Casibus incertis rerum fortuna rotatur
Nec figit stabilem pendula uita pedem.
Semper in ambiguo saeclum rota lubrica uoluit
Et fragili glacie lapsibus itur iter.
5
Nulli certa dies, nulli est sua certior hora:
Sic sumus in statu debiliore uitro.
Dum gressu ancipiti trahit ignorantia fallens,
Huc latet ars foueae quo putat esse uiae.
Nescia mens hominum, quid sit, necis atque salutis:
10
Lucifer an uitae mors sibi uesper erit.
His premimur tenebris ignari sorte futuri,
Et uaga tam fragile haec tempora tempus habent.
Toletus geminas misit tibi, Gallia, turres:
Prima stante quidem fracta secunda iacet.
15
Alta super colles, speciosa cacumine pulchro,
Flatibus infestis culmine lapsa ruit.
Sedibus in patriae sua fundamenta relinquens,
Cardine mota suo non stetit una diu;
De proprio migrata solo (noua mersit harena)
20
Exul et his terris, heu, peregrina iacet.
Quis ualet ordiri tanti praesagia luctus?
Stamine quo coepit texere flenda dolor?
Cum primum algentes iungi peteretur ad Arctos
Regia regali Gelesuintha toro
25
(Fixa Cupidineis cuperet huc frigora flammis
Viueret et gelida sub regione calens),
Hoc ubi uirgo metu audituque exterrita sensit,
Currit ad amplexus, Goisuintha, tuos;
Tum matris collecta sinu male sana reclinans,
30
Ne diuellatur se tenet ungue, manu.
Bracchia constringens nectit sine fune catenam
Et matrem amplexu per sua membra ligat,
Illis uisceribus retineri filia poscens,
Ex quibus ante sibi lucis origo fuit;
35
Committens secura eius se fasce leuari,
Cuius clausa uteri pignore tuta fuit.
Tum gemitu fit maesta domus, strepit aula tumultu,
Reginae fletu plorat et omnis honor.
In populi facie lacrimarum flumina sordent,
40
Infans, qui affectum nescit, et ipse gemit.
Instant legati Germanica regna requiri
Narrantes longae tempora tarda uiae.
Sed matris moti gemitu sua uiscera soluunt,
Et qui compellunt dissimulare uolunt.
45
Dum natae amplexu genetrix nodata tenetur,
Praetereunt duplices, tertia quarta dies.
Instant legati nota regione reuerti;
Quos his alloquitur Goisuintha gemens:
"Si feritate trucis premerer captiua Geloni,
50
Forsan ad has lacrimas et pius hostis eras;
Si nec corde pius, cupidus mihi cederet hostis,
Vt natam ad pretium barbara praeda daret;
Si neque sic animum uelit inclinare cruentum,
Matri praestaret quo simul iret iter.
55
Nunc mora nulla datur pretio neque flectimus ullo:
Qui nihil indulget, saeuius hoste nocet.
Post uteri gemitus, post multa pericula partus
Postque laboris onus quod graue feta tuli,
Quae genui, natae matrem me non licet esse
60
Ipsaque naturae lex mihi tota perit?
Affectu ieiuna meo lacrimosa repellor,
Nec pietas aditum nec dat origo locum?
Quid rapitis? differte dies, dum disco dolores,
Solamenque mali sit mora sola mei.
65
Quando iterum uideam, quando haec mihi lumina ludant,
Quando iterum natae per pia colla cadam?
Vnde, precor, tenerae gressum spectabo puellae
Oblectetque animos matris et ipse iocus?
Post causas, quas regna gerunt, ubi maesta reclinem?
70
Quis colat affectu, lambiat ore caput?
Extensis palmis quis currat ad oscula uel quae
Ceruici insiliant pendula membra meae?
Quem teneam gremio, blando sub fasce laborans,
Aut leuiore manu uerberer ipsa ioco?
75
Nec te ferre sinu, quamquam sis adulta, grauarer,
Quae mihi dulce nimis et leue pondus eras.
Cur noua rura petas illic ubi non ero mater?
An regio forsan non capit una duas?
Quae genuere ergo, lacerentur uiscera luctu:
80
Gaudia cui pereunt, tempora fletus erunt.
Plorans perdam oculos, duc et mea lumina tecum
Si tota ire uetor, pars mea te sequitur".
Tum proceres famuli domus urbs, rex ipse remugit,
Quaque petisses iter, uox grauis una gemit.
85
Progrediere fores tandem, sed turba morosa,
Soluere dum properat, se properando ligat.
Hinc tenet affectus, rapit inde tumultus euntes:
Sic per utrasque uices flebile feruet opus.
Alter abire monet, rogat alter amore redire:
90
Sic uariante fide hic trahit, ille tenet.
Diuiditur populus per regna nouella uetustus:
Stat pater, it genitus; stat socer itque gener.
Qui uidit strepitum, patriam migrare putaret
Et quasi captiuum crederet ire solum.
95
Procedunt portis; serraco in ponte retento
Protulit hoc fletu Gelesuintha caput:
"Sic gremio, Tolete, tuo nutribas, ut aegra
Excludar portis tristis alumna tuis?
Quoque magis crucier, prodens mea uulnera luctu:
100
Stas felix regio, cur ego praeda trahor?
Antea clausa fui, modo te considero totam:
Nunc mihi nota prius, quando recedo, ferox.
Hinc te dinumero currens per culmina uisu;
En ego de numero non ero sola tuo.
105
Crudeles portae, quae me laxastis euntem
Clauibus oppositis nec uetuistis iter!
Antea uos geminas adamans petra una ligasset,
Quam daret huc ullam ianua pansa uiam.
Vrbs, pia plus fueras, si murus tota fuisses,
110
Me ire aut ne sineres, cingeret alta silex.
Pergo ignota locis, trepidans quidnam antea discam:
Gentem, animos, mores, oppida, rura, nemus?
Quem, precor, inueniam peregrinis aduena terris,
Quo mihi nemo uenis ciuis, amice, parens?
115
Dic, si blanda potest nutrix aliena placere,
Quae lauet ora manu uel caput ornet acu
Nulla puella choro neque collactanea ludat:
Hic mea blandities, hic mea cura iaces.
Si me non aliter, uel nuda sepulchra tenerent:
120
Non licet hic uiui? hic mihi dulce mori.
Non fruor amplexu, neque uisu plena recedo:
Quae me dimittis, dura Tolete, uale".
Sic accensi animi lacrimarum flumina rumpunt,
Fixus et irriguas parturit ignis aquas.
125
Hinc iter arripiunt genetrix, nata, agmina flentum,
Nec piget obsequii mater anhela sequi.
Deducit dulcem per amara uiatica natam,
Implentur ualles fletibus, alta tremunt,
Frangitur et densus uacuis ululatibus aer,
130
Ipsa repercusso murmure silua gemit.
Dat causas spatii genetrix, ut longius iret,
Sed fuit optanti tempus iterque breue.
Peruenit quo mater ait sese inde reuerti;
Sed quod uelle prius, postea nolle fuit.
135
Rursus adire cupit, uia qua fert inuia matrem;
Quam proceres retinent, ne teneretur iter.
Haerebant in se amplexae pariterque reflexae;
Incipit hic gemitu Goisuintha fero:
Ciuibus ampla tuis, angusta Hispania matri
140
Et regio soli tam cito clausa mihi!
Quae licet a Zephyro calidum percurris in Eurum,
Et de Tyrrheno tendis ad Oceanum,
Sufficiens populis quamuis regionibus amplis:
Quo est mea nata absens, terra mihi breuis es.
145
Nec minus hic sine te errans et peregrina uidebor
Inque loco proprio ciuis et exul ero.
Quaeso quid inspiciant oculi, quem, nata, requirant?
Quae mea nunc tecum lumina ducis, amor,
Tu dolor unus eris; quisquis mihi luserit infans,
150
Amplexu alterius tu mihi pondus eris.
Currat, stet, sedeat, fleat, intret et exeat alter,
Sola meis oculis dulcis imago redit.
Te fugiente errans aliena per oscula curram
Et super ora gemens ubera sicca premam.
155
De facie infantum plorantia lumina lambam
Et teneras lacrimas insatiata bibam.
Tali potu utinam uel parte refrigerer ulla,
Aut plorata auide mitiget unda sitim!
Quidquid erit, crucior; nulla hic medicamina prosunt,
160
Vulnere distillo, Gelesuintha, tuo.
Qua, rogo, nata manu cara haec coma pexa nitebit?
Quis sine me placidas lambiat ore genas?
Quis gremio foueat, genibus uehat, ambiat ulna?
Sed tibi praeter me non ibi mater erit.
165
Quod superest, timibundus amor hoc mandat eunti:
Sis precor o felix, sed caue - uade, uale.
Mitte auidae matri uel per uaga flabra salutem:
Si uenit, ipsa mihi nuntiet aura boni".
Filia tum ualidis genetricis onusta querellis,
170
Tristis, inops animi nec ualitura loqui,
Clausa uoce diu, uix fauce solubile fandi,
Pauca refert (cordis uulnere lingua grauis):
"Maiestas si celsa dei mihi tempora uellet
Nunc dare plus uitae, non daret ista uiae.
175
Vltima sed quoniam sors irreuocabilis instat,
Si iam nemo uetat, qua trahit ira sequar.
Haec extrema tamen loquar et memoranda dolori:
Hinc tua non tua sunt. Goisuintha, uale".
Oscula sic rumpunt et fixa ori ora repellunt;
180
Dum se non possunt, aera lambit amor.
Hinc pilente petens loca Gallica Gelesuintha
Stabat fixa oculis tristis eunte rota.
E contra genetrix post natam lumina tendens,
Vno stante loco, pergit et ipsa simul.
185
Tota tremens, agiles raperet ne mula quadrigas,
Aut equus impatiens uerteret axe rotas,
Sollicitis oculis circumuolitabat amantem,
Illuc mente sequens qua uia flectit iter.
Saepe loquebatur quasi secum nata sederet,
190
Absentemque manu uisa tenere sinu.
Prendere se credens in uentos brachia iactat,
Nec natam recipit, sed uaga flabra ferit.
Inter tot comites unam spectabat euntem,
Sola uidebat iter qua suus ibat amor.
195
Plus genetrix suspensa animo quam filia curru:
Haec titubans uotis ibat et illa rotis.
Donec longe oculo spatioque euanuit amplo
Nec uisum attingit, dum tegit umbra diem,
Ipsa putat dubios natae se cernere uultus,
200
Et cum forma fugit, dulcis imago redit.
O nomen pietate calens, o cura fidelis,
Quamuis absenti quid nisi mater eras?
Fletibus ora rigans, lamentis sidera pulsans,
Singula commemorans dulcia dura pia,
205
Mobilis impatiens metuens flens anxia mater,
Quid sequeris lacrimis? augurat altus amor?
Illa tamen pergit qua trita uiam orbita sulcat;
Quisque suis uacuos fletibus implet agros.
Inde Pyrenaeas per nubes transilit Alpes
210
Quaque pruinosis Iulius alget aquis,
Qua niue canentes fugiunt ad sidera montes
Atque super pluuias exit acutus apex.
Excipit hinc Narbo, qua litora plana remordens
Mitis Atax Rhodanas molliter intrat aquas.
215
Post aliquas urbes Pictauas attigit arces,
Regali pompa praetereundo uiam,
Inclitus ille quibus uere amplus Hilarius oris
Et satus et situs est ore tonante loquax.
Thrax Italus Scytha Persa Indus Geta Daca Britannus
220
Huius in eloquio spem bibit, arma capit.
Sol radio, hic uerbo generalia lumina fundunt,
Montibus ille diem, mentibus iste fidem.
Hanc ego nempe nouus conspexi praetereuntem
Molliter argenti turre rotante uehi.
225
Materno uoluit pia quam Radegundis amore
Cernere feruenter, si daret ullus opem.
Saepe tamen missis dulci sibi dulcis adhaesit
Et placide coluit; quod modo triste dolet.
Toronicas terras Martini ad sidera noti
230
Inde petit lento continuante gradu.
Vingennae uolucer transmittitur alueus alno:
Turba comes rapidis alacris exit aquis.
Excipit inde repens uitrea Liger algidus unda,
Quo neque uel piscem leuis harena tegit.
235
Peruenit qua se piscoso Sequana fluctu
In mare fert, iuncto Rotomagense sinu.
Iungitur ergo toro regali culmine uirgo
Et magno meruit plebis amore coli,
Hos quoque muneribus permulcens, uocibus illos,
240
Et licet ignotos sic facit esse suos.
Vtque fidelis ei sit gens armata, per arma
Iurat iure suo, se quoque lege ligat.
Regnabat placido componens tramite uitam,
Pauperibus tribuens aduena mater erat.
245
Quaque magis possit regno superesse perenni,
Catholicae fidei conciliata placet.
O dolor insignis, quid differs tempora fletus
Lugubresque uices plura loquendo taces?
Improba sors hominum, quae improuiso abdita lapsu
250
Tot bona tam subito morte uolante uoras!
Nam breue tempus habens consortia nexa iugalis
Principio uitae funere rapta fuit.
Praecipiti casu uolucri praeuenta sub ictu
Deficit, et uerso lumine lumen obit.
255
Infelix nutrix audito funere alumnae
Exanimum ad corpus uix animata uolat.
Ipsa inter famulas incumbens prima fideles
Haec tandem potuit clausa dolore loqui:
"Sic placidae matri promisi pessima nutrix,
260
Te longe incolumem, Gelesuintha, fore?
Sic extincta meum mea cernunt lumina lumen?
Pallida sic facies, qua rubor ante fuit?
Dic aliquid miserans, miserae mihi redde loquellas!
Quid referam ad matrem, si remeare licet?
265
Hoc sum per tantos peregrina secuta labores?
Pro uice tale mihi munus, alumna, refers?
Optabas pariter nobis uitam atque sepulchra:
Quae tecum uixi, me sine passa mori [es]?
Ordo utinam uitae iuuenique senique fuisset:
270
Te stante incolumi me prius ire neci"!
Vix planctus profert, uocem rapit alter ab ore,
Nec ualet una loqui quod uidet aula gemi.
Interea uehitur tristi lacrimata feretro,
Soluit et exequias obsequialis amor.
275
Ducitur, ornatur, deponitur, undique fletur,
Conditur et tumulo sic peregrina suo.
Nascitur hic subito rerum mirabile signum:
Dum pendens lychnus lucet ad obsequium,
Decidit in lapidem nec uergit et integer arsit,
280
Nec uitrum saxis nec perit ignis aquis.
Fama recens residis germanae perculit aures,
Affectuque pio sic mouet ora soror:
"Hanc, rogo, germanae mandasti, cara, salutem!
Scripta tuis digitis hoc mihi charta refert
285
Sollicitis oculis expectabam unde uenires:
Quale precata fui, non agis illud iter.
Optaui Gallis te ut huc Hispania ferret:
Non te hic cara soror, non ibi mater habet.
Extremo obsequio non huc Brunichildis adiui;
290
Si tibi nil uiuae, mortis honora darem.
Cur peregrina tuos non clausi dulcis ocellos
Auribus aut auidis ultima uerba bibi
Officio tristi nihil impendi ipsa sorori,
Membra manus faciem nec manus ista tegit.
295
Non licuit fundi lacrimas nec ab ore resorbi,
Frigida nec tepido uiscera fonte lauo.
Nutritas pariter, iunctas regionibus isdem,
Cur ad mortis iter diuidis, alte dolor"?
Sicque relicta soror casu laceratur ademptae;
300
Haec uocat, illa iacet nec repetita redit.
Germanae ualidos audit Germania fletus,
Quaque recurrit iter, questibus astra ferit.
Nomine saepe uocans te, Gelesuintha, sororem,
Hoc fontes siluae flumina rura sonant.
305
Gelesuintha, taces? responde, ut muta sorori
Respondent: lapides mons nemus unda polus.
Anxia sollicitans ipsas interrogat auras:
Sed de germanae cuncta salute silent.
Nuntius hic subito fluuios transcendit et Alpes
310
Maerorisque grauis tam cito pinna uolat.
Optandum fuerat, postquam loca cuncta replesset,
Tardius ad matrem hic dolor iret iter.
Sed quod fama refert, qui plus amat, et prius audit,
Ac dubium credit dante timore fidem.
315
Mox igitur matris iaculans dolor attigit aures,
Anxia succiso poplite lapsa ruit.
Audita de morte una mors altera pulsat,
Et paene incolumi corpore funus erat.
Pallida suffuso tum Goisuintha rubore
320
Molliter haec anima uix redeunte refert:
"Siccine me tenero natae solabar amore,
Vt mea nunc grauius uiscera uulnus aret?
Si nostrum iam lumen obit, si nata recessit,
Quid me ad has lacrimas, inuida uita, tenes?
325
Errasti, mors dura, nimis: cum tollere matrem
Funere debueris, sors tibi nata fuit.
O utinam mersis creuissent flumina ripis,
Naufraga ceu fusis terra natasset aquis,
Alta Pyrenaei tetigissent sidera montes
330
Aut uitrea glacie se solidasset iter,
Quando relaxaui te, Gelesuintha, sub Arctum,
Vt nec raeda rotis, non equus isset aquis!
Hoc ergo illud erat, quod mens praesaga timebat?
Non posse amplexu uellere, nata, meo.
335
Paruimus uotis alienis, iussa sequentes;
Promissa existi non reditura mihi.
Hoc erat altus amor, placida dulcedine natae
Quod teneris labiis ubera pressa dedi?
Cur hinc lactis opem produxit uena mamillae?
340
Cur alimenta dedi nec habitura fui?
Saepe soporantem furtiua per oscula suxi,
Vt leue dormires uiscera supposui.
Optasse extremum de te quid profuit illud,
Luderet ut gremiis paruula neptis auis?
345
Nec felix uota aut infelix funera uidi:
Perdidit heu nimius hoc labor, illud amor".
Partitis lacrimis soror hinc, inde anxia mater,
Vocibus haec Rhenum pulsat et illa Tagum.
Condolet hinc Batauus, gemit illinc Baeticus axis,
350
Perstrepit hoc Vachalus, illud Hiberus aquis.
Tot lacrimas stillasse sat est, sed ab imbre uaporis
Non releuando sitim gutta ministrat opem.
Affectus si forte potest mitescere, dicam:
Non ea flenda iacet quae loca laeta tenet.
355
Dicite, si quid ei nocuit, quam tempore lapso
Mortis iter rapuit, uita perennis alit?
Quae modo cum Stephano caelesti consule pergit,
Fulget apostolico principe clara Petro?
Matre simul domini plaudens radiante Maria
360
Rege sub aeterno militat illa deo.
Conciliata placet, pretioso funere fulget,
Deposita ueteri nunc stola pulchra tegit.
Atque utinam nobis illos accedere uultus
Cedat amore deus per mare, per gladios!
365
Vitae signa tenet, uitreo cum uase cadente
Non aqua restinxit nec petra fregit humi.
Tu quoque, mater, habes consultum dote tonantis
De nata et genero, nepte nepote uiro.
Credite, Christicolae, uiuam, quia credidit illa:
370
Non hanc flere decet quam paradisus habet.