secum spatiatur harena;
389a
[Aut caput obiectat querulum uenientibus undis]
390
Ne nocturna quidem carpentes pensa puellae
Nesciuere hiemem, testa cum ardente uiderent
Scintillare oleum et putris concrescere fungos.
Nec minus ex imbri soles et aperta serena
Prospicere et certis poteris cognoscere signis.
395
Nam neque tum stellis acies obtunsa uidetur
Nec fratris radiis obnoxia surgere Luna,
Tenuia nec lanae per caelum uellera ferri;
Non tepidum ad solem pinnas in litore pandunt
Dilectae Thetidi alcyones, non ore solutos
400
Immundi meminere sues iactare maniplos.
At nebulae magis ima petunt campoque recumbunt,
Solis et occasum seruans de culmine summo
Nequiquam seros exercet noctua cantus.
Apparet liquido sublimis in aere Nisus,
405
Et pro purpureo poenas dat Scylla capillo:
Quacumque illa leuem fugiens secat aethera pinnis,
Ecce inimicus atrox magno stridore per auras
Insequitur Nisus; qua se fert Nisus ad auras,
Illa leuem fugiens raptim secat aethera pinnis.
410
Tum liquidas corui presso ter gutture uoces
Aut quater ingeminant, et saepe cubilibus altis
Nescio qua praeter solitum dulcedine laeti
Inter se in foliis strepitant; iuuat imbribus actis
Progeniem paruam dulcisque reuisere nidos;
415
Haud equidem credo, quia sit diuinitus illis
Ingenium aut rerum fato prudentia maior;
Verum, ubi tempestas et caeli mobilis umor
Mutauere uias et Iuppiter uuidus Austris
Denset, erant quae rara modo, et, quae densa, relaxat,
420
Vertuntur species animorum, et pectora motus
Nunc alios, alios dum nubila uentus agebat,
Concipiunt; hinc ille auium concentus in agris
Et laetae pecudes et ouantes gutture corui.
Si uero solem ad rapidum lunasque sequentis
425
Ordine respicies, numquam te crastina fallet
Hora neque insidiis noctis capiere serenae.
Luna, reuertentis cum primum colligit ignis,
Si nigrum obscuro comprenderit aera cornu,
Maximus agricolis pelagoque parabitur imber;
430
At si uirgineum suffuderit ore ruborem,
Ventus erit: uento semper rubet aurea Phoebe;
Sin ortu quarto (namque is certissimus auctor)
Pura neque obtunsis per caelum cornibus ibit,
Totus et ille dies et qui nascentur ab illo
435
Exactum ad mensem pluuia uentisque carebunt,
Votaque seruati soluent in litore nautae
Glauco et Panopeae et Inoo Melicertae.
Sol quoque et exoriens et, cum se condet in undas,
Signa dabit; solem certissima signa sequentur,
440
Et quae mane refert et quae surgentibus astris.
Ille ubi nascentem maculis uariauerit ortum
Conditus in nubem medioque refugerit orbe,
Suspecti tibi sint imbres; namque urget ab alto
Arboribusque satisque Notus pecorique sinister;
445
Aut ubi sub lucem densa inter nubila sese
Diuersi rumpent radii aut ubi pallida surget
Tithoni croceum linquens Aurora cubile,
Heu, male tum mitis defendet pampinus uuas:
Tam multa in tectis crepitans salit horrida grando.
450
Hoc etiam, emenso cum iam decedit Olympo,
Profuerit meminisse magis; nam saepe uidemus
Ipsius in uoltu uarios errare colores:
Caeruleus pluuiam denuntiat, igneus Euros;
Sin maculae incipiunt rutilo immiscerier igni,
455
Omnia tum pariter uento nimbisque uidebis
Feruere: non illa quisquam me nocte per altum
Ire neque a terra moneat conuellere funem.
At si, cum referetque diem condetque relatum,
Lucidus orbis erit, frustra terrebere nimbis
460
Et claro siluas cernes Aquilone moueri.
Denique, quid Vesper serus uehat, unde serenas
Ventus agat nubes, quid cogitet umidus Auster,
Sol tibi signa dabit. Solem quis dicere falsum
Audeat? ille etiam caecos instare tumultus
465
Saepe monet fraudemque et operta tumescere bella.
Ille etiam exstincto miseratus Caesare Romam,
Cum caput obscura nitidum ferrugine texit
Impiaque aeternam timuerunt saecula noctem.
Tempore quamquam illo tellus quoque et aequora ponti,
470
Obscenaeque canes importunaeque uolucres
Signa dabant. Quotiens Cyclopum efferuere in agros
Vidimus undantem ruptis fornacibus Aetnam
Flammarumque globos liquefactaque uoluere saxa!
Armorum sonitum toto Germania caelo
475
Audiit; insolitis tremuerunt motibus Alpes.
Vox quoque per lucos uulgo exaudita silentis
Ingens, et simulacra modis pallentia miris
Visa sub obscurum noctis, pecudesque locutae
(Infandum!); sistunt amnes terraeque dehiscunt
480
Et maestum inlacrimat templis ebur aeraque sudant.
Proluit insano contorquens uertice siluas
Fluuiorum rex Eridanus camposque per omnis
Cum stabulis armenta tulit. Nec tempore eodem
Tristibus aut extis fibrae apparere minaces
485
Aut puteis manare cruor cessauit, et altae
Per noctem resonare lupis ululantibus urbes.
Non alias caelo ceciderunt plura sereno
Fulgura nec diri totiens arsere cometae.
Ergo inter sese paribus concurrere telis
490
Romanas acies iterum uidere Philippi;
Nec fuit indignum superis bis sanguine nostro
Emathiam et latos Haemi pinguescere campos.
Scilicet et tempus ueniet, cum finibus illis
Agricola incuruo terram molitus aratro
495
Exesa inueniet scabra robigine pila
Aut grauibus rastris galeas pulsabit inanis
Grandiaque effossis mirabitur ossa sepulchris.
Di patrii, Indigetes et Romule Vestaque mater,
Quae Tuscum Tiberim et Romana Palatia seruas,
500
Hunc saltem euerso iuuenem succurrere saeclo
Ne prohibete! Satis iam pridem sanguine nostro
Laomedonteae luimus periuria Troiae;
Iam pridem nobis caeli te regia, Caesar,
Inuidet atque hominum queritur curare triumphos,
505
Quippe ubi fas uersum atque nefas: tot bella per orbem,
Tam multae scelerum facies; non ullus aratro
Dignus honos, squalent abductis arua colonis
Et curuae rigidum falces conflantur in ensem.
Hinc mouet Euphrates, illinc Germania bellum;
510
Vicinae ruptis inter se legibus urbes
Arma ferunt; saeuit toto Mars impius orbe,
Vt, cum carceribus sese effudere, quadrigae
Addunt in spatia et frustra retinacula tendens
Fertur equis auriga neque audit currus habenas.